SOCJOLOGIA jest nauką o życiu społecznym, badającą ludzkie zachowania społeczne, a także rezultaty działalności społecznej. Nauka o zbiorowościach społecznych, o ich powstawaniu, strukturze, przemianach, rozpadzie. HISTORIA SOCJOLOGI

Pierwsza koncepcja powstała w starożytności, u Platona. Druga koncepcja powstała w połowie XIX wieku. Jest to koncepcja najpowszechniejsza. Trzecia koncepcja powstała w XX wieku. Druga koncepcja wiąże się z nazwiskiem Comte [francuz], który wymyślił słowo socjologia. Zrodziła się po Wielkiej Rewolucji Francuskiej. Francja stała się kolebką jak również Anglia i Niemcy.

FRANCJA ociec socjologii Comte, w latach 50 XIX wieku wykładana na uniwersytecie jako przedmiot. Emil Durkheim wprowadził socjologie na uniwersytet, zajął się zagadnieniem porządku społecznego, świadomością zbiorową, kontrolą społeczną, zajął się skalą mikro czyli jednostką społeczną oraz jej zachowaniem. Jego szkoła umarła wraz z nim i z początkiem I wojny światowej.

NIEMCY socjologia rozwijała się dwutorowo. Dwa nurty reprezentowali: Karol Marks oraz Max Weber i Georg Simmel. Weber do dziś jest obecny w różnorodnych koncepcjach dot. władzy, biurokracji oraz współczesnej teorii magdonaldyzacji społeczeństwa. Simmel był przedstawicielem teorii konfliktu. Był klasycznym akademikiem, gdy Marks był klasycznym przykładem rewolucjonisty.

ANGLIA początki wiążą się ze Herbertem Spencerem. Koncepcje Spencera nazywane są darwinizmem społecznym oraz spenseryzmem. „Przetrwanie najlepiej dostosowanych”. Poglądy Spencera były podstawą socjologii amerykańskiej, ponieważ pisał prostym przystępnym językiem. Ameryka była w trakcie przemian i potrzebowała poglądu na przyczynę zachodzących zmian. Teoria Spencera działa kojąco, tłumaczyła do czego dążą dzięki takim przemianom. W czasach kryzysu w latach trzydziestych koncepcja przestała wystarczać.

WŁOCHY szczególny socjolog Pareto, jako pierwszy do analiz włączył czynniki irracjonalne ludzkich zachowań np. instynkty. Miał wizję społeczeństwa jako całościowego systemu w stanie równowagi. Ta wizja stała się podstawą teorii funkcjonalnej.

POLSKA przedstawiciel: Malinowski [postrzegał społeczeństwo jako organizm, uważał, że każda część pełni określoną funkcję. Stworzył teorię funkcjonalną.]

Znaniecki [socjologia wychowania, sformułował zasadę tzw. współczynnika humanistycznego czyli zjawiska społeczne należy traktować jako przedmiot czyichś czynności.. Czarnowski [wprowadził pojęcie: metoda pozytywna jako sposób patrzenia na świat, aby go poznać].

TEORIE SOCJOLOGICZNIE

Makroskopowe: teoria funkcjonalna, konfliktu. Mikroskopowe: interakcjonizm symboliczny, teoria wymiany, fenomenologia, etnometodologia.

TEORIA FUNKCJONALNA powstała

za czasów działania Comtego, Spencera oraz Durkheima - czasy po wielkiej rewolucji francuskiej, rewolucji przemysłowej w czasach Darwina. Społeczeństwo było porównane do organizmu ludzkiego. Funkcjonaliści badali funkcje jakie elementy spełniają dla całości organizmu. Wg. założeń teorii można wyjaśnić różnorodne zjawiska a szczególnie struktury społeczne w kategoriach konserwacji. Kluczowe pojęcia to: funkcja, konsens moralny [służy do utrzymania porządku społecznego, stabilności społeczeństwa, istnieje gdy większość podziela te same wartości]. Dla tej teorii porządek społeczny oraz równowaga społeczna stanowią normalny, naturalny stan społeczeństwa. Zmiany w społeczeństwie przyjmowane są niechętnie. Robert Merton wprowadził dwa pojęcia: funkcji jawnych i ukrytych. Jawne to funkcje znane i oczekiwane, ukryte nieznane i nieoczekiwane. Wprowadził także pojęcie dysfunkcji. KONTROLA SPOŁECZNA w każdym systemie pełni istotne funkcje. Usuwa wartości i normy które powodują napięcia społeczne. Mocnymi stronami teorii funkcjonalnej jest to, że postrzega społeczeństwo jako całość, jako system w którym uwzględniane są podsystemy jak: osobowość jednostki, kultura. Słabe strony to: ogólnikowość, abstrakcyjność, obejmowanie cała rzeczywistość tylko statystycznie, w sposób bezkonfliktowy.

TEORIA KONFLIKTU uznaje zmianę społeczną za normalny stan. Podst pojęcie to KONFLIKT czyli brak zgody co do postaw, wartości oraz interesów. Źródła to: występowanie dóbr rzadkich oraz różne potrzeby. Przyczyna konfliktów analizowała Marks, natomiast Simmela nie interesowały przyczyny, ale narastanie, sił, zmiany, osłabianie konfliktu. Badał pozytywne skutki konfliktu, jak może wpłynąć na interakcję społeczną.

INTERAKCJONIZM SYMBOLICZNY dotyczy interakcji między jednostkami. Twórcą był Mead oraz kontynuator Blumer, który stworzył nazwę tej teorii. Powstanie cech swoiście ludzkich było możliwe dzięki językowi oraz dzięki interakcjom społecznym. Podstawowe założenie to odrzucenie możliwości przypisania izolowanym jednostkom cech psychicznych. Mead uważał, że język nie służy do wyrażania stanów psychicznych, a interakcja społeczna jest pierwotna wobec stanów psychicznych. Teoria Meada była w sprzeczności z europejską tradycją: „myślę więc jestem”.

TEORIA WYMIANY ogłoszona publicznie w 1950 roku przez amerykańskiego socjologa Homansa. Główne założenia: natura ludzka jest niezmieniona od tysiącleci. Nauki społeczne powinny zajmować się jednostka ludzką i jej zachowaniem. Homans czerpał z behawioryzmu. Każde zachowanie społeczne jest wymianą dóbr zarówno materialnych jak i niematerialny Osoby dające wiele, wiele wymagają w zamian. Osoby które wiele otrzymują muszą wiele dawać. Homans obserwował małe grupki. Uważał, że całe Zycie społeczne stanowi proces handlu i negocjacji, a interakcje społeczne odbywają się na podstawie analizy kosztów i korzyści. Jeśli korzyści podwyższają wysiłek to interakcja trwa. Jeśli korzyści są mniejsze niż wysiłek to interakcja się kończy. Kontrola nieformalna funkcjonuje na zasadzie wzajemności przez udzielanie lub odmawianie komuś względów lub nagród. Słabości: nie prawdą jest, że ludzie są zawsze świadomi skutków utrzymania lub zerwania danej interakcji. Teoria ta nie bierze pod uwagę zachowań bezinteresownych lub altruistycznych.

FENOMENOLOGIA pochodzi od słowa fenomen [zjawisko] i oznacza to wszystko na co skierowane jest ludzkie poznanie. Przedstawiciel: Alfred Schutz. Według niego podstawową strukturą całego świata społecznego jest bezpośredni kontakt twarzą w twarz. Cała rzeczywistość społeczna składa się z szeregu tzw. światów ułożonych koncentrycznie wokół ośrodka, którym jest „JA” czyli człowiek. Pierwsza warstwa wokół JA to najbliżsi danej jednostce, z którymi owe JA wchodzi w bezpośrednie relacje. Schutz traktuje świat społeczny jako wiedze o nim sprowadzalną w ostatecznym rozrachunku do czyjegoś bezpośredniego doświadczenia. Dla uchwycenia treści naszej świadomości musimy dokonać aktu refleksji. Nasz teraźniejszość jest dla nas nieosiągalna. Natomiast w relacji twarzą w twarz możemy uchwycić strumień świadomości tego człowieka.

ETNOMETODOLOGIA jest teorią która stanowi opozycję wobec innych, zwłaszcza wobec funkcjonalizmu. Poddaje w zwątpienie, podważając, że społeczność jest zew, realnym obiektem, który należy badać. Uważa, że tym, co należy badać co najłatwiej poddaje się obserwacji i badaniom jest tworzenie przez ludzi obrazu tego, co istnieje na zewnątrz. Zajmuje się badaniem obrazu jaki tworzą sobie ludzie. Ludzie podejmują próby, stosują metody tworzenia obrazu w trakcie interakcji. Etnometodologia bada metody jakie ludzie stosują podczas reakcji by zrozumieć i wyjaśnić sobie nawzajem poszczególne elementy życia społecznego. Twórca Garfinkel, starał się zrozumieć świat społeczny za pomocą różnych etnometod. Człowiek by zrozumieć sytuację ujmuje ją w słowa i wypowiada je

KLASA SPOŁECZNA Żeby zaistniały klasy społeczne musi nastąpić zjednoczenie rzeczywistych grup społecznych przejawiające się w formie jedności np. działania. Aby daną kategorię ludzi uznać za klasę społeczną musi zachodzić podobieństwo sytuacji na tyle duże, aby można było przewidzieć wspólne działania tych ludzi.

DZIEDZICZENIE SPOŁECZNE czyli klasy społeczne istnieją w tej samej mierze w jakiej zachodzi panew dziedziczność pozycji społecznych.

CZTERY KONCEPCJE UWARSTWIENIA SPOŁECZNEGO

Pierwsza Koncepcja Marksa Karola - klasy społeczne nie definiują się pod katem zawodowym, ani pod kątem świadomości lub poczucia bycia członkiem danej klasy społecznej. Nie pojemność portfela stwarza różnice klasowe. Świadomość klasowa łączy się z położeniem klasowym określonym na zew przez kapitalizm. Klasę społeczną stanowi miejsce zajmowane w procesie produkcji. W tej wizji społecznej mamy odczynienia z dwoma stojącymi naprzeciw siebie klasami - robotniczą oraz burżuazją. Klasę określa stosunek odo innych klas społeczn.

Druga koncepcja Webera Maxa - wyodrębnia trzy typy rozwarstwienia społecznego. Pierwszy typ to klasy społeczne postrzegane podobnie do Marksa [układ ekonomiczny], drugi typ to hierarchia społecznych statusów [układ społeczny] trzeci typ to hierarchia władz politycznych [układ polityczny]. Wejście do konkretnej grupy zawodowej to nie kwestia wykształcenia zawodowego, dyplomu ale okazanie tzw. podstawowym zmianom przynależności do tej grupy w której chcemy uczestniczyć.

STATUS SPOŁECZNY oznacza miejsce w hierarchii prestiżu, które wyraża się np. sposobem oraz poziomem życia, wykształceniem, poziomem mieszkania.

Trzecia koncepcja Dahrendorfa Ralpha Tworząc koncepcję czerpał z Marksa i Webera, również z nimi polemizując. Uważał, że nie można we wspólnym społeczeństwie mówić o dwóch przeciwstawnych klasach społecznych, nie ma także grup statusu. Sądził, że występują natomiast liczne i różnorodne grupy interesu. Analizuje społeczeństwo poprzez wyodrębnienie dwóch kategorii: grupy interesu oraz zatargi.

RUCHLIWOŚĆ SPOŁECZNA przemieszczenie się pomiędzy różnymi szczeblami drabiny społecznej- pozycjami.

Czwarta koncepcja Bella Daniela - do opisu używa się tożsamości. Ludzie ze społeczeństwa postmodernistycznego zaczynają określać się na podstawie swojej płci, klasy społecznej, przynależności etnicznej czy przynależności religijnej. Występuje coraz większa fragmentaryzacja grup tożsamościowych. Ludzie nie mają jednej tożsamości, każdy ma ich wiele tożsamości opartych na rodzinie, talencie.

ŚRODOWISKO SPOŁECZNE to wszelkie warunki społeczne oraz czynniki rzeczowe i osobowe, które zostały ukształtowane w procesie rozwoju społecznego oraz współżycia społecznego jednostek. Składają się na nie: ludzie i ich zachowania, instytucja, grupy społeczne.

KRĘGI SPOŁECZNE to niewielkie zbiorowości o zmiennym składzie, złożone z jednostek będących w stałej styczności, ale nie nawiązujących trwałych stosunków społecznych. Kręgi społeczne nie posiadają systemu formalnej kontroli społecznej, ale struktury wewnętrznej.

GRUPA SPOŁECZNA to zbiorowość społeczna, która wytworzył wewnętrzną organizację i której członkowie pozostają w interakcji społecznej.

ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA to zbiorowość której członkowie danego zbioru pozostają w stosunkach społecznych. To tworzenie przez pewną liczbę ludzi pewnej całości społecznej.

ZBIÓR LUDZI to pewna kategoria ludzi którzy nie pozostają w stosunkach społecznych. Jednostki składowe posiadają wspólną cechę, ale nie łączą ich więzi.

WSPÓŁNOTA to zbiorowość społeczna, która powstała na gruncie związków obiektywnie uwarunkowanych np. pokrewieństwa. Może powstać na gruncie przekonań uczuć lub na gruncie wspólnoty akceptowanych wartości. Członkowie tej wspólnoty odczuwają silną więź psychice.

SPOŁECZNOŚĆ LOKALNA to struktura społeczno-przestrzenna, którą tworzą ludzie pozostający wobec siebie w społecznych interakcjach i zależnościach w obrębie danego obszaru i posiadający jakiś wspólny interes lub poczucie grupowej i przestrzennej tożsamości jako elementy wspólnych więzi.

ZBIOROWOŚĆ TERYTORIALNA to skupiska zorganizowanych jednostek. Skład tych skupisk jest płynny i zmienny, a to utrudnia tworzenie się więzi społecznych. Jednostki ludzkie wchodzące w skład zbiorowości terytorialnych żyją obok siebie i zaspokajają swoje potrzeby w obrębie tego samego obszaru geograficznego, ale nie czują się z nim związane, ani ze sobą wzajemnie.

SPOŁECZEŃSTWO jest to struktura, która obejmuje wszystkie inne struktury, która organizuje dajną populację oraz zapewnia polityczne zasady funkcjonowania tych struktur np. instytucji w określonej przestrzeni geograficznej oraz w stosunku do innych społeczeństw.

PAŃSTWO to aparat polityczny czyli instytucje rządowe oraz urzędy służby cywilnych, sprawujący na danym terytorium władzę opartą na prawie i możliwości użycia siły. Państwo to główna, zorganizowana władza polityczna.

NARÓD jest zbiorowością skali makrospołecznej pojęcie narodu należy do sfery wartości. To organizacja uczuć o ile społeczeństwo nie budzi emocji to z narodem wiążą się niezwykle silne uczucia. Naród jest wartością autoteliczną czyli wartością samą w sobie.

GRUPA SPOŁECZNA - to pojęcie stosowane w odniesieniu do zbiorowości społecznych, które wytworzyły wew organizacje i których członkowie pozostają w interakcji społecznej. Jedną z cech różnicujących grupy jest wielkość.

GRUPY PIERWOTNE to małe grupy, oparte na bliskich i osobistych kontaktów. W tej grupie pierwotnej łączą stosunki osobowe a nie rzeczowe np. rodzina. Wszystkie grupy, które nie spełniają warunków grupy pierwotnej określamy pojęciem grupy wtórnej.

GRUPA WTÓRNA to większa grupa, bardziej bezosobowa, w której liczebność jest znaczna i w którym relacje, więzi oparte są na stosunku rzeczowym.

GRUPA WŁASNA to krupado której należy dana jednostka i z którą dzieli poczucie lojalności oraz tożsamości.

GRUPA OBCA to grupa do której dana jednostka ani nie należy ani nie ma poczucia lojalności oraz tożsamości.

