METODYKA WCZESNEJ INTERWENCJI I STYMULACJI

Ćwiczenia, semestr IV Oligofrenopedagogika

ćwiczenia 16.02.2010

1. Małe dziecko z niepełnosprawnością intelektualną (zespół Downa, zespół Wiliamsa), Diagnoza, terapia.

2. Małe dziecko z autyzmem. Diagnoza i terapia.

3. Małe dziecko z mózgowym porażeniem. Diagnoza i terapia.

4. Małe dziecko z uszkodzonym wzrokiem. Diagnoza i terapia.

5. Małe dziecko z uszkodzonym słuchem. Diagnoza i terapia.

6. Małe dziecko ze sprzężoną niepełnosprawnością. Diagnoza i terapia.

7. Małe dziecko z nadpobudliwością psychoruchową.

Plan opracowania poszczególnych punktów

- definicja danej niepełnosprawności

- klasyfikacja (ICD 10, DSM4,)

- populacja – epidemiologia

- etiologia

- symptomy – Jak się manifestuje dana niepełnosprawność, jak się rozwija ?

- diagnoza danej niepełnosprawności

- diagnoza dziecka – narzędzia do badania

- metody stosowanej terapii

- zadania rodziców

- bibliografia

ZNACZENIE WCZESNIEJ INTERWENCJI DLA ROZWOJU MAŁEGO DZIECKA

DZIECKO

- zmniejszenie ryzyka opóźnień rozwojowych

- korygowanie i wspomaganie rozwoju

- zapewnienie w miarę możliwości normalnego procesu rozwoju

- zapobieganie wad

- zmniejszenie skutków obocznych upośledzenia, pogłębianie się opóźnień rozwojowych

RODZICE

- łatwiejsza akceptacja upośledzenia własnego dziecka

- eliminacja bezradności w zakresie radzenia sobie z problemami dziecka

- wzrost kompetencji w zakresie leczenia i wychowania dziecka

- poprawianie stosunków na linii rodzice – dziecko

- lepsze zrozumienie potrzeb dziecka i umocnienie więzi emocjonalnych , których konsekwencją jest zapobieganie stosowania nie adekwatnych praktyk wychowawczych

- łatwiejszy, szerszy, pełniejszy, dostęp do informacji dotyczących niepełnosprawności (diagnozy, przyczyn niepełnosprawności, prognozy)

- prawidłowości rozwoju i jego stymulacji

- socjalnego systemu pomocy dziecku i rodzinie

RODZINA

- zapobieganie problemom wychowawczym poprzez określenie pozycji rodzeństwa w rodzinie

- ułatwienie w przystosowaniu się do nowej sytuacji związanej z niepełnosprawnym bratem lub siostrą

- zapoznanie się z postępowaniem wobec niepełnosprawnego dziecka

SPOŁECZEŃSTWO

- uświadamianie obecności dzieci z niepełnosprawnością

- poszerzenie możliwości niepełnosprawnego dziecka

- wzrost akceptacji do inności

FORMY POMOCY RODZINIE NIEPEŁNOSPRAWNEGO DZIECKA

1. Terapia

2. Edukacja

3. Szkolenie

TERAPIA

Okresy terapii

1. Wczesna pomoc rodzicom rozpoczyna się od przekazania informacji o niepełnosprawności dziecka. Należy:

- wiadomość przekazać obojgu rodzicom w tym samym czasie, wspólna odpowiedzialność

- modyfikować komunikat zależnie od ich reakcji

- używać zrozumiałych określeń

- kontrolować własne emocje, mimikę i sposób wyrażania się

- być uczciwym

- nie czynić sytuację beznadziejną, nie ograniczać pułapu możliwości dziecka i nie zachęcać prognozą

- zachęcać do zadawania pytań

- stworzyć atmosferę życzliwości i partnerstwa

1. Spotkanie z terapeuta psychologiem podczas oczekiwania na ostateczną diagnozę. W okresie oczekiwania rodzie przeżywają „huśtawkę emocjonalną”, okres rozpaczy czy zawodu narastającego stresu. Warto już teraz rozpocząć terapię rodzinną, która może mieć formę spotkań rodziców z terapeutą, psychologiem, po za domem

2. Różne rodzaje pomocy od indywidualnych spotkań ze specjalistami poprzez wspólne spotkania rodziców i dziecka ze specjalistą (zajęcia terapeutyczne, wizyty w domu, wspólne rozwiązywanie problemów związanych z konfliktami, napięciami, przeżywanymi emocjami, uczestnictwa w żłobkowych, przedszkolnych zajęciach dziecka, towarzyskie, edukacyjne, terapeutyczne spotkania rodziców w małych grupkach, wspólne obozy, pikniki, kolonie, turnusy rehabilitacyjne itp.)

EDUKACJA – cele

• Wiedza o rodzaju niepełnosprawności, stopniu, rozległości, konsekwencjach leczenia, wspomagania rozwoju i prognozie.

• Etiologia upośledzenia

• Przebieg prawidłowego rozwoju zasady rządzące rozwojem, sposoby oceny rozwoju dziecka (wady i zalety pomiarów)

• - czynniki wpływające na rozwój ze szczególnym uwzględnieniem roli rodziców i rodzeństwa w procesie wczesnej interwencji

• - możliwości wymagania oraz potrzeby dziecka na danym etapie rozwoju

• - system wczesnej interwencji, sytuacja prawna, możliwości rehabilitacyjne

SZKOLENIE

• Istnieje możliwość ukończenia kursów z zakresu określonej metody psychoruchowego usprawniania dziecka np. Lovasa, W. Sherbourne.

• Często w ramach ośrodków wczesnej interwencji organizowane są szkolenia rodziców dotyczące postępowania z niemowlęciem z mózgowym porażeniem, sposoby radzenia sobie z trudnymi zachowaniami dziecka itp.

W terapii należy dążyć do tego aby rodzice:

• Stawali się zdolni dostrzegać indywidualne właściwości dziecka (wyszli poza jego defekt)

• Zaprzestali koncentracji na ocenie zachowań dziecka w kategoriach normalne – nienormalne, wzbogacili się o możliwość rozumienia znaczeń, zachowań, a szczególnie by zrozumieli psychologiczne funkcje symptomów.

• Potrafili stosować w kontakcie z dziećmi „decentrację poznawczą”, czyli przyjmować perspektywę dziecka i traktować je jako usprawnione z perspektywą własną

• wchodzili w relację „dwupodmiotową” z dzieckiem, uwzględniając odrębność psychiczną dziecka i jego prawo do własnych potrzeb, indywidualnie przeżywanych emocji, osobistych sądów i ich wyrażania urealnili obraz dziecka i dostosowali wymagania do możliwości

• potrafili wybrać optimum w zakresie kierowania aktywnością dziecka udzielania mu pomocy i dostarczania bodźców stymulujących

• zapewnili spokój, ład i stabilność warunków życia

(M.Kościelska, 1998 s.215)

Podstawą dobrej współpracy nauczyciela z rodzicami jest według M. Kwiatkowskiej (1997) metoda sukcesu, która polega między innymi na:

• wspomaganiu rodziców poprzez zapewnienie im sukcesów i wyzwalanie pozytywnych emocji wobec dziecka i siebie nawzajem

• nie ocenianiu rodziców i nie podejmowaniu prób zmieniania na siłę ich życia

• podkreślania ich prawa do normalnego życia, aby niepełnosprawne dziecko przestało być jedyną ważną sprawą w ich życiu

• podkreślania roli obojga rodziców dla rozwoju dziecka, a zwłaszcza ojca

(Klaro – Celej i Mossakowska 2001 s.23-24)

ćwiczenia 02.03.2010

PODJĘCIE RYZYKA. KRYTERIA OCENY NOWORODKA APGAR

Podjęcie ryzyka. Kryteria oceny noworodka Apgar i arkusz Home (1 godzina) Vasta i in. (1995). Psychologia dziecka. Warszawa Wsip.

Rozwój motoryczny; noworodek, niemowlak, okres po niemowlęcy do 3 roku życia.

Do grupy ryzyka należą – dzieci u których istnieje większe prawdopodobieństwo wystąpienia trudności rozwojowych niż w przypadku innych dzieci:

3 grupy czynników, które wpływają na rozwój dziecka:

1. Czynniki genetyczne i niekorzystny wpływ czynników zewnętrznych w okresie ciąży (85% - ryzyka przypisuje się temu, co zdarzyło się w okresie prenatalnym)

2. Czynniki związane z rozwojem płodu i fizycznymi cechami noworodka, a zwłaszcza niska waga urodzeniowa. Noworodki o niskiej wadze dzielą się na dwie grupy:

   1. dzieci o opóźnionym wzroście w okresie płodowym

   2. dzieci, wcześniaki, które urodziły się przed 38 tygodniem, wg. Erickson i Berkedal (1982) 70% przypadków śmierci niemowląt związane jest z niską wagą i około 22% dzieci z niską wagą wg. Kopp i Kaller (1989) będzie miało poważne trudności rozwojowe.

Najczęstszym ich źródłem są problemy z oddychaniem. Jeśli opóźnienie inicjacji oddychania trwa dłużej niż 5 minut, powoduje niedotlenienie mózgu i obumieranie komórek. Jest to tzw. Zamartwica lub anomia – poważne niedotlenienie mózgu. Może ono uszkodzić okolice ruchowe mózgu i przejawia się w postaci spastycznych ruchów, nazywanych mózgowym porażeniem dziecięcym (Apgar i Beck, 1974)

Stan fizyczny noworodka o niskiej wadze urodzenia:

• słabe napięcie mięśniowe, wiotkość

• trudno je pobudzić

• słaby odruch orientacyjny na bodźce wzrokowe (Als. I in. 1976)

• trudności z oddychaniem

• tendencja (predyspozycja) do pękania naczyń krwionośnych w mózgu

Rozwój dziecka o niskiej wadze urodzenia:

• w 7 miesięcy – słabsza pamięć rozpoznawcza (gottlieb, Baisini i Bray 1988) koncentracja uwagi

• wiek przedszkolny – gorsze wyniki w werbalnych testach inteligencji (Dowling Bendell 1988)

• dzieci o normalnym wzroście głowy do 34 tygodnia życia płodowego wg badań Tanger (1978) w wieku 4 lat osiągnęły normy rozwojowe fizyczne i umysłowe, natomiast o zahamowanym wzroście głowy opóźnione były w rozwoju fizycznym i umysłowym

• różnice mogą utrzymywać się do roku i powoli zanikać

1. Sprawność noworodka w momencie narodzin:

Sprawności noworodka mierzone są za pomocą następujących narzędzi:

- skala Apgar

- test Prechtla

- skala Oceny zachowań Noworodka Brazeltona

Celem testów jest wykrycie ewentualnych zaburzeń, uszkodzeń układu nerwowego specyfiki reakcji na bodźce społeczne i fizyczne.

SKALA APGAR

Ocena 5 podstawowych funkcji życiowych noworodka

Maksymalna ilość punktów – 10.

Dziecko badane jest przez neonatologa zaraz po urodzeniu.

Pod uwagę brane są następujące funkcje:

• Oddychanie – max 2

• Kolor skóry – max 2

• Reakcja na bodziec bólowy o średnim natężeniu – max 2

• Częstość uderzeń serce – max 2 przy częstotliwości 100-140 razy na min (1 pkt. rzadziej niż 100 razy/min)

• Napięcie mięśniowe – max 2

Ocena funkcji życiowych:

Stan bardzo ciężki - od 1 p. do 3 p.

Stan ciężki - od 4 p. do 6 p.

Stan zmęczenia dziecka porodem – od 7p. do 8 p.

Stan dobry - od 9 p. do 10 p.

Wg. Badań Apgar ( 1953) –

77 % dzieci mieści się w przedziale od 8 – 10 p.

17% - 3 – 7

6% - 0 – 3

Wrodzone zachowania zorganizowane (Vasta s. 192) – służą do poznawania i kontrolowania fizycznych i społecznych aspektów otaczającego świata.

