Nazwa „Barok” – pochodzi od portugalskiego słowa ‘barocco’, czyli perła o nieregularnym kształcie, tak jak sama epoka: niezwykła i dziwna.
„Barok polski należy do europejskiej awangardy”:
Pierwsza epoka, w której Polacy nie musieli nadrabiać wiekowych zaległości.
Polacy utrzymywali kontakt z całą Europą, studiowali na uczelniach o wysokim poziomie.
Polska nie miała żadnych kompleksów wobec innych krajów.
Ustrój Polski – demokracja szlachecka – napawała Polaków dumą i stawiała ponad inne kraje.
Cechy stylu barokowego w sztuce:
Bogactwo
Oryginalność
Kontrast
Ruch
Łączenie różnych elementów
Tematyka religijna i mitologiczna
Znaczna rola koloru
Mikołaj Sęp-Szarzyński „Sonet IV. O wojnie naszej, którą wiedziemy z szatanem, światem i ciałem”
Człowiek jest rozdarty wewnętrznie, pełen sprzecznych pragnień, jest słaby, przeżywa wewnętrzne rozterki. Człowiek musi nieustannie walczyć z całym złem tego świata, musi się chronić przed szatanem.
Natomiast Bóg nie jest nazywany wprost. Prawdziwy spokój możemy znaleźć tylko w Bogu. Zapewnia on nam zbawienie i poczucie bezpieczeństwa, zapewnia szansę na zwycięstwo.
Środki stylistyczne : przerzutnie (podkreśla i wzmaga niepokój zdarzeń), apostrofa (do Boga, wyraz ufności i miłosierdzia), epitety, optymistyczna puenta.
Twórcy poezji metafizycznej: Henry King, John Donne
Utwory Szekspira:
„Sen nocy letniej” – komedia
„Ryszard III” – kronika
„Burza” – romans
„Romeo i Julia” – tragedia
„Hamlet” – tragedia
„Makbet” – tragedia
Różnice pomiędzy dramatem antycznym a dramatem szekspirowskim:
Dramat szekspirowski łamie zasadę trzech jedności.
Dramat szekspirowski wprowadzał postacie fantastyczne, antyczny – nie.
W dramacie antycznym na scenie mogło być jedynie 3 aktorów, a w szekspirowskim więcej.
W dramacie szekspirowskim nie było chóru.
Do dramatu szekspirowskiego wprowadzono sceny zbiorowe.
W dramacie antycznym na scenie nie można było ukazywać krwawych wydarzeń, w szekspirowskim już tak.
Złamanie zasady decorum (stosowności) w dramacie szekspirowskim.
W dramacie szekspirowskim przyroda była współbohaterem wydarzeń.
„Makbet” Akt V, scena V – topos życia-teatru, Makbet wypowiada te słowa po wkroczeniu na drogę zbrodni, zatracając ludzkie uczucia. Życie staje się dla niego nieznośne, przypomina mu sen, złudzenie albo teatralne widowisko.
Topos życia-snu:
Wacław Potocki – „Niechaj śpi pijany”
Pedro Calderon de la Barca – „Życie jest snem”
Kartezjusz - „Medytacje o pierwszej filozofii”
Sztuka Baroku:
Pieter Claesz – „Martwa natura”
Jan de Heem – „Martwa natura z kwiatami, krucyfiksem i czaszką”
Juan de Valdes Leal – „Alegoria marności świata”
Frans Hals – “Młodzieniec trzymający czaszkę”
Donato Creti – „Obserwacje astronomiczne”
Antonio Pereda – „Sen szlachcica”
Rembrandt van Rijn – „Lekcja anatomii doktora Tulpa”
Giuseppe Arcimboldo – „Warzywa?”, „Jesień”
Nicolas Poussin – „Et In Arcadia ego”
Wacław Potocki “Człowiek” - utwór jest oparty na zasadzie pytań i odpowiedzi. Wiersze renesansowe ukazywały piękno człowieka, idealizowały go. Ten utwór opisuje człowieka dosłownie, czysto cieleśnie.
Teatralizacja życia codziennego – Sarmaci mieli skłonność do przesady w gestach, zachowaniach, obrzędach. Ich strój przypominał teatralny kostium, mieli bogato dekorowaną broń, uczucia wyrażano histerycznie.
Okultyzm - doktryny, które zakładają istnienie w człowieku i przyrodzie sił tajemnych, nieznanych i bada możliwości ich wykorzystania.
Manieryzm - kierunek posługujący się manierą literacką lub artystyczną w sposób uznany za sprzeczny z dobrym smakiem, za przesadę lub bezkrytyczne naśladownictwo.
Marinizm – nurt literacki baroku, inaczej kwiecisty barok, odrzucał renesansową harmonię między treścią a formą i kładł nacisk na formę.
Sarmatyzm – barokowa formacja kulturowa. Twierdziła że szlachta pochodzi od Sarmatów – starożytnego ludu. Szlachta miała odziedziczyć po nich umiłowanie wolności, gościnności i dobroduszność.
Witold Maj „Sonet I” – kompozycja łańcuchowa, figura sumacji, anafory, szyk przestawny, gradacja, hiperbola, antyteza.