1)Krótko scharakteryzuj różnice między kom. pro- i eukariotyczną.-komórka prokariotyczna: brak jądra komórkowego(obecny nukleoid a w nim genofor), brak organelli błoniastych(AG, ER, lizosomy), obecne małe rybosomy o stałej sedymentacji 70s, podziały komórkowe o charakterze amitozy, brak plastydów, obecne plazmidy, słabiej rozbudowany cytoszkielet, ściana komórkowa z mureiny.-komórka eukariotyczna: DNA znajduje się w jądrze, dobrze rozbudowany system organelli błoniastych(AG, ER, lizosomy), duże rybosomy(stała sedymentacji 80s), mitoza i mejoza, plastydy(komórka roślinna), dobrze rozbudowany cytoszkielet, ściana komórkowa(rośliny-celuloza, grzyby-chityna). 2) Budowa, rodzaje i funkcje plastydów.- otoczone podwójną błoną biologiczną- organelle półautonomiczne (własne DNA i rybosomy)- zawierają kolisty genom określany jako nukleoid plastydowy. Geny zawarte w jądrze kom. kodują większość białek plastydu. Ekspresja genów plastydu i jądrowych jest ściśle skorelowana dla wykształcenia odpowiednich typów plastydów przy różnicowaniu kom. roślinnych. W jednym plastydzie może być wiele kopii DNA- powstają z proplastydów (merystemy) mają zdolność różnicowania, bądź odróżnicowywania i przechodzenia z 1 rodzaju w 2- proplastydy i chloroplasty mają zdolność podziałów- dziedziczenie plastydów u większości roślin tylko od 1 rodzica - ich zadaniem jest fotosynteza, synteza i gromadzenie substancji zapasowych (skrobia, tłuszcze)- poszczególne plastydy w kom. mogą być ze sobą połączone długimi, cienkimi stromulami przebiegającymi w cytozolu (tędy transport drobnych cząsteczek i niektórych białek). RODZAJE: Protoplasty, Etiopisty – z nich chloroplasty, Chloroplasty, Chromoplasty – synteza i przechowywanie barwników, Gerontoplasty – stare chloroplasty, Leukoplasty – synteza monoterpenów. Mogą różnicować się w:Amyloplasty (skrobia), Elajoplasty (tłuszcze), Proteinoplasty (przechowywanie i modyfikacja białek)Funkcje: CHLOROPLASTY-zadanie: fotosynteza – wychwyt energii słonecznej dla zachowania wolnej energii w formie ATP i redukcji NADP do NADPH -organella półautonomiczne, teoria endosymbiozy -płaski dysk, otoczka z 2 błon biologicznych, między nimi przestrzeń międzybłonowa, wewnątrz stroma, w niej koliste kopie DNA i rybosomy oraz tylakoidy w storach (granach) i tylkoidy intergranowe -tylakoidy zbudowane z błony tylakoidu i jego światła, w nich chlorofil i karotenoidy, w chloroplaście również istnieją własne materiały zapasowe (skrobia, lipidy) -poszczególne chloroplasty połączone są stromulami – rurkowate wypustki zewnętrznych błon chloroplastu tworzą sieć do transportu białek. LEUKOPLASTY -niepigmentowane, zlokalizowane głównie w komórkach i tkankach niefotosyntetyzujących -w wielu typach komórek ich zadaniem nie jest magazynowanie substancji, lecz ich biosynteza -są dużo mniejsze o chloroplastów, zmienna morfologia, często opisywane jako ameboidalne -etioplasty – przedgranowe, niedojrzałe chloroplasty lub chromoplasty, pozbawione dostępu światła, nie mają aktywnego pigmentu, czasem zaliczane również do leukoplastów, jednak po kilku minutach ekspozycji na światło ulegają transformacji w funkcjonalne chloroplasty. CHROMOPLASTY -plastydy odpowiedzialne za syntezę i przechowywanie barwników -lokalizują się głównie w owocach i płatkach kwiatów, gromadzą karoten, ksantofile i różne czerwone barwniki -możliwa konwersja chloroplastów w chromoplasty (dojrzewający pomidor) -w chloroplastach również występuje wiele karotenoidów, zwiększających wydajność chlorofilu. Zmiana barwy liści jesienią wynika z utraty chlorofilu do tej pory maskującego obecność innych barwników.3) Krótko scharakteryzuj cechy wyróżniające kom. roślinną spośród innych eukariontów - ściana kom. – z celulozy, hemiceluloz, pektyn, ewentualnie ligniny, produkowana przez protoplast - plazmodesmy – pory w pierwotnych ścianach kom., przez które przechodzi plazmolemma i ER sąsiadujących ze sobą kom. - wakuola – pojedyncza, duża, otoczona tonoplastem, zapewniająca turgor, kontrolująca transport cząsteczek, gromadząca przydatne materiały lub wydaliny i substancje potencjalnie szkodliwe - obecność plastydów (chloro-, chromo-, amylo- i elajoplasty) - brak zdolności ruchu (brak wici i rzęsek) - brak centrioli - w zasadzie nieograniczony wzrost roślin i skrobia jako podstawowy materiał zapasowy w komórce 4) Merystemy Cechy budowy - kom. niewyspecjalizowane, dzielące się (figury mitotyczne) - drobne, sześcienne - gęsto upakowane, brak przestworów międzykomórkowych - cienka ściana, duże, centralnie położone jądro - gęsta cytoplazma - słabo zwakuolizowane, proplastydyPodział: 1.Ze względu na czas powstawania -pierwotne – powstają bezpośrednio z merystemu zarodkowego i powodują pierwotny przyrost rośliny: wierczhołkowe (stożki wzrostu korzenia i łodygi), boczny – prokambialny, interkalarne (wstawowe) -wtórne – powstają z tkanek stałych w wyniku ich odróżnicowania: miazga twórcza – kambium, miazga korkotwórcza – fellogen, kallus – tkanka regeneracyjna, przyranna, merystem archesporialny (archespor)2.Ze względu na miejsce :Wierzchołkowe, boczne, interkalarne -wierzchołkowe – stożki wzrostu korzenia i łodygi: odpowiadają za przyrost rośliny na długość i tylko niewielki przyrost pierwotny na grubość, komórki bardzo delikatne, wymagają ochrony – w łodydze przez specjalnie ukształtowane liście okrywające w korzeniu przez czapeczkę, wyróżniamy w nich strefy: merystematyczną, elongacji, specjalizacji; w stożku wzrostu korzenia pojawiają się już włośniki -boczne – biorą udział we wtórnym przyroście rośliny na grubość; 5) Budowa i funkcje drewna u okrytonasiennych.Budowa:- występują 4 typy