TEORIA WYCHOWANIA – EGZAMIN
Teoria wychowania jest działem pedagogiki ogólnej, tak jak dydaktyka.
Nazwa przedmiotu jest nietrafna, gdyż określenie tej dyscypliny wiedzy jako teoria wychowania sugeruje, że jest to dziedzina teoretyczna, tzn. że stanowi zbiór różnych teorii na temat kwestii wychowania.
Tymczasem teoria wychowania tak jak cała pedagogika jest nauką praktyczną, ponieważ dziedzina ta formułuje pewne dyrektywy, które służą do przekształcania rzeczywistości wychowawczej.
Jest to nauka empiryczne (doświadczalna), wszystkie wykryte prawidłowości są weryfikowane przez doświadczenie.
Teoria wychowania formułuje dyrektywy praktyczne o dużym stopniu ogólności, które są ubogie jeżeli chodzi o treść konstruktywną (praktyczną). Dlatego też na płaszczyźnie teorii wychowania tworzone są tzw. metodyki wychowania, które są działami teorii wychowania. Metodyki wychowania formułują dyrektywy szczegółowe, które zawierają bogatą treść konstruktywną.
Biorąc pod uwagę rodzaj instytucji opiekuńczo – wychowawczej możemy wyróżnić np. metodykę pracy w szkole, metodykę wychowania w świetlicy.
Biorąc pod uwagę funkcję wychowawców możemy wyróżnić np. metodykę pracy wychowawcy w internacie, metodykę pracy wychowawcy w domu dziecka.
Biorąc po uwagę rodzaje celów wychowania możemy wyróżnić: metodykę wychowania moralnego w szkole, metodykę wychowania estetycznego w świetlicy.
Zadania teorii wychowania:
- określanie ideałów wychowania i wyprowadzanie z niego bardziej szczegółowych celów wychowania. Teoria wychowania zajmuje się określaniem pożądanego kształtu osobowości, którą chcemy uzyskać poprzez zabiegi wychowawcze.
- Dostarczanie zasad stawiania diagnoz dotyczących rzeczywistości wychowawczej (procesów wychowawczych). Chodzi tu o dostarczanie diagnoz środowiska wychowawczego wychowanka (badanie rodziny, grup rówieśniczych). Musimy znać również zasady związane z diagnozą samego wychowanka. Postawienie diagnozy wychowawczej pozwala dostosować formy i metody pracy do indywidualnych cech wychowanka. Również diagnoza taka wskazuje na rozbieżność między tym jaki jest wychowanek a jakim powinien stać się osiągając ideał wychowawcy.
- Wyjaśnienie procesów, zjawisk i mechanizmów kształtowania się osobowości człowieka,
- Gromadzenie, sprawdzanie i systematyzowanie wiedzy o tym, jak organizować i realizować działanie wychowawcze,
- Gromadzenie wiedzy o tym, jakie są warunki skuteczności działań wychowawczych,
Teoria wychowania jest nauką o celach, formach metodach działań wychowawczych i warunkach ich efektywnej realizacji, czyli jest to nauka o całości działań wychowawczych.
Proces wychowania:
1. podejście subiektywistyczne - które jest reprezentowane przez Sośnickiego, mówi, że proces wychowania to zmiany psychiczne i fizyczne, które zachodzą w osobowości wychowanka. Te zmiany świadczą o skuteczności wychowania.
2. podejście obiektywistyczne – przyjmują socjologowie, reprezentant: Wroczyński mówi, że proces wychowania to ciąg działań wychowawców wobec wychowanków, które są ukierunkowane i zaplanowane a są to zmiany porządne w zachowaniach.
3. Romana Miler krytykuje oba podejścia; są jednostronne. Wprowadza własne, które rozpatruje na dwóch płaszczyznach:
I polityków
II nauczycieli
Politycy wpływają na nauczycieli, oświatę i odwrotnie (uchwalanie ustaw oświatowych, budżet, standardy wykształcenia nauczycieli, określają pewne warunki, które są brane pod uwagę przy selekcji nauczycieli).
Proces wychowania składa się z 5 elementów: ideał wychowania cele formy metody Środki
Ideał wychowania – to opis zintegrowanych cech człowieka wartościowych z punktu widzenia społeczeństwa, odłamów lub grup.
Ideał wychowania – postulowany kształt dojrzałej osobowości tzn. osobowości, która zawiera cechy wartościowe z punktu widzenia potrzeb społeczeństwa, tradycji kulturowych lub wymagań ideologii *jest to wyłącznie konstrukt teoretyczny).
