PSYCHOLOGIA KLINICZNA
Wykład 1
Psychologia kliniczna :
jest jedna z dziedzin psychologii stosowanej
zainteresowanie wzrosło przeważnie po II w .ś
Pierwotnie miała wyłącznie medyczny charakter –opierała się o kliniki i człowieka chorego,stąd nazwa z gr. Klinikos-łóżko.
Metoda kliniczna- oznacza jednostkowe ,psychologiczne badanie człowieka.
Z biegiem czasu zakres działalności psychologa klinicznego rozszerza się i dziś obejmuje człowieka chorego ale też człowieka zdrowego ,wymagającego konkretnej porady
Wiedza podstawowa i teoretyczna to wg Altamana „kamienie milowe” edukacji akademickiej
Wiedza prof.-znajomość zasad i procedur ,postępowanie używane e stosunku do wiedzy psychologicznej do rozwiązania zadań praktycznych
Wiedza społ-responsywna –gromadzona przez psychologów praktyków , najsilniej dynamizowała przemiany w psychologii klinicznej „wiedza gorąca” podrzucone nauce przez praktykę. Ten typ wiedzy wpływa na rozwój nowych dziedzin i obszarów badań.
Przedmiot/podmiot psychologii klinicznej
człowiek wykazujący odchylenie od normy w jakiejkolwiek formie.
badania ograniczają się prawie wyłącznie do badań indywidualnych.
Lightner Witmeraojciec psychologii klinicznej .
Początek psychologii klinicznej-1890 pojawienie się testów umysłowych Jamesa Mc Keen Cattella.
1896-pojawienie się pierwszej kliniki psychologicznej.
4czynniki rozwoju psychologii klinicznej :
*Witmer jako pierwszy zwrócił uwagę na korzyści płynące ze współpracy psychiatry ,psychologa i asystenta społecznego.
*1905-pojawienie się testu do badania indywidualnego inteligencji. Bineta Simona (test nie zawierał błędów )
*Nowe prądy psychiatrii ( Charcot ,Janet, Carpenter, Maudsley, Mitchell i Freud)
* Czwarty czynnik rozwoju psychologii klinicznej zapoczątkował Clifford W. Beers w roku 1909 ruch Higieny Psychologicznej.
„Umysł ,który sam siebie odnalazł”wspomnienia z pobytu w szpitalu psychiatrycznym.
Kay Redfield Jamison-„niespokojny umysł” Pamiętnik nastojów i szaleństwa.
WYKŁAD Z 26.10.12
ZACHOWANIA ODBIEGAJACE OD NORMY :
-Zachowania dewiacyjne – zachowanie , które w rożny sposób odbiegają od standardów przyjętych powszechnie, akceptowanych społecznie
-Zachowania odmienne – zachowanie, które w znaczny sposób różni się od przyjętych społecznie norm
-Zachowania zaburzone- oznacza brak integracji, co może powodować upośledzenie radzenia sobie w sytuacjach
-Zachowania dziwaczne – w skrajny sposób odbiegające od społecznie przyjętych norm
KLASYFIKACJA CHORÓB:
ISD-10
DSM IV
PODEJSCIE PATOGENETYCZNE W PSYCHOLOGI KLINICZNEJ :
-nastawione na poszukiwanie przyczyn i uwarunkowań zburzeń
-ogólne założenie: związek miedzy czynnikami chorobotwórczymi (patogenem) a procesem chorobowym
-Patomechanika – mechanizm współdziałania czynników chorobowych, które leża u podłoża objawów i tworzą dynamiczną strukturę procesów chorobowych
Podział chorób na:
zakaźne, urazy, zatrucia metaboliczne, choroby cywilizacyjne
psychosomatyczne:
~ somatyczne
~psychiczne
Czynniki chorobotwórcze:
– PSYCHOGENNE- dotyczy rozwoju struktur osobowości , rozwoju więzi itd.