kom.: a) cewki (tracheidy)– wydłużone, zwężone na końcach lub o skośnych ścianach poprzecznych, ściany zdrewniałe, a wtórne ściany odkładają się nieregularnie, tworząc charakterystyczne zgrubienia (jamkowe, siatkowe, obręczkowe, spiralne), martwe, brak protoplastów, w ścianach jamki; b) naczynia (trachleje) – długie rury, z ułożonych na siebie komórek (członów naczyniowych), brak ścian poprzecznych, podobne zgrubienia ścian, również martwe; c) włókna – martwe, powstały z cewek (jamki w ścianach), element mechaniczny; d) miękisz drzewny w postaci pasm między innymi elementami drewna, jedyny żywy element, funkcja spichrzowa; e) - u niektórych roślin dodatkowo przewody żywiczne i kanały mleczne; Funkcje: rozprowadza wodę i sole mineralne pobrane przez korzeń, u wieloletnich roślin, strefy umiarkowanej, wiosną transportuje związki organiczne z tkanek spichrzowych korzeni i łodyg do rozwijających się pędów i liści, większość komórek ma zdrewniałe ściany- funkcja mechaniczna. 6) Budowa, odmiany i funkcje tkanek miękiszowych.Budowa :- kom. żywe, silnie zwakuolizowane, zawierające plastydy - cienka, celulozowa ściana pierwotna - zwykle wyraźnie zaznaczone przestwory międzykomórkowe Rodzaje i funkcje: 1)miękisz zasadniczy (parenchyma)– wypełnia przestrzenie między innymi tkankami w organach roślinnych, najwięcej w rdzeniu i korze pierwotnej młodych łodyg oraz w owocach 2)miękisz asymilacyjny (zieleniowy, chlorenchyma)- odpowiada za fotosyntezę, duże ilości chloroplastów, w liściach i młodych łodygach 3)miękisz powietrzny (aerenchyma, przewietrzający)– u roślin wodnych i błotnych, w częściach gdzie wymiana gazowa jest utrudniana, tworzy system kanałów wentylacyjnych(wewnętrzna atmosfera), duże przestwory między komórkowe wypełnione O2 i CO2, większa wyporność, pozwala na unoszenie w toni wodnej, rezerwuar gazów niezbędnych do oddychania 4)miękisz spichrzowy- magazynuje materiały zapasowe- skrobię(amyloplasty), tłuszcze(elajoplasty), białka(plastydy),wodę (wakuole), obecny głównie w organach spichrzowych- bulwy, korzenie, nasiona, owoce 5) Miękisz wodny(wodonośny), wyspecjalizowany w gromadzeniu i przechowywaniu H2O, komórki cienkościenne, duże wakuole wypełnione śluzem i pektynami pęczniejącymi pod wpływem wody, najczęściej u sukulentów w łodygach(kaktusy), liściach (aloes, agawa, grubosz), rzadko w korzeniu 6)Miękisz rdzeniowy: komórki cienkościenne, wypełnione skrobią, kształt wieloboczny, lub zaokrąglony, buduje centralną część łodyg. 7)Wymień i krótko scharakteryzuj modyfikacje korzeni. 1) korzenie spichrzowe – u niektórych roślin dwuletnich, grube, mięsiste, z dużą ilością miękiszu spichrzowego. W organy spichrzowe mogą przekształcić się też korzenie boczne i przybyszowe – bulwy korzeniowe 2) korzenie kurczliwe – mają zdolność skracania swoich górnych części i wciągania rośliny głębiej w glebę. Występują u roślin, których nasiona kiełkują na powierzchni gleby, a później części ich pędów rosną pod ziemią 3) korzenie podporowe – u roślin o wysokich nadziemnych pędach, których system korzeniowy nie jest głęboki lub rośnie na grząskim podłożu. Są to korzenie przybyszowe wyrastające z łodygi, biegnące częściowo w powietrzu przed zagłębieniem się w ziemię 4) korzenie czepne – u pnączy i epifitów korzenie przybyszowe wyrastające z łodygi, przymocowujące roślinę do podpory 5) korzenie powietrzne – u niektórych epifitów, zwisają swobodnie w powietrzu, za ich pomocą roślina pobiera wodę z powietrza (parę wodną, w czasie deszczu ciekłą wodę) 6) korzenie oddechowe – u roślin tropikalnych bagiennych (podłoże ubogie w tlen), odgałęzienia korzeni podziemnych, wyrastające pionowo w górę ponad powierzchnię podłoża, służące do pobierania tlenu, nawet do 1,5m wysokości 7) korzenie asymilacyjne – przejmują funkcje asymilacyjne u roślin, których łodygi i liście są silnie zredukowane 8) korzenie pasożytów – ssawki (haustoria) dzięki enzymom wnikają do wiązek przewodzących rośliny żywiciela. 8) Wymień i krótko scharakteryzuj modyfikacje pędu (łodygi i liści).- rozłogi – odgałęzienia pędu nadziemnego, rosnące poziomo tuż przy powierzchni ziemi lub pod nią, służące do rozmnażania wegetatywnego (truskawka, poziomka)- kłącza – podziemne pędy posiadające pąki, z których mogą wyrastać nowe pędy nadziemne – rozmnażanie wegetatywne. Mogą też być organami spichrzowymi.- bulwy pędowe – podziemne łodygi, funkcja spichrzowa i rozmnażanie wegetatywne- cebule – organ podziemny, którego główną część stanowią przekształcone liście. Skrócona łodyga tworzy piętkę, na której gęsto są osadzone duże, mięsiste liście, magazynujące substancje zapasowe- gałęziaki – przekształcone łodygi, pełniące funkcje asymilacyjne. U roślin rosnących w suchym środowisku, silna redukcja liści, a ich funkcje przejmują zielone łodygi, często spłaszczone i podobne do liści- liściaki – podobne do gałęziaków, ale uwstecznienie liścia obejmuje tylko blaszkę – funkcje asymilacyjne przejmuje spłaszczony, blaszk podobny ogonek- ciernie – przekształcone organy boczne – liście (kaktus) lub pędy boczne- wąsy – organy czepne z przekształconych liści lub pędów- łodygi sukulentów – asymilujące i gromadzące wodę- liście pułapkowe – u roślin mięsożernych (zabarwienie, nektar, gruczoły trawienne, mechanizm pułapkowy)9) Mikoryza a) endomikoryza (mikoryza wewnętrzna, arbuskularna) - strzępki grzyba wnikają przez ścianę do wnętrza kom., tworzą skręconą masę wewnątrz kom. (arbuskula), błona kom. zachowana, tworzy wpuklenia, większość roślin zielnych i drzew tropikalnych, niektóre drzewa strefy umiarkowanej b) ektomikoryza – grzyb tworzy mufkę (sieć Hartiga), strzępki nie przechodzą przez ściany kom. Liczne drzewa strefy umiarkowanej, niektóre rośliny kwiatowe i drzewa tropikalne, zwłaszcza rosnące na glebach kwaśnych, ubogich w substancje pokarmwe c) ektendomikoryza – obecna zarówno mufka jak i strzępki penetrujące scianę, np. storczykowate, wrzosowate. 