„Są tylko trzy możliwe postawy w relacjach międzyludzkich.

Pierwsza polega na braniu pod uwagę wyłącznie własnej perspektywy

i ignorowaniu innych osób[…]Druga[…] to przedkładanie relacji innych

przed własnymi[…]

Trzecia to złoty środek[…]

Stawiasz siebie na pierwszym miejscu ,

ale bierzesz pod uwagę rację innych osób”.

Joseph Wolpe

Asertywność – czyli „złoty środek” w kontaktach międzyludzkich.

Jest to sztuka wyrażania naszych uczuć, myśli, życzeń oraz dbania o przestrzeganie należnych

nam praw - bez naruszania praw innych osób. Asertywność to umiejętność, którą można nabyć, a nie cecha osobowości z którą jedni się rodzą a drudzy nie.

Osoby asertywne znają i akceptują siebie. Samoakceptacja sprawia, że nie wstydzą się przy-znać do własnych błędów czy braku wiedzy. Mają partnerski stosunek do innych, traktują ludzi jako równych ani lepszych, ani gorszych od siebie. Tolerują odmienność ludzi, ich prawo do wyrażania opinii czy potrzeb nie zawsze zgodnych z własnymi preferencjami. W sytuacjach, w których czują, że inni pragną ich wykorzystać, potrafią bronić swoich praw.

Robią to jednak-jeśli jest to możliwe-w stanowczy, lecz łagodny sposób-nie ranią i nie obrażają.

Zachowania asertywne dotyczą różnych obszarów życia, zarówno w kontaktach publicznych, jak i bardziej intymnych. Są sposobem komunikowania się z otoczeniem i jak każdy komunikat, treść zachowania asertywnego przekazywana jest równocześnie na poziomie językowym oraz ciała. Komunikaty asertywne charakteryzuje spójność treści przekazywanych na obu poziomach. Oznacza to, że osoba zachowująca się asertywnie, kontroluje mowę swojego ciała, czyli przekazuje tylko te treści, które chce przekazać. Głos osoby asertywnej jest zrelaksowany, stanowczy i posiada dobrą modulację. Oczy komunikują otwartość i uczciwość. Bezpośredni kontakt wzrokowy jest dla takiej osoby przyjemny, nie oznacza wpatrywania się w drugą osobę. Postawa jest harmonijna i wyprostowana.

Osoba asertywna dba o poszanowanie swoich praw oraz szanuje prawa i uczucia innych. Słucha uważnie i daje innym poznać, że ich wysłuchała. Jest otwarta na negocjacje i gotowa na ustępstwa ale nie kosztem swoich praw i godności. Potrafi formułować bezpośrednie prośby oraz otwarcie odmówić. Wie jak prawić i przyjmować komplementy. Umie zaczynać i kończyć rozmowy. Skutecznie radzi sobie z krytyką-bez konieczności uciekania się do wrogiego czy obronnego nastawienia.

Nie ma osoby, która byłaby stale asertywna. Ktoś może być asertywny w stosunku do swoich dzieci w jednej sytuacji, a agresywny czy pasywny w innych.

Nabycie umiejętności asertywnego zachowania nie oznacza ,że zawsze musimy być asertywni. Są sytuacje, w których właściwa jest reakcja agresywna np. wówczas gdy coś zagraża naszemu życiu lub własności.

Niekiedy należy zachować bierność, np. wtedy gdy sędzia odczytuje naganę.

Asertywność oznacza więc także umiejętność oceniania sytuacji, w której należy przyjąć postawę asertywną. Na co dzień spotykamy się także z innymi zachowaniami : agresywnymi i uległymi.

Zachowania agresywne polegają na zaspokajaniu własnych potrzeb kosztem innych ludzi, ich bezpośrednim lub pośrednim celem jest naruszenie praw drugiej osoby, wyrządzanie jej krzywdy (fizycznej lub psychicznej). Zwykle zachowania agresywne realizowane są za pomocą krzyku i gróźb, taka osoba nie liczy się z potrzebami i emocjami innych, siłą stara się podporządkować sobie innych.

Większość osób woli odgrywać rolę człowieka zachowującego się agresywnie. Ludzie czują się dzięki niej silni i stabilni .Nic im nie zagraża.

Głównym celem agresywnego zachowania jest uzyskanie przewagi i dominacja nad innymi. Osoba agresywna często osiąga swoje cele jednak na krótka metę, w ostatecznym rozrachunku otoczenie jest do niej zniechęcone i rozżalone jej postepowaniem. W rezultacie czuje się ona sfrustrowana i samotna.

