PROCESY EGZOGENICZNE

Są to czynniki zewnętrzne, które dążą do zrównania powierzchni Ziemi, niszczą wyniosłości i odkładający powstały materiał w obniżeniach i zapadliskach. Wyróżnia się procesy niszczące, czyli degradację; i twórcze agradujące. Źródłem sił i procesów egzogenicznych jest Słońce. Od Słońca zależy ruch atmosfery, powstawanie opadów, a więc działalność wód płynących, lodowców itp. Do procesów degradujących prowadzących do denudacji, czyli zrównania wyniosłości należą: wietrzenie, erozja i powierzchniowe ruchy masowe powodujące usuwanie zwietrzeliny. Na procesy agradacji składa się transport i sedymentacja materiału skalnego (akumulacja).

Wietrzenie: następuje pod wpływem niszczącego działania czynników zewn.(Słońce, powietrze, woda), następuje rozpadanie się bloków skalnych tworzenie się okruchów skalnych. Czynniki fizyczne powodują rozdrobnienie skał, czynniki chemiczne działają w kierunku przeobrażenia składników mineralnych powstania nowych o zmienionym składzie chemicznym. Zależnie od czynników wywołujących wietrzenie rozróżniamy wietrzenie fizyczne i chemiczne. Wietrzenie fizyczne – głownymi czynnikami są zmiany termiczne w skałach. Zarówno pod wpływem nagrzania jak i obniżenia temperatury w skałach powstają naprężenia wewn. powodujące ich pękanie i rozpadanie. Proces ten zależy od dobowej amplitudy temperatury i wahań temperatury. Produktem wietrzenia jest zwietrzelina składająca się z różnej wielkości okruchów skalnych. W górach materiał zwietrzelinowy pod wpływem sił ciężkości zsuwa się po zboczach i w postaci tzw piargów gromadzi się u podnóża skał wietrzejących. Wietrzenie chemiczne – podstawowym czynnikiem wietrzenia jest woda z rozpuszczonym w niej dwutlenkiem węgla i tlenem oraz kwasy organiczne. Dużą rolę odgrywają obecnie zanieczyszczenia przemysłowe atmosfery, szczególnie związki siarki. Kwaśne descze oddziałują nie tylko na biosferę ale na całą litosferę. Wietrzenie chemiczne obejmuje rozpuszczanie niektórych minerałów pierwotnych i wytworzenie produktów wtórnych rozpuszczalnych lubi nierozpuszczalnych. Przebieg procesów wietrzenia chemicznego rodzaj powstałej wietrzeliny zależy od rodzaju skały wietrzejącej jak i od klimatu. Wietrzenie chemiczne może być także spowodowane działaniem na skały słonej wody jak i związków chemicznych wydzielanych przez rozkładające się szczątki roślin.

Erozja: Erozją nazywamy mechaniczne niszczenie skał połączone z usuwaniem odspojonego materiału. Głównym erozji jest energia kinetyczna, która dąży do rozluźnienia i odspojenia materiału skalnego. W zależności od rodzaju materii będącej w ruchu rozróżniamy: erozję rzeczną, morską, eoliczną i lodowcową, powierzchniową. Erozja powierzchniowa zwana erozją gleby lub erozją zboczy ma miejsce bezpośrednio po deszczu lub w czasie topnienia śniegu na powierzchniach nachylonych. Polega ona na zmywaniu, czyli ablacji gleby przez warstwę spływającej po zboczu wody lub przez sączące się po zboczu strugi. W skutek tej erozji w aspekcie długotrwałego działania następuje ogólne obniżenie wielkości zbocza, zmiana jego nachylenia i powstanie nowych form morfologicznych. Szczególnie niekorzystna jest erozja gleby (spłukiwanie) powoduje jej degradację w związku z wypłukaniem składników pokarmowych odsłanianiem jałowego podłoża. Erozja rzeczna – potok lub rzeka w zależności od prędkości przepływu – energii cieku, wcina się w dno koryta lub dąży do jego poszerzenia. Działalność pogłębiająca nosi nazwę erozji dennej – wgłębnej (polega na pogłębieniu koryta rzecznego przez wodę płynącą, występuje ona w górnym biegu rzeki, gdzie zaobserwować możemy głęboko wcięte doliny, wcinanie się rzeki powstaje nierównomiernie zależnie od odporności podłoża); działalność poszerzająca – erozja boczna (polega na podcinaniu i podmywaniu brzegu koryta rzecznego przez płynącą wodę. Działalność erozji bocznej szczególnie zaznacza się w środkowym odcinku rzeki. Wynikiem tej działalności tworzą się starorzecza – a mianowicie stare kręte koryto zostaje oddzielone od nowego zasypane osadami i namułami). W obszarze źródliskowym rzeki działa erozja wsteczna polegająca na wydłużeniu się cieku w górę w skutek przesuwania się jego punktu początkowego (źródeł ) kierunku działu wodnego. Erozją wsteczną nazywa się również erozją źródlaną. Erozja morska – polega na niszczącym działaniu fal, które uderzając o wysoki brzeg podmywają go od dołu, wskutek czego głowne warstwy brzegu osuwają się. Powstałe strome urwisko zwane klifem, w skutek dalszego podmywania i obrywania cofa się w głąb lądu na odległość, na którą nie sięgnie fala. Klif podcinany nazywamy żyjącym a klif znajdujący się poza zasięgiem fal klifem martwym. Erozja lodowcowa – polega na żłobieniu podłoża przez przesuwające się wielkie masy lodowca. W wyniku erozyjnej działalności lodowcowa powstają misy (cyrki), rynny lodowcowe, zagłębienia końcowe, doliny lodowcowe i fiordy.

Erozja eoliczna – zależy od siły wiatru materiał bywa odrywany, przesuwany, toczony, unoszony i zawieszony. Najszybciej najczęściej unoszony jest pył. Działalność niszcząca – proces wywiewania piasku i pyłu nosi nazwe deflacji. Proces niszczenia, nadgryzania, szlifowania i polerowania powierzchni skalnych przez wiatr miotającym piaskiem nosił nazwę korazji.

Procesy agradujące – transport i akumulacja. Transport i akumulacja rzeczna zależy od energii kinetycznej wody proporcjonalnej do masy wody oraz kwadratu prędkości zależnej od spadku. Największe ilości transportowanego przez rzekę materiału osadzają się u ujścia rzeki, tworząc stożki napływowe zwane deltami. Transport i akumulacja lodowcowa – lodowce górskie lub lądolody niszczą powierzchnię skalną na drodze swego ruchu i transportują bardzo różnorodny materiał, który osadzają w obszarach swego zanikania. Siła transportu lodowców jest znaczna a przenoszony materiał nie jest segregowany. Głownymi formami akumulacji lodowcowej (glacjalnej) i wodno – lodowcowej (fluwioglacjalnej) są: morena czołowa, morena denna, drumliny, ozy, sandry, pradoliny, a w przypadku lodowców górskich również moreny boczne i środkowe. Transport i akumulacja eoliczna – drobny materiał skalny (piasek, pył) może być transportowany przez wiatr na znaczne odległości, materiał grubszy może być przesuwany przez wiatr blisko powierzchni Ziemi, przy czym zachodzi obróbka materiału w skutek tarcia o podłoże. Tam gdzie siła wiatru maleje materiał transportowany ulega akumulacji. Wiatr usypuje pagórki zwane wydmami. Inną odmianą osadów akumulacyjnych są lessy.