GRUPA ODNIESIENIA to taka grupa która jest dla danej jednostki źródłem norm i wartości oraz wzorów zachowań zgodnie z którymi jednostka kształtuje swoje własne postępowanie.

ROLA SPOŁECZNA to zdefiniowany i społecznie określony spójny wew zespół przepisów i oczekiwań dotyczących pożądanego zachowania jednostek konkretnych sytuacjach, związany z ich pozycjami społecznymi. Rola społeczna to także zbiór podst. przywilejów, praw i obowiązków, które są społecznie przypisane do pozycji w danej grupie.

INTERAKCJE SPOŁECZNE są ważne dla poznania samych siebie. Są fundamentem funkcjonowania w społeczeństwie. Mead twierdził, że istotą interakcji jest wysyłanie znaków oraz gestów. Te znaki mają charakter symboliczny, kulturowy, np. mowa. Kiedy odczytujemy gesty innych potrafimy wyobrazić sobie siebie na ich miejscu. Możemy przyjąć ich punkt widzenia i przewidzieć co zrobią za chwilę oraz stosownie do tego zareagować. Interakcja postrzegana jako wzajemne oddziaływanie racjonalnych podmiotów które dążą do realizacji własnych interesów. Analizujemy ją jako wyminę albo grę. Wymiana - aktywność jednego uczestnika jest nagrodzona lub ukarana przez innego. Gra - między racjonalnymi osobnikami, którzy podejmują decyzję. Analiza wiąże się z teorią gier i teorią racjonalnego wyboru. Mogą być gry: o sumie zerowej [suma dóbr jest określona i każdy z graczy może wygrać jedynie kosztem innych] o sumie zmiennej [korzyści i nagrody mogą pochodzić z zew źródła, a uczestnicy razem mogą wygrać lub przegrać]. Lepiej jest współpracować.

Interakcja rozumiana jako komunikacja partnerów którzy swoim działaniom przypisują znaczenia i poddają je interpretacjom. Są 3 warianty. Interakcja jako: komunikacja symboliczna, manipulowanie wrażeniami [fasadowość] oraz jako ukryte założenia i milcząco przyjmowane procedury. W takiej interakcji mamy do czynienia z kategoriami, a nie osobami.

KONFLIKT SPOŁECZNY to proces zachodzący między jednostkami, między grupami społecznymi, narodami, państwami. Wynika ze sprzeczności interesów, celów, intencji, poglądów, zamiarów. To proces powodujący postanie wrogości. Następstwem może być współzawodnictwo lub walka lub ugoda.

KONFLIKT to wszelkie przejawy zmagań lub walki między ludźmi, których celem jest nie tylko zdobycie czy utrzymanie posiadania np. pozycji ale także chodzi o pozyskanie, neutralizację a nawet eliminację rzeczywistego lub domniemanego przeciwnika. Przesłanki konfliktów: ekonomiczne [utrzymanie pracy], polityczne [strajki], społeczne [brak zgody na hospicjum] kulturowe [ brak zgody na zamieszkanie cyganów] lub religijne [konflikt w Irlandii Pn]

KONFLIKT POKOLEŃ jest zawsze

KONFLIKT POZNAWCZY poszczególne jednostki różnią się między sobą w ocenie tej samej rzeczywistości i wyciągają z niej odmienne wnioski dotyczące działania. KONFLIKT JAWNY to konflikt uświadamiany, manifestowany, co daje możliwość podjęcia prób rozwiązania konfliktu. KONFLIKT UKRYTY to konflikt nieuświadominiony lub wypierany do nieświadomości, co powoduje że nie ma szans na rozwiązanie takiego konfliktu. KONFLIKT INSTRUMENTALNY jest aranżowany z premedytacją w celu osiągnięcia określonych korzyści. Może być wywołany jako zabieg taktyczny.

KONFLIKT BEZPOŚREDNI rozgrywa się między stronami konfliktu bez pośrednictwa osób, grup, instytucji.