Wzory osobowe realne lub fikcyjne, posługujemy się przybliżając je, kiedy dążymy do osiągnięcia ideałów.
Ideał wychowania powstaje na podstawie filozofii lub badań. Z ideału wychowania wyprowadzamy cele wychowania na kilku różnych etapach:
1. nadrzędna – odpowiednio do 3 głównych wartości piękna, dobra i prawdy wyróżniamy dziedziny wychowania:
prawda – wychowanie umysłowe
dobro – wychowanie moralne
piękno – wychowanie estetyczne
2. strategia wychowania – jeżeli będziemy chcieli kształtować ideały życiowe, wartości to będzie to strategia kierunków, wiedza, umiejętności, sprawności – strategia instrumentalna.
3. cele etapowe – biorąc za podstawę standard osobowości na podstawie wieku życia.
4. cele operacyjne – wyprowadzane przez poszczególnych nauczycie lina poszczególnych lekcjach.
Analiza ideału wychowania – ( w 2 aspektach)
a) formalny – opis ideału i opis jego struktury, tym aspektem zajmuje się teologia (nauka o celach) bada zasady współzależności pomiędzy celami a ideałami. Podstawowa zasad to spójności, między ideałami a celami wychowania musi istnieć spójność.
b) treściowy – aksjologia wychowania zajmuje się analizą merytoryczną ideału, inaczej analizę treściową (jakie wartości ma przyjąć wychowanek i jakie jego stany osobowości są bardziej wartościowe).
Cel wychowania to taki stan rzeczy, którego osiągnięcie jest postulowane. Wyróżnia się 2 grupy zabiegów przy ustalaniu celów:
1) możemy określać tzw. cele ostateczne i etapowe – będziemy projektować rzeczywistość (jego przyszłą osobowość) i takie podejście jest charakterystyczne dla pedagogiki urabiającej.
2) cele rozwojowe - to jakie cele na danym etapie rozwoju dziecka możemy osiągnąć, charakterystyczne dla pedagogiki, która kładzie nacisk na swobodny rozwój dziecka.
W praktyce oscylujemy między 1 a 2.
Formy wychowania – proces wychowania zachodzi w sytuacjach społecznych. Te sytuacje mogą być przypadkowe lub celowo zorganizowane. Organizacja działań po to, aby wychowankowie przejawiali aktywność, która prowadziłaby do ukształtowania jakichś dyspozycji określana jest jako forma.
Klasyfikacja form:
1. ze względu na przedmiot aktywności, czyli dziedziny życia społecznego wyróżniamy formy:
· przez działalność wytwórczą (pracę) np. podczas lekcji praca – technika
· przez zabawę
· przez sztukę
· przez naukę
2. ze względu na relacje, jakie zachodzą między wychowankiem a innymi osobami
· indywidualną - współdziałanie
· zbiorową - rywalizacja
· zespołową - zwalczanie
Metody – celowy sposób postępowania opiekuna, wychowawcy z wychowankiem, który znajduje się pod jego opieką.
Metody – powtarzanie czynności, które zmierzają do celu, którym są zmiany osobowości.
Metody – sprawdzony układ zabiegów polegających na inspirowaniu i inicjowaniu działań pomiędzy podmiotami wychowania oparty o społecznie akceptowane normy etyczno – moralne.
Klasyfikacja metod:
Muszyński wyróżnia 4 grupy metod w każdej grupie techniki:
1) metody wpływu osobistego:
- wysuwanie sugestii,
- perswazja,
- oddziaływanie przykładem osobistym,
- wyrażanie aprobaty, dezaprobaty,
2) metody wpływu sytuacyjnego:
- karanie i nagradzanie wychowawcze
- instruowanie
- organizowanie doświadczeń wychowanka
- wywoływanie antycypacji odstępstw zachowań społeczno – moralnych,
- przydzielenie funkcji i ról społecznych
- ćwiczenie
3) metody wpływu społecznego
4) metody kierowania samowychowania
Konarzewski wyróżnia:
1) metody indywidualne:
- karanie i nagradzanie
- modelowanie
- perswazja (tworzymy i przekazujemy wychowankom komunikaty językowe w celu wywołania zmian w strukturach jego wiedzy)
- metoda zadaniowa (wzbudzanie aktywności wychowanka i ukierunkowaniu tej aktywności przez stawianie zadań co również prowadzi do zmian a strukturach jego wiedzy)
2) metody grupowe:
- ukształtowanie odniesienia poznawczego (wpływy na grupę w taki sposób, aby ta grupa wpływała na ukształtowanie się osobowości wychowanka)
- metody nacisku grupowego (nacisk grupowy różni się od karania i nagradzania tym, że bierze w nim udział wielu członków grupy)
3) metody kształtowania system norm i ról grupowych
4) metody kształtowania grupowych wzorów życia
Środki – są treścią metod. W przypadku perswazji środkiem będzie słowo, w karaniu i nagradzaniu kara i nagroda, modelowanie – osobowość modela, metody zadaniowe – czynność wychowania przez wychowanka przy wykonywaniu zadania.