1. Patrzenie – już po 8 godzinach od urodzenia noworodek rozpoczyna aktywne…(?)

2. Ssanie – uporządkowana aktywność: koordynacja oddychania, połykania i ruchów ssania

3. Płacz – koordynacja oddychania, wokalizacji i napięcia mięśniowego

Zasady rozwoju motorycznego

Kontrola nad ciałem rozwija się w dwóch kierunkach:

1. Cefalokandalnym – (głowowo – ogonowy), od stóp do głów;

Sekwencja rozwoju w ułożeniu na brzuchu:

- pozycja płodowa – układ zgięciowy

- nogi wyprostowane, ręce zgięte w łokciach, unoszenie podbródka w górę, pierś w górę

- pełzanie na brzuchu

- raczkowanie

- podnoszenie się przy meblach

- samodzielne chodzenie

1. Proksymodystalyn - od centrum ku obwodowi:

- najpierw dziecko potrafi zmienić położenie ciała (odwrócić głowę, zmienić położenie tułowia)

- później rozwija się sprawność rąk, dłoni, palców

Film przedstawia ocenę rozwoju ruchowego dwóch sześciomiesięcznych niemowlaków.

Pierwsze dziecko prezentuje normalny rozwój, drugie zaś zaburzony.

Część pierwsza – opowiada o niepokojach o spostrzeżeniach rodziców: pierwsze dziecko prezentuje normalny rozwój ruchowy, natomiast drugie (rozpoznane zostało później jako dziecko z mózgowym porażeniem dziecięcym)

Część druga: przedstawia badanie wzorców ruchowych dzieci

Dzieci badane są w 8 pozycjach:

1. Leżenie na plecach, śledzenie wzrokiem zabawki poruszającej się w linii poziomej głowy o 180^o.

2. Pozycja na boku, manipulowanie zabawką trzymaną w rękach.]

3. Leżenie na brzuchu/raczkowanie i sięganie za zabawka i chwytanie jej reakcja równowagi (26 tydzień – 90% wg T. Hellbrugge 1994) podparcie na przedramionach, łokcie nie dotykają podłoża, dłonie na wpół lub całkiem otwarte (23 tydzień – 90% wg Hellbrugge) nogi lekko wyprostowane

4. Podciąganie do siedzenia do 45 stopni, próba tradycyjna, utrzymywanie głowy po środku osi ciała, uginanie ramion, samo próbuje podciągać do góry ( 26 tydzień).

5. Siedzenie, dobra kontrola głowy w pozycji siedzącej przy przechyleniu tułowia w wszystkie strony (23 tydzień)

6. Stanie/chodzenie prostuje nogi w kolanach i lekko w biodrach, przejmuje ciężar ciała ½ sek. Czasami stawia stopy na całej podeszwie

7. Podnoszenie dziecka do pozycji horyzontalnej, brzuszkiem do podłoża

8. Badanie reakcji obronnej rąk

WAŻNE:

Chwyt dłoniowy – całą powierzchnią dłoni i wyprostowanym kciukiem,

przekłada zabawkę z jednej ręki do drugiej.

Wiek percepcji – spogląda za przedmiotem, który upadł (czerwony lub żółty klocek)

Parametry:

• różnorodność ruchów (ruchy rąk i nóg związane z utrzymaniem równowagi)

• naprzemienne ruchy rąk i nóg, ruchy głowy przekraczające oś ciała itd.

• napięcie mięśniowe i współpraca poszczególnych grup mięśni

• antygrawitacyjne ruchy całego ciała

Część trzecia: wypowiedzi lekarzy podkreślających ogromne znaczenie wczesnej diagnozy i interwencji. Zwracają uwagę na znaczenie obserwacji poczynionych przez rodziców i dotyczących problemów z karaniem dziecka.

ćwiczenia 2010-03-16

ROZWÓJ POZNAWCZY DZIECI Z LEKKIM I UMIARKOWANYM STOPNIEM UPOŚLEDZENIA UMYSŁOWEGO

Kulesza E. M (2004) Rozwój poznawczy dzieci z lekkim i umiarkowanym stopniem upośledzenia umysłowego – diagnoza i wspomaganie. Wawa, wyd APS, s. 63-85

2, 6 miesięcy - 6 lat, 11 miesięcy wiek rozwojowy

Wiek rozwojowy oznacza, że 2/3 dzieci w danym wieku prezentuje dane osiągnięcia, zachowania. (większość statystyczna ).

