Międzynarodowe przepływy kapitałowe

MIĘDZYNARODOWE PRZEPŁYWY KAPITAŁOWE

Pojęcie:

Międzynarodowe przepływy kapitałowe – eksport kapitału jest to jego wywóz za granicę w celu otrzymania zysku większego niż w kraju, a import – przywóz, napływ kapitału z zagranicy

Przyczyny:

  1. Bezpośrednie:

  1. chęć maksymalizacji zysku

  2. chęć uniknięcia ryzyka

  1. Pośrednie:

  1. wszystkie składające się na maksymalizacje zysku:

- koniunktura gospodarcza gospodarki w kraju i za granicą

- chęć uzyskania kontroli nad przedsiębiorstwem zagranicznym

- polityka handlowa, np. bariery celne, kredyty zagraniczne i inwestycyjne

- polityka podatkowa

- wykorzystanie taniej siły roboczej

- zabezpieczenie dopływu surowców

Jeżeli w kraju recesja – to brak perspektyw na zysk w kraju. Jeżeli w kraju dobra koniunktura to nie warto ryzykować. Chęć uzyskania kontroli to jedna z form. W polityce handlowej ważne są kredyty inwestycyjne i ich dostępność w kraju i za granicą i ich cena. Polityka podatkowa jest lepsza, gdy zachęca inwestorów, czyli gdy podatki są niższe. Zabezpieczenie dopływu surowców to zabezpieczenie produkcji.

Ryzyko:

- ryzyko właściwe – wynikające z określonej polityki państw importerów, np. zakaz wyzowu zysków z filii zagranicznych, kontrola cen.

- ryzyko wynikające z wojen, rewolucji, przewrotów, politycznych

Ryzyko właściwe

Transferów

Handlowe

Ryzyko handlowe – dotyczy ewentualności nie wywiązania się dłużnika z jego zobowiązań na skutek niewypłacalności w ogóle, albo niemożliwości zapłacenia w określonym terminie. Jest podobne dla inwestycji krajowych i zagranicznych, ale lokaty zagraniczne charakteryzują się też koniecznością znajomości kraju, do którego płynie kapitał. Kapitał lokowany jest zwykle w krajach położonych blisko siebie, opanowanych politycznie (gdzie system polityczny i społeczny jest stabilny), ale też w krajach, w których rząd inwestora ma wpływy polityczne lub w krajach już znanych (wcześnie spenetrowanych). Bliskość geograficzna jest ważna poprzez możliwość przenikania się inwestowania na przemian (inwestycje krzyżujące się).

Ryzyko transferu – wiąże się ze zmianą kursów walutowych, z prawdopodobieństwem inflacji cen oraz różnic w stopie inflacji w różnych krajach.

Różne rodzaje ryzyka zmieniły po II wojnie światowej geograficzną strukturę lokat kapitałowych za granicą. Wg Belibalassy wszystkie elementy niepewności oprócz ryzyka politycznego wiążą się z interwencją państwa w życie gospodarcze i w większości przyczyniają się do obniżenia mobilności kapitału do okresu sprzed II w.ś.

Na rozmiary i kierunki międzynarodowych przepływów kapitału wpływa wiele przeplatających się czynników, co ekonomiści przypisują powstaniu korporacji transnarodowych, szczególnie silnej ekspansji dóbr inwestycyjnych w dążeniu do opanowania nowych rynków zbytu i przeznaczeniu lokat kapitałowych dla nowoczesnych postępochłonnych gałęzi gospodarczych.

Motywy inwestorów

Decyzje konkretnego przedsiębiorcy o podjęciu inwestycji za granicą wynikają z wielu czynników\, przede wszystkim związanych z sytuacją ekonomiczną przedsiębiorstwa, a więc z jego osiągniętym stopniem internacjonalizacji, doświadczeniami z zagranicą i potencjałem przedsiębiorstwa. Na potencjał przedsiębiorstwa składają się:

- innowacje technologiczne

- możliwości badań i rozwoju

- wyposażenie w kapitał i możliwości jego zdobycia

- doświadczenie marketingowe przedsiębiorstwa i możliwości zbytu produktów

- know-how w dziedzinie zarządzania

- możliwości zaopatrzenia w surowce

- możliwości zdobywania informacji, głównie o potencjalnym miejscu inwestowania

- doświadczenie z dotychczas podejmowanych projektów za granicą.

Oprócz tego decyzje o inwestowaniu za granicą zależą od czynników psychologicznych:

- skłonność inwestora do ponoszenia ryzyka

- ewentualne uprzedzenia inwestora

- stosunek sił wewnątrz przedsiębiorstwa.

Motywy przedsiębiorstwa można pogrupować względem następujących kryteriów:

- inwestycje ofensywne – gdy zdobywamy nowy rynek

- inwestycje defensywne – gdy bronimy się przed konkurencją i chcemy się utrzymać na danym rynku

- stabilne ramy prawne (obowiązujące w dłuższym czasie)

- ciągłość polityki gospodarczej

- stabilność społeczna

- dobre funkcjonowanie administracji publicznej

- dobrze rozbudowana infrastruktura

Inny podział motywów:

Formy międzynarodowych przepływów kapitałowych:

Klasyfikacja jest dokonywana wg 3 rodzajów kryteriów:

  1. Czas – termin płatności

  2. Właściciel funduszy kapitałowych

  3. Motywy i cele eksportu

Ad. 1.

Zgodnie z kryterium czasu wyróżniamy krótko- i długoterminowe przepływy kapitału. Krótkoterminowe do 1 roku, a powyżej to długoterminowe

Ad. 2.

Kapitały prywatne i publiczne

Eksport kapitałów publicznych obejmuje: długoterminowe rządowe pożyczki zagraniczne udzielane lub otrzymywane przez poszczególne kraje, spłata tych pożyczek, operacje papierami wartościowymi długo- i krótkoterminowymi, tworzenie i likwidacja udziałów w bankach i przedsiębiorstwach zagranicznych oraz organizacjach międzynarodowych, a także pomoc krajom rozwijającym się.

Ad. 3.

Motywy i cele polityki eksportu kapitału wpływają w różnej mierze na wybór odpowiedniej formy przepływu. Można je ująć w 3 grupy:

W oparciu o kryterium motywu wyróżniamy tradycyjne i nowe formy przepływu kapitału. Tradycyjne dlatego, że istniały od dawna (od odkryć geograficznych) i są to bezpośrednie inwestycje zagraniczne oraz inwestycje portfelowe. Nowe formy pojawiły się w latach ’60 i ’80 i są to: kredyty eksportowe, joint ventures, inwestycje pod klucz.

Bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) – z punktu widzenia prawa europejskiego są to inwestycje, które kończą się stworzeniem lub podtrzymywaniem stałych związków ekonomicznych między inwestorem zagranicznym a przedsiębiorstwem, nawet wtedy, gdy inwestycje te nie doprowadzają do uzyskania kontroli nad tym przedsiębiorstwem. Z powyższej definicji wynika, że EWG kładła przede wszystkim duży nacisk na wzajemne korzyści gospodarcze między przedsiębiorstwami krajów członkowskich. Jednak poszczególne kraje ugrupowania, zwłaszcza Niemcy i Francja, a także organizacja międzynarodowa OECD i MFW kładą szczególny nacisk na uzyskanie kontroli nad przedsiębiorstwem zagranicznym przez inwestora.

Dolną granicę wyznaczającą wykonanie inwestycji bezpośrednich stanowi kontrolowanie przez inwestora zagranicznego 10% lub więcej udziałów lub kapitału uprawniającego do głosowania albo też efektywny wpływ na zarządzanie przedsiębiorstwem -> granica przyjęta przez OECD, a MFW i UE nie wyznaczają dolnej granicy, a kraje członkowskie zachowują się różnie (zwykle od 20 – 35%).

BIZ mogą być dokonywane w postaci przekazania za granicę zarówno kapitału pieniężnego, jak i realnych dóbr. Można je rozumieć w dwojaki sposób; po pierwsze jako określenie stanu majątku na dany moment, po drugie jako określenie faktyczne, bieżącego stanu kapitału.

Z punktu widzenia stanu majątku SA to udziały rodzimego kapitału w zagranicznych spółkach akcyjnych, które umożliwiają wywieranie skutecznego wpływu na ich działalność. Z punktu widzenia kapitału BIZ to lokaty kapitału dokonywane przez inwestora z zamiarem uzyskania bezpośredniego wpływu na ich działalność .

BIZ występują w postaci:

- stworzenie i poszerzenie filii lub przedsiębiorstw macierzystych należących do inwestora i pelnego nabycia już istniejących przedsiębiorstw

- uczestniczenie w nowych lub już istniejących przedsiębiorstwach (udziały kontrolne)

- udzielanie pożyczek długo terminowych w celu podtrzymywania lub stworzenia stałych więzi ekonomicznych

- ponownej inwestycji dochodów (re inwestycje)

Organizacyjną formą BIZ są oddziały i filie przedsiębiorstwa lokowane za granicą.

Oddział jest niesamodzielną jednostką firmy macierzystej, całkowicie od niej zależną, nie posiada osobowości prawnej, podlega prawu obowiązującemu w kraju macierzystym i znajduje się pod kontrolą przedsiębiorstwa macierzystego. Z tych powodów oddziały mają ograniczoną zdolność przystosowywania się do rynku lokalnego, dlatego kraj przyjmujący je stawia wiele warunków ograniczających je.

Filia jest samodzielnym przedsiębiorstwem posiadającym osobowość prawną. Jest wprawdzie kontrolowana przez firmę macierzystą, ale ma większy zakres w podejmowaniu samodzielnych decyzji niż oddział. Ponadto filia podlega prawu kraju goszczącego, co pozwala jej na łatwiejsze dostosowywanie się do wymogów rynku. Filia jest w stanie rozwinąć produkcje na szerszą skalę niż oddział. Przynosi też wyższe dochody. Zyski otrzymywane w filiach zagranicznych mogą być przekazywane do firmy macierzystej albo reinwestowane na miejscu w zależności od możliwości ich bardziej korzystnego ulokowania. Taka ponowna inwestycja zysków w miejscu ich wytworzenia jest traktowana jako nowa inwestycja bezpośrednia.

BIZ przynoszą wyższy dochód niż inne formy inwestowania za granicą, ale wiążą się z większym ryzykiem.

Jeżeli inwestor skłonny jest do podejmowania dużego ryzyka, aby osiągnąć znacznie wyższy dochód oraz uzyskać kontrolę nad gospodarką kraju importera to wybierze BIZ jako formę swojej ekspansji kapitałowej za granicę. Taka forma wybierana jest głównie przez duże firmy transnarodowe, które dysponują znaczną przewagą technologiczną, marketingową i kapitałową oraz lepszą techniką zarządzania.

Inwestycje portfelowe (IP) - to takie, u podstaw których nie leży motyw uzyskania kontroli nad przedsiębiorstwem zagranicznym, a jedynie chęć osiągania stałego dochodu. Inaczej są to inwestycje finansowe lub portfolio.

Mogą być podejmowane zarówno przez przedsiębiorstwa, jak i indywidualnych inwestorów, którzy dążą do uzyskania stałego, regularnego dochodu bez większego ryzyka i nie uczestniczą bezpośrednio w działalności przedsiębiorstwa, do którego wnoszą swoje zasoby finansowe. IP są to operacje papierami wartościowymi, tj. nabywanie papierów wartościowych o stałym oprocentowaniu, a więc pożyczki długoterminowe publiczne i przemysłowe (obligacje), bankowe zapisy długu (listy zastawne) obligacje gminne, zapisy specjalnych instytucji kredytowych, dochody z akcji, które nie mają charakteru udziałów kontrolnych, emisja i umieszczanie na zagranicznym rynku kapitałowym akcji, obligacji i innych papierów wartościowych wyrażonych w walucie krajowej lub obcej.

IP mają charakter czysto finansowy, są niestabilne, motywem ich dokonywania jest wysokość stopy % i ryzyka i mogą ulec natychmiastowej likwidacji. Inwestor dokonujący zakupu papierów wartościowych nie zawsze może kontrolować swoją inwestycję, nie należy ona bezpośrednio do niego. Inwestor nie może decydować o swoich papierach wartościowych ulokowanych za granicą, może je jedynie wycofać.

IP dominowały w gospodarce światowej przed II w.ś. Po wojnie straciły na rzecz rozwoju BIZ i z powodu pojawienia się nowych form inwestowania. Jedną z pierwszych nowych form są kredyty eksportowe. Jest to najszybciej rozwijająca się forma przepływu kapitału od lat ’60 XX wieku.

Kredyty eksportowe to kredyty długoterminowe udzielane zagranicznym nabywcom przez producentów lub sprzedawców towarów eksportowanych, głównie maszyn i urządzeń inwestycyjnych. W ich udzielaniu uczestniczą banki i inne instytucje finansowe. Kredytobiorcami są obce rządy, władze samorządowe, przedsiębiorstwa publiczne i prywatne, instytucje międzynarodowe. Warunki kredytu kształtują się zależnie od statusu kredytobiorcy.