Proces wychowania dzieli się na 4 części:
-cel wychowawczy
-sytuacja wychowawcza
-doświadczenia wychowawcze
-efekt
3. Sytuacje wychowawcze są to pewne układy:rzeczy, ludzi, zadań powiązanych jednością miejsca i czasu i organizowanych w celu zrealizowania określonego celu wychowawczego i są organizowane przez wychowawcę który jest reżyserem sytuacji. Każda sytuacja ma dwa aspekty: obiektywny, subiektywny
Parametry sytuacji obiektywnych:
Wychowawca, wychowanek, grupa, zadanie
Powiązania(interakcje)między sytuacjami obiektywnymi:
1.interakcja pełna bezpośrednia(wychowawca-wychowanek)
2.interakcja pełna pośrednia (wychowawca- grupa-wychowanek
wychowawca-zadanie-wychowanek, wychowawca-grupa-zadanie-wychowanek)
3.interakcja niepełna pośrednia(wychowawca-grupa-wychowanek, grupa-zadanie-wychowanek, zadanie-grupa, zadanie-wychowanek)
IV KLASY wpływów wychowawcy na wychowanka:
1.podawanie wzorów przez wychowawcę(np. bohater z przyszłości, nauczyciel)
2.presja sytuacyjna, prowokacja(stawianie warunków w pewnej sytuacji zmuszenie wychowanka do myślenia ,najleprzego rozwiązania)
3.trening-systematyczność w uczeniu się
4.nadawanie znaczenia-uczenie cech z których w przyszłym życiu będzie praktyczne, kształtowanie systemu wartości wychowanka
Warunki skuteczności procesów wychowania
Błędy wychowawcze:
-uprzedmiotowienie dziecka
-agresja
-spostrzeganie dziecka jako słabego
-odczuwanie sytuacji dziecka jako trudnej
Techniki wychowania
1.Zadania wg. Kruszewskiego –sytuacyjne-karanie-nagradzanie, pokonywanie i dawanie zadań
-strukturalne(stanowienie obyczajów, pobudzanie wynalazczości zespołowej, dyfuzja-przenikanie się obyczajów klasy i nauczyciela)
H. Kwiatkowska „Nowa orientacja w kształceniu nauczycieli” - 3 orientacje.
1) orientacja technologiczna - nastawiona na wykonawstwo, działanie nawykowe. Model n-l „technik” stosujący skuteczne metody i środki w sposób naukowo określony. Podstawą - behawioryzm. Wyznaczniki: niedowartościowanie kszt. teoretycznego, zagubienie problematyki aksjologicznej, jednostronny instrumentalizm, daleko idąca sterowność procesu kształcenia.
2) orientacja humanistyczna - źródło psych. humanistyczna, głęboko zainteresowana człowiekiem, ludzkim posłannictwem, a przede wszystkim procesem stawania się człowiekiem. Orientacja humanistyczna w kształtowaniu nauki jest reakcją na upowszechnianie się modelu nauczyciela-technika, technologa procesu nauczania i wychowania. Wadą jest niedocenianie roli środowiska społecznego w kształtowaniu człowieka i w regulacji ludzkiego zachowania.
3) orientacja funkcjonalna (najbardziej pozytywna) -oparta na teorii psychologicznej człowieka J.Kozieleckiego. Trzeba na kandydata na nauczyciela rozwijać trzy funkcje: poznającą, przeżywającą i działającą. Staje pytanie jak kształcić nauczycieli - przygotowanie do prowadzenia badań . Model nauczyciela szukający przekładni między wynikami badań a praktyką.