10) Krótko scharakteryzuj roślinne pasożyty, półpasożyty i saprofity, podaj przykłady. Pasożyty i półpasożyty – rośliny żyjące kosztem innych roślin- 60% pasożytuje na korzeniach, 40% na łodygach- większość może pasożytować na wielu gatunkach żywicieli- zwykle są to rośliny zielne, choć zdarzają się formy zdrewniałe (jemioła), a nawet drzewiaste (sandałowce)- pasożyty korzeniowe wytwarzają wiele drobnych nasion i są wiatropylne, zaś łodygowe mają mięsiste owoce i są rozprzestrzeniane przez ptaki- po wykiełkowaniu z nasienia pasożyty wytwarzają krótki korzeń zarodkowy, penetrujący tkanki żywiciela dzięki enzymom hydrolitycznym. Po dojściu do systemu waskularnego żywiciela wytwarzają ssawki. U półpasożytów wyrastające pędy zazielenieją się i zaczynają prowadzić fotosyntezę- przykłady: pasożyty: kanianka wielka, zaraza żółta; półpasożyty: jemioła, świetlik wyprężony; Saprofity – uzyskują substancje pokarmowe z martwych części roślin- nie są zdolne do samodzielnego rozkładu materii organicznej – czynią to poprzez grzyby mikoryzowe- całkowite saprofity mają łuskowate liście, niewielki system korzeniowy, nie wytwarzają zielonych organów, żyją w głębokim cieniu w ściółce leśnej i wyglądem przypominają pasożyty korzeniowe- w ten sposób substancje pozyskują gametofity niektórych widłaków, skrzypów i paproci, a także wszystkie storczyki i niektóre rośliny na etapie kiełkowania - np. wątrobowiec, niefotosyntezujące storczykowate. 11) Opisz czynniki charakteryzujące cechy życia na Ziemi. - jedność świata żywego: zbudowane z tych samych pierwiastków, znajdujących się w środowisku(przyroda nieożywiona), tworzenie takich samych połączeń(związki organiczne),do życia niezbędna woda. -poziomy organizacji: pierwiastkizwiązki chemicznemolekułykomórkitkankinarządy i układyorganizmy; -struktura: biegunowość, powtarzalność budowy,symetria(kształt, wielkość, wygląd)-układy sterownicze: enzymy, hormony, witaminy; -wzrost: mitoza i mejoza; -rozmnażanie: gonady, morfogeneza. 12) Atrybuty życia a)samoodtwarzalność–odtwarzanie odpowiedniej struktury – ciągłość pokoleniowa i jej zachowanie –przekazanie cech własnych i nabytych przy zachowaniu swoistości gatunkowej, osobniczej-powielanie kwasów nukleinowych – przekazanie puli genów z komórki macierzystej na potomną w celu zachowania ciągłości życia, przede wszystkim populacji-biosynteza białka wg trypletów purynowych i pirymidynowych w każdej nowej komórce z uprzednio rozłożonej substancji pokarmowej-odtworzenie enzymów, hormonów niezbędnych do przebiegu podstawowych procesów życiowych z wykorzystaniem energii b)Samozachowawczość - wyodrębnienie i zachowanie struktór świadczących o indywidualizmie organizmu-zachowanie otwartego układu energii - wymiana energii i materii ze środowiskiem-magzynowanie i przetwarzanie energii -metabolizm-przeprowadzanie reakcji biochemicznych ułatwiających istnienie organizm, wzrost i rozmnażanie-ruch w celu zdobywania pokarmu-rozpoznawanie substancji toksycznych oraz szkodliwych czynników ( np. Uczieczka, bądź usunięcie szkodliwego pokarmu poprzez wymioty) -zdolność ruchu c) Samoregulacja:wewnętrzna:–utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu - równowagowej ilości wody, związków organicznych i metabolitów–reakcja obronna organizmu w niesprzyjających warunkach– synchronizacja procesów wewnętrzych i ich przystosowanie do zmian zewnętrznych– regulacja adaptacyjna zewnętrzna w stosunku do środowiska oraz innych organizmów w nich żyjących (reakcje wewnątrz- i międzygatunkowe)–regulatorami jest jądro (DNA), mózg, układ nerowy, immunologiczny i hormonalny– regulacja chemiczna i genowa; zewnętrzna: biotyczna–abiotyczna 13) Wymień cechy samoregulacji. Samoregulacja – polega na układzie sprzężenia zwrotnego; regulatorami są: jądro, mózg, układ nerwowy, immunologiczny i hormonalny a) utrzymanie równowagi wewnętrznej organizmu b) zachowanie ciągłości procesów energetycznych, gospodarki mineralnej i wodnej c) regulowanie zawartości i aktywności enzymów, nadzorowanie procesów metabolicznych d) reakcja obronna w niesprzyjających warunkach e) synchronizacja procesów wewnętrznych w kom. i ich przystosowanie do zmian zewnętrznych f) regulacje adaptacyjne zewnętrzne w stosunku do środowiska i organizmów w nim żyjących; samoregulacja polega więc na układzie sprzężenia zwrotnego. Regulatory: jądro(DNA), mózg, układ nerwowy, immunologiczny i hormonalny. Jest to regulacja chemiczna( wydzielanie mediatorów) lub genowa(geny regulatory); bodziecregulator(modyfikator)efektbodziec 14) Porównaj cechy i właściwości leków chemicznych i roślinnych. Leki roślinne- Są to leki, które zawierają substancje czynne.- doprowadzaja cały organizm do równowagi biologicznej- zawierają związki organiczne, do których organizm jest przyzwyczajony- posiadają działania zespołowe, czyli synergiczne( poszczególne składniki ziołowe potęgują swoją aktywność)- posiadają zestaw witamin, sole mineralne, garbniki, olejki eteryczne ( dobre dla trawienia)- organizm chętnie przyswaja leki roślinne, wyławia potrzebne dla siebie pierwiastki, sole, a to co niepotrzebne wyrzuca balast. Nie ma obawy przedawkowania i szkodliwością uboczną. Leki chemiczne:- leczą tylko dany organ- organizm broni się przed nimi, ponieważ są sztuczne i nieprzyswajalne- często zabijają całą florę bakteryjną, zarówno dobrą jak i złą. 15) Radiowitalność komórek roślinnych. Radiowitalność – mówi, że każda żywa komórka wysyła promienie o różnej długości fali. francuski inżynier L. Simenton wprowadził jednostkę Angstrem( A⁰), bardzo mała brak jej w SI. Według Simentona wszystkie leki poniżej 300A⁰ są szkodliwe dlatego i m więcej A⁰ tym lepiej. Radiowitalność ziół jest wysoka i wynosi nawet 9000A⁰ każda żywa komórka wysyła promienie o różnej długości fali( radiowitalność)Zbadano sposób radiowitalność komórek człowieka, roślin i bakterii. Okazało, się, że komórki ustroju człowieka mają długość fali około 6500 angstremów. Większość leków farmakologicznych posiada radio-witalność równą zero, czyli nie wykazują one żadnej radiacji i są martwe. Jedynie antybiotyki posiadają wystarczającą długość fali swego promieniowania. Na przykład penicylina ma 8500A. Natomiast radiowitalność ziół jest bardzo wysoka. Nie tylko żywe rośliny, ale nawet ich odwary mają aż 9000 A. Trzeba też pamiętać, że wiele roślin kryje w sobie własności antybiotyczne, np. rdest ptasi, skrzyp, kwiat słonecznika. 16) Współczesne kierunki rozwoju ziołolecznictwa. a) tradycyjny – działają powoli, łagodnie, leki roślinne działają poliwalentnie, fizjologicznie b) stosowanie pojedynczych związków czynnych wyizolowanych z roślin, najpowszechniejsze leki to kwas as korbowy i salicylowy c) zastosowanie ziół w profilaktyce np. syrop Fitoterm dla lutników; Formy:- tradycyjne- kompleks wielu czynnych substancji- działanie kompleksowe wykorzystywane w geriatrii i profilaktyce zdrowotnej- izolowane pojedyncze związki czynne o sprecyzowanych właściwościach farmakologicznych- jako trwalsze i tańsze zamienniki leków syntetycznych.17) Definicja trucizny wg Paracelsusa. „Wszystko jest trucizną i nic nie jest trucizną. Tylko dawka czyni, że dana substancja nie jest trucizną” 18) Klasyfikacja trucizn.a) trucizny chemiczneb) trucizny roślinnec) trucizny pochodzenia zwierzęcego; lub:*Syntetyczne; *Trucizny naturalne:-Bakterie: Ektotoksyny ( wydzielane na zewnątrz bakterii, występowanie przy stanach zapalnych); Endotoksyny ( wytwarzana i przechowywane we wnętrz bakterii, wydalana do organizmu dopiero po rozpadzie bakterii)-Grzyby: Toksyny grzybów powodują, porażenia układu nerwowego, śmierć, zatrucia pokarmowe, omamy i halucynacje)-Rośliny: Alkaloidy, Glikozydy, Saponiny, Olejki lotne-Zwierzęta; Jad ( wytwarzany przez gruczoły jadowe oraz czasami gruczoły ślinowe). 19) Synergizm i antagonizm są to zjawiska wzajemnego oddziaływania dwóch lub większej liczby substancji trujących bądź leczniczych. W przypadku synergizmu dodanie jednej substancji do drugiej zwiększa jej oddziaływanie na organizm, w przypadku trucizn silniejsze są objawy gdy spotkają się dwie trucizny, niż gdyby działała jedna. Natomiast w antagonizmie podanie jednej substancji zmniejsza działanie drugiej. Synergizm jest to zgodne, jednokierunkowe działanie leków, prowadzące do wzmożenia działania. Jeśli efekt jest równy sumie działania obu składników nazywamy to synergizmem addycyjnym (tak działa np. noradrenalina i epinefryna podane razem), jeśli jest większy - nazywamy to synergizmem hiperaddycyjnym, czyli potencjalizacją (tak działa przeciwbakteryjnie: trimetoprim i sulfonamidy podane łącznie np. w preparacie kortimoksazol (Biseptol). (A+B) > A+B, czyli 2+3= 7, a nie 5 Antagonizm - jest to przeciwne, różnokierunkowe działanie leków, prowadzące do osłabienia lub całkowitego zahamowania działania. Odróżniamy antagonizm kompetycyjny oraz niekompetycyjny. W ramach tego ostatniego wyróżniamy antagonizm allosferyczny (zmiana konfiguracji przestrzennej receptora i wtórnie zmiana jego zdolności reagowania z agonistą), czynnościowy - przeciwne działanie leków na funkcję danego efektora (np. antagonistyczne działanie acetylocholiny i adrenaliny) oraz fizjologiczny (antagonistyczne działanie wazopresyny i propranololu na ciśnienie krwi - działają one na różne receptory w różnych narządach).(A+B) < A+B, 2+3= 4 20) Definicja oraz przykłady zastosowań odkryć z dziedziny biomimetyki. Biomimetyka – naśladowanie natury - inaczej bionika – interdyscyplinarna nauka badająca budowę i zasady działania organizmów oraz ich adoptowanie w technice i budowie urządzeń technicznych na wzór organizmów żywych. Można wyróżnić 3 sposoby badań biologicznych prowadzących do nowej technologii: 1. Naśladowanie naturalnych metod wytwarzania zw. chem, by utworzyć nowe 2.imitowanie mechanizmów znalezionych w naturze (rzepy) 3. Studiowanie zasad organizacyjnych społecznego zachowania organizmów (stadne zachowanie ptaków, pszczół, mrówek). -uzyskanie wyraźniejszych wyświetlaczy w komórkach i nowym metodom zapobiegania fałszerstwom dzięki analizie powłok przeciwodblaskowych w oczach chrząszczy -projektowanie skrzydeł superzwrotnych samolotów, wzorowane zgrubieniami na przedniej krawędzi płetwy ogonowej humbaka -lotnictwo: skrzydła zmieniające profil w celu zmniejszenia oporu powietrza (inspiracja lotkami pierwszego rzędu u ptaków) -kosmetyki bazujące na naturalnym połysku okrzemków -igły (opracowane w Japonii), których ukłucie mniej boli, gdyż słabiej pobudza zakończenia nerwowe, opracowane na podstawie kłujki komara -użycie rzepów (velcro) od owoców rzepienia pospolitego -zainteresowanie kolorem upierzenia ptaków przez producentów farb (kolor znacznie jaskrawszy i nie płowiejący) -guzki na płetwie humbaka do produkcji nowych śmigieł turbin wiatrowych, więcej energii przy niższej prędkości i są cichsze. 