Koszty obsługi ze źródeł prywatnych są bardzo wysokie. Ich spłata zależy od warunków rentownego zastosowania kapitału i od sytuacji finansowej w kraju dłużniczym. Kredyty te są powiązane z polityką handlową państwa, co spowodowało ich unormowanie i stworzenie systemu gwarancji państwa. Państwa udzielające kredytu kierują się nie tylko względami rentowności eksportowanego kapitału, ale także względami polityki handlowej, a zwłaszcza popieraniem własnego eksportu dóbr i usług. Państwa importujące kapitał w formie kredytów eksportowych otrzymują w ten sposób środki finansowe na import towarów, głównie licencji i technologii oraz know-how. Kredyty eksportowe mogą stać się czynnikiem wspomagającym rozwój gospodarczy kraju importującego, z drugiej strony jednak powodują wzrost zadłużenia zagranicznego i rodzą liczne problemy związane ze spłatą i obsługą długu. Zjawisko to występuje powszechnie w gospodarce światowej.

W praktyce korzyści z tej formy inwestycji dla kraju przyjmującego są mniejsze od oczekiwanych. Zakup za otrzymane kredyty eksportowe drogiej technologii jedynie w części przyczynia się do unowocześnienia gospodarki kraju importera. W krajach rozwijających się powstaje problem braku wysoko wykwalifikowanej kadry do obsługi nowej technologii oraz problem słabo rozbudowanej infrastruktury.

Joint ventures – najbardziej rozpowszechniona forma. Są to wspólne przedsiębiorstwa lub spółki mieszane o kapitale mieszanym, z udziałem kapitału zagranicznego, oparte na wkładzie kapitałowym 2 lub więcej partnerów z różnych krajów.

Współdziałają oni w ramach wspólnego przedsiębiorstwa, wspólnie zarządzają i ponoszą odpowiedzialność za jego działalność. Joint ventures powstają poprzez wykupienie części akcji spółki w innym kraju, utworzenie przez partnerów nowej spółki (z różnych krajów) na terenie jednego z nich lub kraju trzeciego poprzez utworzenie spółki, której partnerem jest rząd kraju goszczącego lub przedsiębiorstwo państwowe tego kraju, poprzez stworzenie spółki z obywatelami prywatnymi kraju goszczącego. Wspólne przedsięwzięcia oznaczają udział w produkcji, ryzyku i zyskach oraz udział w kapitale własnościowym przedsiębiorstwa za granicą. Jeżeli kapitał kraju goszczącego we wspólnym przedsiębiorstwie jest większy niż 50% przedsięwzięcia to jest uważany za nową formę inwestowania za granicą, a jeśli jest władane większościowo, a nawet w 100% przez firmę zagraniczną to należy ją traktować jako inwestycję bezpośrednią. Partner lokalny może mieć udział mniejszy niż 50%, ale musi sprawować kontrolę nad całością wspólnego przedsięwzięcia, wtedy też jest traktowana ona jako nowa forma inwestycji zagranicznych.

Inwestor zagraniczny zainteresowany jest wyborem takiego partnera lokalnego, który umożliwi mu szybkie wejście na rynek kraju goszczącego, dostęp do zasobów surowców, siły roboczej, miejscowego kapitału oraz ewentualnie dostęp do rynków innych krajów. W spółkach z udziałem kapitału zagranicznego występują sprzeczności między interesami inwestora zagranicznego a interesami kraju goszczącego. Dotyczą one opodatkowania, reinwestowania zysków lub ich przekazywania za granicę do firmy macierzystej, rozliczeń walutowych, wyboru dziedzin inwestowania, dostępu do wyboru zaopatrzenia technologii i wielu innych. Sprzeczności te często już we wstępnej fazie przedsięwzięcia są tak duże, że inwestor zagraniczny rezygnuje z zawarcia umowy.

W literaturze ekonomicznej istnieje wiele definicji joint ventures, a także wiele rodzajów. Najczęściej są dzielone wg proporcji udziałów na większościowe, mniejszościowe i partnerskie (parytetowe, równe). Często joint ventures określane są jako forma inwestycji bezpośrednich. Jest tak w przypadku, gdy w posiadaniu inwestora zagranicznego znajdują się udziały większościowe (>50%). W szerokim znaczeniu joint ventures oznaczają wszelką działalność przedsiębiorcy z partnerem zagranicznym. Jednak w wąskim, ścisłym znaczeniu wspólne przedsiębiorstwa sugerują równe prawa partnerów, należą więc do tzw. nowych form inwestycji zagranicznych. Wyjaśnienie to jest istotne ze względu na rozróżnienie między typowymi inwestycjami bezpośrednimi, których charakterystyczną cechą jest posiadanie udziałów kontrolnych we wspólnym przedsiębiorstwie a nowymi formami inwestycji zagranicznych, w których nie występuje element kontroli ze strony inwestora zagranicznego, ponieważ ma on z partnerem równe prawa lub większość udziałów ma partner lokalny.

Kontakty pod klucz – inwestycje pod klucz – polegają na tym, że kraj rozwijający się zamawia w firmie kraju wysokorozwiniętego kompletny obiekt przemysłowy. Jest to jednorazowy kontrakt inwestycyjny z zamawiającym partnerem zagranicznym. Zadanie firmy inwestującej polega na zebraniu sprzętu, zaprojektowaniu i wybudowaniu obiektu, wynajęciu lokalnej siły roboczej i zapewnieniu pełnej zdolności produkcyjnej zakładu. Inwestycje takie są zamawiane zwykle przez państwo lub duże przedsiębiorstwo państwowe. Jest to sposób pozyskania nowej technologii, na która mogą pozwolić sobie państwa dysponujące nadwyżkami kapitałowymi. Specyfika odpowiedzialności wykonawcy jest różna w zależności od projektu budowanego obiektu, ale najczęściej obejmuje możliwość studiów, zaopatrzenie w technologię i know-how, podstawowy plan i wykonanie, dostarczenie kompletu urządzeń i wyposażenie, itp. Określenie pod klucz wynika z faktu, że odpowiedzialność wykonawcy jest spełniona tylko wtedy, gdy urządzenie lub projekt jest w pełno sprawne. Wykonawcami tych kontraktów są często firmy budowlane, których moce produkcyjne zdolne są do zmobilizowania danych grup techników, inżynierów, menadżerów, robotników budowlanych, a także urządzeń i technologii wymaganych dla projektu jednego lub kilku rodzajów. Kontrakty pod klucz niekoniecznie wymagają od głównego wykonawcy wszystkich niezbędnych czynności. Główny wykonawca często zleca część pracy podwykonawcom i dostarcza im przy tym technologii w ramach licencji lub w postaci maszyn i urządzeń dostarczanych przez inne firmy. Pierwsze kontrakty pod klucz pojawiły się pod koniec lat ’90 w kontekście współpracy wschód-zachód i zostały użyte w znacznej liczbie krajów rozwijających się. W latach ’80 dużą uwagę kontraktom pod klucz poświęciły kraje naftowe, które miały środki na zakup całych obiektów przemysłowych, zwłaszcza dla przemysłu naftowego.

Pierwszą odmianą inwestycji pod klucz są kontrakty zwane produkt do ręki, gdzie odpowiedzialność głównego wykonawcy jest spełniona tylko wtedy, gdy instalowanie obiektu pod klucz jest obsługiwane całkowicie przez personel lokalny. Kontrakt zapewnia zaopatrzenie, przez co główny wykonawca przyjmuje na siebie prawną odpowiedzialność za przygotowanie miejscowej kadry zarządzającej i robotników do obiektu.

Umowa licencyjna – licencja jest pozwoleniem na korzystanie z elementu własności przemysłowej chronionej prawami wyłączności, tj. patenty, znaki towarowe, czy wzory użytkowe oraz z doświadczeń produkcyjnych i dokumentacji technicznej, tzn. know-how, projektów konstrukcyjnych, rozwiązań technologicznych i organizacyjnych. Kraj importujący licencje produkuje wyroby nią objęte przy technicznej pomocy kraju inwestującego.

Inwestycja dostarcza technologii lub know-how w zamian za zapłatę w rdzennej formie, np. zapłata sumy ryczałtowej, procent od sprzedaży, honorarium, udział w kapitale i stąd pochodzą zyski. Licencjobiorca otrzymuje dokumentację techniczną, instrukcję oraz ma możliwość przygotowania własnej kadry do obsługi nowych urządzeń. Ta forma jest korzysta dla krajów nie posiadających wyszkolonej kadry do obsługi nowych technologii. Pomoc i kontrola ze strony inwestora umożliwia odpowiednie wykorzystanie licencji. Szczególnym rodzajem umowy licencyjnej jest tzw. przywilej ulg – może być rozumiany jako pomoc techniczna. Udzielający pomocy zaopatruje firmę lokalną w pakiet zawierający nie tylko markę handlową (znaki towarowe, konw-how), ale także zapewnia lokalną wyłączność i pomoc w zarządzaniu w zamian za niskie opłaty, honoraria i zgodę na pewne działanie korporacji. Można się zastanowić czy umowa licencyjna jest jedną z form inwestycji czy też aktem kupna-sprzedaży. Termin sprzedaż technologii jest często używany, chociaż odnosi się do umów licencyjnych. Sprzedaż jednak oznacza przekazanie prawa własności na kupującego, a przy umowach licencyjnych licencjobiorca otrzymuje prawa dostępu do wykorzystania własności i wiedzy posiadanej i zatrzymywanej przez licencjodawcę. Jest to uwidaczniane w formach zapłaty za licencję, które często przybierają postać procentowego udziału w sprzedaży lub zyskach.

Nawet jeśli licencjobiorca płaci ryczałtową sumę to można wnioskować, że to, co licencjodawca sprzedaje nie jest technologia samą w sobie, ale jego prawem do przyszłego dochodu ze współudziału w operacjach kapitałowo-technologicznych licencjobiorcy. Sprzedaż licencji jest ponadto ściśle związana z przepływem kapitalu zagranicznego w postaci rzeczowej (dóbr inwestycyjnych oraz siły roboczej) czynników produkcji. Transfer wiedzy i umiejętności wiąże się ściśle z wykonalnością form inwestycji zagranicznych, ponieważ bez niego trudno byłoby zastosować nową technologię w kraju importera. Wynika to z tego, że udzielenie licencji jest na ogół częścią większego kontraktu, np. sprzedaży pełnego obiektu produkcyjnego lub pociąga on za sobą przepływ nowych maszyn i urządzeń. Wszystko to wymaga pomocy technicznej ze strony licencjodawcy i przeszkolenia pracowników. Jak wykazują badania między inwestycjami bezpośrednimi a inwestycjami przepływu licencji występuje ścisła korelacja – kraje o największym eksporcie BIZ są też największymi eksporterami licencji. Umowa licencyjna najczęściej występuje z innymi formami inwestycji zagranicznych. Licencjodawca ma przewagę technologiczną w określonej dziedzinie, dlatego może stawiać warunki w zakresie stosowania licencji. Głównym źródłem podaży są wtedy przedsiębiorstwa międzynarodowe. Wynika to z ich roli w tworzeniu postępu naukowo-technicnzego i organizacyjnego i z koncentracji badań rozwojowych.

Kontrakty menadżerskie i szkoleniowe – ich istota polega na tym, że stawiają one do dyspozycji partnerowi zagranicznemu zespół ludzi dysponujących odpowiednią wiedzą i doświadczeniem w zakresie kierowania firmą. Kontrakty menadżerskie są zawierane w przypadku, gdy inwestor zagraniczny realizuje inwestycję pod klucz, tworzy joint ventures, lub przekazuje licencję i z związku z tym kieruje projektem do czasu przygotowania lokalnego personelu. Są one korzystna formą współpracy dla kraju goszczącego, ponieważ oznaczają podniesienie kwalifikacji. Kontrakt menadżerski postanawia, że firma zagraniczna będzie zarządzać projektem przedsiębiorstwa, jednak musi powołać również personel lokalny, aby przekazać im wiedzę. Kontrakty menadżerskie wiążą się również z powoływaniem ekspertów zagranicznych charakterze doradców. Personel kraju goszczącego może zostać przeszkolony na miejscu, albo odbyć staż zagraniczny. Niektóre przedsiębiorstwa międzynarodowe organizują kursy dokształcające dla personelu krajów rozwijających się, np. z myślą zatrudnienia ich w swoich filiach w tych krajach.

Podwykonawstwo – może być traktowane jako zawężona forma kooperacji. Polega ona na tym, że firma kraju wysokorozwiniętego zleca wykonanie komponentów lub gromadzenie nowych wyrobów firmie kraju słaborozwiniętego zapewniając mu zaopatrzenie. Produkty finalne sprzedawane są przez firmę inwestującą na jej macierzystym rynku lub w krajach trzecich. Podwykonawstwo jest traktowane jako grupa inwestycji zagranicznych, gdy własność inwestycji w kraju goszczącym wynosi do 50%, a jeśli więcej to mamy już do czynienia z BIZ. Blisko spokrewniona z podwykonawcą jest wymiana handlowa – polega na tym, że przedsiębiorstwo międzynarodowe zleca produkcję wyrobów finalnych w zamian za licencję. Wyroby te następnie sprzedają na własnym rynku pod własnym znakiem firmowym. Podwykonawstwo związane jest z większością innych form inwestycji zagranicznych.

Podwykonawstwo przynosi przedsiębiorstwu określone korzyści produkcyjne – jest zaopatrzane w surowce i materiały przez zlecającego, ale powstają też relacje między przedsiębiorstwem nadrzędnym i podrzędnym, przez co zostają zawarte długoterminowe kontrakty – następuje wymiana informacji typu produkcyjnego, wspólnie są negocjowane ceny, podwykonawca ma też udział w nowej technologii może korzystać z wielu innych form pomocy przy produkcji. Kraje rozwijające się przywiązują wielką wagę do tych korzyści, aby w ten sposób ułatwić wzrost sprzedaży artykułów przemysłowych i mieć dostęp do rzadkich czynników będących podstawą rozwoju przemysłowego. Podwykonawstwo obejmuje wszystkie zakupy wykonane przez przedsiębiorstwo nadrzędne na bazie kontraktu z przedsiębiorstwem podrzędnym, w którym rachunki zakupów, specyfika i plany dostaw są z góry ustalone. Kontrakt może być formalny lub nieformalny. Dostawca może być przedsiębiorstwem dużym lub małym. Termin podwykonawstwo używany jest w szerokim znaczeniu obejmującym wszystkie zakupy włącznie z obróbką części i materiałów podejmowanych przez jedne firmy dla innych, ale z wyłączeniem zakupów wykonywanych poniżej pułapu lub takich surowców, które nie zostały wcześniej ujęte w specyfikacji.

Koprodukcja – może być traktowana jako forma podziału pracy, ponieważ polega na produkowaniu w kraju zawierających umowę o produkcji podzespołów lub części składowych, z których montuje się wyroby finalne. W krajach rozwijających się forma ta stosowana jest w przedsiębiorstwie wydobywczym. Firma zagraniczna podejmuje się badań na określonym terenie poszukując bogactw mineralnych. Jeżeli je znajdzie zobowiązana jest do podjęcia wspólnej produkcji z miejscową firmą państwową na czas zapewniający jej zwrot kosztów poniesionych na badania i prace poszukiwawcze, która ma formę udziału w zyskach. Udział firmy kraju goszczącego jest różny, w zależności od kraju 15-85%. Termin koprodukcja jest często używany do określenia pewnego typu joint ventures lub kontraktów menadżerskich w przemyśle przetwórczym lub wydobywczym, gdzie partner zagraniczny nie przyjmuje na siebie ryzyka badań, ale jest wynagradzany w formie dywidendy albo też może nabyć określony udział w produkcji, co czasami odnosi się do umów o udziale w produkcji, czyli koprodukcji i niekiedy uznawane jest za podwykonawstwo. Pewną odmianą umowy o koprodukcję jest tzw. kontrakt o obsłudze ryzyka. Takie kontrakty podpisywane są przede wszystkim w obsłudze przemysłu naftowego, różnią się od zwykłych umów o koprodukcji tym, że udział w produkcji przedsiębiorstwa zagranicznego w kraju goszczącym jest wyplacany w gotówce, a nie w postaci gotowych produktów. Przedsiębiorstwo może odkupic surowce po cenach międzynarodowych. Inaczej niż w zwykłym kontrakcie, gdzie partner zagraniczny dostaje przedpłatę za oddane usługi, kontrakt o obsługę ryzyka przenosi ciężar ryzyka na zagranicznego inwestora, który musi dostarczyć kapitał inwestycyjny dla badań produkcji. Jeśli ropa ostanie znaleziona to inwestor zagraniczny rozwija poszukiwania, które mogą być obsługiwane przez tego samego inwestora lub kompanię naftową kraju goszczącego, czyli rząd. Kapitał jest spłacany i procentem i opłatą ryzyka poza zyskami z produkcji. Pierwsze umowy o koprodukcję pojawiły się w latach ’60 w Indonezji w przemyśle naftowym i wydobywczym, a później rozpowszechniły się jako forma działalności inwestycyjnej przedsiębiorstw między krajami rozwijającymi się, a w latach ’80 rozpowszechniły się jako kolejna forma inwestycji zagranicznych.

Konwersja długów zagranicznych na inwestycje bezpośrednie oraz leasing międzynarodowy:

Zjawisko konwersji czyli zamiany długów polega na wyodrębnieniu się ich 4 form:

  1. Zamiana długu na dług o innych warunkach

  2. Zamiana długu na towary z kraju dłużnego

  1. Zamiana długu na kapitał

  2. Zamiana długu na walutę kraju dłużnika

Zamiana części długu na kapitał polega na tym, że bank wierzycielski sprzedaje dług kraju słabo rozwiniętego przedsiębiorstwu międzynarodowemu, które za pośrednictwem banku kraju dłużnego zamienia dług na walutę tego kraju, po czym za tę walutę nabywa akcje, udziały kontrolne w przedsiębiorstwach lokalnych. Z punktu widzenia przedsiębiorstwa międzynarodowego jest to BIZ, może być też traktowane jako nowa forma przepływu kapitału ze względu na drogę jaką musi przejść kapitał od wierzyciela poprzez dłużnika do inwestora zanim zostanie zainwestowany w przedsiębiorstwie kraju goszczącego. Powstanie takiej formy inwestycji bezpośredniej związane jest z ogólną sytuacją krajów 3 świata jako dłużników grożących niewypłacalnością. Banki wierzycielskie chętnie pozbywają się niewygodnych należności sprzedając je po niskiej cenie przedsiębiorstwu międzynarodowemu. Nie wszystkie przedsiębiorstwa są jednak zainteresowane taką wymianą. Zależy to od sytuacji kraju dłużniczego i atrakcyjności lokat w tym kraju. Jest to dla inwestora tańsza forma lokaty niż BIZ, ale warunki takiej lokaty w kraju goszczącym muszą być jednakowo dobre dla obu form. Konwersja długów przynosi trzystronne korzyści:

- bank pozbywa się niewypłacalnego dłużnika

- firma przejmująca długi inwestuje je w opłacalną dla siebie produkcję, ma możliwość szybkiego zwrotu nakładów

- kraj zadłużony zyskuje na swoim terenie nowe przedsiębiorstwo, które przy pomocy technologii, menadżerów, nowego wierzyciela umożliwi spłatę długu. Korzyści kraju zadłużone zależą od wcześniejszej polityki negocjacji w sprawie dziedzin lokaty kapitału oraz od sprawnej kontroli ze strony państwa wszelkich transakcji typu konwersyjnego. Wprawdzie zamiana długu odbywa się poza dłużnikiem i staje przed faktem dokonanym.

Konwersja długów zaczęła nabierać na znaczeniu w połowie lat ’80. Jest to forma nowa. Kraje 3 świata, które są najbardziej zadłużone starają się opracowywać długoterminowy narodowy program konwersji długów na inwestycje zagraniczne. Podnosi to wiarygodność tych krajów, jako wypłacalność i stwarza dogodne warunki takich inwestycji zagranicznych dla przedsiębiorstw międzynarodowych.

Leasing międzynarodowy – jest uważany w literaturze ekonomicznej za nową formę wymiany z zagranicą. W najbardziej ogólnym znaczeniu polega to na udostępnieniu za opłatą trwałych dóbr leasingobiorcy, który ma możliwość korzystania z nich bez nabycia praw własności. Leasing międzynarodowy ma miejsce, gdy partnerzy pochodzą z różnych krajów. Jest to rodzaj wypożyczenia dóbr przez leasingobiorcę. Wyróżniamy 2 formy: leasing bezpośredni i pośredni.

Leasing pośredni – przedmiotem leasingu międzynarodowego mogą być trwałe dobra konsumpcyjne i dobra inwestycyjne ruchome i nieruchome. Firmy pośredniczące (firmy leasingowe)kupują od producenta dobra mogące być przedmiotem umowy leasingowej, a następnie udostępniają je użytkownikom. Istotne znaczenie ma dla użytkownika fakt, że niektóre umowy leasingowe dopuszczają możliwość odkupienia środków produkcji. Z punktu widzenia leasingodawcy jest to eksport kapitału rzeczowego.

Czy leasing to tylko forma wymiany handlowej, czy forma usługi handlowej? Jest jednym z kanałów przepływu technologii, czy eksportu kapitału rzeczowego. Leasing zawiera cechy wszystkich tych form. Należy jednak pamiętać, że nie każde transakcje tego typu muszą być uznawane za wymianę handlową. Wiąże się z nią prawo własności, a w leasingu tylko niektóre umowy kończą się zakupem. Leasing można traktować jako inwestycję zagraniczną, gdy przedmiotem umowy jest kapitał produkcyjny wypożyczony przez leasingobiorcę w celu wykorzystania go w rodzimych przedsiębiorstwach. Leasingodawca inwestuje w dobra produkcyjne w celu ich wypożyczenia za granicę, co przynosi mu dochody w postaci opłat za użytkowanie.

Główne zalety leasingu dla użytkowników: szybki, łatwy dostęp do nowej technologii i produkcji, usunięcie barier importowych, dostosowanie płatności do przedsiębiorstwa, możliwość użytkowania środków produkcji o różnym stopniu zużycia w zamian za czynsz leasingowy oraz prawo pierwokupu.

Główne wady: wysokie koszty, brak prawa własności.

Posiada wiele zalet stąd tak szybki rozwój firm leasingowych o zasięgu międzynarodowym.

Od lat ’80 na szeroką skalę rozwinęły się nowe formy inwestycji zagranicznych, inne niż BIZ, włączając w nie kraje słabo rozwinięte.

W pozostałe przepływy – drobne przepływy, np. sprzedaż nieruchomości, dary i spadki, długi imigrantów i transfery wydatków należących do powracających do kraju.

Międzynarodowe przepływy kapitałowe mogą być autonomiczne lub indukowane (pobudzane).

Przepływy autonomiczne to przepływy, których powodem nie jest stan bilansu płatniczego, odbywają się one swobodnie bez ograniczeń ze strony urzędów, np. eksport i import towarów, które zostały przewiezione na podstawie zróżnicowanych cen, wzajemne przepływy kapitału, których przyczyną są różnice w wysokości stopy %, albo umacnianie się filii przedsiębiorstwa za granicą, albo nabywanie bardziej rentownych papierów wartościowych.

Przepływy indukowane wynikają z sytuacji bilansu płatniczego i są od niego w pewnym sensie zależne. Ruchy kapitału kierowane przez politykę narodu oraz podleganie restrykcjom i kontroli, np. publiczne transfery kapitału, których przyczyną jest deficyt lub nadwyżka w bilansie płatniczym, gwarancje budżetowe za finansowanie eksportu. Restrykcje mogą mieć charakter ekonomiczny, polityczny, tj. dyskryminacja obcego kapitału, lub prawno-administracyjny, np. konieczność otrzymania zezwolenia na eksport lub import, kontrola państwa, itp.

Restrykcje ekonomiczne stosowane są przy deficycie bilansu płatniczego.

POLITYKA PAŃSTWA WOBEC NAPŁYWU INWESTYCJI ZAGRANICZNYCH

Międzynarodowe przepływy kapitałowe przywołują różne reakcje i różne reakcje, zarówno w kraju eksportera kapitału, jak i importera kapitału. Długoterminowe przepływy kapitału zespalają eksportera z krajem, w którym kapitał został zainwestowany. Więzi łączące eksportera z krajem goszczącym polegają na tym, że jest on uzależniony od procentów i dywidend, które czerpie z działalności gospodarczej w tym kraju. Gdyby nagle został pozbawiony możliwości jej kontynuowania straciłby możliwość osiągania zysków. Więzi łączące importera kapitału z jego dostawcą polegają na tym, że uzależnia on zatrudnienie i wzrost dochodu swojego kraju od inwestora zagranicznego. Gdyby fabryki stanęły lub zostały zdemontowane kraj importera sam poniósłby straty. Państwo może odegrać ogromną role wobec przepływu inwestycji zagranicznych swobodne (autonomiczne) przepływy kapitału mogą powodować wiele zakłóceń w gospodarkach narodowych zwłaszcza w bilansach płatniczych, dlatego państwo stara się podporządkować międzynarodowe przepływy kapitałowe względom polityki gospodarczej przez stosowanie restrykcji i kontroli. Przeciwnicy takiej kontroli wskazują na jej ujemne strony. A więc po pierwsze – prowadzenie takiej kontroli powodu w każdym kraju próby jej obejścia jej przepisów, jeżeli nie każda transakcja jest nimi objęta. Po drugie – wprowadzenie kontroli wpływa ujemnie na przepływ siły roboczej, zmniejszenia ilości miejsc pracy. Po trzecie w Europie zwolennicy integracji podkreślali, że kontrola międzynarodowych przepływów kapitałowych nie sprzyja integracji i może jej wręcz zagrażać. Po czwarte kontrola nie jest w stanie uchronić gospodarki przed krótkoterminowymi (spekulacyjnymi) przepływami. A generalnie każda kontrola jest nieskuteczna, bo nie odpowiada środkom ochrony.

Polityka państwa przyjmującego:

Restrykcje mogą być ekonomiczne, szczególnie przy deficycie bilansu płatniczego, przy zakłóceniach w gospodarce kraju, tj. ograniczeniu krajowych inwestycji i zatrudnienia, kontrola wyniku przez obce firmy. Większość restrykcji dotyczy przepływu kapitału rzeczowego. Aby zahamować dopływ kapitału rzeczowego kraj goszczący wprowadza zakaz wywozu zysków i dywidend otrzymywanych w filiach przedsiębiorstw zagranicznych – reinwestycje. Restrykcje te obejmują też inne płatności zagraniczne, np. za transfer technologii. Do restrykcji ekonomicznych zalicza się też wymagania rządów kraju goszczącego inwestora zagranicznego żądając od nich określonej wielkości eksportu towarowego lub udziału w krajowej produkcji. Wiele krajów stosuje ograniczenia napływu obcego kapitału do pewnych sektorów gospodarki. Ustanowiły one listę przemysłów i dozwolony stopień, udział w nich obcego kapitału, który zmienia się w zależności od potrzeb kapitałowych i technologicznych tych przemysłów. Inne kraje ustaliły listę priorytetowych gałęzi przemysłu, w których inwestycje zagraniczne są mile widziane . . Powodem takiego rodzaju restrykcji są względy politycznej wrażliwości niektórych gałęzi przemysłu i innych dziedzin zwłaszcza środków masowego przekazu, bankowości, przemysłu naftowego, przemysłu użyteczności publicznej. Drugim powodem może być chęć zarezerwowania dla rodzimych przedsiębiorstw tych gałęzi przemysłu, które odznaczają się relatywnie prostymi wymaganiami finansowymi i technicznymi. Może to być forma poparcia dla przedsiębiorstw krajowych, które zdolne są do konkurowania z firmami zagranicznymi, ale przy wyższych cenach lub niższej jakości. Restrykcje tego rodzaju oznaczają mniejsze korzyści dla inwestorów zagranicznych. W takich przypadkach często firmy zagraniczne wycofują się z kraju goszczącego.

Kolejnym rodzajem restrykcji zagranicznych jest dozwolony przez rząd kraju goszczącego stopień udziałów zagranicznego kapitału w przedsiębiorstwach lokalnych. Z tym ograniczeniem wiąże się zakaz przejmowania istniejących firm krajowych przez inwestorów zagranicznych. Ograniczenie wielkości udziałów zagranicznych we wspólnych przedsięwzięciach jest traktowane przez rząd kraju goszczącego jako forma kontroli nad działalnością obcych filii. Większościowy udział przedsiębiorstwa krajowego, prywatnego lub publicznego we wspólnym przedsięwzięciu nie świadczy jednak o tym, że kontrola kraju goszczącego jest efektywna. Efektywna kontrola związana jest ze sposobem zarządzania firmą, na który składają się takie elementy jak: program rozwoju przedsiębiorstwa, pożyczki, budżet, organizacja zarządu, ekspansja operacji, deklaracja dywidend, ustalenie ceny zasobów, marketing i zabezpieczenie wyposażenia oraz integracja z narodowymi celami gospodarczymi. Jeżeli rząd kraju goszczącego nie ma wpływu na wymienione elementy to nie jest w stanie sprawować faktycznej kontroli nad działalnością partnera zagranicznego. W wielu krajach dozwolony jest tylko mniejszościowy udział własności zagranicznej w przedsiębiorstwach krajowych. Wyjątek stanowią przedsiębiorstwa produkujące na eksport, których własność zagraniczna może sięgać nawet 100%.

W niektórych przypadkach rząd kraju goszczącego prowadzi politykę tzw. wygasania umów o udziałach firm zagranicznych w rodzimych przedsiębiorstwach, zwłaszcza dotyczy to joint-ventures. Umowy te traktowane są przez rząd kraju goszczącego jako przejściowe, prowadzące ewentualnie do pełnego przejęcia wspólnego przedsięwzięcia przez firmy krajowe. Przyczyną takiego postępowania rządu jest fakt, że najczęściej przedsiębiorstwa zakładane wspólnie z inwestorem zagranicznym przechodziły w ręce tego ostatniego jako całkowicie władana filia korporacji transnarodowej. Chcąc temu zapobiec, niektóre kraje rozwinęły formalnie tę politykę, mającą na celu i zapewniającą przejście wspólnego przedsięwzięcia zupełnie pod kontrolę parnterna krajowego. W tych gałęziach przemysłu, w których stała się możliwa efektywna i wydajna działalność przedsiębiorstwa krajowego, firmy wspólne lub całkowicie władane przez inwestora zagranicznego powinny zostać zastąpione przez lokalnych właścicieli i menadżerów. Dalsza współpraca z partnerem zagranicznym powinna przybierać formę np. informacji o postępie technicznym, jednak bez kontynuowania własności i kontroli. W praktyce każdy z takich przypadków przybiera różne formy możliwe do zrealizowania dla obu stron. Kluczowym przedmiotem tej formuły jest zapewnienie, aby technologia związana z wykonaniem danego produktu była w pełni opanowana i przywłaszczona przez partnera krajowego. Jeżeli taka polityka nie jest możliwa, kraje goszczące próbują osiągnąć swoje cele innymi środkami, np. wymaganiem, aby określony procent produkcji finalnej pochodził z przedsiębiorstw krajowych, przy czym procent ten rośnie z czasem. Inwestorzy zagraniczni próbują obejść te wymagania przekazując swoje udziały i filie zagranicznym dostawcom, którzy służyli im na innych rynkach. W celu ograniczenia takich zachowań, kraje goszczące wymagają aby dostawy pochodziły od niezależnych dostawców krajowych. Te wymagania zmuszają inwestorów zagranicznych do rekrutowania, finansowania i szkolenia takich dostawców.

Kolejnym rodzajem restrykcji ekonomicznych w wielu krajach jest dostęp filii zagranicznych do rynku krajowego. Tego rodzaju restrykcje stosowane są często jako część szerszej kontroli ruchu kapitału i jako próba odizolowania krajowego systemu finansowego od zagranicy dla utrzymania niekonkurencyjnej stopy procentowej. Bez ograniczenia lokalnych pożyczek niska stopa procentowa mogłaby doprowadzić do wypchnięcia przedsiębiorstw krajowych z rynku i odpływu kapitału netto z powodu większej opłacalności kredytów dla obcych firm.

Jednym z najszerzej stosowanych restrykcji i ograniczeń typu ekonomicznego jest polityka podatkowa kraju goszczącego. Najczęściej stosowane podatki podlegające restrykcjom to: podatek od dochodów korporacji, od zysków, od dywidend oraz podatek od wartości dodanej (VAT). Ponadto każdy kraj goszczący może nakładać kilka innych rodzajów podatków na inwestycje zagraniczne, zależnie od sytuacji. Wysoka stopa podatkowa działa zniechęcająco na inwestorów. Polityka podatkowa jest bardziej korzystna dla kraju goszczącego, jeżeli służy przyciąganiu zagranicznych inwestorów a nie ich zniechęcaniu.

W wielu krajach goszczących restrykcje ekonomiczne dotyczą również kapitału finansowego w postaci inwestycji portfelowych. Obejmują one całkowity zakaz, ograniczenia rodzaju akcji, ograniczenia repatriacji kapitału, podatki od dywidend i zysków kapitałowych (często wyższe od przepływów narodowych). W dodatku takie inwestycje często były ograniczane przez kompleks umów administracyjnych lub przez brak odpowiedniej informacji o wymaganiach przedstawianych przedsiębiorstw i o wąskim rynku papierów wartościowych.

Restrykcje prawno-administracyjne polegają na obowiązku otrzymania zezwolenia przez inwestora zagranicznego na działalność w kraju goszczącym. Wiele krajów nakłada na nich obowiązek rejestracji w odpowiedniej agendzie państwowej. Zezwolenia na założenie filii lub wykupienie udziałów wydaje najczęściej odpowiednie ministerstwo lub inny organ rządowy kraju goszczącego. Aby je uzyskać inwestor musi przedstawić wiele dokumentów takich jak: dokładny plan przyszłej działalności w kraju goszczącym, zastosowaną technologię, wielkość zatrudnienia itp. Procedura uzyskania zezwolenia jest długa i uciążliwa, co zniechęca wielu potencjalnych inwestorów. Restrykcje prawno-administracyjne mogą nawet przybrać formę kar dla inwestorów zagranicznych, którzy zwrócą się do swoich macierzystych rządów w przypadku sporu z krajem goszczącym.

Restrykcje typu politycznego mogą przybrać formę nacjonalizacji majątku zagranicznego przez wywłaszczenie, wydalenie firmy obcej z kraju goszczącego lub odmowy udzielenia zezwolenia na założenie filii ze względów politycznych. Wszystkie te rodzaje restrykcji mają na celu sprawowanie kontroli kraju goszczącego nad napływem i działalnością zagranicznego kapitału. W latach 80tych nastąpił odwrót od restrykcji w wielu krajach, zwłaszcza rozwijających się. Wiele z nich opracowało specjalne programy dla przyciągnięcia zagranicznych inwestorów. Środki stosowane przez kraj goszczący dla przyciągnięcia kapitału zagranicznego to: 1) umowy bilateralne o wzajemnej ochronie i popieraniu inwestycji zagranicznych oraz gwarancje rządowe, 2) zwolnienia i ulgi podatkowe, 3) likwidacja ograniczenia własności i udziałów zagranicznych inwestorów w przedsiębiorstwach kraju goszczącego, 4) swobodny transfer zysków, dywidend i repatriacja kapitału, 5) nieograniczony dostęp do zasobów kraju goszczącego oraz 6) uproszczenie procedury administracyjnej przy otrzymywaniu zezwoleń na działalność w kraju goszczącym.

Ad.1. Zawierane są one na szczeblu rządów w kraju inwestora i kraju goszczącego. Dotyczą one ochrony wzajemnych inwestycji przed ryzykiem ekonomicznym i politycznym. Stanowią ogólne ramy dla wzajemnych przepływów inwestycji zagranicznych oraz dla dalszych ustaleń i krajowych aktów prawnych w tym zakresie. Gwarancje rządowe kraju goszczącego są istotnym elementem stworzenia dobrego klimatu inwestycyjnego przez zapewnienie rekompensat ze strony rządu w przypadku nacjonalizacji lub strat poniesionych przez inwestora zagranicznego w wyniku niepokojów politycznych. Gwarancje te stanowią często część umów bilateralnych. Jest kilka wzorców takich umów (amerykański, francuski, angielski). Umowy wieloletnie od 15 do 40 lat. Tworzenie dobrego klimatu.

Ad.2. Ułatwienia podatkowe polegają na całkowitym zwolnieniu od niektórych podatków albo od części podatków na pewien okres i na stosowaniu różnego rodzaju ulg podatkowych. Zwolnienie – wakacje podatkowe – są środkiem szeroko stosowanym w wielu krajach rozwijających się wobec nowo zakładanych filii korporacji transnarodowych. Filia przez umówiony okres, najczęściej kilka pierwszych lat działalności, jest zwolniona całkowicie z płacenia wszystkich podatków lub części podatków takich jak: podatek od dochodów korporacji, podatek od zysków, podatek od transferów przekazywanych za granicę. Wakacje podatkowe są środkiem przyciągającym inwestorów zagranicznych, równocześnie jednak mogą negatywnie wpływać na przedsiębiorstwa krajowe, jeżeli one nie korzystają z takich przywilejów. Niekiedy inwestorowi zagranicznemu stawiane są pewne warunki, od których uzależnione jest udzielenie wakacji podatkowych. Najczęściej wakacje podatkowe są instrumentem używanym przez rząd kraju goszczącego do pobierania inwestycji długoterminowych i kierowania długoterminowym rozwojem kraju. W większości krajów wakacje podatkowe są gwarantowane dla nowotworzonych obiektów. Jeżeli działalność jest podejmowana przez już istniejące przedsiębiorstwo, to projekt zakwalifikowany do wakacji podatkowych musi być utrzymywany jako odrębna jednostka. Wakacje trwają określoną liczbę lat, po czym firma będzie płaciła podatki. Status wakacji podatkowych może pozwalać zagranicznym inwestorom na posiadanie ziemi albo wykup przedsiębiorstw krajowych, co w innych przypadkach jest zabronione. Może też zapewniać pełne lub częściowe ulgi od podatków indywidualnych takich jak: dochody osobiste inwestora, cła, podatki dochodowe, dywidendy i wiele innych. Spółka zakwalifikowana do wakacji podatkowych wypełnia formularz podatkowy, ale przy zerowej lub obniżonej stawce opodatkowania. Działalność spółki nieobjęta statusem wakacji jest normalnie opodatkowana. Inwestycje dokonywane w czasie wakacji podatkowych mogą rodzić powakacyjne zobowiązania podatkowe.

Pozostałe ułatwienia polegają na znoszeniu dotychczasowych ograniczeń i omówionych wcześniej restrykcji. W niektórych krajach inwestorzy zagraniczni korzystają też z tańszych dostaw energii i wody oraz mają zapewniony dostęp do ziemi dla celów produkcyjnych oraz do zasobów rządowych kraju goszczącego. Kraje wysokorozwinięte stosują wobec inwestycji zagranicznych środki polityki podatkowej, walutowej i finansowej zależnie od stanu równowagi bilansu płatniczego. Natomiast kraje rozwijające się biorą pod uwagę negatywne skutki penetracji własnej gospodarki przez firmy zagraniczne, obawiają się uzależnienia krajowej produkcji od zagranicznych inwestorów, osłabienia rodzimego przemysłu przez konkurencję zagraniczną i ewentualnego ograniczenia suwerenności politycznej. Z drugiej strony jednak kraje te zmuszone są uwzględniać w swoich programach rozwojowych kapitał zagraniczny jako jeden ze środków finansowania rozwoju ekonomicznego kraju. Dlatego w latach 80tych nastąpiła zmiana postaw rządów krajów rozwijających się wobec inwestorów zagranicznych. Coraz częściej odchodzą one od restrykcji w kierunku ułatwień. Podobnie postępują kraje Europy Środkowo-Wschodniej.

Polityka kraju eksportującego kapitał – popieranie ekspansji kapitałowej własnych firm

Polityka popierania eksportu inwestycji zagranicznych prowadzona jest w trzech wariantach:

  1. informacja i pomoc techniczna

Informacji udzielają inwestorom agencje rządowe lub wyspecjalizowane banki państwowe. Są to informacje o sytuacji ekonomicznej, o kosztach czynników produkcji, o przepisach prawnych i postępowaniu administracyjnym w kraju ewentualnej lokaty. Programy promocji inwestycji zagranicznych dostępne są w formie publikacji, seminarium, konferencji, wystaw handlowych oraz misji inwestycyjnych realizowanych w formie podróży grup biznesmenów i urzędników państwowych do innych krajów lub przyjmowania zagranicznych delegacji z przyszłych miejsc inwestowania.

  1. kojarzenie partnerów inwestycyjnych

Bardziej bezpośrednią interwencją jest działalność kojarząca poszczególnego inwestora z konkretną okazją inwestowania. W szerszy sposób pokazuje ona potencjalne sektory inwestowania w kraju goszczącym licząc na inwestorów, którzy poszukują specyficznych projektów. Ponadto w wielu krajach rozwiniętych przewidziane są tzw. studia nad wykonalnością projektu zwykle pokrywające około połowy kosztów ostatecznej decyzji inwestycyjnej. Niektóre programy także oferują pomoc w rozpoczęciu inwestycji. Szczególnie dla mniejszych lub mniej doświadczonych inwestorów. Może to być pomoc w znalezieniu źródeł finansowania dla projektu, przygotowania dokumentów prawnych, przystosowaniu technologii do warunków kraju goszczącego i szkoleniu personelu lokalnego.

  1. bezpośrednia pomoc finansowa i ułatwienia fiskalne oraz ubezpieczenie inwestycji.

Zapewniona jest przez różne typy instytucji finansowych, które łączą pomoc krajom rozwijającym się z poparciem dla prywatnych projektów inwestycji bezpośrednich pochodzących z krajów OECD. Powstają w tym celu korporacje finansowania rozwoju, które mogą zapewnić finansowanie inwestycji bezpośrednich, kierowanych do krajów rozwijających się poprzez pożyczki długoterminowe i emisję akcji. Udział w takich korporacjach zmniejsza ryzyko i pomaga w finansowaniu projektu. Ponadto zarówno kraj inwestora jak i kraj goszczący chętnie powierzają takiej korporacji wykonanie ekspertyz technicznych i orientacji rozwoju.

Np. niemiecka korporacja rozwoju, niemiecka korporacja pożyczek odbudowy i rozwoju itp. Na szczeblu EWG w 1988 roku powstał tzw. Program partnerów inwestycyjnych Wspólnoty Europejskiej. Ma on zapewniać pomoc finansową w celu zwiększenia inwestycji bezpośrednich dokonywanych przez przedsiębiorstwa unijne za granicą, szczególnie w Ameryce Łacińskiej, Azji i krajach śródziemnomorskich (finansowanie joint-ventures i długoterminowych umów licencyjnych). Pomaga w sfinansowaniu wszystkich rodzajów projektów, także wydatków na siłę roboczą i pomoc techniczną. Z programu tego korzystać mogą przede wszystkim małe i średnie przedsiębiorstwa, aby umożliwić im inwestowanie za granicą. Równocześnie EBI rozszerzył swoją działalność finansową w formie pożyczek i gwarancji dla inwestycji bezpośrednich dokonywanych przez inwestorów z UE w krajach Afryki, Karaibów i Pacyfiku (AKP) oraz w krajach śródziemnomorskich. Finansowanie EBI ma charakter uzupełniający. Z pożyczek banku finansowane są konkretne projekty inwestycyjne zarówno w sektorze prywatnym jak i publicznym. Pożyczka nie może zostać wykorzystana na: przejęcie innej firmy ani na podwyższenie kapitału zakładowego, co ogranicza możliwość jej wykorzystania przez inwestorów. Przyznana jest na okres od 7 do 20 lat lub dłużej. Ułatwia firmom unijnym dokonywanie inwestycji długoterminowych za granicą. W 1994 roku powstał Europejski Fundusz Inwestycyjny (EFI), który udziela gwarancji na finansowanie długoterminowych projektów inwestycyjnych między krajami unii w dziedzinie transportu, telekomunikacji, przesyłania energii elektrycznej oraz wspierania małych i średnich przedsiębiorstw. udziałowcami EFI są EBI w 40%, UE w 30%, a pozostałe 30% udziałów należy do banków i instytucji finansowych w poszczególnych krajach członkowskich. Gwarancje EFI obejmują do 50% kosztów projektu inwestycyjnego.

Narodowe programy zabezpieczenia inwestycji istnieją w większości krajów rozwiniętych w celu zapewnienia pokrycia strat związanych z wywłaszczeniem, wojną i ryzykiem repatriacji. Przybierają one formę gwarancji rządowych. Niektóre programy ubezpieczenia inwestycji wymagają od bezpośrednich inwestycji zagranicznych objętych ochroną aby przynosiły korzyści ekonomiczne. Takie jak: tworzenie nowych miejsc pracy i dochód dla kraju rodzimego, albo służyły innym interesom narodowym. Wśród krajów UE tego rodzaju wymagania swoim inwestorom stawiają: Belgia, Francja i Niemcy.

Kraje UE oprócz własnych przepisów liberalizujących przepływy kapitału tworzą też programy popierania inwestycji według standardów OECD. Spośród wszystkich krajów członkowskich UE jedynie Niemcy i Włochy zapewniają swoim inwestorom wszystkie formy poparcia inwestycji zagranicznych. Niemcy szczególnie rozbudowały programy promocji inwestycji bezpośrednich w krajach rozwijających się oraz w krajach Europy Ś-W. Najmniej form popierania stosują formy Wielkiej Brytanii i Danii. Mimo to Wielka Brytania jest jednym z największych eksporterów inwestycji bezpośrednich na świecie. W połowie lat 90tych UE zwróciła szczególną uwagę na rejon Azji jako teren handlu i inwestycji dotychczas zaniedbany pod względem kontaktów gospodarczych. Władze UE zalecają krajom członkowskim zniesienie barier utrudniających handel i inwestycje bezpośrednie. 1.04.1996 roku w Genewie został opracowany wspólny raport przez KE i ONZ na temat inwestycji europejskich w Azji. Raport zawiera ocenę możliwości inwestycyjnych w tym regionie dla inwestorów z UE, informacje na temat sytuacji politycznej, prawnej, struktury gospodarczej oraz programów popierania wzajemnych inwestycji gospodarczych.

Granica między tymi kategoriami nie jest stała. Często pomoc techniczna wiąże się też z pomocą finansową.

EFEKT PRZEPŁYWU KAPITAŁU DLA WZAJEMNYCH RELACJI KRAJÓW EUROPEJSKICH W ASPEKCIE INTEGRACJI

Integracja: strefa wolnego handlu – kraje członkowskie znoszą cła wobec siebie -> unia celna – wspólna taryfa celna -> wspólny rynek – przepływ kapitału i siły roboczej -> unia ekonomiczna – harmonizacja prawa i polityki podatkowej, monetarnej -> pełna integracja gospodarcza.

Między poszczególnymi stopniami integracji gospodarczej a przepływem czynników produkcji istnieją zależności wzajemne. Szczególnie ważna jest relacja między rozwojem integracji a międzynarodowym przepływem kapitału. Na każdym pośrednim stopniu integracji zachodzi zależność wzajemna. Integracja towarowa – strefa wolnego handlu i unia celna – powoduje powstawanie tendencji do wzrostu produkcji towarów, w krajach o niższych kosztach wytwarzania i od eksportu ich do pozostałych krajów ugrupowania, gdzie koszty wytwarzania tych towarów są znacznie wyższe. Takie wzrost produkcji i jej skoncentrowanie w poszczególnych krajach członkowskich wymaga dodatkowych nakładów kapitałowych i pociąga za sobą pewien wzrost przepływu kapitału. Możemy powiedzieć, że w wyniku rozwoju integracji towarowej rośnie międzynarodowy przepływ kapitału z kraju o wysokich kosztach wytwarzania a więc niższej stopie zysku do krajów o niższych kosztach wytarzania a więc wyższej stopie zysku. Przepływ ten nie jest wystarczająco duży, na skutek istniejących ograniczeń jego ruchu, ale świadczy o wpływie integracji (dwóch pierwszych stopni) na przemieszczanie się kapitału. Przepływy kapitału aby były skuteczne wymagają zniesienia wszystkich ograniczeń, ponieważ pełna swoboda ich przepływu może pozwolić na wyzyskanie wszystkich korzyści produkcyjnych, na które pozwala strefa wolnego handlu i unia celna. Dzięki tej swobodzie w pełni może się rozwijać produkcja w tańszych źródłach podaży. Aby jednak kapitały mogły uzyskać całkowitą swobodę przepływu, muszą być zniesione wszystkie prawne restrykcje, co oznacza, że integracja musi przejść na wyższy stopień i osiągnąć etap wspólnego rynku. I tu z kolei ujawnia się wpływ międzynarodowych ruchów kapitału na procesy integracyjne. Swobodny przepływ kapitału między krajami członkowskimi ugrupowania integracyjnego może jednak doprowadzić do przeinwestowania gospodarek pewnych krajów oraz do nadmiernego napływu kapitału z innych krajów. Zarówno pierwsza jak i druga sytuacja może wywołać reakcję ze strony rządów tych krajów w postaci ponownego wprowadzenia pewnych ograniczeń administracyjnych zniesionych w początkach istnienia wspólnego rynku. Szczególnie chodzi tu o kontrolę przepływu kapitału. Kraje te mogą prowadzić własną odrębną politykę podatkową, finansową a także kontrolować zakładanie nowych przedsiębiorstw zagranicznych na swoim terenie. Takie postępowanie może wpłynąć hamująco na przepływy kapitału. Poza tym, jeśli w państwach członkowskich obowiązują odmienne ustawodawstwa podatkowe to swoboda przepływu kapitałów może być źródłem zniekształcenia tych ruchów. Ponieważ kapitały będą się kierować nie tam, gdzie ich efektywność ekonomiczna może być najwyższa lecz tam, gdzie istnieją korzystniejsze obciążenia podatkowe itp. Wszystkie te ruchy kapitałów w granicach wspólnego rynku dowodzą raz jeszcze, że także integracja wpływa na przemieszczanie się kapitału.

Ponieważ jednak w interesie producentów leży zapewnienie sobie stałego i równomiernego dopływu kapitału bez ograniczeń, to państwa członkowskie dążą do stworzenia warunków prawnych dla takiego dopływu. Warunki te to: przynajmniej częściowa koordynacja polityki poszczególnych krajów członkowskich w dziedzinie podatków, zakładania i fuzji przedsiębiorstw wielonarodowych, działalności instytucji finansowych itp. Ale takie współdziałanie stanowi już istotę wyższego stopnia integracji zwanego unią ekonomiczną. I tu ponownie widać, jak ruchy kapitału wpływają na integrację, jak zmuszają ją do przejścia na wyższy stopień prowadzący do pełnego scalenia gospodarczego. Jeśli inwestorzy będą mieli zapewnione podobne warunki zagranicznych lokat kapitałowych we wszystkich krajach członkowskich, to ten nowy stan integracji umożliwi swobodny i prawidłowy – niespekulacyjny – przepływ kapitału w kierunku lokat o wyższej stopie zysku bez konieczności unikania różnych ograniczeń typu prawnego, administracyjnego, podatkowego czy finansowego. Ujednolicenie polityki gospodarczej poszczególnych krajów pozwoli na wyzyskanie wszystkich korzyści płynących ze swobody przepływu kapitału, którą stwarzał już poprzedni etap integracji – wspólny rynek, ponieważ w warunkach unii ekonomicznej wszystkie dziedziny gospodarki będą miały jednakowy dostęp do kapitału, co daje możliwość równomiernego rozwoju. Wtedy dopiero można by mówić o pełnej integracji kapitałowej partnerów ugrupowania. Integracja towarowa i kapitałowa w warunkach zharmonizowania polityki gospodarczej poszczególnych krajów i przy pełnej swobodzie przepływu ludzi stanowi podstawę przejścia do najwyższego etapu integracji - do pełnej integracji gospodarczej. Pozostaje już tylko problem powołania ponadnarodowych organów władzy.