- SOMATYCZNE – dotyczy ciała, funkcje układu nerwowego, czynniki zakaźne , toksyczne
- ENDOGENNE – związane z predyspozycja genetyczną i cechami konstytucjonalnymi organizmu i osobowości człowieka
- BIOLOGICZNE- genetyczne, somatyczne i konstytucjonalne
- PSYCHOLOGICZNE- sytuacje i osobowość
- SPOŁECZNO-KULTUROWE- wychowani, grupy społeczne
Modele powstawania chorób:
model uproszczony (nie występuje w rzeczywistości) : działa jeden czynnik patogenetyczny na powstanie choroby
najczęściej współdziałanie wielu powiązanych ze sobą czynników przyczynia się do powstania choroby
model bio-psycho-społeczny -jeden czynnik jest dominujący i sprawczy, ale współdziała z resztą lub jak mechanizmy oddziałują na siebie tworząc zaburzenie
Teoria patogenezy T. Bilikiewicza
patogeneza zaburzeń psychologicznych jest zjawiskami wielowymiarowymi i dynamicznymi
w toku ontogenezy nakładają się czynniki i warstwy procesu patogenetycznego
Psychopatologia współcześnie wykorzystywana jest:
model podatności- stres
-model współdziałania rożnych czynników w genezie zaburzeń
-podatność na zaburzenia
predyspozycje osoby: genetyczne, osobowościowe
podatność + stres = zaburzenie
\tj. Czynnik stresujący, patogen
model czynników ryzyka
w Polsce prof. Wrześniewski
-najlepiej opracowane w wyniku badań epidemiologicznych chorób serca
-do chorób tych dochodzi na skutek nakładania się czynników biologicznych i osobowościowych
PODEJSCIE SALUTOGENETYCZNE W PSYCHOLOGI KLINICZNEJ
A. Antonovsky nawiązuje do transakcyjnej teorii stresu Lazarusa
-> Normalny stan funkcjonowania człowieka jest dynamicznym stanem równowagi
Człowiek cały czas spotyka się ze stresami, które człowiek reaguje, do których się dostraja.
Zdrowie psychiczne to proces stałego reagowania na wymagania otoczenia.
Wymiar zdrowia- pełny stan zdrowia fizycznego, psychicznego, społecznego
Wymiar choroby- stan głębokiej choroby zagrażającej życiu
Kontinuum- dynamiczne stany pośrednie względnego zdrowia i choroby
Poziom zdrowia (Kontinuum)- równoważenie procesów w czasie, zależy od transakcji pomiędzy stresami- wymaganiami otoczenia, a zasobami psychicznymi i wzorami zachowań w określonym kontekście
wg. Antonowskyego: Czynniki salutogenne powodujące zachowania , rozwój to:
uogólnione zasoby odpornościowe
stresory
poczucie koherencji
zachowanie i styl życia
Ad. 3 Poczucie koherencji
w jakim stopniu człowiek ma dominujące, trwałe, choć dynamiczne przekonanie o przewidywalności świata wewnętrznego i zewnętrznego
przekonanie o tym , ze sprawy prawdopodobnie przyjmą tak pomyślny lub nie pomyślny obrót jak uważamy na podstawie racjonalnych przesłanek
globalna orientacja człowieka wyrażająca stopień , w jakim człowiek ma dominujące, trwałe poczucie pewności :
1) bodźce dopływające ze środowiska wewnętrznego i zewnętrznego maja charakter u strukturalizowany, przewidywalny
2) ma dostęp do środków, które pomagają mu sprostać wymaganiom jakie stawiają bodźce
3) te wymagania muszą być wyzwaniem, by motywować do wysiłku ,ale takim któremu da rade sprostać
składniki poczucia koherencji :
- poczucie zrozumiałości
- poczucie zaradności, sterowalności
- poczucie sensowności
WG. ANTONOVSKIEGO PODEJSCIE PATOGENETYCZNE I SALUTOGENETYCZNE MOZNA UZNAC ZA KOMPLEMENTARNE.
STRES
-Definicja Stresu- szkodliwy wpływ życia na nasz zdrowie fizyczne i emocjonalne.