- dzieci z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim i umiarkowanym, w wieku przedszkolnym nie orzeka się o lekkim stopniu, rozpoznaje się, czy nastąpiły dysfunkcje intelektualne,

Można na większych dzieciach również, jeśli są na poziomie rozwoju intelektualnego

Model ,,diagnozy dla rozwoju’’

Oparty o teorie przyznające rolę środowiska społecznego w rozwoju człowieka. (Bandura, Case, Wygotski)

Uwzględniający zachodzenie interakcji , intensywność których wzrasta wraz ze stopniem trudności zadań dla dziecka

Odkrywający najbliższy potencjał rozwojowy.

Strefy rozwojowe: strategia zadanie – pomoc - zadanie

1. Strefa Aktualnego Rozwoju (SAR) – zadania wykonane samodzielnie

• Samodzielne rozwiązanie z zastosowaniem najbardziej efektywnej i ekonomicznej metody (najczęściej wzrokowego różnicowania) – 4 punkty, dolny obszar strefy aktualnego rozwoju;

• Samodzielne wykonanie zadania, stosując mniej efektywną i bardziej czasochłonną metodę (najczęściej prób i błędów) – 3 punkty, górny obszar strefy aktualnego rozwoju;

1. Strefa Najbliższego Rozwoju (SNR) - zadania wykonane po udzieleniu wskazówek

• Samodzielne rozwiązanie próby po demonstracji metody rozwojowo najbliższej dziecku – 2 punkty, dolny obszar strefy najbliższego rozwoju;

• Samodzielne wykonanie zadania po wspólnym rozwiązaniu z dorosłym – 1 punkt, górny obszar strefy najbliższego rozwoju;

1. Strefa Oddalonego Rozwoju (SOR) – zadania za trudne

• Dziecko nie wykonało zadania mimo udzielonej pomocy – 0 punktów, strefa oddalonego rozwoju

Analiza literatury i wyniki badań własnych pozwalają wyróżnić cztery rodzaje metod świadczących o eksploracyjnej aktywności, zasobie doświadczeń i stopniu trudności zadań dla dzieci:

• Działanie na siłę, czynności chaotyczne, np. próby umieszczenia klocków w pudełku (skrzynka - test), wpychając je na siłę do otworu. Metoda nieefektywna

• Metoda prób i błędów np. sukcesywne dopasowania klocka do otworu. Metoda efektywna, chociaż czasochłonna;

• Metoda praktycznego mierzenia lub przybliżania. Dziecko przybliża elementy do siebie, mierzy je, ponieważ nie potrafi jeszcze bezbłędnie ocenić kształtu klocka i otworu z dużej odległości. Metoda efektywna, zadanie rozwiązywane jest szybko;

• Metoda praktycznego mierzenia lub przybliżania. Dziecko przybliża elementy do siebie, mierzy je, ponieważ nie potrafi jeszcze bezbłędnie ocenić kształtu klocka i otworu z dużej odległości. Metoda efektywna, zadanie rozwiązywane jest szybko;

• Metoda wzrokowego różnicowania, np. bezbłędna ocena kształtu klocków i otworów z daleka. Najbardziej efektywna metoda rozwiązywania zadań wymagających wzrokowego różnicowania i syntetyzowania (por. Kulesza 2002 ss. 249-250; Kulesza 2000, Wenger, Wygotskaja i Leongard 1972).