Teoria wychowania jest jedną z podstawowych dyscyplin pedagogicznych, której przedmiotem badań jest usystematyzowana, spójna i uporządkowana wiedza o wychowaniu, jego celach, treściach, metodach, formach, środkach i uwarunkowaniach. Teoria wychowania nie jest nauką autonomiczna, jest powiązana z naukami: Historią - zmienia się tak jak społeczność, Psychologia rozwojową, Socjologią, Medycyną, Filozofią
Porównaj pojęcie socjalizacji z wychowaniem.
Socjalizacja - ogół wpływów środowiska społecznego na dziecko, w wyniku, których nabywa ono zdolności do życia w społeczeństwie i pełnienia w nim powszechnie obowiązujących ról.
Wychowanie to świadome i celowe działanie wychowawcy, ukierunkowane na kształtowanie osobowości dziecka. Jest procesem intencjonalnym, natomiast socjalizacja zawiera w sobie wpływy zarówno intencjonalne jak i nie intencjonalne. Osoba wychowująca stara się w procesie wychowania osiągnąć pewne zamierzone cele, w określony sposób.
Natomiast w socjalizacji nie ma elementu zamierzonego działania. W procesie socjalizacji dziecko przystosowuje się do życia w danym społeczeństwie i uczy się ról społecznych, a w procesie wychowania kształtuje się jego osobowość.
Działy teorii wychowania wychowanie moralne; wychowanie umysłowe; wychowanie estetyczne; wychowanie fizyczne.
SZKOŁA (aksjocentryzm) – zgrupowanie uczniów wokół nauczyciela-mistrza, mający za cel wprowadzać ich w świat wartości wyższych
SZKOŁA (pajdocentryzm, obecna) – to instytucja społeczno-edukacyjna mająca przygotować dzieci i młodzież do pełnienia ról społecznych w przyszłości w ramach programu ministerialnego
Aksjocentryzm ma charakter empiryczny, odnosi się do tradycji i instytucji społecznych. Aksjocentryzm zastanawia się, w jaki sposób kształtować instytucje, by źli ludzie mogli wyrządzić jak najmniej zła. Aksjocentryzm jest głęboko osadzony w konserwatywnej myśli społecznej. Jacquesa Maritaina (1882-1973), pisał: „Jaskrawym absurdem i jednocześnie niegodnym uwodzicielskim sposobem jest traktowanie ludzi jako istoty doskonałe. W pajdocentryzmie autorytet dorosłych słabnie, a to miejsce zajmuje autorytet grup rówieśniczych. Nowy autorytet łatwo zamienia się w tyranię tych grup, co doprowadza do konformizmu i przestępczości wśród dzieci.
Pajdocentryzm jest nurtem względnie nowatorskim, o wydźwięku indywidualistycznym i anarchistycznym. A.Neil proponuje dzieciństwo z zabawą, poważne ograniczenie przymusu, dyscypliny itd. Wychowanie pajdocentryczne ma stanowić remedium na stworzenie nowego dobrego świata. W deklarowanych celach pedagogiki Neila ważniejsze jest szczęśliwe dzieciństwo i szczęśliwa dorosłość niż ewentualne sukcesy naukowe czy zawodowe. Zamożni rodzice posyłają dzieci do szkół pajdocentrycznych, chcąc im ulżyć i zaoszczędzić stresów szkolnych. Jednak po ukończeniu takiej szkoły dzieci nie są przygotowane ani do dalszej edukacji, ani do dalszego życia.
W skrajnym nurcie pajdocentryzmu głosi się nawet powinność radykalnego ograniczenia wpływu państwa. Pajdocentryzm spowoduje wzrost etatyzacji życia. Państwo przejmie uprawnienia rodziców i nauczycieli i dokonuje „sprawiedliwego” podziału. Nie jest więc możliwe wyzwolenie dzieci i spod władzy rodziców i spod władzy państwa.
Gdyby powstał rząd światowy, to charakteryzowałby się on, według H. Elzenberga, wszechtyranią i wszechmartwotą. Według H. Elzenberga, jeżeli powstanie jedno państwo to człowiek pozwalający sobie myśleć niezależnie byłyby skazany na zagładę bez nadziei. Istnienie wielości państw w świecie jest czyśćcem, istnienie jednego państwa piekłem. Opierając się na prawach człowieka, prawach dziecka i solidarności wszystkich ludzi, według pajdocentryków można, według aksjocentryków nie można utworzyć niedespotyczny rząd światowy. Jeżeli prawa człowieka będą drogowskazem cywilizacji Zachodu, a może i całego świata, to te trzeba wiedzieć, że ktoś poda ich ostateczną interpretację w odniesieniu do konkretnej rzeczywistości i będzie wymagać ich postrzegania. To w zasadzie on będzie rządzić, a w podawanej interpretacji ujawnią się jego interesy.