Z kolei zachowania uległe polegają na podporządkowaniu się otoczeniu, niewyrażaniu wprost własnych potrzeb, myśli i emocji, pozornym (zewnętrznym) zgadzaniu się z otoczeniem, traktowaniu siebie jako osoby mniej ważnej, gorszej od innych. Korzyści wynikające z zachowania uległego są takie, iż nie musimy brać odpowiedzialności za swoje uczucia i potrzeby, zawsze znajdzie się ktoś, kto podejmie za nas decyzje i zaopiekuje się nami.

Wadą jest utrata niezależności, stłumienie swoich uczuć i potrzeb. Trudno jest jednak siebie polubić w tej roli, ponieważ nie można zmienić w swoim życiu nic ani wyrazić swoich prawdziwych uczuć.

Niektórzy ludzie zachowują się ulegle, aby niknąc konfliktu, ironia jednak takiego zachowania jest taka, że uległość właśnie tworzy konflikt. Ukrywane potrzeby i uczucia sprawiają, że osoba pasywna czuje złość i frustrację.

DLACZEGO LUDZIE NIE POTRAFIĄ ZACHOWYWAĆ SIĘ ASERTYWNIE ?

Niektórzy ludzie większość sytuacji spostrzegają jako te, w których nie warto być szczerym i bezpośrednim. Jedną z przyczyn może być styl wychowania, w którym kładzie się duży nacisk na posłuszeństwo i uprzejmość względem ludzi. Osoby wychowywane w taki sposób mogą uważać wyrażanie własnych opinii, niezgodnych z poglądami rozmówcy czy odmawianie jego prośbie, za oznakę braku kultury.

Bezpośrednią przyczyną unikania szczerego komunikowania własnych potrzeb może być lęk przed konsekwencjami takich zachowań. Jednostka nieasertywna wyolbrzymia konsekwencje potencjalnej szczerości: postrzega ludzi jako groźnych lub krytycznie nastawionych do niej.

Osoby nieasertywne naprzemiennie mogą zachowywać się zarówno ulegle jak i agresywnie: zachowania uległe pojawiają się wobec autorytetów, agresywne wobec osób słabszych lub niżej stojących w hierarchii władzy. Nie potrafią szanować ani siebie ani innych ludzi, boją się otoczenia.

Podobnie jak zachowania agresywne, także zachowania uległe mogą być kształtowane w procesie wychowania.

ASERTYWNE ODMAWIANIE

Jedną z podstawowych reguł życia społecznego jest dążenie do harmonijnego układania stosunków z otoczeniem, wzajemnego przystosowania się ludzi do siebie. Ta reguła życia często jest wykorzystywana przez manipulatorów. Odwołując się do przyjaźni, znajomości i poczucia winy w razie odmowy, ludzie starają się wykorzystać innych do swoich potrzeb.

Dlaczego zatem boimy się odmawiać? Niekiedy dlatego, że niektórzy na pierwszym miejscu stawiają potrzeby innych a nie swoje, inni dlatego, że boją się narazić (np. szefowi), inni jeszcze z powodu braku umiejętności odmawiania : nie potrafią odmówić spokojnie, bez etykietowania ludzi, wylewania niepohamowanej złości czy żalu.

Asertywne odmawianie to stwierdzenie :

- czytelne

- uczciwe

- bezpośrednie

- stanowcze

Nie ma w niej miejsca na kłamstwa, usprawiedliwienia czy atak. Odmawiając, pamiętamy że każdy z nas ma prawo być sobą. Oznacza to, że możemy dysponować swoim czasem, energią, osobą zgodnie z własnym interesem, o ile czynimy to nie naruszając praw innych osób. Celem asertywnej odmowy, jest zadbanie o siebie, działanie zgodnie z własnymi priorytetami.

Za pomocą asertywnej odmowy informujemy o tym, co lubimy a czego nie, jak chcemy być traktowani przez innych, jakie relacje interpersonalne nas satysfakcjonują. Jeżeli chcemy mieć dobre stosunki z otoczeniem, musimy udostępnić mu wiedzę na nasz temat i umieć postawić nasze warunki. Istotne jest aby potrafić świadomie dokonywać wyboru i decyzji, bez poddawania się presji otoczenia. Osoba asertywna musi wiedzieć czego chce i co jest dla niej najlepsze.

ASERTYWNE ZACHOWANIA W SYTUACJI KRYTYKI

Nikt nie lubi być krytykowanym, a niektórzy także nie lubią krytykować. W sytuacji krytyki zwykle podejrzewamy krytykujących o złośliwość lub subiektywizm. Krytyka bywa powodem do obrażania się, kłótni lub zerwania znajomości. Zwykle jednak rani i budzi choćby ukrytą wrogość.