Pomoce do diagnozy: Skrzynka – test,

• Klocki w czterech kolorach– (wzrokowe różnicowanie kolorów, dobieranie par, pasywna i aktywna nauka nazw kolorów) – zadanie przeznaczone dla dzieci w wieku 3 lat

• Patyczki drewniane - wystarczy 30 sztuk, służą do diagnozy zdolności matematycznych, odtwarzanie danej liczby patyczków, operacje matematyczne – dodawanie i odejmowanie dla dzieci w wieku od 3 do 6

• Matrioszka, lala rozbierana – dla dzieci od 2,6 miesięcy

• Piramida kolorowa składająca się z kół zmniejszających się, - możemy zaobserwować dziecku zdolność do segregowania od najmniejszego do największego, ocena koordynacji wzrokowo – ruchowej, można zaobserwować chwyt – 3 letnie dzieci, dla dzieci starszych piramida składa się z większej ilości kół o zmniejszającej się wielkości.

Pomoce papierowe:

• Historyjki obrazkowo - określenie zdolności dziecka do wychwytywania, logicznej kolejności zdarzeń, prawidłowość co było najpierw, a co potem, badanie logicznego myślenia – przeznaczone głownie dla 6 latków

• Klasyfikacja figur ze względu na kolor i kształt – 42 karty, trójkąt, koło, kwadrat, sześciokąt, prostokąt, pięciokąt o kolorach: czerwony żółty, niebieski, czarny, pomarańczowy, i fioletowy – propozycja dla 6 latków,

• Dobieranie do par – sześciolatki znakomicie dobierają do par, - możliwość prostych klasyfikacji możemy zaproponować już trzylatkowi

• Puzzle – kilku częściowe,

• Dobieranie par dla dzieci najmłodszych – np. z 4 części 2 kwadraty, 2 trójkąty, 2 koła,

Warunki sprzyjające przeprowadzeniu oceny rozwoju przedszkolaka:

• Przed przystąpieniem do wspólnej zabawy z dzieckiem upewniamy się, że jest zdrowe i spokojne (obserwacja i rozmowa z opiekunami)

• Ocenę prowadzimy, o ile to możliwe, w znajomym dla dziecka środowisku (np. sali przedszkolnej, domu);

• W pomieszczeniu powinien znajdować się dziecięcy stolik i dwa krzesełka, ewentualnie dywanik do pracy na podłodze;

• Staramy się prowadzić ocenę (drugą część) przy stoliku, jednak gdy dziecko wybiera podłogę, siadamy obok i kontynuujemy zabawę;

• Badanie powinno odbywać się w obecności rodziców;

• W trakcie diagnozy należy wyeliminować podpowiedzi dorosłych. Unikamy tego, sadzając dziecko plecami do opiekunów;

• W sytuacji, gdy trudno nawiązać kontakt z maluchem (jest niespokojny, bardzo nieśmiały) rodzice mogą wziąć go na kolana i w takiej pozycji przeprowadzamy dalszą ocenę;

• Nie korzystamy z białych fartuchów ani z odzieży, która może przypominać atmosferę przychodni lub szpitala;

• W polu widzenia dziecka powinny znajdować się tylko te pomoce, które w danej chwili są nam potrzebne;

• Gdy dziecko szybko się męczy, ocenę przeprowadzamy w ciągu kilku sesji.

Algorytm postępowania diagnostycznego

• Informujemy dziecko o tym, co należy zrobić, wykorzystując krótką, prostą, werbalną instrukcję połączoną z gestem. Instrukcję powtarzamy do trzech razy;

• Jeśli badany nie radzi sobie, nauczyciel rozwiązuje zadanie, stosując metodę najbliższą dziecku. W większości zadań jest to metoda prób i błędów. W trakcie wykonania zadania omawiamy kolejne czynności (pierwszy etap pomocy);

• Ponownie prosimy o samodzielne rozwiązanie zadania w taki sam sposób, jak to zrobił dorosły;

• Czekamy dopóki badany nie zakończy swoich czynności;

• Jeśli w dalszym ciągu ma trudności, proponujemy wspólne wykonanie (najczęściej metodą prób i błędów), sterujemy jego czynnościami werbalnie i fizycznie (drugi etap pomocy);

• Ponownie zachęcamy do samodzielnego rozwiązania zadania;

• Czekamy dopóki uczeń nie zakończony swoich czynności;

• Gdy nadal ma problemy, wspólnie znajdujemy prawidłowe rozwiązanie zadania, wywołując u niego poczucie sukcesu (por. Kulesza 2001,