Pojęcie teleologii wychowania i jej miejsce w pedagogice.
Przez teleologię wychowania rozumiemy tę dziedzinę dociekań, która dotyczy celów działalności wychowawczej. Nie można mówić o wychowaniu i jego procesach w oderwaniu od celów, którym ma ono służyć. Każda działalność ludzi tylko wówczas zasługuje na miano wychowawczej, kiedy towarzyszy jej świadomość celu, jaki ma być przez nią zrealizowany. W teleologii pedagogicznej ciągle jeszcze otwarte jest pytanie, czy cele wychowawcze formułuje się za pomocą zdań oddających to, co stwierdzamy poznawczo (sądy orzekające), czy też wyrażających nasz emocjonalny stosunek do rzeczywistości ( sądy wartościujące).
Sądy orzekające mówią o tym, co jest i jakie to coś jest pod względem własności dostępnych naszym zmysłom, podlegają one również niezależnej od naszych odczuć, a więc obiektywnej weryfikacji.
Natomiast sądy wartościujące wyrażają nasz określony stosunek do tego, co jest lub ma być, stanowią one subiektywną ocenę zjawiska. Nie zachodzi tutaj możliwość weryfikacji, gdyż do sądów wartościujących nie odnosi się kryterium prawdziwości. Możemy prawdziwie orzekać, ale nie wartościować. Można je uznać za słuszne lub nie, ale nie za prawdziwe lub fałszywe.
Zagadnienia teleologii wychowania są istotnym elementem składowym pedagogiki. Tym co decyduje o swoistości dociekań w zakresie teleologii wychowania jest rodzaj ustalonych sądów. Cele wychowania formułowane są za pomocą sądów normatywnych, a więc takich, które wyrażają określone powinności. Wiemy, że tego rodzaju sądy nie mogą być bezpośrednio wyprowadzone z sądów orzekających, a więc nie dochodzimy do nich na drodze badania rzeczywistości.
Tak więc cele wychowania są przedmiotem takich sądów normatywnych, które nazywamy postulującymi. Opisują one stany rzeczy jakie powinny nastąpić. Jednakże wówczas postulujący charakter sądów określających cele nie może odbiegać zbyt daleko od tego co realne. Innymi słowy, sądy postulatywne muszą uwzględniać to, co leży w granicach możliwości. Mówimy więc, że sądy formułujące cele wychowania, jeśli mają mieć jakieś praktyczne znaczenie, muszą być syntezą prognoz i postulatów.
Teleologia wychowania musi rozstrzygać także problem, do jakich zjawisk odnoszą się formułowane przez nią cele. Nie jest on na gruncie pedagogiki jednoznacznie rozstrzygnięty. Pedagogika marksistowska, jakkolwiek uznaje także cele wychowania odnoszące się do zjawisk występujących w grupach wychowanków, instytucjach, stosunkach międzyludzkich itp., to jednak za zasadnicze i ostateczne uznaje cele wychowania odnoszące się do osobowości człowieka.
Takie stanowisko pozwala określić naczelną wartość, stanowiącą punkt wyjścia dla stanowienia wszelkich dalszych, bardziej szczegółowych celów wychowania. Wartością tą jest określony ideał osobowościowy jako naczelny cel wychowania. Dopiero z niego przez zastosowanie szeregu kryteriów klasyfikacyjnych, możemy wyprowadzić dalsze, bardziej szczegółowe cele wychowania, a mianowicie cele naczelne , kierunkowe, etapowe, oraz operacyjne. W ten sposób zostają sprecyzowane na użytek praktyki zarówno końcowe, naczelne cele wychowania, jak też cząstkowe cele realizacyjne.
Takie wyjście teleologii wychowania naprzeciw potrzebom praktyki wymaga troski o dokładny i komunikatywny charakter wszelkich sformułowań określających cele wychowania. Na określenie celów wychowawczych istnieje ogromna liczba słów. Stawia to dodatkowe problemy przed teleologią wychowania. Aby uzyskać precyzyjne sformułowanie celów, zwroty wartościujące nie powinny wychodzić poza człon postulujący, natomiast opis tego co postulowane musi być od nich całkiem wolny.
Język stosowany do precyzowania celów nie może być zaczerpnięty z życia potocznego, ani też obciążony dodatkowymi zabarwieniami emocjonalnymi. Jedynym , który nadaje się do formułowania celów jest język naukowej psychologii osobowości oraz pedagogiki.