KONFLIKT POŚREDNI rozgrywa się z dominującym udziałem osób trzecich, nie będących stroną konfliktu.

ZATARGI - otwarty zatarg to tylko chwila w stosunkach między partnerami. Ujawnia sprzeczność interesów na różnym poziomie. Wybuch zatargu wynika z porażki zwykłych posunięć zmierzających do pogodzenia się. W trakcie zatargu mamy najczęściej do czynienia ponownym samookreślaniem się stron zatargu, a także z przeformowaniem celów każdej ze stron. Strony zatargu wzajemnie oceniają swoje siły, a także wynajdują sojuszników. Ratunek przed zatargiem polega na znalezieniu wyjścia, albo na znalezieniu sposobu rokowań albo sądu rozjemczego. Przeciwnicy często przystają na układ polubowny, ale i tak traktują go jako kompromis tymczasowy, który zapewnia przeciwnikom mocniejszą pozycję w zwykłych formach dochodzenia do zgody.

ŚWIADOMOŚĆ ZBIOROWA to określenie systemu symboli kulturowych, który jest wspólny dla ludzie tworzących dane społeczeństwo i służy im do kierowania własnymi działaniami.

ŚWIADOMOŚĆ SPOŁECZNA to całokształt charakterystycznych dla danego społeczeństwa i w danej epoce treści i form życia zbiorowego składających się na sposób myślenia i kulturę umysłową tego społeczeństwa. Świadomość społeczna nie jest prostą sumą świadomości poszczególnych jednostek.

OPINIA PUBLICZNA to pewna swoista postać świadomości społecznej. OP obejmuje ogół poglądów wyrażanych przez wielkie grupy społeczne a dotyczących zagadnień aktualnie ważnych dla danego społeczeństwa. OP to poglądy, nastawienia, oceny, sądy dotyczące aktualnego, określonego przedmiotu lub wartości lub określonej osoby i jej sposobu zachowania. Znaczenie OP polega na tym, że dysponuje ona sankcjami negatywnymi: zdumienie, oburzenie, szyderstwo, plotka, oszczerstwo, ośmieszenie, odrzucenie oraz pozytywnymi: szacunek, awans, odznaczenie, wzmianki w mediach. OP jest traktowana jako narzędzie wpływania na rządy. W 1935 badania nad OP rozpoczął Gallup i pows. Instytut Gallupa.

WARTOŚĆ jako dowolny przedmiot materialny lub idealny, idea lub instytucja, przedmiot wyimaginowany lub rzeczywisty w stosunku do którego jednostki lub zbiorowości przyjmują postawę szacunku przypisując mu ważną rolę w swoim życiu i dążenie do jego osiągnięcia odczuwają jako przymus.

WARTOŚCI UZNAWANE to wartości o których człowiek wie, że powinny być dla niego atrakcyjny, że powinien je cenić.

WARTOŚCI ODCZUWALNE to wartości, które zostały przez człowieka uwewnętrznione i stały się częścią wewnętrznego świata człowieka, a dążenie do ich osiągnięcia odczuwane jest jako własna, nagląca potrzeba.

WARTOŚCI AUTOTELCZNE czyli same w sobie np. wolność, sprawiedliwość

WARTOŚCI INSTRUMENTALNE to wartości które służą do zdobycia innych wartości np. wiedza.

NORMY - są to prawidła i reguły według których żyje dana grupa. Normy wspólnie z wartościami kształtują sposoby zachowań danej kultury w ich środowisku.

POSTAWA to względnie trwała dyspozycja jednostki do określonego zachowania się wobec danego przedmiotu wynikająca z poglądów, uczuć i dążeń danej jednostki odnoszących się do przedmiotu postawy. Postawa nie daje się zauważyć się wprost. Charakteryzuje osobę albo grupę, a nie ich działania. Zawsze jest albo ZA albo PRZECIW. Postawy są nabyte, są także narażone na wpływy zew i tym samym w procesie uspołecznienia jednostki, wychowania dąży się do ukształtowania w jednostkach postaw tzw. poprawnych czyli przyjętych w danej grupie w odniesieniu do wartości oraz norm..