Zmienność- są to różnice miedzy osobnikami należącymi do tego samego gatunku Czynniki ewolucji: mienność mutacyjna i rekabinacyjna, dobór naturalny, izolacje, zjawiska losowe Rodzaje zmienności: 1)niedziedziczna (modyfikowana, fluktuacyjna) 2)dziedziczna: a)rekombinacyjna, b) mutacyjna: -genowa, -chromosomowa:strukturalna, liczbowa Zmienność środowiska-czynniki środowiska wpływają na zmiany w organźmie a)modyfikacyjna np. opalanie się na słońcu. Każda osoba inaczej Se opala, Apliniści-zdobywanie wysokich gór ilość erytrocytów. Dotyczy zmian u jednego osobnika-kolor skóry, ilość erytrocytów b)fluktuacyjna-cylkiczna np. pory roku zima-brak liści na drzewach, wiosna-liście jasno zielone, lato- liście ciemno zielone, jesień- żółte, czerwone Dobór naturalny-są to czynniki środowiska działające na osobniki w populacji Czynniki środowiska-osobniki przeżyją lub wyginą Rodzaje doboru naturalnego: a) dobór stabilizujący-dobór faworyzuje osobniki o cechach przeciętnych, elminuje o cechach skrajnych np. noworodki człowieka najwyższa przeżywalność 3-3,5 kg b)dobór rozrywający-giną osobniki i cechach przeciętnych pozostaja o cechach skrajnych np. Ziemby z wysp Galapagos-owadorzerne i ziarnojady Specyzacja-jest to powstawanie nowego gatunku np. jeż wchodni i zachodni Kryterium podziału:stosunki przestrzenne: a)allopatryczna-populacja macierzysta, działa bariera o rozdziela się na dwa odrębne gatunki b)sympatryczna-populacja macierzysta od macierzystej odłącza się grupa osobników Liczba powstałych gatunków: a)filetyczna-jeden gatunek się przekształca b)radiacyjna-z jednego gatunku powstaje kilka nowych gatunków c)introgresja- z dwóch gatunków powstaje jeden Cechy ewolucji biologicznej: tempo ewolucji różne w czasie, gdy ssaki mają szybkie tempo ewolucji, wolne tempo latimeria (ryba) Kierunek ewolucji-przebiega w wielu kierunkach różne wyjście organizmów na ląd skrzela –płuca, płetwy-kończyny, węże-regres, pasożyty wewn też maja regres. Ewolucja jest procesem nieodwracalnym. Nie można jej cofnąć. 1.Teoria ewolucji Lamarck : organizmy proste dają początek złożonym, każdy organizm ma wewnętrzną chęć doskonalenia się, organizmy przystosowują się do środowiska, ulegają zmianom, cechy nabyte dziedziczą się. 2.Teoria Darwina- dzieło Darwina: „ O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego”: w jednym gatunku istnieje duża zmienność osobników, zmiany są przekazywane potomstwu, nie można przekazać cech nabytych, istnieje duża różnorodność organizmów, istnieje walka o byt- w celu przetrwania walczą o jedzenie i schronienie, na gatunki działa dobór naturalny (opady, ciśnienie atmosferyczne), organizmy przystosowane do zmian przeżyją. 3. Dowody ewolucji : 1) bezpośrednie- dowód oparty na wynikach badań paleontologicznych,skamieniałości, formy pośrednie: relikty 2) pośrednie- oparty na porównywaniu podobieństw, różnic między organizmami, wnioskowanie o pokrewieństwie organizmów, dowody z analizy porównawczej, rozmieszczenie zwierząt na kuli ziemskiej, narządy analogiczne i homologiczne, dowody z genetyki i biochemii 4. skamieniałość- organizm martwy silnie zmineralizowany, np.owady w bursztynie-inkluzja, odciski muszli (stóp, części ciała), szkielety skostniałe 5. Ogniwo pośrednie- jest to forma, gatunek,który ma cechy dwóch sąsiednich grup systematycznych. Ryby----ichtiostega-posiada cechy płaza i ryby > Płazy-gady----praptak, archeopteryks> ptaki, Cechy ryby: łuski, płetwa ogonowa, wieczka strzelowe cechy płaza: 4 kończyny, ciało spłaszczone grzbieto-brzusznie cechy ptaka: skrzydła, pióra, kość skokowa, 4 palce cechy gada:długi ogon, długie palce zakończone pazurami, zęby, Relikt= żywa skamieniałość. Latimeria-potężna ryba,która ma płetwy osadzone na trzonkach. Łodzik-krewniak ośmiornicy, muszla, potężne ślepie, ramiona. Kolczatka- znosi jajka, ssaki jajorodne. Dziobak- przypomina wydrę, dziób kaczy, ssak znosi jajka. 