Historia statystyki

Słowo” statystyka „wywodzi się od łacińskiego słowa ”status”-stan rzeczy

W średniowiecznej łacinie słowo „status” używano dla wyrażenia politycznego stanu rzeczy. Termin „statystyka” został wprowadzony w połowie XVIIw przez uczonego niemieckiego Gottfrieda

Achenwalla, który rozumiał statystykę jako

państwoznawstwo, tzn naukę o państwie prezentującą podstawowe wiadomości niezbędne dla tych, którzy kierowali państwem. Nauka ta wyrosła z potrzeb

administracji państwowej, zajmowała się

gromadzeniem danych liczbowych i opisem

stanu państwa, właśnie na podstawie tych danych.

Znaczenie słowa statystyka

*czynności polegające na zbieraniu

i opracowywaniu danych liczbowych.

* zbiór informacji liczbowych (danych)

o jakimś zagadnieniu

* nazwa nauki społeczno-ekonomicznej mającej określony przedmiot badania oraz własne metody badawcze

Przedmiot statystyki

Statystyka jest to nauka zajmująca się gromadzeniem danych o zjawiskach masowych oraz badaniem i analizowaniem tych danych. Przedmiotem badania statystyki są zjawiska społeczno – ekonomiczne oraz procesy zachodzące w tych zjawiskach. Przez zjawisko masowe należy rozumieć takie zjawisko, które badanie w dużej masie wykazują prawidłowości jakich nie można zaobserwować w pojedynczych przypadkach Każde zjawisko społeczno – ekonomiczne jest określone pewną ilością przyczyn głównych oraz przyczyn ubocznych . Przyczyny główne powodują prawidłowości w procesach masowych a przyczyny uboczne odchylenia od niej. Statystyka stosuje metody statystycznego ujmowania zjawisk i procesów ekonomicznych i społecznych oraz metody analizowania.

Podstawowe zadania statystyki

Głównym celem statystyki jest poznanie prawidłowości oraz wyrażenie ilościowe to jest liczbowe określeni składnika statystycznego wywołanego przyczynami głównymi w zjawiskach masowych.

Zadania statystyki:

a) informacja statystyczna- obejmująca kształtowanie się w czasie i przestrzeni wszystkich zjawisk składających się na proces reprodukcji społecznej

b) prowadzenie analizy statystyczno- ekonomicznej

c) opracowanie prognoz krótko, średnio i długoterminowych

Statystyka jako część składowa ewidencji gospodarki narodowej.

Na system ewidencji gospodarki narodowej składa się:

- ewidencja operatywna- jest to systematyczne rejestrowanie poszczególnych elementów danego zjawiska

- ewidencja księgowa- księgowość, statystyczna rachunkowość

Sprawozdawczość statystyczna- zbiór danych liczbowych za poszczególne okresy uzyskanych na podstawie ewidencji operatywnych i zestawionych na odpowiednich formularzach

- statystyka- zajmuje się opracowywaniem informacji liczbowych zawartych w sprawozdaniach statystycznych, które są przesłane do odpowiednich instytucji. Zakres prac statystycznych obejmuje obliczenie, porównanie i formułowanie wniosków uogólniających.

Organizacja statystyki publicznej w Polsce.

Organami statystycznymi w Polsce są:

- organ administracji państwowej w zakresie statystyki

- resortowe służby statystyczne

Organy administracji państwowej w zakresie statystyki to:

- Główny Urząd Statystyczny (GUS)

- podległe GUS wojewódzkie urzędy statys.

Główny Urząd Statystyczny GUS to centralny organ administracji państwowej. Do jego obowiązków należy pozyskanie i zebranie informacji statystycznych z dziedzin życia publicznego oraz niektórych dziedzin prywatnego życia obywateli.

Zadania urzędu statystycznego

- rozpoznanie zapotrzebowania na analizy i informacje statystyczne

- organizacja i prowadzenie badań statystycznych

- zbieranie, przechowywanie i opracowywanie danych statystycznych

- udział w pracach metodologicznych w wybranych dziedzinach statystyki

-współdziałanie z administracją publiczną

- prowadzenie krajowego rejestru REGON

- praca nad tworzeniem, aktualizacją rejestru urzędowego podziału terytorialnego kraju

- wykonywanie opracowań wspomagających inne systemy informacyjne,

- wykonywanie dodatkowych opracowań i analiz na zlecenie,

- prowadzenie szkoleń w dziedzinie statystyki,

- popularyzacja wiedzy o statystyce,

- administrowanie infrastrukturą techniczną.