Zależności między procesem integracji a międzynarodowym przepływem kapitału powodują, że przejście na wyższy stopień integracji może dokonywać się niekoniecznie po zakończeniu etapu poprzedniego lecz równocześnie z jego rozwojem. Zanim zostanie w pełni osiągnięta integracja na etapie wspólnego rynku, przepływy kapitału mogą zmusić rządy krajów członkowskich ugrupowania do podjęcia prac nad harmonizacją polityki podatkowej, walutowej oraz nad liberalizacją przepisów dotyczących swobodnego zakładania spółek, dokonywania fuzji przedsiębiorstw międzynarodowych. Przejście na etap unii ekonomicznej może nastąpić wcześniej niż spełnienie wszystkich warunków niezbędnych dla realizacji celów wspólnego rynku. Szczególnie chodzi tu o zapewnienie pełnej swobody przepływu kapitału. A pewne organy władzy ponadnarodowej mogą powstać np. już na etapie unii celnej lub wspólnego rynku.

Podsumowując, można powiedzieć, że określony poziom integracji wyzwala potrzebę zwiększonego przepływu kapitału między partnerami ugrupowania. I odwrotnie – rosnący międzynarodowy ruch kapitału wzmaga tendencje integracyjne tych krajów, ponieważ niejako zmusza je do przechodzenia na wyższy stopień integracji. Stopniowy rozwój tych zależności jest siłą kierującą gospodarki państw członkowskich ku pełnej integracji.

PROCES LIBERALIZACJI PRZEPŁYWU KAPITAŁÓW

Cele utworzenia EWG zostały sformułowane już w Traktacie Rzymskim – 1957 rok. Według art. 2 tego traktatu zadaniem Wspólnoty jest popieranie przez utworzenie wspólnego rynku oraz stopniowe ujednolicanie polityki gospodarczej państw członkowskich harmonijnego rozwoju działalności gospodarczej na terenie całej Wspólnoty, ciągłej i równomiernej ekspansji, wzmożonej stabilizacji, szybszego podwyższenia poziomu życia i ściślejszych stosunków między państwami, które Wspólnota jednoczy. Dla osiągnięcia wymienionych celów, działalność Wspólnoty obejmuje m.in. zniesienie między członkami Wspólnoty przeszkód w swobodnym obiegu osób, usług i kapitału, zastosowanie trybu postępowania umożliwiającego koordynację polityki gospodarczej członków Wspólnoty oraz zapobieganie nierównowadze ich bilansów płatniczych, zbliżenie ustawodastw poszczególnych krajów w zakresie niezbędnym do działania wspólnego rynku, utworzenie EBI, którego zadaniem ma być ułatwianie rozwoju gospodarczego Wspólnoty przez utworzenie nowych zasobów. A zatem swobodny ruch kapitału stanowi jeden z najważniejszych środków osiągnięcia celów, którym miało służyć utworzenie EWG.

Zalecenia dotyczące swobodnego ruchu kapitału określone zostały w art. 67-73 Traktatu Rzymskiego. W ciągu okresu przejściowego (1958-68) członkowie Wspólnoty zniosą stopniowo w zakresie niezbędnym do sprawnego funkcjonowania wspólnego rynku ograniczenia ruchu kapitałów należących do osób zamieszkałych w państwach członkowskich, jak również zniosą dyskryminacyjne traktowanie ze względu na obywatelstwo lub miejsce zamieszkania stron lub miejsce lokat kapitałów. Płatności bieżące związane z ruchem kapitału między państwami członkowskimi zostaną zwolnione z wszelkich ograniczeń najpóźniej z upływem pierwszego etapu. Członkowie Wspólnoty udzielać będą zezwoleń dewizowych w sposób jak najbardziej liberalny, jeżeli po wejściu w życie traktatu zezwolenia takie okażą się nadal niezbędne. Jeżeli pewien członek Wspólnoty stosuje w obrocie kapitałów objętych zwolnieniami swoją reglamentację wewnętrzną wobec rynku kapitałowego i kredytowego będzie to czynić bez jakiejkolwiek dyskryminacji. Pożyczki przeznaczone bezpośrednio lub pośrednio dla jakiegokolwiek członka Wspólnoty lub jego terytorialnych instytucji publicznych będą mogły być eliminowane lub lokowane w innych państwach członkowskich wyłącznie za zgodą zainteresowanych państw. Nie dotyczy to statutu EBI. Postanowienia zawarte w tych artykułach miały zostać zrealizowane na podstawie dyrektyw uchwalonych przez radę ministrów EWG. Państwa członkowskie będą się starały nie wprowadzać na obszarze Wspólnoty żadnych nowych ograniczeń, zwłaszcza walutowych, które utrudniałyby ruch kapitału. Państwa mają obowiązek na bieżąco podawać do wiadomości Komisji EWG dane o ruchu kapitałów w stosunkach z krajami trzecimi. W przypadku gdyby ruch kapitału powodował zakłócenia w funkcjonowaniu gospodarki jednego z państw członkowskich, to Komisja po zasięgnięciu opinii Komitetu Walutowego może zezwolić temu państwu na podjęcie środków ochronnych w dziedzinie ruchu kapitałów, których warunki i tryb sama określi. Równocześnie każde państwo zmuszone do nagłego zastosowania wyżej wymienionych środków może je podjąć samo, jeśli okaże się to niezbędne, powinno jednak zawiadomić Komisję i pozostałych członków Wspólnoty o podjęciu tych środków najpóźniej w chwili wejścia ich w życie. Traktat Rzymski przewidział swobodę zakładania spółek na terenie państw członkowskich, koordynację polityki walutowej, zwłaszcza w celu ochrony bilansu płatniczego.

Swobodny przepływ kapitału w ramach Wspólnoty miał zapewnić osiągnięcie integracji rynku kredytowo-kapitałowego i długofalowej integracji bilansów płatniczych krajów członkowskich. Aby osiągnąć ten cel kraje Wspólnoty musiałyby wyrzec się części suwerenności państwowej w podejmowaniu decyzji gospodarczych, utrzymywać ścisłą współpracę władz administracyjnych i banków, zliberalizować wymianę towarową (osiągnięto 1964) oraz utrzymać stałe kursy walutowe. Traktat ustanawiający EWG przewidywał zniesienie restrykcji przepływu kapitałów podczas okresu przejściowego do roku 1970 do rozmiarów niezbędnych dla właściwego funkcjonowania wspólnego rynku. Akty prawne Rady Ministrów EWG w postaci dyrektyw, zawierają bardziej szczegółowe postanowienia w tej sprawie. Spełniają one rolę wykonawczą w stosunku do bardzo ogólnikowych postanowień traktatów.

Pierwsza dyrektywa Rady została wydana 11 maja 1960 roku, zmodyfikowana przez druga dyrektywę z 18 grudnia 1962 roku. Postanawia ona, że: państwa członkowskie będą udzielać niezbędnych zezwoleń dewizowych na zawarcie lub przeprowadzenie transakcji jak również dla płatności przelewowych pomiędzy krajowymi obywatelami dewizowymi w państwach członkowskich. Dotyczy to ruchu kapitału zgodnie z listą A, Załącznika 1 do niniejszej dyrektywy. Państwa członkowskie zapewnią przelew odpowiednich lokat w oparciu o kursy dewizowe, jakie obowiązują przy płatnościach bieżących. Jeżeli liberalizacja ruchu kapitałów będzie powodować trudności w realizacji polityki gospodarczej jednego z państw członkowskich, może ono utrzymać w mocy swoje ograniczenia. Wszelkie formalności związane z kontrolą i wydawaniem zezwoleń powinny zostać uproszczone.

Dyrektywy przewidywały, że komisja finansowa EWG będzie corocznie badać istniejące przeszkody w ruchu kapitału, w celu ich stopniowego usuwania. Pierwsza dyrektywa stawia bardzo wyraźną granicę pomiędzy systemem bezwarunkowej i warunkowej liberalizacji wymiany, uwzględniający przy trym formy przepływów kapitału. Druga dyrektywa zawiera dodatkową listę transakcji kapitałowych, które mogą być zliberalizowane, poszerzając w ten sposób liberalizację bezwarunkową.

Lista A zawiera transakcje, które podlegają bezwarunkowej liberalizacji. Są to inwestycje bezpośrednie, z wyjątkiem czysto finansowych, dokonywane wyłącznie w celu zabezpieczenia dostępu do rynku kraju lokaty dla utworzenia przedsiębiorstwa albo udziałów w istniejącym już przedsiębiorstwie w tym kraju. Inwestycje bezpośrednie dotyczą w tym przypadku zarówno działalności nie-rezydentów i rezydentów. Na tej liście znajduje się też likwidacja inwestycji bezpośrednich, inwestycje w nieruchomościach (zakupy posiadłości), wszelkie ruchy kapitału o charakterze prywatnym, akcje i zwrot kredytów związanych z transakcjami handlowymi lub usługowymi, poręczenia, kaucje, inne gwarancje, prawa zastawu, transfery kredytów bieżących i terminowych, transfery dla wykonywania kontraktów ubezpieczeniowych, oszczędności pracowników w czasie ich pobytu za granicą, podatki od spadków, odszkodowania, wszelkiego rodzaju spłaty, prawa autorskie, transfery środków finansowych niezbędnych dla udzielania usług. Wszystkim wymienionym transakcjom kapitałowym państwa członkowskie zobowiązane są udzielić całkowitej swobody ruchu i zagwarantować transfery na podstawie istniejących kursów wymiany.

Bezwarunkowej liberalizacji podlegają też operacje kapitałowe z listy B dotyczące operacji papierami wartościowymi – inwestycje portfelowe. Liberalizacja warunkowa dotyczy kapitałów z listy C. Są to transakcje, które z natury swojej mogłyby zakłócić realizację celów polityki ekonomicznej jednego z państw członkowskich. Może ono wtedy przywrócić ograniczenia ruchu tych kapitałów. Są to np. takie transakcje jak: emisja i umieszczenie na rynku zagranicznym i odwrotnie papierów wartościowych przedsiębiorstw, udzielanie i zwrot kredytów związanych z transakcjami handlowymi lub usługami, niektóre transakcje podobne do listy A – ale krótkoterminowe, albo dotyczące innych płatności.

Lista D zawierała spis transakcji kapitałowych nie podlegających żadnej liberalizacji. Są to krótkoterminowe inwestycje w bonach skarbowych państwa, założenie i zaopatrzenie kont bieżących i depozytów, inne transakcje krótkoterminowe, publiczne papiery wartościowe, środki płatnicze, papiery wartościowe nie sprzedawane na giełdzie oraz złoto. Operacje te mogą mieć charakter spekulacyjny i wywołać zakłócenia.

Pierwsza dyrektywa narzuca państwom członkowskim obowiązek zliberalizowania inwestycji bezpośrednich, nawet wtedy gdy pociągają one za sobą kontrolę ich gospodarki. W praktyce nie wszystkie państwa członkowskie przyjęły dyrektywę Rady i w dalszym ciągu stosowały różne restrykcje w zależności od zakłóceń, jakie w poszczególnych gospodarkach powodowały długoterminowe inwestycje zagraniczne. Np. prawo francuskie nie przyjęło początkowo postanowień dyrektywy. We Francji zostały one zaakceptowane dopiero w 1966 roku.

Dla zbadania stanu realizacji postanowień Traktatu Rzymskiego powołano w 1966 roku grupę ekspertów, która opublikowała raport zwany Raportem Segré. Dotyczył on stanu przepływów kapitałowych w ramach EWG i przedstawiła ona propozycję budowy rynku kapitałowego. Raport wykazał, że liberalizacja przepływu kapitału pozostaje ciągle jedynie w formie zapisu. Teoretycznie wprowadzono liberalizację długoterminowych inwestycji zagranicznych w latach 60-tych. W praktyce jednak sytuacja nie poprawiła się aż do końca lat 70-tych, ponieważ wszystkie kraje członkowskie stosowały restrykcje wobec przepływu kapitału. Nie przyjęto też projektu trzeciej dyrektywy Rady opracowanego w 1964 roku, ponowionego w 1967, a dotyczącego zniesienia ograniczeń o charakterze administracyjnym i prawnym w zakresie przepływu kapitałów. Lata 80. przyniosły pewien zwrot w nastawieniu rządów krajów członkowskich Unii do swobodnego przepływu kapitałów. Był on spowodowany przyczynami zewnętrznymi i wewnętrznymi. Przyczyny zewnętrzne związane były z poprawą sytuacji bilansu płatniczego wielu krajów członkowskich. Poprawił się stan koniunktury, ustabilizowały się stosunki walutowe, w gospodarce światowej nastąpiły przeobrażenia strukturalne, takie jak podział gospodarek na sektory schyłkowe i rozwojowe, postępujący proces deindustrializacji, nowe typy połączeń przedsiębiorstw i wiele innych, które wpłynęły na bardziej przychylny stosunek krajów członkowskich do problemu liberalizacji przepływu kapitału. Przyczyny wewnętrzne to: koordynacja polityki ekonomicznej i monetarnej, harmonizacja systemów podatkowych i polityki fiskalnej. W latach 90-tych procesy te nasiliły się. Dlatego wszelkie ograniczenia w ruchu kapitałów okazały się mało skuteczne. Ponad to przyjęty w 1986 roku JAE określał nowe cele w zakresie integracji finansowej i kapitałowej. W maju 1986 Komisja przedstawiła Radzie Ministrów program liberalizacji przepływu kapitałów i propozycję nowej dyrektywy. Program zakładał dwie fazy liberalizacji. Celem pierwszej fazy było osiągnięcie bezwarunkowej i efektywnej liberalizacji operacji kapitałowych najbardziej potrzebnych do właściwego funkcjonowania jednolitego rynku i połączenia narodowych rynków finansowych. W pierwszej fazie miały też zmienić się kategorie podlegające liberalizacji zgodnie z nową dyrektywą z 17 listopada 1986 roku. Zmieniono tym samym treść załączników do dyrektyw z lat 1960 i 1962. Dyrektywa z 1986 roku grupuje transakcje kapitałowe na trzech listach. Lista A zawiera wszystkie transakcje z poprzednich list A i B oraz niektóre kategorie z dawnej listy C. chodzi o kredyty długoterminowe, związane z transakcjami handlowymi lub usługowymi. Lista B zawiera wszystkie pozostałe transakcje z dawnej Listy C – warunkowe. Nowa lista C jest dawną listą D, zawierającą transakcje niepodlegające żadnej liberalizacji, głównie kredyty krótkoterminowe. Tak więc z 4 list obowiązujących od lat 60-tych utworzono 3, z których pierwsza grupuje transakcje podlegające całkowitej liberalizacji, druga zawiera transakcje częściowo zliberalizowane, trzecia dotyczy transakcji kapitałowych niepodlegających obowiązkowi liberalizacji. Zakres dwóch pierwszych list znacznie się rozszerzył, natomiast ostatnia lista pozostała bez zmian. Druga faza miała obejmować przedsięwzięcia zmierzające do pełnej liberalizacji przepływów kapitałowych poprzez propozycje zmian w zakresie regulacji międzynarodowych transferów finansowych i instrumentów średniookresowego wspierania bilansu płatniczego, a także propozycje dwóch nowych dyrektyw. Zostały one wydane w 1988 roku. Pierwsza z nich mówi o pełnej liberalizacji transferu kapitału poprzez całkowite zniesienie barier i ograniczeń od 1 lipca 1990 roku dla długoterminowych kredytów handlowych, transakcji papierami wartościowymi i dopuszczeniu papierów wartościowych przedsiębiorstw na rynki kapitałowe. Ta sama dyrektywa wprowadza też liberalizację kapitałów krótkoterminowych. Transakcje te wcześniej nie podlegały żadnej liberalizacji ze względu na zakłócenia, jakie mogły wywołać w gospodarkach krajów członkowskich. Także obecnie mimo zapisu o pełnej liberalizacji możliwe jest wprowadzenie kontroli przepływów kapitałów krótkoterminowych na okres 6 miesięcy za zgodą Komisji UE i innych krajów członkowskich. Dyrektywa wprowadza też obowiązek liberalizacji przepływów kapitałów z krajami trzecimi oraz porządkuje problemy statystyki proponując ewidencję przepływów kapitału. Bardzo istotny problem stanowi duża dowolność w definiowaniu poszczególnych form inwestowania, a tym samy określeniu ich liczb.

DYREKTYWY UNIJNE O INWESTYCJACH PORTFELOWYCH:

W latach 80. UE zajęła się też problemem inwestycji portfelowych, wydając pięć dyrektyw, których przedmiotem było ujednolicenie zasad obrotu papierami wartościowymi przez fundusze powiernicze, koordynacja zasad dopuszczania do notowań giełdowych papierów wartościowych z różnych rajów członkowskich oraz z krajów trzecich na zasadzie wzajemności. Kolejna dyrektywa nakładała na dużego inwestora obowiązek informowania emitenta o wejściu w posiadanie lub o zbyciu większych udziałów w spółce na terenie wspólnoty, gdy jego prawa głosu w spółce przekraczają określone progi. Kolejna dyrektywa dotyczyła zakazu wykorzystywania poufnej informacji w obrocie rynkowymi papierami wartościowymi, aby zapewnić wszystkim inwestorom jednakową pozycję. Dyrektywa ta wprowadzała zakazy i zalecenia stosowania odpowiednich rygorów karnych. W 1993 r. przygotowano kolejne propozycje dyrektyw w sprawie kwot kapitału zakładowego, personelu i składu udziałowców firmy powierniczej. Efektem zmian zachodzących w latach 80. było wprowadzenie dopiero teraz do praktyki gospodarczej pierwszych dyrektyw z lat 60. Kraje o krótkim stażu członkowskim otrzymały pewien okres naprzystosowanie się do zmian, w postaci okresu przejściowego, trwającego nawet do trzech lat. Na mocy postanowień traktatu z Maastricht od 1 stycznia 1994 r. istnieje pełna swoboda wszelkich płatności i transferów kapitałowych. Wynika ona tym razem z treści samego traktatu, a nie z dyrektyw, dlatego obowiązuje wszystkie kraje członkowskie w jednakowym stopniu. Zniesione zostały wszelkie ograniczenia i klauzule, z wyjątkiem tzw. klauzul tymczasowych, ustanowionych na szczeblu wspólnoty na okres sześciu miesięcy, odnoszących się do transakcji kapitałowych z krajami trzecimi, powodujących zakłócenia w funkcjonowaniu europejskiej unii monetarnej.

W traktacie przewidziane zostały sytuacje stanowiące wyjątki od generalnej swobody przepływu kapitałów. Mówią o tym artykuły dopuszczające stosowanie przez państwa członkowskie środków ochronnych dla zapobieżenia naruszaniu prawa narodowego (zwłaszcza podatkowego), zasad przezorności instytucji finansowych, procedur statystycznych oraz ze względów polityki publicznej i bezpieczeństwa publicznego. Art. 73g reguluje też relacje kapitałowe krajów Unii z krajami trzecimi, ze względu na wspólną politykę obronną i zagraniczną, np. kwestię nałożenia embargo. W tym przypadku pojedyncze kraje członkowskie mogą stosować środki ochronne, niezbędne z powodów politycznych. Przepływ kapitałów UE został teoretycznie całkowicie zliberalizowany, jednak poszczególne kraje członkowskie mają w praktyce możliwość stosowania pewnych ograniczeń w stosunku do transakcji, które mogłyby zagrażać ich interesom narodowym.

W latach 90. dokonano też wielu zmian dotyczących średnich i małych spółek. Już wcześniej małe przedsiębiorstwa zostały objęte planem rozwojowym z przywilejami dotyczącymi pomocy państwa, zawierania porozumień specjalistycznych i fuzji. Szybki rozwój tych przedsiębiorstw pozwolił im na dokonywanie inwestycji zagranicznych. Prawo do swobodnego zakładania przedsiębiorstw, w tym oddziałów i filii na terenie krajów członkowskich, oraz stopniowe usuwanie ograniczeń w tym zakresie było wyrazem faktycznej, postępującej liberalizacji. Problem zakładania spółek został uregulowany również w Traktacie Rzymskim, ale dopiero w latach 80. rozpoczął się proces faktycznej likwidacji ograniczeń. Wcześniej rozwiązano tylko problem przynależności państwowej zakładanych spółek. W 1968 r. w Brukseli zostało zawarte porozumienie, w którym za kryterium przynależności osób prawnych przyjęto ich rzeczywistą siedzibę. Zgodnie z tym kryterium osoba prawna to jest taka, która powstała zgodnie z prawem miejsca jej rzeczywistej siedziby. Polityka wspólnot w tym zakresie miała na celu stworzenie takich warunków, aby spółki każdego kraju członkowskiego korzystały wzajemnie na swoich terytoriach z takich samych praw, jak spółki własne. Natomiast ograniczeniu podlegały spółki pochodzące z krajów trzecich. Ponieważ jednak pochodzenie spółki nie jest kontrolowane, to firmy z krajów trzecich mogą obejść te ograniczenia, zakładając spółkę całkowicie kontrolowaną przez przedsiębiorstwo miejscowe. Można więc przyjąć, że spółka mająca siedzibę na terenie Unii i powstała zgodnie z prawem jednego z krajów członkowskich, może korzystać z takich samych praw, jak spółki krajowe, nawet jeżeli większość wspólników ma obywatelstwo państw trzecich. Aby tego uniknąć, porozumienie o wzajemnym uznawaniu spółek odnosi się tylko do takich firm, które mają siedzibę statutową w jednym kraju, a siedzibę rzeczywistą w innym kraju Unii. Wyłączono z porozumienia spółki, których siedziba rzeczywista znajduje się poza obszarem Unii.

Następną dziedziną polityki, która ma wpływ na inwestycje zagraniczne, jest harmonizacja systemów podatkowych w UE. Wysokie podatki mogą zniekształcać racjonalne ruchy kapitałów. Ujednolicenie podatków, które nastąpiło w latach 90., stanowi jedno z posunięć w kierunku faktycznej liberalizacji inwestycji zagranicznych. Harmonizacja podatków miała na celu stopniowe ujednolicenie ustawodawstwa podatkowego poszczególnych krajów Unii. Dotyczy ona podatków pośrednich i bezpośrednich. Jeśli chodzi o pośrednie, to dotyczy to głównie powszechnego wprowadzenia w krajach Unii podatku od wartości dodanej (VAT), i ujednolicenie podatku akcyzowego. W drugim przypadku chodzi o podatek dochodowy. Od 1 stycznia 1993 r. podatek VAT jest traktowany jako podatek wspólnotowy. Ma to ten skutek, że obciążenie tym podatkiem jest we wszystkich krajach członkowskich podobne. Wobec tego przedsiębiorstwa nie będą się kierowały jego wysokością przy podejmowaniu decyzji o inwestycjach zagranicznych. Czynniki, które wymusiły harmonizację podatków pośrednich, to przyjęty w 1986 r. Jednolity Akt Europejski i wprowadzenie jednolitego rynku wewnętrznego. Natomiast harmonizacja podatków bezpośrednich poczyniła niewielkie postępy. Dotyczy ona podatku dochodowego od osób fizycznych oraz podatku od spółek. Ten drugi jest bardzo istotny dla inwestycji zagranicznych, ponieważ obciąża zysk przedsiębiorstw w różnych filiach i oddziałach. Trzy rodzaje opodatkowania spółek, tworzących filie w innym kraju, kiedy dokonują transferu zysku do firmy macierzystej:

W lipcu 1990 r. Rada Unii wydała dwie dyrektywy dotyczące podwójnego opodatkowania zysków filii, transferu aktywów i udziałów, a także opodatkowania fuzji, podziałów i wkładów spółek. Dyrektywy Rady porządkują pojęcia fuzji, wymiany udziałów, tworzenia rezerw, zapewniają też neutralność podatkową ze względu na siedzibę spółki i jej filii. Wspólne opodatkowanie spółek macierzystych i ich filii w wielu krajach ma zapobiec wielokrotnemu opodatkowaniu, zgodnie z art. 220 Traktatu z Maastricht. Chodzi także o ograniczenie uprzywilejowania podatkowego spółek krajowych wobec zagranicznych, ponieważ jest to sprzeczne z założeniami jednolitego rynku wewnętrznego. Zgodnie z postanowieniami zyski filii transferowane do spółki macierzystej powinny być zwolnione z opodatkowania, jeżeli udział tej ostatniej w kapitale filii wynosi 25%.

W 1984 r. został przedstawiony Radzie Ministrów projekt dyrektyw, dotyczących opodatkowania kompensaty strat z zyskami spółek. Na zlecenie Komisji w 1992 r. opracowano raport, dotyczący wpływu podatków na zagraniczne inwestycje bezpośrednie. Wynikało z niego, że kraje Unii dyskryminują inwestycje zagraniczne pod względem podatkowym, zarówno w swoich krajach członkowskich, jak i poza Unią. Raport wykazał, że różnice te mają wpływ na inwestycje o charakterze finansowym.