Z powodu braku bogatej terminologii psychologicznej, która wystarczałaby do precyzowania celów bardziej szczegółowych, a więc etapowych lub operacyjnych, powinno się opisywać zachowania, do których wdrożenie jest celem wychowawczej działalności.
Funkcje wychowania
a) główna, uniwersalna, powszechna (cel? wywołać trwałe, pozytywne zmiany w zachowaniu)
b) F-cje specjalna na podstawie kryterium:
- pole aktywności człowieka (np. umysłowe, emocjonalne, społeczne)
- procesy psychiczne, sfery rozwoju psycho-fizycznego (np. wych. fiz. , moralne, umysłowe)
- środowiska i instytucje wychowawcze (np. szkoła, dom)
Funkcje celów wychowania
a) organizacyjna - możliwość zaplanowania i korekty działań
b) regulacyjna
c) kontrolna ? możliwość oceny uzyskiwanych wyników
d) optymalizująca funkcjonowanie systemu wychowania ? budowanie programów, metod, kształcenie wychowawców
e) integrują, mobilizują, umacniają
f) inspirują do myślenia i działania na rzecz przyszłości
Klasyfikacja celów wychowania
a) wg ukierunkowania celu
- ukierunkowanie na dyspozycje psychiczne jednostki (nawyki, postawy, cechy)
- ukierunkowane na warunki życia społecznego (role, normy, wzory kultury)
b) wg Lauwersa i Cowena
- cele ostateczne (dotyczą wielkich zmian)
- cele pośrednie (na poziomie systemu oświatowego)
- zadania edukacyjne (konkretna aktywność w określonym miejscu: szkole, klasie, grupie)
c) wg mechanizmów psychologicznych uwzględnianych w procesie wychowania
- cele kreatywne - ?wywołać? ?ukształtować?
- cele optymalizujące ? ?zwiększyć? ?poszerzyć?
- cele minimalizujące ? ?ograniczyć? ?osłabić?
- cele korekcyjne - ?przekształcić? ?zmienić?
c) wg Kocowskiego (odniesione do poznawczej koncepcji osobowości)
- cel egzystencjalny ? utrzymanie życia, zwiększanie szans przetrwania
- cel prokreacyjny ? posiadanie potomstwa i zapewnienie mu warunków rozwoju
- cel koegzystencjalny ? pozycja społeczna taka, żę jest dostęp do zaspakajania potrzeb
- cel funkcjonalny ? efektywność w realizacji celów
- cel szczęścia ? max satysfakcji, min dyssatysfakcji
d) wg Suchodolskiego - przygotowanie do zaangażowanego uczestnictwa społecznego, do twórczej
pracy zawodowej, udziału w życiu kulturalnym
e) wg koncepcji człowieka i charakteru cywilizacji
- homo laborans ? praca najważniejsza
- homo faber ? nacisk na sprawne działanie
- homo ludens ? udział w rozrywkach
- homo aesteticous ? poszukiwanie pozytywnych doznań w przeżyciach estetycznych
- homo oeconomicus ? pragnienie posiadania dóbr materialnych
- homo creator- człowiek innowator, twórca
- homo cogitans ? człowiek myślący
- homo humanus- wyznaje wartości humanistyczne
f) wg Łukaszewicza
- ?wspinacz- zwycięzca? ? dąży do sukcesów za wszelką cenę
- ?poszukiwacz aprobaty? ? dostosowany do reguł gry, konformista
- ?skutecznie zdziwiony? ? sięga po wiedzę, ma intuicję i wyobraźnię
g) na podstawie psychologicznych koncepcji człowieka
- człowiek reaktywny - manipulowany, urabiany (jako rezultat uczenia się społecznego)
- człowiek niedoskonały ? sterowany nieświadomie przez siły wewnętrzne (popędy i potrzeby)
- człowiek aktywny (transgresyjny) ? samodzielny podmiot, badacz rzeczywistości, wychodzi poza dostarczone wiadomości
- człowiek samoświadomy ? zdolny do wyborów, kierowania sobą, dąży do samorealizacji, odpowiedzialny za siebie, kreatywny
Cechy wychowania - intencjonalność - interakcyjność - celowość - ukierunkowanie zmian - planowość - długotrwałość
- względna trwałość skutków – relatywność
Typy postaw wychowawczych i ich konsekwencje dla dziecka
Opisywane tu typy wychowania definiowane są przez dwa elementy procesu wychowania mające szczególnie silny i znaczący wpływ na ukształtowanie się osobowości dziecka tj. stosunek emocjonalny rodzica do dziecka i stopień kontroli zachowań dziecka. W definicji typów uwzględniono również charakterystyczny dla danego typu poziom wymagań, częstość kontroli i rodzaj sankcji ( kary lub nagrody).
Miłość i akceptacja w stosunku do dziecka
Wysokie wymagania
Częsta kontrola i częste nagradzanie
wymagań i częstej kontroli wskazuje na to, iż rodzic ma sprecyzowany ideał wychowawczy i jest to ideał ambitny. Współwystępowanie akceptacji częstej kontroli i nagradzania wskazuje, iż rodzicowi zależy aby dziecko rozwijało się w sprzyjającej atmosferze i stara się zaspokoić jego potrzeby. Przeznacza mu dużo czasu i uwagi.
preferujący ten typ wychowania pobudzają dziecko do osiągania sukcesów i tworzą takie warunki aby ten sukces powstał unikając jednocześnie stosowania kar. • • • Współwystępowanie wysokich wym Rodzice
2. Wychowanie nadmiernie opiekuńcze
Silna, wręcz zaborcza miłość do dziecka
Niskie wymagania
Częsta kontrola, nagradzanie
wymagań z częstą kontrolą może wyjaśnić tzw. bezwarunkową akceptację dziecka. Jedno z rodziców np. matka zaspakaja wszystkie potrzeby i zachcianki dziecka niczego w zamian nie żądając. Zachowania i działania dziecka budzą zachwyt – jest to przejaw niskich wymagań. Kontrola rodzica nie ma w tym wypadku charakteru korygującego zachowanie dziecka lecz typowo chroniący aby nie przydarzyło mu się nic złego. W zasadzie nie rodzic tu jest potrzebny dziecku, lecz dziecko rodzicowi, który traktuje je jak swoją własność. Dziecko jest potrzebne rodzicowi by mógł się na nim koncentrować i wyrazić swoje uczucia. Postawy tego typu są częste u matek Paradoksalne połączenie niskich
• • • 3. Wychowanie liberalne
Akceptacja bezwarunkowa
Niskie wymagania
Rzadka kontrola, nagradzanie
połączone z akceptacją dziecka, któremu pozwala się niemal na wszystko. Akceptacja nie łączy się jednak z silnym zaangażowaniem emocjonalnym rodziców. Niskie wymagania i rzadka kontrola sprawiają, że rodzic nie koryguje zachowań dziecka lecz akceptuje je i nagradza dziecko bez wyraźnej przyczyny np. wtedy gdy ma kontakt z dzieckiem lub gdy dziecko dopomina się jakiejś reakcji Jest to wychowanie pobłażliwe
4. Wychowanie demokratyczne
Wysokie wymagania
Rzadka kontrola
Nagradzanie
Ten typ wychowania cechuje się akceptacją dziecka, ma ona jednak charakter warunkowy tzn. , że jest zależna od zachowania dziecka. Dziecku okazuje się aprobatę i serdeczność pozostawiając mu jednocześnie dużą swobodę działania, co nie oznacza braku kontaktu. W istotnych sytuacjach bowiem następuje interwencja wychowawcza. Z jednej strony dziecko jest nakłaniane do samodzielności i wykazywania inicjatywy, z drugiej natomiast strony korzystając ze swobody wie, że w razie potrzeby czy niebezpieczeństwa może liczyć na pomoc rodziców.
W przeciwieństwie do wychowania liberalnego rodzice stawiają wymagania dostosowane do możliwości dziecka, starają się uniknąć negatywnych konsekwencji w postaci wystąpienia frustracji u dziecka (mogłaby ona zaistnieć przy zbyt wysokich wymaganiach). Rodzice starają się także nie wpłynąć hamująco na rozwój osobowości dziecka przy wymaganiach zbyt niskich.
Wychowanie demokratyczne charakteryzuje partnerski stosunek do dziecka i poszanowanie jego godności, indywidualności i praw. Stosowanie kar ogranicza się tylko do niezbędnego minimum. Rodzice są świadomi niezbyt wysokiej skuteczności kar i tego, że godzi on w autonomię dziecka.