21) Efekt liścia lotosu – w przyrodzie i technologii zjawisko samooczyszczania się liści kwiatu lotosu, krople wody toczą się po powierzchni liścia (jak krople rtęci) zbierając brud (cząstki mułu, drobne zwierzęta). W kulturach wschodu liście lotosu są symbolem czystości, mimo że rosną w mulistych rzekach i jeziorach, ich liście i kwiaty zawszy pozostają czyste. Zjawisko samooczyszczenia się powierzchni liścia, odkryte po raz pierwszy u roślin z rodzaju lotos (potem też taro), prze botanika W. Barthlolta z Uniwersytetu w Bonn w 1982 roku.Zjawisko zachodzi dzięki specyficznej strukturze mikroskopijnej liścia oraz dzięki związkom chemicznym, uniemożliwiającym liściom zamoknięcie. Krople wody toczą się po powierzchni liścia, zbierając zanieczyszczenia.Zjawisko wykorzystywane przy produkcji farb, dachówek, tkanin, przy użyciu silikonu, mieszanek politlenku etylu i glukozy. Efekt ten osiąga się poprzez traktowanie powierzchni silikonem lub środkami fluorochemicznymi. 22) Przykłady biologicznych receptorów u zwierząt.-Termoreceptory - informują o temperaturze otoczenia Mechanoreceproty - informują o zakłóceniach samego receptora lub komórek sąsiadujących (wrażenia dotykowe, słuchowe, zmysł równowagi oraz informacja o pozycji ciała-Fotoreceptory - odbierają bodźce świetlne i są odpowiedzialne za widzenie-Chemoreceptory - odbierają informacje o lotnych i stałych substancjach chemicznych -Elektroreceptory - zmodyfikowane mechanoreceptory zdolne do wykrycia słabego pola elektrycznego (u rekinów, płaszczek) -Magnetoreceptory - odbierają słabe pole magnetyczne. 23) Sposoby lokalizacji źródeł dźwięku u zwierząt -po głośności-jeśli dźwięk jest cichy jego źródło znajduje się daleko jeśli głośny blisko, zaangażowane dwoje uszu: dźwięk dociera do jednego ucha, następuje porównanie głośności dźwięku z jednego i drugiego ucha -różnice w fazie dźwięku-dźwięk dociera do jednego i drugiego ucha z różnicą fazy, która zależy także od częstotliwości dźwięku, zdolność słyszenia stereofonicznego szczególnie rozwinięta u drapieżników -sowa płomykówka lokalizuje swoją ofiarą z dokładnością do 1⁰ w dwóch płaszczyznach, a także ustala swoje położenie po szelestach ofiary, brak u sowy małżowin usznych ale obecny charakterystyczny kołnierz z piór -otocjon słyszy ruch z 50cm pod ziemią 24. Kariomony -gr. kairos- korzyści; substancja semiochemiczna wydzielana mimowolnie przez organizm, niosąca sygnał neutralny lub niekorzystny dla nadawcy, a korzystny dla odbiorcy, np. jako kairomon może działać zapach drapieżnika wyczuwany przez ofiarę, która po detekcji może podjąć działania obronne . Naturalne związki produkowane przez owady stosowane w gospodarce leśnej, nalezą do nich hormony, kariomony, antyfidanty i inne. 25) Opisz naturę sojuszu w mikoryzie. -różny charakter – od pasożytniczego (infekcja grzybicza), przez mutualistyczny, po obligatoryjną zależność rośliny od grzyba (ekto- i ektendomikoryza) -grzyby zwiększają absorpcję substancji przez roślinę -rozkładając materię organiczną dostarczają roślinie organicznego azotu i fosforu -chronią przed patogenami (bakterie, grzyby) -same zaś wykorzystują roślinne cukry jako źródło energii -rośliny mikoryzowe stają się bardziej konkurencyjne w środowisku -grzyby ektomikoryzowe różnych gatunków mogą łączyć się ze sobą tworząc anastomozy -w zbiorowiskach roślinnych wszystkie rośliny panujące mogą być połączone za pomocą anastomoz mikoryzowych, zaś rośliny znajdujące się poza tą siecią są niezdolne do uzyskania substancji pokarmowych na obszarze zajmowanym przez takie zbiorowisko. 26. Jak rośliny rozpoznają pokrewne sobie gatunki?Wymiana informacji może odbywac się za pośrednictwem -uwalnianych substancji-lotnych i rozpuszczonych w glebie -impulsow elektrycznych.(najwiekszą aktywność elektryczną odnotowano w strefie przejściowej między czapeczką korzeniową a strefą wydłużeniową); Sama informacja przekazywana jest w całej roślinie przez wyspecjalizowane komórki floemu, czyli łyka(tkanki przeznaczonej do transportu produktow fotosyntezy). -Przesyłają one sygnał elektrochemiczny-są więc odpowiednikami neuronów w układzie nerwowym zwierząt. -Z osobnikami tego samego gatunku lub pochądzcymi z nasion od tej samej „matki”- wiele gatunków rośnie zgodnie, korzeń w korzeń. (podobieństwo do zwierząt dzielącymi się pokarmem tylko z najbliższymi krewnymi.) 27) Naturalne mechanizmy obrony roślin przed szkodnikami i wrogami. Obrona przed patogenami (wrodzone i nabyte): -bariery mechaniczne – kutykula, kolce, ciernie, włoski parzące, kutykula, nalot woskowy, żywica, gruba sklerenchyma wokół wiązek przewodzących;-związki chemiczne – wtórne metabolity, terpeny, alkaloidy, związki cyjanogenne, niektóre gatunki owadów wykorzystują trucizny roślinne jako własną broń; -ekspresja genów obronnych po ataku patogenu -odkładanie ligniny lub kalozy w zainfekowanym miejscu; -powodowanie zmian nekrotycznych – odcinanie chorego fragmentu -synteza fito aleksyn – związków działających na patogeny -reakcje nadwrażliwości -nabyta odporność systemiczna po przechorowanej wcześniej infekcji; –- hormony owadzie – hormony linienia i juwenilne- anomalie rozwojowe u żerujących owadów- feromony owadzie – odstraszają niektóre gatunki, inne mogą je pobierać i wykorzystywać jako feromony- związki lotne wabiące drapieżców żerujących na szkodnikach roślinnych; jednocześnie informują inne rośliny o niebezpieczeństwie – czas na syntezę związków obronnych - inhibitory trawienia – lignina, taniny, inhibitory proteaz - zmniejszenie zawartości metabolitów podstawowych – cukry, aminokwasy 28) Definicja i rola feromonów w świecie zwierząt. FEROMONY (z j. greckiego ”przekaźnik podniecenia” -> ferein- niesie horme-pobudzenie)Sa to naturalne, lotne substancje wydzielane przez organizmy żywe. Feromony to podstawy komunikacji zapachowej. Osobniki tego samego gatunku komunikują się za ich pomocą w celu wymiany informacji.W świecie zwierząt samiec jest zdolny do zlokalizowania partnerki mimo odleglosci często przekraczających kilometry. Te srodki chemiczne wytwarzane w okresie mlodosci, odpowiadają za laczenie się par w okresie godowym. Również ludzie wytwarzają feromony odpowiednie dla naszego gatunku. 