Kolejną polityką jest polityka przemysłowa. Dotyczy ona procesów koncentracji przedsiębiorstw. Proces ten występuje we wszystkich krajach na świecie, także w Unii, gdzie łączą się ze sobą poszczególne przedsiębiorstwa, tworząc jednostki zasobne w kapitał o większych możliwościach inwestycyjnych. Proces łączenia się przedsiębiorstw w Europie przebiegał z dużym nasileniem w latach 60. i 70., mimo zakazu zawartego w Traktacie Rzymskim. Treść artykułów zabraniała przedsiębiorstwom krajom członkowskich zrzeszania się, wszelkich porozumień, wykorzystywania swojej silniejszej pozycji na rynku, co mogłoby okazać się szkodliwe dal wymiany towarowej między krajami członkowskimi, i wypaczać kierunki wolnej konkurencji. Równocześnie jednak w końcowej części artykułu 85 zawarte są postanowienia, pozwalające na pewną dowolność interpretacji tych zakazów. Wzmożona aktywność inwestycyjna w latach 60. w Europie Zachodniej sprzyjała przyciąganiu i łączeniu się kapitałów na skalę międzynarodową. Wzrost koncentracji kapitałów firm międzynarodowych może następować na podstawie porozumień zawieranych przez te firmy między sobą w postaci porozumień o kooperacji w szerokim znaczeniu, interpenetracji finansowych, fuzji i akwizycji.

Międzynarodowa interpenetracja kapitałów przejawia się w ustanowieniu powiązań finansowych spółek poprzez wzajemne udziały w kapitale. Udział w kapitale jest formą najczęściej spotykaną w praktyce międzynarodowej koncentracji przemysłowej na terenie UE.

Fuzja jest to przegrupowanie przedsiębiorstw, które prowadzi do całkowitego lub częściowego połączenia majątków dwóch lub więcej firm. Wspomniane wcześniej art. 85 i 86 Traktatu Rzymskiego miały zapobiec fuzjom i akwizycjom, czyli przejęciom w formie zakupu przez przedsiębiorstwa dominujące na rynku. Jednak w 1989 r., na mocy rozporządzenia Rady Ministrów EWG, wprowadzono kontrolę fuzji i akwizycji na terenie wspólnoty. Coraz częściej działalność tę podejmowały przedsiębiorstwa małe i średnie. Wykorzystują one inne formy inwestowania niż kosztowne inwestycje bezpośrednie, bardziej dogodne, takie jak joint – ventures, koprodukcja czy podwykonawstwo. W ten sposób mamy do czynienia z umiędzynarodawianiem się przedsiębiorstw małych i średnich, a więc z postępującym procesem koncentracji kapitału i produkcji. Przyczyny koncentracji kapitału w krajach członkowskich, mimo zakazów wynikających z Traktatu Rzymskiego, zgodne były z głównymi przesłankami integracji, tzn. z tworzeniem dużego, zintegrowanego rynku, na którym przedsiębiorstwa europejskie mogłyby wykorzystać nadmiar swoich mocy produkcyjnych, osiągnąć wyższe zyski, zjednoczyć kapitały, w celu podejmowania dużych inwestycji, także zagranicznych, ochronić się przed konkurencją ze strony krajów trzecich, oraz wykorzystać moce produkcyjne nierentownych przedsiębiorstw, wchłaniając je. Koncentracja kapitałów następowała przede wszystkim wewnątrz krajów członkowskich, rzadziej między nimi. Aby ułatwić proces łączenia się przedsiębiorstw z różnych krajów członkowskich, wysunięto koncepcję tzw. spółki europejskiej, czyli firmy opartej na normie prawnej identycznej na całym terytorium wspólnoty, i do której swobodny dostęp miałyby bez wyjątku te spółki, których siedziba znajduje się w jednym z krajów członkowskich. Nie chodziło tu o zastąpienie spółek narodowych, ale o ułatwienie pewnych operacji między państwami członkowskimi. Celem takich operacji miało być umożliwienie dokonywania fuzji, tworzenie wspólnych holdingów lub filii przez spółki różnych narodowości.

Przedsiębiorstwa unijne zajmują znaczącą pozycję wśród największych korporacji międzynarodowych. Zarówno duże, jak i mniejsze, których roczne obroty wynoszą co najmniej 1 mld dolarów. Lata 80 i 90 to dalszy wzrost pozycji przedsiębiorstw unijnych na świecie. Na 100 największych firm 37 pochodziło ze wspólnoty, w tym 11 z Niemiec. Przewaga firm niemieckich wśród przedsiębiorstw EWG wynikała z określonej polityki rządu, który starał się utrzymać warunki dogodne dal wolnej konkurencji i dla ekspansji kapitału ludzkiego za granicę. Proces koncentracji ma tutaj odmienny charakter, niż w innych krajach członkowskich. Polega on na współpracy, a nie na wchłanianiu mniejszych firm. Fuzji dokonuje się dopiero wtedy, kiedy występują trudności i należy w związku z tym zmienić formę organizacji produkcji. Natomiast gospodarka jest kontrolowana przez banki. Intensywna polityka liberalizacji przepływu kapitału w latach 80 i 90 zaowocowała znacznym wzrostem przepływu inwestycji zagranicznych, zarówno w krajach europejskich, jak i w innych. Stan tych inwestycji zarówno po stronie eksportu, jak i importu kapitału, znacznie wzrósł w kolejnych okresach. W latach 80 znaczną pozycję w eksporcie kapitału zajmowały USA. Stan inwestycji bezpośrednich USA za granicą w tym okresie był prawie tak samo wysoki, jak piętnastu krajów UE łącznie. Wynikało to z dotychczasowej ekspansji kapitałowej USA. Natomiast w imporcie dominują kraje Unii, jak Wielka Brytania i Francja. W latach 80 wystąpił wyraźny zwrot w sytuacji krajów triady – gwałtowanie wzrósł stan inwestycji bezpośrednich krajów EWG za granicą, aż 4 – krotnie w stosunku do poprzedniego okresu. W tym okresie obserwuje się też ogromną ekspansję kapitałową Japonii – ponad 10 – krotny wzrost stanu inwestycji bezpośrednich za granicą w stosunku do lat 70. Natomiast USA zaczęły tracić na znaczeniu, jako eksporter kapitału i stały się importerem inwestycji zagranicznych. Lata 90 to dalszy ogromny rozwój przepływu inwestycji zagranicznych. Nieco osłabła pozycja Japonii po stronie eksportu inwestycji, natomiast USA ożywiły swoją działalność inwestycyjną za granicą, choć nie jest to już ekspansja kapitałowa na taką skalę, jak w okresach wcześniejszych. Eksplozję inwestycji zagranicznych w latach 80 i 90 można tłumaczyć polityką EWG, wyrażającą się w wydaniu Jednolitego Aktu Europejskiego, dyrektyw o liberalizacji przepływu kapitałów z 1988 r., wprowadzeniu jednolitego rynku w 1992 r., oraz postanowień traktatu z Maastricht. Coroczne przepływy inwestycji bezpośrednich wykazują tendencję wzrostową, mimo wahań zależnych od sytuacji koniunkturalnej. Nieznaczny spadek na początku lat 90 spowodowany był recesją. Już po 1992 nastąpił gwałtowny wzrost przepływów. Głównymi eksporterami inwestycji bezpośrednich wśród krajów europejskich pozostają Wielka Brytania, Niemcy, Francja i Holandia. Mniejsze kraje także wielokrotnie zwiększyły wartość swoich inwestycji za granicą. Kraje członkowskie kierują aż 60% swoich inwestycji bezpośrednich na teren Unii, natomiast głównym terenem lokat poza Unią są USA. Natomiast w imporcie przeważają inwestycje zagraniczne z innych krajów członkowskich, a spoza terenu Unii – napływają inwestycje głównie z USA i ze Szwajcarii. Inwestycje krajów unijnych zagranicą lokowane są przede wszystkim w usługach – ok. 50%. Jest to sektor finansowy, ubezpieczenia, handel, usługi hotelarskie i gastronomiczne (szczególnie Francja, Hiszpania i Wielka Brytania). Sektor drugi, czyli budownictwo i przemysł przetwórczy, eksportuje ok. 40% inwestycji, najczęściej przemysł chemiczny, żywnościowy oraz maszynowy i metalurgiczny. W niektórych krajach dominuje przemysł samochodowy (Niemcy i Włochy), w innych krajach papierniczy (Holandia i Hiszpania), albo elektryczny i elektroniczny (Francja, Niemcy i Hiszpania). Zdecydowanie niewielkie znaczenie dla eksportu inwestycji bezpośrednich przez kraje Unii ma sektor pierwszy, surowcowy. Niektóre kraje, jak Wielka Brytania, Holandia czy Francja, lokują w nim 10% swoich inwestycji zagranicznych – w górnictwo i wydobycie ropy naftowej. W imporcie inwestycji bezpośredni do krajów Unii również dominują lokaty w usługach – 60 – 70%, z wyjątkiem Hiszpanii i Wielkiej Brytanii, gdzie znaczne miejsce zajmuje sektor pierwszy. W Wielkiej Brytanii w wydobycie ropy naftowej inwestuje się nawet 20% kapitałów zagranicznych, w Holandii 16%. Sektor drugi wchłania 30 – 40% inwestycji, głównie w przemyśle chemicznym, spożywczym i tytoniowym, papierniczym, samochodowym i metalurgicznym.

Wg oceny OECD postęp w liberalizacji przepływów zagranicznych w krajach Unii dokonał się dzięki kilku czynnikom. Pierwszym była podażowa strategia wzrostu gospodarczego, oparta na zwiększaniu bazy produkcyjnej, co wymagało zwiększania mocy produkcyjnych w postaci napływu nowego kapitału, nowych technologii i myśli technicznej. Utrzymanie restrykcji i ograniczeń przez rząd jednego kraju stykało się z wzajemnym, negatywnym oddziaływaniem drugiego kraju, należało więc poprawić obraz kraju w oczach inwestorów zagranicznych. Po trzecie, reformy strukturalne polegające na prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych, demonopolizacji niektórych sektorów, zwłaszcza usług, procesy deregulacji – to wszystko wymagał swobodnego przepływu inwestycji zagranicznych, aby ułatwić sprywatyzowanym przedsiębiorstwom znalezienie się w nowej sytuacji wobec konkurencji. I po czwarte rozszerzenie wspólnoty europejskiej o Hiszpanię i Portugalię oraz przygotowanie do wprowadzenia jednolitego rynku wewnętrznego stało się inicjatywą dla liberalizacji kontroli i dla zniesienia przeszkód inwestycyjnych. Czynnik ten ma nadal wpływ na politykę Unii wobec inwestycji zagranicznych.

O procesie koncentracji świadczy wzrost liczby i wielkości przedsiębiorstw transnarodowych. W połowie lat 90 zrobiło się 44 tys., z 800 15 lat wcześniej. Koncentracja jest tu rozumiana jako łączenie się przedsiębiorstw w coraz większe jednostki w celu osiągnięcia korzyści skali i pozycji ekonomicznej, umożliwiającej ekspansję kapitałową. Proces koncentracji określany jest przez ilość operacji finansowych, realizowanych w badanym okresie w różnych formach. Najczęściej wyróżniane formy koncentracji przedsiębiorstw to fuzje, w wyniku których powstaje nowa jednostka. Mogą one przebiegać przez dobrowolne łączenie się równorzędnie silnych jednostek, albo poprzez wchłonięcie słabszego przedsiębiorstwa przez silniejsze. Inne formy koncentracji to filie i joint – ventures, kontrola finansowa, grupy przedsiębiorstw i wiele innych. Proces koncentracji odbywał się także w krajach EWG, gdzie łączyły się małe przedsiębiorstwa oraz z przedsiębiorstwami z krajów trzecich, tworząc firmy konkurencyjne na rynkach światowych. Przedsiębiorstwa dokonujące inwestycji bezpośrednich za granicą mają dodatkowe możliwości akumulacji kapitału z osiągniętych tam zysków. Można więc przyjąć, że istnieją przesłanki dla postępującej koncentracji lokat w ich rękach. Ostra walka konkurencyjna między firmami eksportującymi kapitał sprzyja procesowi koncentracji kapitału, ulokowanego za granicą. Główne firmy transnarodowe, zarządzając filiami zagranicznymi, kontrolują ich całą podstawową działalność, rozmiary i kierunki działalności inwestycyjnej, prognozy produkcyjne, rozmiary eksportu i importu, rynki zagraniczne oraz warunki dostaw i zakupów. W ten sposób państwa, w których filie działają, mają ograniczoną możliwość kontroli ważnych wycinków swojej gospodarki. Przedsiębiorstwa transnarodowe mają bezpośredni dostęp do rynku kapitałowego państw goszczących, ponieważ mogą korzystać z przywilejów należnych firmom rodzimym. Filia założona w kraju wysoko rozwiniętym oferuje szczególne korzyści ze względu na duży zasięg i wielostronność jego porozumień gospodarczych z zagranicą, mierzonych np. wartością eksportu dóbr i inwestycji zagranicznych.


Wyszukiwarka