Boimy się krytyki, ponieważ ludzie rzadko krytykują nas asertywnie (bez obrażania), traktujemy krytykę jako przejaw wrogości i złośliwości. Niełatwo jest krytykować asertywnie.

Jesteśmy skłonni do etykietowania ludzi, w stanie silnego wzburzenia krytyka przyjmuje formę ataku, którego jedynym celem jest wyładowanie własnych emocji, a nie rzeczywista pomoc w zmianie konkretnego zachowania partnera. Krytyka może zostać potraktowana jako rzeczywista prawda o jednostce, wyrok dyskredytujący ją w oczach innych i samej siebie.

Czujemy się upokorzeni, gdy jesteśmy krytykowani w obecności osób trzecich.

Krytyka asertywna to krytyka konstruktywna, która zachęca osobę krytykowaną do zmiany własnego zachowania. Należy krytykować tylko to, co jednostka może zmienić, w przeciwnym razie krytyka traci sens.

Asertywna krytyka nie dotyczy osoby ,tylko jej zachowań nie bardzo odległych w czasie, nie dotyczy spraw starych i przemilczanych .Podczas krytyki należy jednoznacznie komunikować nasz przekaz, opinie i nasze odczucia.

Asertywne przyjmowanie krytyki jest nie lada sztuką. Znacznie łatwiej jest poradzić sobie z krytyką osobom pewnym siebie, niż z niską samooceną.

Krytykę należy potraktować jako prywatną opinię drugiej osoby, którą ma ona prawo posiadać i wyrażać, a my z kolei mamy prawo zgodzić się, nie zgodzić lub zgodzić się z nią częściowo. Niezależnie od obraźliwości i naszej wrażliwości, krytykę powinniśmy wysłuchać do końca, jeśli dotyczy ona ważnej sprawy, warto poprzez otwarte, nieoceniające pytania wyjaśnić jej sens.

Istnieje kilka form krytyki :

- niewerbalna: partner zimnym wzrokiem udziela nam nagany, demonstruje postawę dominacji lub wyraża niezadowolenie tonem głosu ,

- pośrednia ( aluzyjna) : krytyk udaje, że jego złośliwe uwagi nie dotyczą partnera, lecz innych osób ; zwykle tego typu krytyka nastawiona jest na wzbudzenie u słuchacza negatywnych emocji jak poczucie wstydu, skrępowanie itp.

- krytyka zasłużona i niezasłużona,

- krytyka spraw drugorzędnych i drobiazgowych : jej celem jest pogorszenie samopoczucia partnera.

PODSUMOWANIE

Zachowania asertywne mają wymiar zarówno wewnętrzny, jak i interpersonalny.

Oba wymiary wzajemnie się przenikają. Prywatne ( wewnętrzne) konsekwencje zachowań asertywnych są jednoznacznie pozytywne. Osoba asertywna szanuje siebie i myśli pozytywnie, kieruje własnym życiem w sposób zamierzony, zgodny z osobistymi preferencjami, co sprzyja budowaniu i utrwalaniu pozytywnej samooceny. W swoim środowisku osoby asertywne mają opinię osób niezależnych, którymi nie daje się łatwo manipulować. W otoczeniu osób dojrzałych i nastawionych partnersko jednostka asertywna zyskuje akceptację, jednak u osób o skłonnościach niepartnerskich, uległych bądź dominujących, asertywność może budzić niechęć, gdyż taka osoba nie daje się łatwo podporządkowywać. Niewątpliwie osoba asertywna potrafi nawiązywać szczere kontakty z ludźmi, oparte na zaufaniu i poczuciu bezpieczeństwa, nie będzie jej jednak łatwo w imię „bezkonfliktowych stosunków” poświęcać ważnej dla niej sprawy.

Punktem wyjścia dla bycia czynnie asertywnym w życiu jest polubienie, a nawet pokochanie samego siebie, pod warunkiem, że nie oceniamy negatywnie własnej osoby.

Podobnie jak w wielu innych sprawach, w wypadku asertywności należy zacząć od siebie. Bycie asertywnym wobec siebie to pierwszy niezbędny krok prowadzący do asertywności w innych dziedzinach naszego życia.

Zachowanie asertywne nie jest w istocie niczym trudnym. Jest to nasz naturalny sposób bycia, który utraciliśmy z biegiem lat. Możemy go odzyskać, jeśli sobie uświadomimy, kim obecnie jesteśmy, zaakceptujemy to, a następnie podejmiemy staranie, aby stać się tym,

kim pragniemy być, i osiągnąć to, czego chcemy.