29) Definicja apoptozy.Apoptoza- zaprogramowana śmierć komórki, ten proces fizjologiczny zachodzi w ciągu rozwoju i całego życia organizmu, jest to proces naturalny, regulowany przez organizm Istnieją dwa sposoby usuwania zbędnych i uszkodzonych komórek: przez nekrozę (martwicę) i apoptozęApoptoza, w przeciwieństwie do nekrozy, nie powoduje reakcji zapalnej otaczających komórkę tkanek.Przebieg apoptozy:1)komórka oddziela się od innych2) deformacja komórki przez pojawiające i znikające pęcherzykowate wpuklenia cytoplazmy3) wzrost gęstości cytoplazmy, obkurczenie organelli4)kondensacja chromatyny na obrzeżach jądra, zanik porów jądrowych, degeneracja jąderka5)rozpad komorki na ciałka apoptyczne otoczone błoną i zawierające różne organella o nienasyconej strukturze6) całka apoptyczne zostaja sfagocytowane; Apoptoza pozwala na eliminację komórek zbędnych, zakażonych, uszkodzonych i zmutowanych w sposób nieszkodliwy dla organizmu.Apoptozę powoduje m.in. uszkodzenie DNA i organelli komórkowych oraz uszkodzenie komórki przez promienie UV. 30) Wymień rodzaje substancji czynnych produkowanych przez rośliny.a) Glikozydy (kumarynowce, antachiony, saponiny, gorycze);b) garbniki; c) alkaloidy (sporyszowe, opiumowe, tropanowe); d) olejki eteryczne; e) śluzy; f) pektyny; g) związki działające podobnie do hormonów zwierzęcych; h) fitoncydy. 31) Charakterystyka kumarynowców. Kumarynowce- związki aromatyczne, łatwo ulegają rozpadowi, , w pojedynczej roślinie jest ich bardzo mało; pochodne kumaryny, duże podobieństwo do flawonoidów, występują w roślinach z rodzin: motylkowych, baldaszkowatych, rutowatych, psiankowatych, złożonych i traw. Działanie: rozkurczowe, uspakajające, żółciopędne, odkażające, przeciwzakrzepowe. 32) Charakterystyka antrachinonów. Antrachinony – rzadko spotykane, u nielicznych gatunków roślin z rodzin: rdestowatych, szakłakowatych i motylkowatych; występują w roślinach rozpuszczone w soku komórkowym w postaci wolnej lub jako związki aglikanów z cukrami, często dopiero w trakcie suszenia związki te przechodzą w antrachinony dlatego też nie działają w stanie świeżym. Działanie: drażnią błonę śluzową jelit, należą do najważniejszych leków przeczyszczających (rzewień, kruszyna). 33) Charakterystyka saponin. -glikozydy zbudowane z 3-5 cukrów prostych i części niecukrowej(aglikonu) zwanej ssapogeniną, którą tworzą trój terpeny lub steroidy; powstają w liściach i są odkładane jako substancje zapasowe w innych częściach rośliny, głównie korzeniu -saponiny sterydowe(podstawa do syntezy hormonów sterydowych), -trójterpenowe(drażnią błony śluzowe narządów wewnętrznych), -kasztanowca(escyna- zmniejsza krwawienia, wybroczyny z naczyń krwionośnych, przeciwdziała obrzękom, zastoinom żylnym) , -nagietka(działają przeciwzapalnie), -korzenia lukrecji(przeciwzapalnie we wrzodach)-panaksydozy(saponiny żeń-szenia i Aralii mandżurskiej, działanie psychopobudzające)Działanie:mają drażniący smak i, powodują kichanie, działają moczopędnie i wzmagają wydzielanie soków trawiennych, ich wodne roztwory silnie się pienią, zwykle trujące, powodują hemolizę, wymioty i zapalenie spojówek, emulgują tłuszcze, zmniejszają napięcie powierzchniowe cieczy (mydelnica lekarska). 34) Charakterystyka alkaloidów sporyszowych. Alkaloidy sporyszowe– obecne w sporyszu( przetrwalniki grzybów z klasy workowców)Działanie: porażenie nerwów sympatycznych, pobudzenie do skurczu mięśni gładkich macicy i naczyń obwodowych; Jest to grupa związków zaliczanych do alkaloidów indolowych. Wszystkie alkaloidy sporyszowe są amidami kwasu lizergowego. Kwas ten zawiera swojej strukturze układu ergoliny, który powstaje w wyniku skondensowania indolu z hinoliną. Kwas D lizergowy występuje w 2 optycznie czynnych formach (diastereoizomery) oznaczanych symbolami (+) i (-). Biologicznie czynne są jedynie pochodne kwasu D(-) lizergowego. Należy zwrócić uwagę że alkaloidy sporyszu pod wpływem różnych czynników np. pH czy rozpuszczalników ławo ulegają izomeryzacji do pochodnych kwasu D(+) lizergowego W zależności od budowy podstawnika tworzącego amid z kwasem lizergowym możemy wyróżnić dwa zasadnicze typów alkaloidów sporyszowych: - Alkaloidy małocząsteczkowe np. ergometryna. - Alkaloidy wielkocząsteczkowe (peptydowe) np. ergotamina, ergokrystyna i ergokryptyna i ich uwodornione pochodne. 35) Wymień główne rośliny miododajne obszaru Polski. chaber bławatek, dziurawiec zwyczajny - tylko pyłkodajny, facelia błękitna, kasztanowiec zwyczajny, klon, koniczyna, lipa drobnolistna, pospolita, malina właściwa, melisa lekarska, mniszek, nawłoć pospolita, pierwiosnek, robinia akacjowa, róża, rzepak, szałwia lekarska, śliwa, wierzba, chaber bławatek, gajowiec żółty, koniczyna, mniszek lekarski, klon polny. 36) Produkty wytwarzane przez rodzinę pszczelą.