-Def.z fizyki -nacisk siły oddziaływający na jakiś system
wg. H Selye
-stres określa sumę wszystkich nieswoistych skutków działania rożnych czynników na człowieka
Stresory- czynniki wywołujące stres
-stres to nie specyficzna reakcja organizmu na wszelkie niedomagania
- stres to niespecyficzny zespól zmian psychofizjologicznych niezależnie od natury czynnika
Reakcja alarmowa – zmiany fizjologiczne w odpowiedzi na zwiększony bodziec OUN, organizm mobilizuje zasoby potrzebne organizmowi do reakcji na stres
(szybkie bicie serca- więcej tlenu w mięśniach w razie potrzeby ucieczki,
wzmożona praca gruczołów potowych- większa wrażliwość na dotyk itd)
Ogólny zespół adaptacyjny
szczególne znaczenie glikokortykoidowego hormonu – KORTYZOLU (produkowany przez korę nadnerczy i zwiększa poziom cukru we krwi, zapewniając energie mięśniom)
aminy katecholowe – ADRENALINA i NORADRENALINA (udostępniają dodatkowe zapasy tłuszczu do wytworzenia energii)
Cannon i Selye – zmiany te mogą być stymulowane przez bodźce psychiczne np. Lęk wyobrażeniowy
Stres jest reakcja na bodźce. Reakcja jest poprzedzona działaniem bodźca (stresora). Stresor żeby spowodować stres musi być postrzegany przez dana osobę jako znaczący. Bodziec staje się przyczyną stresu tylko gdy osoba tak go postrzega.
Rozwijająca się reakcja stresowa mobilizuje do:
- WALKI- podwyższa się noradrenalina
- UCIECZKI- podwyższa się adrenalina
- „ZAMROZENIA” i inne potencjalne reakcje
Bodźce SYMPATYKOMIMETYCZNE wywołują także reakcje stresową, są to:
gorąco, zimno, hałas, mechanizmy trawienia, kofeina, nikotyna, amfetamina itd.
Przygotowawcze bodźce aktywności , są niezbędne do podjęcia wysiłku fizycznego. Jest to istota reakcji stresowej.
Chroniczne występowanie reakcji stresowej może powodować choroby np.wrzody żołądka, zawały serca.
EUSTRES- dobry, mobilizujący stres, jaśniej się myśli, wzmaga aktywność poznawczą
DYSTRES- destrukcyjny, wyłączają się funkcje poznawcze, pamięć zawodzi, „paraliżuje”
Przebieg reakcji stresowej wg Selye
1) faza alarmowa – mobilizuje organizm
2) faza odporności – zrównoważenie wydatkowania rezerw przystosowawczych
3) faza wyczerpania – brak równowagi miedzy stresującymi wymaganiami środowiska a własnymi odpowiedziami na te wymagania
POWIERZCHNIOWA ENERGIA PRZYSTOSOWANIA- energia uruchamiana na każde żądanie, koszty rekompensuje z energii głębokiej
GŁĘBOKIEJ ENERGIA PRZESTOSOWANIA- mobilizacja zachodzi na drodze adaptacyjnych mechanizmów
homeostatycznych, straty są nieodwracalne- prowadzą do śmierci lub starzenia się
Miejscowy zespół przystosowania (LAS) – np. Oparzenie, następuje mobilizacja limfocytów by chroni zagrożone miejsce.
Ogólny zespół przystosowania (GAZ) – np.podwyższone ciśnienie krwi , powyż. temp.ciała, reakcja całego organizmu (3 fazy reakcji stresowej odnoszą się właśnie do GAZ)
LAZARUS- stres jako reakcja danej osoby z otoczeniem lub sytuacją,
Ocena poznawcza: podkreśla zmienność doznań i działań w sytuacji stresowej- gniew czy lęk pojawiają się na początku epizodu stresu mogą zmienić się w smutek lub radość. Ulec zmianie mogą tez sposoby radzenia sobie ze stresem oraz ocena sytuacji. Lazarus stres rozumie jako proces.
Emocje mogą być czynnikiem poprzedzającym radzenie sobie ze stresem jak i efektem tych działań.
Skala wydarzeń życiowych to skala wydarzeń stresujących.
PSYCHOSOMATYKA
Definicja psychosomatyki -całościowe ujmowanie problemów człowieka chorego
Postępowanie w psychosomatyce zmierza do zbadania wszystkich prawidłowych i nieprawidłowych funkcji organizmu w aspekcie powiązań psychologiczno- fizjologicznych celem integracji terapii somatycznej i psychologicznej.
Cyceron jako pierwszy zauważył powiązania ciała z psychiką w kontekście powstawania chorób.
Na każdą sytuacje składają się:
myśli
emocje
fizjologia
zachowanie
te wszystkie elementy tworząca sytuacje wzajemnie na siebie oddziaływają.
Medycyna psychosomatyczna zakłada holistyczne ujmowanie człowieka, zakłada, ze ustrój reaguje zawsze jako całość.
-Między psychiką a ciałem następuje wzajemne oddziaływanie
- Doznanie psychiczne ma swój fizyczny korelat i każda choroba cielesna zawiera co najmniej jeden składnik psychiczny.
WYKŁAD Z 23.11.12
ZABURZENIA ODRZYWIANIA
~Wskaźniki chorobowości i śmiertelności na ZO należą do najwyższych ze wszystkich zaburzeń psychicznych.
~ ZO wiążą się ze znacznym upośledzeniem funkcjonowania.
~ZO dotykają także zwierząt, jadłowstręt wywołany przez stres.
ANOREKSJA PSYCHICZNA
(jadłowstręt psychiczny)
Jest to intensywny lęk przed przybraniem na wadze. Bezpodstawne narzekanie na nadwagę, odmowa regularnego odżywiania się.
Zaburzony lub niewłaściwy obraz własnego ciała wpływający na samoocenę. Spadek ciężaru ciała poniżej 85% właściwej wagi. U kobiet zaburzenia miesiączkowania. Pojawia się najczęściej u dzieci.
Podział na:
Typ ograniczający ( obsesyjna samokontrola, trudności w życiu społecznym )
Typ objadająco-przeczający ( nadużywanie szkodliwych substancji, trudniej i dłużej się leczy )
Cechy osoby chorej:
~duży dystans emocjonalny i zahamowania poznawcze,
~preferowanie ustalonego porządku; przewidywalne środowisko, kłopoty z przystosowaniem się do zmian
~zwiększony konformizm i uległość wobec innych
~unikanie ryzyka, silne uczucie niepokoju w sytuacjach stresowych
~skłonność do perfekcjonizmu
Rodzinę anorektyków cechuje :
~ograniczona tolerancja, napięcie psychologiczne
~nacisk na „właściwe” zachowanie i przestrzeganie reguł
~sterowanie dzieckiem przez rodziców, zniechęcanie do dążeń autonomicznych i samorozwoju
~słaba umiejętność rozwiązywania konfliktów
BULIMA PSYCHICZNA
(żarłoczność psychiczna)
Występowanie epizodów przejadania się i utraty kontroli ( i towarzyszące POCZUCIE utraty kontroli). Może być powodowane przez stres.
Niewłaściwe zachowania mające na celu potrzymanie przybierania na wadze ( zbyt intensywne ćwiczenia, środki wymiotne, głodzenie się )
Można uznać ze to bulimia, gdy epizody przejadania się i destrukcyjne pojawiają się przynajmniej 2 razy w tyg przez 3 miesiące.
Masa ciała i wygląd graja olbrzymią role w samoocenie.
Nie ma istotnej niedowagi.
Bulimia pojawia się około 20 r.ż.
CECHY OSOBOWOŚCI CHOREGO I RODZINY PODOBNE JAK W PRZYPADU ANOREKSJI. Można jedynie dodać:
~wysokie oczekiwania rodziców
~krytyczne komentarze na temat sylwetki,wagi
~dieta innych członków rodziny.
Zaburzenia powiązane z bulimią:
~anoreksja, napadowe objadanie się, depresja, zachowania impulsywne, zaburzenia osobowości typu borderline
NAPADOWE OBJADANIE SIĘ
pojawia się w późnym wieku około 40-50
objadanie się bez pozbywania się nadwagi, chorują na nadwagę
Cechy osobowości chorego:
~mogą mieć trudności w rozwiązywaniu życiowych problemów
~drażliwi, gniewni, depresyjni, skoncentrowani na sobie, bardzo podatni na stres
~nieprawidłowy sposób myślenia i przetwarzania informacji (zniekształcenia poznawcze, najczęściej występujące: 'wszystko labo nic' )
ZASTOSOWANIE TRENINGU UWAŻOŚCI W LECZENIU ZABURZEŃ ŁAKNIENIA
mindfulness -bycie tu i teraz
typowy program trwa 8-10tyg
zyskiwanie kontroli i zdolności wyboru
zamian samokarania do bycia uprzejmym, przyjaznym, dobrym dla siebie
zmiana z unikania do świadomości
ZABURZENIA OSOBOWOŚCI
Utrwalone, sztywne, dezadaptacyjne wzorce postrzegania i reagowania na otoczenie
Powodują zaburzenia funkcjonowania i prowadzą do subiektywnego cierpienia
Nie stawia się diagnozy zaburzeń osobowości u osób poniżej 18 r.z., gdyż zachowania i reakcje w okresie dojrzewania zmieniają się ciągle i mogą być tylko pozornie podobne
ZABURZENIA OSOBOWOŚCI NIE SĄ ZESPOŁAMI KLINICZNYMI, A SĄ TO STAYNY BEHAWIORALNE I PSYCHOSPOŁECZNE.
Zaburzenia osobowości nie jest chorobą , ale towarzyszy często chorobą klinicznym.
Podział zaburzeń osobowości:
Zaburzenia, które wyglądają na dziwaczne lub ekscentryczne
- osobowość paranoiczna- przewrażliwiona , podejrzliwa, niepewna
- o.schizoidalna- samotnik, trudności z wyrażaniem uczuć
- o.schizotypowa- osobowość ekstrawertyczna, dziwnie(oderwane od rzeczywistości) myśli i mówi, „dusi” emocje
Zaburzenia, które wyglądają na emocjonalne , dramatyczne
-osobowość histeryczna- zachowanie teatralne, płytka uczuciowo, próżna, skłonna do irytacji i złosci
- o.narcystyczna – egoistyczna, domagając się zachwytów
- o.antyspołeczna – osoba nieprzestrzegająca norm, nie zdolna do wyciągania wniosków, manipuluje otoczeniem, nieodpowiedzialna
- pograniczne zaburzenie osobowości (borderline) – osoba drażliwa, chce być doceniana, kochana a zarazem jest nie znośna, boi się odrzucenia i samotności, potrzebuje bliskości ale zniechęca ludzi, niestabilna emocjonalnie, skłonność do autodestrukcji, osoby roszczeniowe
Zaburzenia oparte na lęku
- osobowość unikająca- nieśmiała, obawiająca się ryzyka, odrzucenia, niepewna
- o.zależna- niedojrzała,bezradna, uległa
- o.obsesyjno-kompulsywna – pedantyczna, perfekcyjna, kontrolująca siebie i innych
- o.bierno-agresywa – np. Uparta i mało efektywna w działaniu
ZABURZENIA LĘKOWE
Lęk bywa niepokojem, strachem, zdenerwowaniem
Podział:
Fobie (przed określanymi rzeczami, np. Lek wysokości )
Napady paniki ( silne uczucie leku, któremu towarzyszy myśl, ze zaraz umrze lub zwariuje )
Zespół stresu pourazowego ( powtarzające się wspomnienia traumatycznych przeżyć z towarzyszącym uczuciem silnego niepokoju )
Zaburzenia obsesyjno-kompulsywne ( ciągle myślenie o czymś lub robienie czegoś)
Zespół leku uogólnionego ( utrzymujące się przez dłuższy czas uczucie lęku, zmartwienia )
Przyczyną może by ważne wydarzenia w życiu lub otoczenie:
przeżycie traumatyczne
