Gospodarka przestrzenna umcs wykłady

WYKŁADY Z GOSPODARKI PRZESTRZENNEJ

ekonomia III rok – prof. dr hab. U. Wich

semestr zimowy 2004/2005

egzamin 25.01.2005 8.00-9.30 test wyboru

WYKŁAD 1 – 4 X 2004

Przestrzeń – składa się na nią wiele elementów przyrodniczych i antropogenicznych (stwo­rzonych przez człowieka), które są podłożem dla wszelkiej działalności człowieka. Stosunek człowieka do przestrzeni był w różnym czasie inny. Przy małej liczebności populacji prze­strzeń była duża. Obecnie zupełnie inaczej patrzy się na przestrzeń. Stara się gospodarować przestrzenią racjonalnie, bo jest ona ograniczona. Przestrzeń traktuje się jako czynnik warun­kujący wzrost gospodarczy.

Gospodarka przestrzenna jest dyscypliną naukową (interdyscyplinarną), której przedmiot zainteresowań obejmuje całokształt zmian w przestrzennej strukturze gospodarstwa narodo­wego zachodzących w procesie gospodarowania. Wyrosła z urbanistyki i architektury. Prze­strzenną strukturę gospodarstwa narodowego tworzą regiony. Struktura jest oceniana przez poziom rozwoju regionów.

Gospodarka przestrzenna jest płaszczyzną do konfrontacji praw nauki z działaniami prak­tycznymi, które znajdują wyraz w polityce przestrzennej i planowaniu przestrzennym.

Na gospodarkę przestrzenną składają się następujące dziedziny:

Polityka przestrzenna, ekonomiczna, społeczna – odgrywają bardzo dużą rolę w gospodarce, przenikają się między sobą.

Polityka ekonomiczna ma największy udział w gospodarce

Polityka społeczna – ograniczona do spraw socjalnych – zabezpieczenie grup najsłabszych.

Najważniejszym narzędziem realizacji polityki przestrzennej jest planowanie, trudno wpły­nąć na zagospodarowanie, jest trwałe.

Po okresie socjalizmu (kompromitacji planów 5-letnich) powstała niechęć do słowa planowa­nie.

Gospodarka przestrzenna (nazwa) – dominacja spraw związanych z zagospodarowaniem terenów miejskich, przyrody, sprawy techniczne

Gospodarka przestrzenna = planowanie przestrzenne = polityka regionalna (była część po­lityki gospodarczej) = podstawy planowania przestrzennego

W latach 20-tych z tłumaczenia nazwy niemieckiej:

Raumwirtschaft – gospodarka przestrzenna

Ogromny wkład miał opis przestrzeni – space economy

Walter Isard jest twórcą „regional science” – nauka o regionie

WYKŁAD 2 – 11 X 2004

Zarys przedmiotu:

Literatura:

  1. R. Domański: „Gospodarka przestrzenna”. PWN. Warszawa 2002.

  2. R. Domański: „Podstawy planowania ekonomicznego”. PWN. Warszawa 1998.

  3. R. Domański: „Przestrzenna transformacja gospodarki”. PWN. Warszawa 1997.

  4. „Polska przestrzeń a wyzwania XXI wieku”. Pod red. J. Kołodziejskiego. "Biuletyn KPZK PAN" z. 176, 1997.

  5. „Transformacja polskiej przestrzeni w perspektywie integracji europejskiej”. Pod red. J. Kołodziejskiego. "Biuletyn KPZK PAN" z. 189, 1999.

  6. I. Pietrzyk: „Polityka regionalna Unii Europejskiej i regiony w państwach członkowskich”. PWN. