Autonomiczny uklad nerwowy - wiadomosci ogolne

-Uklad autonomicznu reguluje czynnosci wszystkich narzadow wewnetrznych kieruje procesami zyciowymi niezaleznymi od naszej woli. Jego budowa anatomiczna rozni sie od budowy ukladu nerwowego somatycznego obecnoscia zwojow, ktore stanowia rodzaj "transformatorow" przekazujacych impuls nerwowy z czesci przedzwojowej ( presynaptycznej) na poza zwojowa (postsynaptyczna).

-Obie czesci ukladu autonomicznego - uklad wspolczulny i uklad przywspolczulny znajduja sie w stanie stalego napiecia.

Neuromediatorem (przekaznikiem):

w ukladzie adrenergicznym jest noradrenalina, a w ukladzie parasynaptycznym jest acetylkocholina.

Autonomicznu klad nerwowy

Droga nerwowa odsrodkowa w ukladzie autonomicznym zawsze sklada sie z dwoch neuronow. Wloka nerwowe biegnace od srodkowego ukladu nerwowego do zwojow nazywamy przedzwojowymi, nastomiast wlokna biegnace od zwojow do narzadow efektowowych nosza nazwe wlokien pozazwojowych.

Autonomiczny uklad nerwowy dzieli sie anatomicznie i czynnosciowo na dwie czesci:

uklad wspolczulny - synaptyczny - adrenergiczny

-uklad przywspolczulny - parasympatyczny -

Leki ukladu autonomicznego dzielimy na nastepujace grupy

Leki pobudzajace uklad wspolczulny (sympatykotoniki, sypatykokomimetyki, sympatomimetyki, adrenomimetyki lub adrenergiki)

-leki hamujace uklad wspolczulny (sympatolityki, sympatykolityki, adrenolityki)

-leki pobudzajace uklad przywspolczulny (parasympatykotoniki, parasympatykomimetyki, parasympatomimetyki, cholinergiki)

- leki hamujace uklad przywspolczulny (parasympatykolityki, parasympatolityki, cholinolityki)

-leki dzialajace na zwoje ukladu snutonomicznego

Uklad wspolczulny

w ukladzie wspolczulnym neuroprzekaznikiem jest noradrenalina (NA). Rwoniez adrenalina (A) i dopamina (DA) moga pobudzac receptory adrenergiczne. Biosynteza amin katecholowych zachodzi w neronach adrenergicznych oraz w rdzeniu nadnerczy.

Substratem wyjsciowym dla biosyntezy amin katecholowych jest tyrozyna.

-Aminy katecholowe ulegaja bardzo szybko metabolizmowi (unieczynnieniu ) przez:

monoaminooksydaze (MAO) w neuronie i metylotransferaze katecholowa (COMT)

Nastepswem aktywacji czesci wspolczulnej OUN jest

-rozszerzenie zrenicy

-rozszerzenie oskrzeli

-przyspieszenie czestosci i sily skurczu serca

-wzrost cisnienia tetniczego krwi

-wzmozenie przemiany materii (wytwarzanie dodatkowej energii, przyspieszenie glikogenezy)

-rozszerzenie naczyn miesni szkieletowych

-rozkurcz przecherza moczowego

-zwezenie naczyn skornych i trzewnych

-zwolnienie perystaltyki jelit

-zmniejszenie wydzielania sokow trawiennych

Receptory adrenergiczne

Receptory adrenergiczne sa bialkowo-lipidowa struktura znajadujaca sie w blonie komorkowej do ktorej maja powinowactwo z ktora reaguja w sposob fizykochemiczny:

mediatory ukladu adrenergicznego czyli aminy katecholowe (NA, A, DA) oraz leki ktore dzialaja pobudzajaco lub hamujaco na uklad adrenergiczny.

W 1948 r. zaproponowano podzial receptorow adrenergicznych na:

alfa- adrenergiczne

beta- adrenergiczne

Podzial receptorow adrenergicznych

Obecnie receptory adrenergiczne dzielimy na:

-receptory alfa -adrenergiczne

-recepotry alfa2 -adrenergiczne

-receptory beta - adrenergiczne

-receptory beta2 - adrenergiczne

Receptory alfa i beta rozniwa sie rozmieszczeniem w tkankach; w niektorych wystepuja tylko receptory alfa (naczynia skorne, sledziona) a w innych tylko receptory beta (tkanka tluszczowa)

Leki beta -adrenergiczne

-Preparaty nalezace do tej grupy sa stosowane w celu pobudzenia czynnosci serca lub w dychawicy oskrzelowej.

-izoprenalina pochodna fenyloetyloaminy. Zwieksza pojemnosc minutowa serca, rozszerza miesnie gladkie ukladu oddechowego i pokarmowego.

-orcyprenalina (astmopent) wywiera silniejszy wplyw na oskrzela, slabiej dziala na receptory beta, w sercu. Stosuje sie ja najczesciej w leczeniu astmy oskrzelowej i w zapaleniu oskrzeli.

-dobutamina - jest stosowana w roznych postaciach wstrzasu i niewydolnosci krazenia.

Leki te nie sa preparatamiselektywnymi. Poza rec. beta1 pobudzaja rowniez receptory beta2, porazajac nim gladkie oskrzeli i hamuja skrucze macicy. Ze wzgledu na liczne objawy niepozadane ich stosowanie obecnie nie jest znacznie ograniczone. Bardziej selektywnie dzialaja odpowiednio podstawione pochodne fenyloetyloaminy - leki salbutamol, fenoterol, terbutalina, stosowane w stanach skurczowych oskrzeli gdyz silnie i dlugotrwale rozszerzaja oskrzela.

Leki alfa-adrenergiczne

Powoduja wzrost cisnienia krwi, sa podawane najczesciej w zapasci naczyniowej. Syurfryna i fenylefryna moga byc stosowane miejscowo do zmniejszenia przekrwienia i obrzeku spojowek oraz blony sluzowej nosa.

Do pochodnych imidazoliny naleza:

-nafazolina (Rhinazin)

-tetryzolina (Tyzine)

Ksylometazolina (Otrivin)

Sa one najczesciej stosowane w postaci rozpuszczalnych w wodzie soli chlorowodorkow lub azotanow. Podaje sie je miejscowo - usuwaja przekrwienie blony sluzowej, zatok nosa, spojowek i obniza cisnienie srodgalkowej. Znajduja zastosowanie w leczeniu jaskry.

Leki alfa i beta - adrenergiczne

Leki z tej grupy sa pochodnymi fenyloetyloaminy. Glownym przedstawicielem to adrenalina. Podana doustnie szybko traci efektywnosc, dlatego jest stosowana wylacznie w iniekcji. Wywoluje wszystkie objawy sympatykotonii. Jest stosowana jako srodek pobudzajacy prace serca, podwyzsza cisnienie krwi, zweza naczynia krwionosne i rozszerza zrenice.

Do tej grupy naleza:

-Dipiwerfryna - prolek, ktory po hydrolizie uwalnia substancje czynna, obniza cisnienie srodgalkowe.

-Etylefryna (Effortil) i Metaraminol (Levior) sa stosowane w zapasci naczyniowej i w niedocisnieniu tetniczym.

Leki adrenergiczne o dzialaniu posrednim

-Efedryna - wystepuje w stanie naturalnym w roslinach Ephedra, moze byc rowniez otrzymywana syntetycznie. Dziala pobudzajaco na oba typy receptorowo adrenergicznych alfa i beta. Na receptory alfa dziala glownie posrednio poprzez zwiekszenie wydzielania uoradrenaliny w zakonczeniach nerwow wspolczulnych i poprzez hamowanie jej zawrotnego wchlaniania. Na receptory beta dziala glownie posrednio

Leki hamujace uklad wspolczulny

-alfa - adrenolityczne

-beta -adrenolityczne

-alfa,beta adrenolityczne

Leki alfa-adrenolityczne

Leki te w rownym stopniu blokuja receptory alfa1 alfa2.

Pierwsze ktore sie uzywalo byly alkaloidy sporyszu.

Ergometryna - stosuje sie w ginekologii jako srodek kurczacy macice

Ergotamina- silnie kurczy rozszerzone naczynia krwionosne i miesnie mamcyci, jest stosowana jako srodek p/migrenowy -Preparat: Cofecorn + kofeina-migreny, zaburzenia kurczliwosci naczyniu.

Dihydropochodne Alkaloidow sporyszu

Sa pozbawione dzialania miolitycznego - nie kurcza miesni gladkich naczyn i macicy.

Wykazuja tylko dzialanie sympatykolityczne i depresyjne na OUN.

Najwazniejsze z praktycznego punktu widzenia jest ich dzialanie hipotensyhne, oraz znoszace skurcze naczyn krwionosnych( migrena, choroba Raynauda)

Preparaty: DH-Ergotamina, Anavenol, Hydacorn, Venacorn

Wybiorcze leki alfa-adrenolityczne

-Nowe leki alfa-adrenolityczne dzialajace wybiorczo na receptory alfa i stosowane sa obecnie w terapii nadcisnienia. Leki te w odroznieniu od beta-adrenolitykow, wplywaja korzystnie na gospodarke jelitowa, podwyzszajac jedynie frakcje HDL.

-Leki te zmniejszaja przede wszystkim opor obwodowy nie wplywajac na czynnosc serca i nerek, mozna je stosowac z innymi lekami p/ nadcisnieniowymi, 1 x dziennie - ze wzgledu na dlugo okres poltrwania.

-Preparaty: PRAZOSYNA, TERAZOSYNA, DOKSAZOSYNA

Leki beta-adrenolityczne

Niekotre z nich dzialaja wybiorczo na receptory beta (leki kardioselektwyne), ale wiekszosc dziala nieselektywnie.

Leki te wywieraja trzy podstawowe dzialania lecznicze:

-p/nadcisnieniowe;

-p/arytmiczne;

-p/dusznicowe.

Wskazania: zaburzenia rytmu serca, choroba wiencowa, nadcisnienie tetnicze, nadczynnosc tarczycy, w okulistyce

Podzial lekow beta-adrenolitycznych:

Beta adrenolityki:

1. B1 adrenolityk (Kardioselektywnie)

a: atenolol (tenarmin)

b: Acebutolol(sectral)

c: Metoprolol (Betaloc)

d: Bisoprolol

2. Beta- adrenolityki o dzialaniu złożonym

a: Labetalol (Trandate)

b: Celiprolol (Selectal)

c: Carvedilol (Dilatend)

3. Beta 1 + Beta2 Adrenolityki (Nieselektywne)

a: propanolol (Inderal)

b: Oksprenolol (Trasicor, Coretal)

c: Alprenolol (Aptin)

d: Pindolol (Visten)

e: Sotalol (Sotacor, Sotalex)

f: Tymolol (Blocadren)

Leki alfa,beta-adrenolityczne

Jest to grupa lekow okreslanych jako nieselektywne, dzialajace antagonistycznie, w stosunku do wszystkich receptorow adrenergicznych. Naleza tu Labetalol (Lamitol) i Carvedilol (Vivacor). Znajduja zastosowanie w leczeniu nadcisnienia tetniczego, zarowno w mono - jak i w politerapii. Leki te dzialajace okreslane sa jako sympatykolityczne.

Leki alfa,beta adrenolityczne

-Rezerpina, alkaloid o strukturze indolowej, wyplukuje noradrenaline z magazynow i utrudnia jej gromadzenie w zakonczeniach ukladu wspolczulnego. Obecnie jest rzadko stosowana, wchodzi w sklad lekow zlozonych np. Normatens.

-Metylodopa, metylowy analog lewodopy, hamuje uwalnianie noradrenaliny, obniza cisnienie krwi, zmniejszajac opor obwodowy.

-Klonidyna pochodna imidazoliny, o zlozonym mechanizmie dzialania, szeroko wykorzystywana w chorobie nadcisnieniowej oraz w jaskrze jako srodek obnizajacy cisnienie srodgalkowe

-Guanetydyna jest pochodna guanidyny o dzialaniu hamujacym neurony adrenergiczne

Receptory ukladu przywspolczulnego

-wyroznia sie dwa rodzaje receptorow acetylocholinowych:

-receptory muskarynowe (m)

-receptory nikotynowe (n)

-Sa one rozmieszczone w roznych czesciach ukladu autonomicznego, a ich nazwy wywodza sie od naz alkaloidow, bedacych agonistami poszczegolnych receptorow: muskaryny (wyodrebnionej z muchomora czerwonego) i nikotyny ( otrzymywanej z tytoniu).

Preparaty dzialajace bezposrednio na receptory cholinergiczne

-Acetylocholina neuroprzekaznik o duzym powinowactwie do receptorow cholinergicznych jest polaczeniem zbyt nietrwalym aby mogla znalezc zastosowanie w lecznictwie. Jest wykorzystywana jedynie w okulistyce w formie 1% roztworu chlorowodorku. Znaczenie trwalsze okazaly sie jej pochodne.

-Karbachol - stosowany w lecznictwie w formie chlorku, w atonii przewodu pokarmowego i pecherza moczowego oraz w okulistyce (jaskra). Pobudza oba typy receptorow.

-Pilokarpina - jest naturalnym alkaloidem imidazolowym, obecnie otrzymywanym syntetycznie.

-Fizostygmina - stosowaniu w leczeniu jaskry

Leki hamujace uklad przywspolczulny

-Leki tej grupy okreslane sa takze jako antagonisci receptorow muskarynowych lub leki cholinolityczne. Mechanizm ich dzialania polega na blokowaniu receptorow cholinergicznych, ktore staja sie niewrazliwe na uwalniania w zakonczeniach nerwow przywspolczulnych acetylocholine.

Leki parasympatykolityczne

-Lekami parasympatykolitycznymi ( cholino litycznymi) nazywamy leki, ktore porazaja uklad przywspolczulny (receptory) i wylaczaja wszystkie narzady spod jego wyplywu. Dzialanie farmakologiczne tych lekow jest najwyrazniej zaznaczone w zakresie zmian czynnosci przewodu pokarmowego w mniejszym stopniu dotyczy zmian czynnosci ukladu krazenia krwi.

Dzielimy je na 2 grupy:

1 Alkaloidy tropanowe i ich pochodne:

a: pochodne tropiny:

Atropina, homatropina, metyloatropina

b: pochodne skopiny:

hioscyna, metylohioscyna

2. Syntetyczne zwiazki o dzialaniu atropino podobnym

Leki hamujace uklad przywspolczulny

-Hamowanie aktywnosci ukladu przywspolczulnego powoduje rozluznienie miesni gladkich przewodu pokarmowego, drog zolciowych i moczowych, rozszerzenie oskrzeli, zreniz i przyspieszenie czynnosci serca oraz zmniejszenie wydzielania gruczolow wydzielnia zewnetrznego.

-Do lekow cholinolitycznych zaliczamy pochodne tropanu (naturalne alkaloidy i ich polsyntetyczne pochodne).

-Alkaloidy tropanowe wystepuja w wielu roslinach rodziny Psiankowatych (Solanaceae). Do najwazniejszych naleza atropina i hioscyjamina.

Alkaloidy tropanowe-atropina

-zwiazki te charakteryzuja sie podwojnym dzialaniem - obwodowym i osrodkowym. Pochodne syntetyczne alkaloidow tropanowych sa pozbawione dzialania osrodkowego.

-Atropina dzieki swojemu silnemu dzialaniu parasympatykolitycznemu zmniejsza napiecie wszystkich miesni gladkich oprocz miesni naczyn krwionosnych i zwieraczy. Szczegolnie silnie dziala na przewod pokarmowy w dawnkach leczniczych hamuje glownie nadmierne skurcze (kolki), nie znosi natomiast prawidlowej perystaltyki, a zwlaszcza nie dziala na jelito grube. Atropina podwyzsza cisnienie srodgalkowe i powoduje silne i dlugotrwale rozszerzenie zrenic i porazenie akomodacji otrzymujace sie do kilku dni. Na osrodkowy uklad nerwowy ATROPINA dziala pobudzajaco zwlaszcza na osrodki autonomiczne, wywolujac pobudzenie oddechu niekiedy podwyzszenie cisnienia krwi.

Syntetyczne leki parasympatykolityczne

-Wlasciwosci parasympatykolityczne ma wiele grup lekow miedzy innymi niektore leki p/bolowe, leki neuroleptyczne (pochodne fenotiazyny), anksjolityczne (hydroksyzyna), leki p/ parkinsonowe.

-OXYPHENONIUM dziala parasympatykolitycznie zwlaszcza w obrebie przewodu pokarmowego oraz ganglioplegicznie, silnie hamuje motoryke przewodu pokarmowego jak rowniez wydzielanie soku zoladkowego:

Praparaty: Spasmophen, Spasmophen duplex - tabletki, Spasmobamat - tabletki

-Oksybutynina - stosowana przede wszystkim w stanach skurczowych pecherza moczowego, w nietrzymaniu moczu i moczeniu nocnym.

Preparat: Ditropan - tabletki

Syntetyczne leki pochodne alkaloidow tropanowych

-Adyfenina - (vegantin) dziala przeciwskurczowo i miejscowo znieczulajaco stosowany w leczeniu stanow skurczowych narzadow trzewnych

-tropikamid - dziala podobnie jak atropina ale szybciej i krocej. Lek stosowany jako srodek rozszerzajacy zrenice, w diagnostyce oraz przed zabiegami w ramach premedykacji.

Zastosowanie - preparaty

1. w biegunce, w wymiotach, kolkach jelitowych

2. w nadmiernym wydzielaniu soku zoladkowego (zawsze lacznie z lekami neutralizujacymi kwas solny)

3. w dychawicy oskrzelowej

4. w okulistyce - celu diagnostycznego rozszerzenia zrenic ( nie stosowac w jaskrze)

5. w nadmiernych potach

6. w zatruciach srodkami fosforoorganicznymi

7. w premedykacji do znieczulenia ogolnego

Atropinum sulphuricum - w postaci proszkow oraz 1% krople do oczu

-Bellapan - zespol alkaloidow pokrzyku - tabletki

-Bellergot - alkaloidy pokrzyku + ergotomina + fenylobarbital - tabletki

-tolargin - atropina + papaweryna + metamizol - czopki

-spasticol - alkaloidy pokrzyku + papaweryna - czopki

Leki spazmolityczne muskulotropowe

w ten sposob dzialaja papaweryna i jej pochodne

DROTAWERYNA (NO- SPA) dziala silniej i dluzej od papaweryny

-Leki spazmolityczne o dzialaniu neuromuskulotropowym sa to leki syntetyczne, ktore poza wplywem rozkurczajacym, bezposrednim na miesnie gladkie, dzialaja rowniez cholinolitycznie, blokujac receptory muskarynowe.

Leki stosowane w stanach skurczowych miesni gladkich

Leki hamujace czynnosc skurczowa miesni gladkich nazywamy lekami spasmolitycznymi. mozemy wyroznic wsrod nich dwie duze grupy lekow:

1. leki spasmolityczne dzialajace posrednio

2. leki spasmolityczne dzialajace bezposrednio

Leki dzialajace posrednio dzialajace poprzez receptory ukladu autonomicznego i ich dzialanie spasmolityczne odnosi sie tylko do pewnej grupy miesni majacych odpowiednie receptory (np. miesnie gladkie naczyn krwionosnych), w przeciwienstwie do spasmolitykow bezposrednich, ktorych dzialanie jednakowo obejmuje wszystkie grupy miesni gladkich

Leki spasmolityczne dzialajace posrednio

1. parasympatykolityki - np. atropina, hiscyna, hamuja one skurcze i obnizaja napiecie miesni gladkich przewodu pokarmowego i oskrzeli, nie znosza natomiast skurczu miesni gladkich naczyn krwionosnych.

2. Leki alfa-adrenolityczne DIHYDROERGOTAMINA, TOLAZOLINA znosza skurcze miesni gladkich naczyn krwionosnych, dlatego stosuje sie je m.in w chorobie Reynauda, w migrenie bladej oraz chorobie Burgera.

3.Leki beta-adrenolityczne np. orcyprenalina,fenoterol dzialaja na miesnie gladkie oskrzeli i hamuja skurcze miesniowki macicy. Stosowane sa przede wszystkim w astmie oskrzelowej oraz jako leki tokolityczne w zagrazajacym poronieniu.

4.Leki wplywajace na receptory enkefalinergiczne w miesniach gladkich TRYMEBUTYNA pierwszy syntetyczny agonista enkefaliny dzialajacy wylacznie obwodowo. Preparaty TRIBUX, DEBRIDAT reguluja perystaltyke jelit, pobudzaja miesnie jelit o obnizonej czynnosci oraz dzialaja spazmolitycznie na miesnie o wzmozonej pobudzliwosci ruchowej.

Leki spasmolityczne dzialajace bezposrednio - miolityczne

1.Metylkoksantyny- kofeina, teobromina, teofilina dzialaja rozkurczowo na miesnie gladkie roznych narzadow. A zwlaszcza na miesniowke oskrzeli i naczyn krwionosnych. W stanach skurczowych obwodowych naczyn krwionosnych stosujemy pochodna metyloksantyny : PENTOKSYFILINE

preparaty: THEOSPIREX, THEOPLUS, AFONILIUM, RETARD EUPHILIN CR RETARD, PROASTMIN, EMPHYSAL, DIPROFILINA, POLFILINA, DARTELIN, AGAPURIN RETARD, PENTOHEXAL

2.alkaloidy izocholinowe - papaweryna, drotaweryna, moksaweryna glownie stosuje sie je w kolkach (watrobowej, nerkowej, jelitowej)

Preparaty: papaverinum hydrochloricum, no-spa, no-spa forte

3. pochodne kwasu nikotynowego sa to zwiazki ktore bezposrednio porazaja miesnie gladkie naczyn krwionosnych wywolujac ich rozszerzenie, wywolujac charakterystyczne zaczerwienienie skory i uczucie goraca. Stosuje sie je w stanach skurczowych naczyn obwodowych, zaburzenia krazenia mozgowego np. choroba Burgera, Raynauda oraz w odmrozeniach.

Preparaty: PROVASAN, CARDILAN, SADAMIN

4. azotany i azotyny dzialaja porazajaco na miesnie gladkie powoduja rozszerzenie naczyn krwionosnych ze znaczym obnizeniem cisnienia krwi, rozszerzenie oskrzeli. Stosowane sa w napadach dusznicy bolesnej.

Preparaty: NITROGLICERYNA, ISOSORBIT, NITROMINT aerosol

Azotany i azotyny (NITRATY

-organiczne estry kwasu azotowego (-c-o-no2) i azotowego (-c-o-no)

-donory tlenu azotu

-dzialanie: naczynia zylne ( i tetnicze), co wywoluje zmniejszenie naplywu krwi do serca, spadek pojemnosci lewej komory, obnizenie cisnienia jej napelniania (zmniejszenie obciazenia wstepnego serca)

Leki miolityczne c.d

5.Antagonisci kanalu wapniowego sa to zwiazki ktore przez zablokowanie kanalu wapniowego powoduja zablkowanie doplywu jonow wapniowych do wnetrza komorki miesniowej. W naczyniach krwionosnych objawia sie ro rozkurczem a w sercu zmniejszeniem sily skurczow i zwolnieniem akcji serca, stosowane sa w zaburzeniach ukrwienia osrodkowego ukladu nerwowego, blednika, chorobach naczyn obwodowych

preparaty; cynaryzyna, flunaryzyna