Schizofrenia u dzieci jest zjawiskiem rzadkim i przysparza wiele trudności rozpoznawczych. Jest to ten sam proces chorobowy co u dorosłych i do rozpoznania stosuje się te same kryteria diagnostyczne co dla dorosłych.

Przed 10 rokiem życia zaczyna się u 1% chorych.

Wyróżnia się schizofrenie wieku przedszkolnego (3-6 r. ż) i szkolnego (7-10 r. ż.), przy czym chłopcy chorują wcześniej.

Najczęściej pojawienie się pierwszych objaw schizofrenii poprzedzone jest prawidłowym rozwojem psychoruchowym.

Stopniowy, łagodny rozwój choroby nie nasuwa podejrzeń o zaburzeniach psychicznych, jakieś szczególne zachowania tłumaczone są usposobieniem dziecka, lub reakcją na stres i trudności. Ma to miejsce szczególnie wtedy gdy dziecko radzi sobie w szkole.

Obraz choroby jest zróżnicowany. Im wcześniej się zacznie tym bardziej odbiega on od obrazu spotykanego wśród młodzieży i dorosłych. Ma to swoją przyczynę w nieukształtowanej osobowości dziecka, która się zmienia.

W przeszło połowie przypadków osobowość przed chorobowa dziecka wykazuje rysy schizoidalne: dzieci są zbyt poważne, ciche, małomówne, wrażliwe, lękliwe, nietowarzyskie, nieśmiałe, zbyt spokojne, zbyt grzeczne, bez życia, mało związane uczuciowo z rodzina.

Choroba tak samo jak u dorosłych rozwija się przewlekle i może przez długi okres czasu pozostawać na tym samy poziomie, przez co początek schizofrenii bywa zazwyczaj trudno zauważalny i trudno go umiejscowi w czasie.

W okresie przedszkolnym pojawia się narastający autyzm, zaburzenia mowy (małomówność, nieprawidłowa struktura zdań, echolalia, echomimia, echopraksja, częsty monolog, brak ,,okresu pytań”, pojawiają się stereotypy słowne: ponawianie dziwacznych, bezsensownych wypowiedzi lub pytania,). Pamięć pozostaje sprawna, dzieci łatwo uczą się wierszyków, piosenek, długo też je pamiętają. Charakterystycznym objawem jest fonografizm: dziecko pozornie nie zwraca uwagi na toczącą się rozmowę, ale po pewnym czasie odtwarza ją z ogromną dokładnością, uwzględniając nawet intonacje głosu. Pojawiają się stereotypy ruchowe, niechęć i nietolerancja nowych osób, czy sytuacji. Jeśli chodzi o zabawy dzieci chorych to są one monotonne, brakuje im twórczo-konstrukcyjnego charakteru. Interesują się ciągle tymi samymi obiektami są to min.: patyczki, sznurki, klucze, plamy na ścianach, Dzieci sprawiają wrażenie zaprzątniętych wewnętrznymi przeżyciami, często są zapatrzone przed siebie, dziwnie się uśmiechają, mówią coś do siebie, jednak nie można się od nich nic dowiedzieć na temat tych przeczyć.

Gdy rozpoczyna się w okresie szkolnym zmienia się przede wszystkim pozytywne dotąd nastawienia do rodziców, rodzeństwa, kolegów, na obojętne a nawet wrogie. Pojawia się chłód uczuciowy, złośliwość, opryskliwość, negatywizm, brak poczucia dystansu wobec nauczycieli i rodziców, a nawet izolacja lub zerwanie kontaktów z rówieśnikami. Zanikają twórcze zabawy, zainteresowania dzieci stają się coraz bardziej oderwane od rzeczywistości, dziwne, abstrakcyjne. Wypowiedzi nabierają cech mędrkowania, dzieci żyją w swoim świecie. Wiąże się to z pogorszeniem się postępów w nauce, a nawet całkowitą odmową uczęszczania do szkoły. Choć zdarza się, że nauka jest jedynym zainteresowaniem dziecka. Pod pozorami zamyśleni, bezczynności, rozmarzenia dzieci snują fantazję, czasem podbarwione urojeniowo bądź z elementami agresji czy sadyzmu, są nienaturalnie poważne lub rozweselone, płaczą lub śmieją się bez przyczyny.

Schizofrenia hebefreniczna objawia się wygłupianiem się chorych wobec osób dorosłych, odnoszeniem się do nich w sposób lekceważący, bezczelny, występują niczym nieumotywowane i nieadekwatne do sytuacji wybuchy błazeńskiego śmiechu, bezmyślna gadatliwość, rozkojarzenie toku myślenia, są bezwstydni i wulgarni.

Schizofrenia katatoniczna u dzieci pojawia się dosyć często, lecz trudno ją odróżnić od objawów organicznego uszkodzenia mózgu.

Objawy paranoidalne nie pojawiają się w swojej typowej postaci poniżej 6-7 r. ż. W porównaniu z objawami występującymi u młodzieży i dorosłych cechują się ubóstwem. W wieku przedszkolnym odpowiednikami omamów są bezpodstawne lęki dotyczące np. zabawek, obrazków, nie groźnych zwierzątek, otwory gitary, wiatru, mogą obawiać się wejść do toalety. Czasem dzieci bez widocznej przyczyny płaczą, uciekają, chowają się, zatykają sobie uszy, nasłuchują, szepczą coś do siebie. Może to być przejaw tego, ze dzieci dręczone są omamami słuchowymi lub urojeniami o których nie umieją poinformować. U dzieci w wieku szkolnym najwcześniej i najczęściej pojawiają się urojenia ksobne ( istnieje przekonanie, iż jest się przedmiotem szczególnego zainteresowania otoczenia), a nieco później prześladowcze. Urojenia hipochondryczne w wieku przedszkolnym przyjmują postać np. żołądek zjadły mi robaki, a bardziej złożone stają się w wieku szkolnym. Im bliżej okresu dojrzewania dziecka tym urojenia formułowane są bardziej precyzyjnie, a ich treść związana jest z problematyką świata dorosłych.

Zwiastunem pojawienia się ostrzejszych objawów psychozy są zaburzenia snu, obniżenie łaknienia lub odmowa przyjmowania pokarmów.

Zarówno w wczesnym okresie choroby lub w remisji mogą pojawiać się zaburzenia zachowania związane z agresją, okrucieństwem wobec zwierząt, młodszych dzieci, sadyzmem, tendencjami niszczycielskimi itp. W większości przypadków agresja objawia się wyłącznie w postaci werbalnej lub plastycznej, dzieci uwielbiają rysować sceny tortur, egzekucji itp.

Testy inteligencji u dzieci ze schizofrenią nie są miarodajne, gdyż są związane z aktualnymi możliwościami nawiązania kontaktu z dzieckiem i głębokości jego autyzmu, dlatego w rożnych stadiach choroby możemy otrzymywać różne wyniki.

Rozpoznanie choroby jest bardzo trudne. Konieczna jest długotrwała obserwacja dziecka by określić przebieg choroby, czy jej dynamikę. Nie można mieć pewności co do diagnozy dzieci poniżej 5 roku życia ponieważ, w tym okresie objawy psychopatologiczne wywołane są różnymi czynnikami patogennymi. Do diagnozy niezbędne są wówczas wielospecjalistyczne konsultację, diagnostyka mózgu i analizy laboratoryjne.

Schizofrenia może przebiegać w dwojaki sposób, ciężki, kiedy następuje zahamowanie, a nawet regresja wielu funkcji psychicznych, albo lekki kiedy rozwój umysłowy postępuje naprzód, zachowana jest zdolność uczenia się, choć w ograniczonym i wybiórczym zakresie.

Bardzo pomocne przy rozpoznaniu jest znajomość stanu zdrowia rodziców, z badań wynika że u ok. 10% dzieci ze schizofrenią, jedno z rodziców było chore.

Do oceny stanu dziecka podejrzanego o schizofrenię ważne jest: uzyskanie szczegółowych wywiadów z różnych źródeł: od dziecka, rodziców, rodziny, nauczycieli itd., obserwacja jego spontanicznych zabaw, wytworów plastycznych, pisemnych, zachowanie się w grupie innych dzieci. Pomocne są również testy projekcyjne.

Rokowania: można przyjąć że 20-30% dzieci ze schizofrenią adaptuje się w późniejszym społeczeństwie, u 40-50% następuje głęboka regresja intelektualna, co powoduje ze chorzy nie są zdolni do samodzielnej egzystencji. U pozostałych 20-30% następuje częściowa adaptacja społeczna, są oni w stanie samodzielnie funkcjonować, ale przy znacznej opiece rodziców, szkoły. Im wcześniejszy początek choroby tym gorsze rokowania, ale ważna jest też osobowość przed chorobowa dziecka, jeśli nie nosiła ona cech schizoidalnych, to dzieci mają szansę na poprawne funkcjonowanie.

Leczenie: stosowanie psychofarmakologii, przy czym należy zachować szczególną ostrożność w okresie przed dorastanie, stosuje się leki te same co u dorosłych, ale w dawkach uwzględniających wiek i budowę ciała dziecka. Leczenie ostrej fazy schizofrenii odbywa się w warunkach hospitalizacji. Psychoterapię i psychoedukację. Niezmiernie ważna jest również praca rodziny nad dzieckiem i terapia grupowa, która może przełamać autyzm dziecka.

Schizofrenia w wieku młodzieńczym: Schizofrenia ujawnia się najczęściej w okresie dorastania i we wczesnej dorosłości. Wyodrębnia się pewne problemy, które mogą być zapowiedzią wystąpienia schizofrenii są to min: niższa masa urodzeniowa, powikłania okołoporodowe, gorsze przystosowanie społeczne, zaburzenia nastroju, myślenia, zmiany poczucia siebie i otoczenia, wycofanie społeczne, izolacja, dziwaczne zachowania. Są to jedna czynniki ryzyka, które nie gwarantują rozwoju choroby. Pierwsze epizody choroby zbliżone są swoim obrazem do zaburzeń obserwowanych u dorosłych, ale pogłębione są przez zdania rozwojowe fazy dorastania. Zdarza się, że wybuchy psychozy związane są z niemożności sprostania tym zadaniom. W treści psychozy dominują problemy związane z okresem dojrzewania: stosunek chorego do samego siebie i otoczenia, sprawy związane z poszerzaniem doświadczeń, z pojawiającym się zainteresowaniem seksualnym, usamodzielnienie się, kwestionowanie autorytetów. Oprócz urojeń paranoidalnych częste są urojenia hipochondryczne i dysmorfofobie (zaburzenie psychiczne, charakteryzujące się występowaniem lęku związanego z przekonaniem o nieestetycznym wyglądzie lub budowie ciała). Zwraca się uwagę także na zaburzenia afektywne, a szczególnie na objawy depresyjne zauważalne na początku choroby.