• • • 5. Autokratyzm rygorystyczny
Charakterystyczne dla tego typu wychowania są:
Wysokie wymagania
Częsta kontrola
Nadużywanie kar
możemy mówić o sprecyzowanych celach ideału wychowawczego, często nie uwzględniających możliwości dziecka. Rodzice posługują się strategią polegającą na nie nagradzaniu zachowań dziecka zgodnego z wymaganiami, jako zachowań oczywistych. Całą swą energię wkładają w eliminację zachowań niepożądanych, bez względu na to jakie konsekwencje dla dziecka będą miały częste kary.
Ten typ wychowania zmierza do całkowitego (bezwzględnego) podporządkowania zachowań ideałowi wychowawczemu jaki przyjęli rodzice. Zwykle kładzie się tu nacisk na uzyskanie efektów pozornych tzn. na zewnętrzną zgodność zachowania z ideałem, a nie na W tym przypadku
wytworzenie się określonych mechanizmów wewnętrznych sterujących zachowaniem dziecka.
autokratyzm rygorystyczny stosunek emocjonalny do dziecka może być pozytywny a nawet można mówić o pewnego rodzaju miłości, ale ma tu miejsce silna kontrola i trudne do spełnienia przez dziecko wysokie wymagania i zdecydowana przewaga kar. Takie okoliczności mogą spowodować, że dziecko postawę rodziców postrzega jako nieprzyjazną, nie akceptująca, wręcz wrogą. W wychowaniu
Samowychowanie to czynne ustosunkowanie się podmiotu do procesu swojego rozwoju.
Element wychowania. Samorzutna praca człowieka nad ukształtowaniem własnego poglądu na świat, własnych postaw, cech charakteru i własnej osobowości stosownie do założonych kryteriów, celów i ideałów. Aktywność własna jednostki, praca człowieka nad samym sobą, doskonalenie, kształtowanie siebie i samorealizacja. Na pewnym etapie rozwoju człowiek przestaje być "zewnątrzsterowny" i przejmuje samodzielną odpowiedzialność za kształt własnego człowieczeństwa. Sam zaczyna określać cele do których dąży we własnym rozwoju, samodzielnie dobiera metody, ustala "wartości kierunkowe", stawia sobie zadania, wymagania, stara się sprostać wyzwaniom. Doprowadzenie wychowanka do rozpoczęcia przezeń procesu samowychowania jest celem i zwieńczeniem dążeń każdego wychowawcy
Aksjologia
1. W węższym znaczeniu — szczegółowa teoria wartości, wchodząca w skład poszczególnych dyscyplin naukowych, dziedzina rozważań nad wartościami określonego rodzaju, np. moralnymi, estetycznymi, poznawczymi, ekonomicznymi, religijnymi...
2. W szerokim znaczeniu — ogólna teoria wartości, nauka o wartościach, wieloaspektowe rozważania teoretyczne dotyczące pojęcia wartości, wywodzące się z etycznych koncepcji dobra.
Aksjologia w szerokim znaczeniu zajmuje się:
w aspekcie teoretycznym analizą natury wartości (tego, co cenne, dobre), a więc zagadnieniem, czym jest wartość, jaki jest jej charakter (subiektywny, obiektywny, absolutny, względny itp.), dociekaniem źródeł i mechanizmów powstawania wartości;
w aspekcie systematyzującym i postulatywnym podstawami i kryteriami wartościowania, klasyfikacją wartości (np. wyodrębnianiem wartości autotelicznych (jako celów samych w sobie) i służących do ich realizacji wartości instrumentalnych), budowaniem ich hierarchii i ustalaniem, co stanowi wartość najwyższą (tzw. summum bonum), ich statusem ontycznym, relacjami z innymi bytami, sposobami ich poznawania i realizowania;
w aspekcie socjologicznyczm i teoretyczno-kulturowym badaniem społecznego funkcjonowania wartości w danej epoce historycznej, zbiorowości społecznej i kulturze.
Ideologia (z greckiego idéa – wyobrażenie, lógos – słowo, nauka), zbiór idei, poglądów i przekonań opisujących rzeczywistość oraz zawierających jej ocenę i zasady postępowania grup, ruchów społecznych i partii politycznych. Ideologia tworzy obraz świata istniejącego i prezentuje wizję przyszłości.
W skład ideologii wchodzą koncepcje filozoficzne, ekonomiczne, prawne, etyczne, religijne. Ideologia określa wartości i cele, które mają uzasadniać działania polityczne. Nie zawiera wskazań teoretycznych i praktycznych, jak osiągnąć cel, te bowiem znajdują się w doktrynach i programach politycznych.