-miód-produkt wytwarzany przez robotnice z nektaru kwiatów i produktów pozakwiatowych, głównym produktem z którego powstaje miód jest nektar i spadź(wydaliny czerwców i mszyc zmieszane z wyciekającym sokiem komórkowym)-pierzga-jest to pokarm białkowy pszczół, w skład, którego wchodzą pyłki roślin oraz domieszka nektaru lub miodu i śliny, pierzga zalana miodem i zasklepiona w komórkach plastrów jest przechowywana przez zimę-wosk-jest produktem przemiany materii organizmu pszczół, jest wydzielany w postaci płynnej przez gruczoły woskowe(4 pary) usytuowane u robotnic pod brzusznymi półpierścieniami odwłoka-kit(propolis)-jest substancją balsamiczną, którą rośliny zbierają z pąków drzew i wykorzystują do uszczelniania gniazda, w skład kitu wchodzą żywice i woski, pyłek kwiatowy, olejki eteryczne, substancje garbnikowe, makro- i mikroelementy-mleczko pszczele-jest wydzieliną gruczołów gardzielowych pszczół robotnic w wieku 8-10 dni, służy ono do odżywiana larw w okresie pierwszych 3 dni życia, matki, niektórych robotnic i trutni-jad pszczeli-jest wytworem gruczołu jadowego pszczół, dawka toksyczna jadu pszczelego wynosi dla człowieka około 245mg/70kg masy ciała. 37) Podaj przykłady naturalnego „ziołolecznictwa” w świecie zwierząt.- ranne kozice tarzają się w babce alpejskiej, która tamuje krwawienie-kuracje okaleczonych zwierząt nad jeziorem Ngorongoro w Afryce, skaleczone zwierzęta brodzą w płytkiej wodzie, woda w jeziorze zawiera wiele substancji mineralnych: chlorek sodu, węglan sodu, siarczan sodu, które przyśpieszają gojenie się ran-niedźwiedzie Grizzly z parku Yellowstone kąpią rany w źródle siarkowym-ranne sarny i jelenie wypoczywają na mchu, który wytwarza antybakteryjne substancje-piżmaki okładają rany żywicą jodłową-przyśpiesza gojenie się ran oraz działa bakteriobójczo-skaleczone kozice tarzają się po babce alpejskiej-krowy z reumatyzmem chodzą po jaskrze-małpiatki sifakas z Madagaskaru przykładają do ran liście pewnego drzewa tropikalnego, dzięki czemu rany zamiast dwóch tygodni goją się w dwa dni-foki pospolite- gdy są ranne lub potłuczone pływają na podziemnych łąkach morszczynu, morszczyn zawiera antybiotyki, fungicydy oraz substancje przyśpieszające gojenie-pingwiny Adeli gdy mają zapalenie jelit zjadają Kryle, które z kolei odżywiają się glonami zawierającymi antybiotyk o leczniczym wpływie na jelita pingwina-kawki wyściełają swoje gniazda liśćmi pomidorów, które zawierają trujące substancje dla pasożytniczych owadów. 38) Definicja i przykłady hormezy.- inaczej pobudzanie organizmu do obrony, jest zjawiskiem towarzyszącym stresom, m.in.: takim jak niewielka dawka toksyn lub promieniowania jonizującego, dualna reakcja organizmu na dawkę, przy małej dawce pobudzenie, przy dużej osłabienie-małe dawki promieniowania jonizującego mogą wpływać korzystnie na wzrost roślin, duże wpływają niekorzystnie-małe dawki promieniowania jonizującego pomagają w leczeniu białaczki-plony na Śląsku są wyższe co związane jest z większą ilością ołowiu- osłonięcie przed promieniowaniem pantofelków powoduje spadek ich rozmnażania. 39) Rola wątroby i trzustki w układzie pokarmowym ssaków.WĄTROBA:*wchłonięte cukry proste, aminokwasy i kwasy tłuszczowe dostają się żyłą wrotną do wątroby.*wątroba uczestniczy w przemianie węglowodanów, białek i tłuszczów:* utrzymuje stały poziom glukozy we krwi – przekształca jej nadmiar w glikogen (glikogenogeneza),* magazynuje glikogen, rozkłada go w reakcjach glikogenolizy do glukozy,* dokonuje dezaminacji aminokwasów,* syntetyzuje mocznik, białka krwi (z wyjątkiem g-immunoglobulin),* utlenia kwasy tłuszczowe,* syntetyzuje fosfolipidy, cholesterol,* produkuje żółć,* neutralizuje trucizny,* magazynuje żelazo, witaminy A, D, B12,* produkuje heparynę (substancję zapobiegającą krzepnięciu krwi),* produkuje duże ilości ciepła.* wątroby naczynia krwionośne niosą substancje odżywcze do komórek ciała. TRZUSTAKA:-funkcje trzustki w organizmie człowieka dzielimy na wewnątrzwydzielnicze, polegające na wydzielaniu hormonów (m.in. insulina i glukagon) oraz zewnątrzwydzielnicze, opierające się na wydzielaniu i transporcie soku trzustkowego(trypsyny i peptydazy rozkładające białka na peptydy i aminokwasy, amylaza trzustkowa-skrobia do dwucukrów i lipaza trzustkowa-rozkłada tłuszcze) do dwunastnicy.40) Rodzaje naturalnych ograniczeń społecznych wśród kręgowców.-hierarchia dominacji-przypomina system kastowy, w którym członkom grupy przypisane są określone rangi odpowiednio do ich miejsca na drabinie względnego statusu wyższości, osobnik musi tu na własną rękę walczyć o swoją pozycję, pozycja ta może w czasie ulec zmianie na wyższą bądź niższą, w grupie liczącej więcej niż 2 osobniki ustala się hierarchiczny porządek dziobania, do którego dochodzi w toku walk parami każdy z każdym, mogą tworzyć się także koalicje i ugrupowania, dominacja redukuje konflikty ale nie wyklucza ich całkowicie. Może prowadzić do dezorganizacji psychicznej osobników gdy stracą pozycję -terytorialność-umożliwia rozmieszczenie osobników w przestrzeni, co służy redukowaniu konfliktów, terytorialność wpływa także na rozmnażanie, ponieważ samce są rozmieszczone w przestrzeni i związane ze swoimi rewirami, współzawodnictwo ulega zmniejszeniu, czyni to osobniki dojrzałe efektywnymi reproduktorami i zapobiega kastracji psychologicznej, samce też współdziałają z samicami w opiece rodzicielskiej.41.Przykłady systemu rang u zwierząt. - system dominacji: "hierarchiczny porządek dziobania", przypomina system kastowy, w którym członkom grupy przysługują określone rangi odpowiednio do ich miejsca na drabinie względnego statusu wyższości, osobnik musi tutaj na własną rękę zdobywać sobie pozycję, która może zmieniać się w czasie na wyższą lub niższą. System taki redukuje konflikty, ma znaczenie przystosowawcze (przetrwanie w trudnych warunkach środowiskowych). Porządek dziobania może przedstawiać prosty wzorzec liniowy, stosunki trójkątne, monarchiczne lub oligarchiczne,- system terytorialny: umożliwia rozmieszczenie osobników należących do grupy społecznej w przestrzeni, redukując tym samym konflikty. Sprzyja rozmnażaniu osłabiając współzawodnictwo samców o samice, zapobiega psychologicznej kastracji. 