choroby, śmierć, rzeczy, których nas nauczono (np. Jeśli się pobrudzisz będziesz chory)
rzeczy, które zaobserwujemy
sytuacje , które wydają się zbyt trudne, aby sobie z nimi poradzić
Profile leku:
MYSLI
-przeceniamy zagrożenie
-nie doceniamy swoich umiejętności
-nie doceniamy dostępnej nam pomocy
-myślenie poradzę czy nie poradzę sobie z problemem
-martwimy się, nachodzą nas katastroficzne myśli
NASTROJE
-zdenerwowanie
-drażliwość
-lęk
-panika
REAKCJA ORGANIZMU
-spocone dłonie
-napięcie mięśni
-przyspieszone bicie serca
-zarumienione policzki
-poczucie pustki w głowie
ZACHOWANIE
-unikanie sytuacji
-wycofanie się z sytuacji, gdy zacznie się odczuwa lęk
-próbowanie kontrolowania wszystkiego i robienia perfekcyjnie, żeby zapobiegać niebezpieczeństwu
Charakter zagrożenia:
fizyczny (wierzymy,ze coś zagraża naszemu zdrowiu lub życiu)
społeczny (boimy się odrzucenia,upokorzenia lub wstydu)
mentalny (boimy się ze zwariujemy)
Pokonywanie lęku:
-zmiana struktur poznawczych
-trening relaksacyjny
DEPRESJA
Stany depresyjne można podzielić na 3 grupy:
-grupę stanów depresyjnych niestepujących w przebiegu nawracających zaburzeń afektywnych
-depresja występująca w przebiegu różnorakich schorzeń , nazywana też depresją objawowa oraz semantyczna
-depresje psychogenne, będące dużą i nie jednorodną grupą
W psychopatologi stosowane jest obecnie zamienne określenia: zaburzenia afektywne i zaburzenia nastroju.
Hipokrates jako pierwszy rozpoznał dzisiejszą depresje nazywając ją melancholią.
Paul Julius podzielił depresja na endogenną(nie wiadomo skąd) i egzogenną(czynnik zewnętrzny).
W XVIII wieku zaczęto ozywać określenia depresja.
Dystymia – chroniczna niemożność do radości
Prof. Pużyński :
CHAD- zespoły depresyjne i maniakalne, hipomaniakalne, występują u osób otwartych, cykl choroby twa około 3 miesiące i ma 6-7 faz, choroba jest dwubiegunowa, wystarczy jeden epizod maniakalny by zaklasyfikować do tej grupy . Moze występować tu HIPERSOMIA – nadmierne spanie.
CHAJ- depresja nawracająca, wyłącznie zespoły depresyjne , występuje u osób melancholijnych, neurotycznych, zamkniętych w sobie, cykl trwa około 6 miesięcy i ma 3-4 fazy
PSYCHOLOGICZNE KONCEPCJE DEPRESJI:
Freund – Koncepcje psychoanalityczne
Obniżenie poczucia własnej wartości w przypadku depresji endogennej jest wynikiem przeżyć z dzieciństwa. Do powstanie depresji potrzebne są 3 warunki :
~utrata obiektu miłości
~ambiwalencja doświadczanych uczuć
~regresyjne wycofanie libido do własnego systemu ego
Aron Beck – Podkreśla role procesów poznawczych przy pojawieniu się depresji
3 podstawowe przyczyny:
~ TRIADADEPRESYJA- negatywne przekonanie na temat własnej osoby, świata i przyszłości
~ BŁĘDNE PRZETWARZANIE INFORMACJI / błędy w myśleniu/ -osoba selekcjonuje aspekty rzeczywistości na których się koncentruje, popełnia błędy logiczne, wyciąga pochopne wnioski
~ NEGATYWNY CHEMAT JA – odnosi się do uporządkowanych przekonań i założeń na temat własnej osoby
Style osobowości wg. Becka
styl osob.socjotropiczny
styl osob.autonomiczny
TEORIA WYUCZONEJ BEZRADNOŚCI
nie wierzy, że może coś zrobić, nie ma poczucia kontroli. „jestem nieudacznikiem a to się nie zmieni”
RUMINACJE -tendencja do rozpamiętywania negatywnych doświadczeń