Zbiorowość statystyczna inaczej masa statystyczna lub populacja statystyczna jest to zbiór jednostek objętych badaniem statystycznym. Ogół jednostek wchodzących w skład zbiorowości nazywamy liczebnością zbiorowości. Jednostki wchodzące w skład zbiorowości muszą posiadać, co najmniej jedną cechę wspólną z innymi jednostkami zbiorowości. Jednostki te powinny być jednorodne, ale nie identyczne.

Jednostka statystyczna jest to element zbiorowości statystycznej. W celu jednoznacznego określenia, jakie jednostki będą stanowiły zbiorowość konieczne jest dokładne określenie jednostki pod względem

rzeczowym (przedmiotowym), czasowym,

terytorialnym i zakresowym.

Jednostka sprawozdawcza jest to podmiot,

który przekazuje informacje o jednostkach

statystycznych do instytucji organizującej badanie.

Cecha statystyczna jest to właściwość jednostek statystycznych, która powoduje ich zróżnicowanie. Wśród zbiorowości statystycznych cecha może przyjmować różne warianty. Liczba jednostek statystycznych posiadających określony wariant cechy nazywana jest liczebnością

cząstkową.

Cecha statystyczna mierzalna (ilościowa) określana jest za pomocą liczb np. oceny płace. Cechy mierzalne dzielą się na skokowe i ciągłe.

Skokowe są to cechy, które przyjmują skończoną liczbę wartości, a wartości te są liczbami zmieniającymi się skokowo tzn. cecha nie przyjmuje wartości pośrednich między tymi liczbami np. liczba zgonów

Ciągłe są to cechy, które przyjmują dowolne

wartości liczbowe z pewnego przedziału

liczbowego np. dochody.

Cecha statystyczna niemierzalna (opisowa) – nie można wyrazić jej za pomocą liczb np. wykształcenie, kolor włosów

METODY BADAŃ STATYSTYCZNYCH

Badania statystyczne Sprawdza się do zebrania odpowiedniego przetworzenia i analizy informacji dotyczących określonej na początku badania zbiorowości statystycznej i cech poszczególnych jednostek tej zbiorowości podlegających badaniu. Wstępem do wszelkiego rodzaju badań statystycznych jest więc określenie przedmiotu i zakresu badania, czyli zdefiniowanie zbiorowości jednostki i cech

statystycznych, które będą podlegały badaniu. Odpowiedni wybór metody decyduje o jakości badania tzn przede wszystkim rzutuje na możliwości dokładnej

analizy zebranych materiałów statystycznych i wnioskowanie na ich podstawie

Klasyfikacja metod badań statystycznych ze względu na częstotliwość ich prowadzenia:

-badania ciągłe – są one prowadzone w sposób ciągły tzn., że dane są zbierane cały czas np. urodzenia i zgony

-badania okresowe – prowadzone są w pewnych odcinkach czasu, mogą być jednorazowe lub powtarzalne

-badania doraźne (sporadyczne) – prowadzone są wówczas, gdy istnieje zapotrzebowanie na określone informacje

Klasyfikacja metod badań statystycznych ze względu na liczbę jednostek objętych badaniem:

-badania pełne – badaniem objęte są wszystkie jednostki statystyczne wchodzące w skład określonej zbiorowości

-badania częściowe – badania prowadzone są na wybranych jednostkach statystycznych

-szacunek statystyczny

Charakterystyka badań pełnych:

-spis statystyczny – najbardziej dokładna metoda; zbiera się informacje bezpośrednio od wszystkich jednostek statystycznych wchodzących w skład zbiorowości statystycznej

-rejestracja statystyczna – polega na wpisywaniu zdarzeń (faktów) do odpowiednich rejestrów; liczba

jednostek objętych badaniem jest mniejszą; generalnie jest to metoda pośrednia; rejestracja może być bieżąca lub doraźna

-sprawozdawczość statystyczna – polega na przekazywaniu przez jednostki sprawozdawcze określonych informacji liczbowych i opisowych w postaci standardowych sprawozdań

Charakterystyka badań częściowych

-badania ankietowe – metoda najczęściej

wykorzystywana do zbierania danych statystycznych; polega na tym, że instytucja organizująca badanie zwraca się do określonej grupy osób (respondentów)

o dobrowolne wypowiedzenie się w określonej sprawie ; jest to metoda badań pośrednich; metoda ta ma duże znaczenie w zarządzaniu podmiotami gospodarczymi;

ankieta składa się z kwestionariusza, czyli zbioru pytań zapisanych w określeniu sposób na kratkach papieru lub w innej formie w celu wywołania rządnych odpowiedzi; wśród rodzajów ankiet wyróżnia się: ankietę pocztową, prasową, telefoniczną, radiową, telewizyjną komputerową itd.