42) Pojęcie i rola homeostazy w świecie zwierząt.-zdolność organizmu do utrzymywania stałości swojego środowiska wewnętrznego, a także zasadnicze cechy jego organizacji, niezależnie od zmian parametrów środowiska otaczającego, podstawę homeostazy stanowią mechanizmy nabyte w procesie ewolucji dlatego są one dziedziczone-zdolność do zapobiegania wnikaniu obcej informacji genetycznej do organizmu, która mogłaby zaburzyć równowagę-podtrzymywanie stałości genetycznej organizmu na drodze specyficznej(mechanizmy komórkowej i humoralnej odporności) i niespecyficznej(właściwości skóry i błon śluzowych, fagocytoza, lizozym)-utrzymywanie stałości składu chemicznego. 43. Przykłady hormonów roślinnych. Hormony roślinne, fitohormony – hormony, związki chemiczne syntetyzowane w pewnych częściach rośliny służące do "komunikacji" pomiędzy poszczególnymi jej częściami jak również do komunikacji między roślinami. Mogą one działać stymulująco bądź hamująco. Auksyny – Głównym zadaniem tych hormonów jest stymulowanie wzrostu roślin. Ponadto auksyny wpływają na wzrost owoców (między innymi stymulują wytwarzanie owoców partenokarpicznych) oraz odgrywają istotną rolę w regulacji fototropizmu i geotropizmu. Gibereliny – są zaliczane często do regulatorów wzrostu i rozwoju roślin.Gibereliny należące do fitohormonów regulują wzrost i dojrzewanie roślin.-wpływ na wzrost wydłużeni owy pędu-udział w wychodzeniu nasion ze stanu spoczynku-udział w indukcji kwitnienia-stymulacja trawienia bielma w ziarnach zbóż. Cytokininy-głównym miejscem syntezy cytokinin jest korzeń, skąd są one transportowane elementami przewodzącymi – drewnem do nadziemnych części rośliny. Mniejsze ilości cytokinin powstają także w owocach, nasionach i młodych liściach.-Pobudzają wzrost objętościowy komórek-Stymulują różnicowanie się chloroplastów-Powodują transport metabolitów w kierunki organów o wyższej zawartości cytokinin-Biorą udział w regulacji starzenia się roślin (poprzez hamowanie rozkładu białek i syntezę RNA)-Indukują różnicowanie się pędów-Stymulują wzrost pąków pachwinowych-Uczestniczą w kiełkowaniu nasion – wychodzenie nasion ze stanu spoczynku. Należy pamiętać, że wiele procesów zachodzących w roślinach zależy od relacji zawartości różnych regulatorów wzrostu i rozwoju i nie jest możliwe przypisanie regulacji tych procesów do działania tylko jednego związku.-Etylen jest odpowiedzialny za tzw. potrójną odpowiedź u roślin. Gdy nasiono kiełkuje i napotyka przeszkodę, musi wykonać manewr, aby ją ominąć. Etylen stymuluje grubienie łodygi, zmniejszenie elongacji i wykrzywienie się rośliny, tak by ta mogła przedostać się na powierzchnię.-Kwas abscysynowy-Jest odpowiedzialny za przechodzenie roślin w stan spoczynku-Hamuje wzrost objętościowy komórek-Hamuje fotosyntezę i syntezę chlorofilu-Hamuje transport jonów przez błony komórkowe-Powoduje zamykanie się aparatów szparkowych-Przyspiesza procesy starzenia organów i tkanek-Jest odpowiedzialny za tworzenie warstwy odcinającej podczas opadania liści, owoców, kwiatów.-Odpowiada za stan spoczynku nasion, jest inhibitorem kiełkowania-Podwyższony poziom ABA jest reakcją roślin na stres np. podczas braku wody ABA powoduje zamykanie aparatów szparkowych i ograniczenie transpiracji, a także zwiększa pobieranie wody przez korzenie. 44) Bioloogiczno-lekarski opis 2 dowolnie wybranych roślin leczniczych. Babka zwyczajna:- siedlisko: przy drogach, na polach, wysypiskach, w ogrodach- ciała czynne: garbniki, flawonoidy- działanie: przeciwbólowo, przeciwzapalnie przy ukąszeniu pszczół, os, trzmieli, liście są lekiem homeopatycznym, jako okłady na skórę na zakażone raki, czyraki, opażenia; Mniszek lekarski- ciała czynne: inulina, kwas krzemowy i lakton (laktukopikryna)- działanie: schorzenia dróg żółciowych i kamica żółciowa, problemy wątrobowe, działa moczopędnie, kłopoty trawienne, pomaga w leczeniu miażdżycy- siedlisko: występuje na siedliskach otwartych, nieużytkach, łąkach, polach, trawnikach, w ogrodach; Glistnik jaskółcze ziele: Występowanie: glistnik rośnie w miejscach ruderalnych (przydroża, przypłocia, rumowiska i wysypiska odpadów) oraz na obrzeżach lasów i w zaroślach, na siedliskach wilgotnych grądów oraz żyznych buczyn, Substancje czynne: chelidonina, berberyna, styl opina Działanie: zwalczanie robaków przewodu pokarmowego, na kurzajki, rozkurcz mięśni gładkich, działanie żółciopędne, moczopędne, znoszenie bólów menstruacyjnych 45) Bioloogiczno-lekarski opis 2 dowolnie wybranych roślin trujących.Szalej jadowity (cykuta)- ciało czynne: cykuto toksyna (głównie w kłączach)- działanie toksyczne: nadpobudliwość ruchowa, silne drgawki, wymioty, zaburzenia oddychania, porażenie, śmierć - trujący dla wszystkich zwierząt- siedlisko: wilgotne łąki,, moczary, bagniste brzegi zbiorników wodnychBieluń dziędzierzawa- ciała czynne: alkaloidy – hioscyjamina, skopolamina- działanie toksyczne: halucynogenny, zaburzenia pracy serca, drgawki, prażenie ośrodka oddechowego- trujący dla: dzieci (nasiona), pszczoły, wszystkie zwierzęta- siedlisko: preferuje gleby żyzne, bogate w związki azotowe Tojad mocny:-Występowanie: góry i podgórza, na wysypiskach skalnych i nad potokami, na brzegach lasów, na halach górskich, w ziołoroślach, w tatrach jest rośliną pospolitą i występuje od regla dolnego po piętro halne.-Substancje czynne: akonityna, akonina, napelina-Działanie: początkowo działa pobudzająco, a potem paraliżująco na nerwy czuciowe i ruchowe o może spowodować śmierć wskutek paraliżu mięśni oddechowych i zatrzymania pracy serca, może wnikać również przez skórę.