6.Narządy szczątkowe: ząb mądrości, kość ogonowa, ślepa kiszka-wyrostek robaczkowy. 7. Narządy homologiczne: Ma to samo pochodzenie, ale wykonują inną funkcję: kończyna wieloryba-pośrednia, kończyna górna nietoperza-latanie. 8. Narządy analogiczne: wykonują tą samą funkcję, ale mają różne pochodzenie: skrzydła gęsi, skrzydła pasikonika-błoniaste skrzydła na rozgałęzionych piórkach. Funkcja-lat. 9. ewolucja: 1) zbieżna- organizmy żyją w tym samym środowisku życia, np. woda, nie są ze sobą spokrewnione lecz podobnie wyglądają, np. rekin i delfin- opływowy kształt ciała, narząd ruchu-płetwy. 2) rozbieżna- dywengeracja rozbieżna, różne środowiska życia, ta sama grupa systematyczna, wieloryb, koń (ląd). 10. Rośliny: 1) narząd analogiczny: chwytniki mchu, korzenie drzewa, inna budowa, pobierają wodę i sole mineralne 2)homologiczne

1.Antopologia-nauka o człowieku2Antropogeneza-rodowód człowieka-pochodzenie człowieka 3.Formy a)przedludzkie:Australopitek-Ameryka Południowa, wyprostowaa postawa, b)praludzkie-homo habilis-człowiek zręczny, obróbka narzędzi-kamień, kosci, surowe mięso. homo erectus-człowiek wyprostowany, kręgosłup- podwójna literka "S"; Kifoza, stopa wysklepiona, silny rozwój mięsni, kończyny dolnej, opuścił Afrykę, poszedł do Azji i Europy. - ciepło, światło, ochrona przed zwierzętami, gotuje jedzenie. Kromanion-malowidła w jaskiniach-Francja. Zlodowacenie- Homo Heandlentensis-mieszka w jaskiniach. 1.Systematyka człowieka: królestwo-zwierzęta, typ-strunowce, podtyp-kręgowce (kręgosłup i czaszka), gromada:ssaki (mama ma gruczoły mleczne), podgromada-łożyskowce(samica w ciąży wytwarza łożysko), rząd-naczelne(kciuk przeciwstawny), podrząd –antropoldy(małpy), nadgodzina-człoekokształtne, rodzina-człowiekokształtne, rodzaj:człowiek ---człowiek rozumny 2. Porównanie człowieka z szympansem;: Czł. Duża mózgoczaszka, szym. Mała, czł. Sklepiona, szym. Płąska, czł. Kąt Twarzowy 80st, szymp. Kąt 50st., czł. Brak wałów, szymp-wały, czł-jest kość nosowa, szymp-nie ma kości nosowej, czl-szczęki skrócone, szym-wydłużone, człow- ma bródkę szym-nie ma, czł- kły nie wyrastają, szy- ma kły, czł-ponad linię zgryzu, MIEDNICA czł- szeroka, szym-wąska, STOPA czł-krótka, szym-płaska, PALUCH czł- równolegle ułożony, wysklepiona, brak chwytności szym-przeciwstawny, płaska DŁOŃ czł-szeroka szymp-wąska OŚRODEK MOWY czł- ma, szym-nie ma SKŁAD CHEMICZNY- taki sam DNA zgodność: 95% człowieka z szympansem/ 3. Rasy ludzkie 1) negroidalna(czarna)-słońce silne, ostre, temperatura wysoka, powietrze suche i ciepłe, dużo melaniny, skóra, włosy, oczy-chroni przed UV, nie dociera do komórek w skórze z warstwy twórczej- kręcone włosy-gruba warstwa, chroni przed udarem słonecznym. Osoby wysokie i smukłe-mała powierzchnia kontaktu ze słońcem. 2) mongoloidalna (żółta)- klimat: mroźny, temperatura niska, dużo słońca, słońce odbija się od śniegu, wąskie oczy, powieki, nos, policzki__wyściułka tłuszczowa__ ochrona przed odmrożeniem, niski wzrost, nogi, ręce-krótkie, twarz-płaska. Reguła ATENA (niedźwiedź polarny)-ochrona przed utratą ciepła 3)rasa biała kaukolozoidalna –klimat umiarkowany, duże zróżnicowanie: włosy i oczy jasne 4. Cechy związane z istotą społeczeństwa: mowa artykułowana, mamy ośrodek mowy, żyją w rodzinach, społeczeństwach-więzi emocjonalne, abstrakcyjne myślenie, kultura- pismo, sztuka, malowidła, biżuteria, rozwój wierzeń religijnych