-badania monograficzne polegają na tym, że obserwacji statystycznej poddana jest niewielka ilość jednostek statystycznych. Badania na takiej jednostce przeprowadzane

są szczegółowo. Wnioski z przeprowadzonych badań uogólnia się na pozostałe jednostki

-badania reprezentacyjne polegają na tym, że ze zbiorowości statystycznej wybiera się próbę statystyczną. Próba ta powinna być mikro zbiorowością. Ważne jest zachowanie tych samych proporcji w mikro zbiorowości jak w całej zbiorowości pod kątem badanych cech.

Szacunek statystyczny jest stosowany wówczas, gdy nie możliwe jest lub niecelowe zastosowanie badania pełnego lub częściowego albo, gdy otrzymany materiał statystyczny nie jest kompletny. Szacunek statystyczny polega na przybliżeniu

określonej wielkości zjawisk, jeżeli pomiędzy tymi wielkościami występuje jakiś związek. Szacunek stosujemy wówczas, gdy znamy wielkość zjawiska

w jednej zbiorowości a ustala się wielkości tego samego zjawiska w innej zbiorowości; kiedy znamy wielkość jednego zjawiska w określonej zbiorowości a ustalamy wielkość innego zjawiska w tej zbiorowości; znamy wielkość zjawiska w pewnym okresie a ustalamy wielkość zjawiska w okresach poprzednich lub następnych.

Czynniki, które wpływają na wybór metody badania:

-czynnik ekonomiczny – koszty badania

-cel badania

-liczebność zbiorowości

-czynnik związany z procesem obserwacji statystycznej

Etapy badania statystycznego

-przygotowanie badania

-zbieranie materiału statystycznego

-przygotowanie materiału statystycznego do opracowania

-opracowanie tego materiału

-prezentacja materiału statystycznego

-analiza statystyczna

Przygotowanie badań statystycznych:

- ustalenie celu badań

- określenie zbiorowości statystycznej

- procedura badania statystycznego wymaga ścisłego zdefiniowania zbiorowości statystycznej jednostki badania pod względem: rzeczowym, terytorialnym i

czasowym

- ustalenie metod zebrania materiałów statystycznych oraz opracowanie niezbędnych formularzy i druków.

Materiały statystyczne i ich źródło

Materiał statystyczny to zbiór informacji o badanych jednostkach.

Rodzaje materiału statystycznego:

- pierwotny to informacja o jednostce uzyskana w trakcie badania statystycznego,

- wtórne to informacje zaczerpnięte z innych źródeł np. czasopisma, roczniki, telewizja.

Rodzaje druków stosowanych w badaniach statystycznych:

-ankieta,

-sprawozdanie,

-formularz statystyczny,

-instrukcja statystyczna.

Formularz statystyczny to zbiór pytań zapisanych na papierze dotyczących badanych cech.

Części formularza statystycznego:

Nagłówek część tytułowa, znajdują się tu dane o instytucji prowadzącej badanie (nazwa, adres, telefon) oraz pozostawione jest miejsce na takie same dane o jednostce badanej, Ponadto przedmiot badania i termin przysyłania wypełnionego druku.

Kwestionariusz właściwy to zasadnicza

część formularza ponieważ zawarte są tu

pytania dotyczące badanych jednostek, mogą

być zaprezentowane w postaci tabelarycznej,

tekstowej lub mieszanej.

Tabela zbudowana jest :

- główki – pierwszy wiersz

- boczku – pierwsza kolumna

- komórek - pozycji zapisów.

Część końcowa

Najczęściej wypełnianie formularza statystycznego wymaga podania wyjaśnień dotyczących sposobu udzielenia poprawnych odpowiedzi, w takich wypadkach do formularza załącza się instrukcje statystyczną.

Kontrola materiału statystycznego

a) kontrola formalna materiału statystycznego obejmuje

- kontrole kompletności materiału statystycznego

- kontrola zupełności zapisu.

- kontrole zgodności rachunkowej

b) kontrola merytoryczna materiału statystycznego:

- kontroli logicznej poprawności zapisu

Błędy w materiale statystycznym

- błędy przypadkowe zalicza się do nich

pomyłki liczbowe

- błędy systematyczne (tendencyjne), popełnione rozmyślnie bądź nierozmyślnie

Grupowanie statystyczne: jest to podział badanej zbiorowości na jednorodne części (grupy, klasy) według tych badanych cech (cechy) statystycznych, które najbardziej charakteryzują zbiorowość z punktu widzenia celu badania. W większych badaniach przeprowadza się wiele różnych grupowań w związku z czym otrzymuje się:

a) zależności od liczby cech będących podstawą podziału badanej zbiorowości statystycznej wyróżniamy:

- grupowanie proste: polega na grupowaniu

względem jednej badanej cechy statystycznej

- grupowanie złożone: polega na grupowaniu względem kilku badanych cech statystycznych

b) zasady grupowania

c) wykaz klasyfikacyjny i jego konstruowanie

d) granice przedziałów liczbowych (zamknięte, otwarte)

Dane statystyczne, uporządkowanie w kolejności rosnącej lub malejącej oraz odpowiednio pogrupowane, a następnie zaprezentowane w postaci tabelarycznej,

nazywamy szeregiem statystycznym.

W praktyce najczęściej stosowane są szeregi statystyczne:

- wyliczające

- rozdzielcze (strukturalne)

- geograficzne (terytorialne, przestrzenne)

- dynamiczne (czasowe, chronologiczne).

Szereg rozdzielczy jest zestawieniem, w którym wartości badanej cechy statystycznej rozdzielone są na określone grupy (klasy), a każdej grupie (klasie) przyporządkowana jest liczba wartości do niej należących.

Możemy stwierdzić, że szereg rozdzielczy przedstawia strukturę badanej zbiorowości.

Metody organizacyjno-techniczne opracowania materiału statystycznego:

a) Zliczanie bezpośrednie (ręczne) j

b) Zliczanie sposobem kreskowym

c) Zliczanie sposobem kartkowym

d) Zliczanie sposobem maszynowym

Podział metod prezentacji danych statystycznych:

a) forma tabelaryczna - przedstawienie danych w tablicach lub tabelach statystycznych,

b) forma graficzna – przedstawienie graficzne danych w postaci wykresów statystycznych,

c) forma opisowa – włączenie danych do tekstu

Szereg statystyczny- stanowią dane statystyczne uporządkowane i pogrupowane według wariantów jednej cechy zaprezentowane w postaci tabeli.

a). szeregi wyliczające

b) szeregi rozdzielcze ( strukturalne)

c) szeregi geograficzne ( terytorialne, przestrzenne)

d) dynamiczne ( czasowe, rozwojowe, chronologiczne)

Graficzna prezentacja danych statystycznych

polega na sporządzaniu różnego rodzaju wykresów, w których opis stanowi kształt, wielkość i barwa.

Wykres składa się z kilku części:

· tytułu

· pola wykresu

· legendy

- informacje o źródłach danych

Do najczęściej stosowanych metod graficznych należą:

a) metoda liniowa – prezentowane wielkości

przedstawiane są w postaci pionowych lub

poziomych odcinków na osiach współrzędnych

b) metoda powierzchniowa – prezentowane

wielkości przedstawiane są za pomocą powierzchni figur płaskich ( słupki, koła) z równoczesnym zastosowaniem koloru

c) metoda obrazkowa – prezentowane wielkości przedstawiane są przy pomocy prostych obrazków,

d) metoda ilościowa – prezentowane wielkości przedstawiane są za pomocą łatwych do narysowania i podzielenia znaków graficznych, przy czym

pojedynczy znak graficzny wyraża określona

liczbę jednostek.

e) metoda ilościowo- symbolowa – jest połączeniem metody obrazkowej i ilościowej, rysunki i symbole muszą być proste i czytelne

f) kartogramy – są wykresami statystycznymi sporządzonymi na mapie, mogą być wykonane metodą symboli, oznaczania powierzchni, metodą punktową, lub figur geometrycznych; przy łączeniu

metod np. powierzchniowej i geometrycznej

powstają kartodiagramy

g) wykresy w układzie współrzędnych – są to wykresy słupkowe – histogramy, oraz wykresy liniowe – diagramy

Opisowa prezentacja danych statystycznych

polega na przedstawieniu w tekście opisywanego zjawiska danych za pomocą liczb, procentów.

Mieszane metody prezentacji materiału statystycznego

stosuje się w celu zagwarantowania czytelności i łatwości odbioru opracowań statystycznych

Rocznik statystyczny jest coroczną fachową

publikacją Głównego Urzędu Statystycznego

zawierającą wyniki badań statystycznych w postaci tablic i wykresów. Oprócz Rocznika Statystycznego publikowany jest również Mały Rocznik Statystyczny, Rocznik Statystyczny Województw , oraz Rocznik Demograficzny.

ANALIZA STATYSTYCZNA

Podstawowym zadaniem analizy statystycznej jest wykrycie prawidłowości zachodzących w badanej zbiorowości, ich bliższe poznanie, zachowanie w określonych warunkach oraz interpretacja istoty tych prawidłowości. Rzetelna analiza, kończąca się wyciągnięciem wniosków jest podstawą optymalnych decyzji podejmowanych na różnych szczeblach zarządzania.

Miary statystyczne są to charakterystyki liczbowe szeregów statystycznych.

Do najczęściej spotykanych miar zaliczamy:

1. wskaźniki struktury

2. wskaźniki natężenia

3. wskaźniki przeciętnego poziomu (tendencji centralnej)

- średnie klasyczne

- średnie pozycyjne

4. wskaźniki dynamiki

5. miary rozproszenia

ANALIZA STATYSTYCZNA NATĘŻENIA

W wielu przypadkach ocena zjawisk na podstawie liczb absolutnych jest bardzo trudna, a często nawet niemożliwa, Przez natężenie rozumie się stosunek zbiorowości pozostających we wzajemnym związku logicznym. Współczynniki natężenia określają liczbowo stosunek dwóch zbiorowości. Natężenie możemy określić wzorem:

W_n = Z₁ / Z₂

Wskaźniki te, zwane współczynnikami obrazują stopień natężenia zjawiska jednej zbiorowości przypadającego na określoną jednostkę drugiej zbiorowości (np. gęstość zaludnienia na 1 km 2) Wskaźniki natężenia pozwalają na porównywanie ze sobą wielkości, które ujmowane w liczbach

bezwzględnych nie pozwalają na wyciągnięcie głębszych wniosków

ANALIZA STRUKTURY

Przez analizę struktury rozumie się badanie

wewnętrznej budowy zbiorowości. W rezultacie tego badania ustala się elementy,

z których ona się składa i określa, jaką część stanowią poszczególne elementy w całości danej zbiorowości.. Analiza struktury polega na określeniu i zinterpretowaniu prawidłowości

występujących w budowie zbiorowości z

punktu widzenia określonej cechy statystycznej. W analizie struktury porównuje się również budowę różnych zbiorowości statystycznych z punktu widzenia tej samej cechy statystycznej

lub budowę tej samej zbiorowości w różnych okresach.. W analizie struktury wykorzystuje się wskaźniki struktury. Wskaźnik struktury jest to wyrażony w procentach stosunek wielkości poszczególnych części zbiorowości do wielkości całej zbiorowości

Rodzaje wskaźników struktury:

- wskaźniki ułamkowe Pi= n / N

- wskaźniki procentowe Pi= n / N * 100

- wskaźniki w promilach

Grupowanie statystyczne

Jest częścią opracowanie materiału

statystycznego, polega ono na podziale

całej zbiorowości statystycznej na mniejsze jej

części – jednolite grupy jednostek. Punktem

wyjścia przy grupowaniu statystycznym jest

stworzenie wykazu klasyfikacyjnego, czyli

uporządkowaniu wykazu wariantów cech.

W przypadku cechy mierzalnej ze zmiennością

ciągłą nie można dopuścić do tzw. zazębiania

się przedziałów.

Z reguły dąży się do tego, aby rozpiętość

przedziałów była taka sama.

W ramach tabelarycznej prezentacji wyróżnia się szeregi

statystyczne nazywane prostymi tablicami i

tablice statystyczne określone jako złożone

tablice z kilka szeregów. W prawidłowo skonstruowanej

tablicy wyróżnia się: tytuł, część właściwą, część końcową,

która obejmuje źródła danych i dodatkowe objaśnienia.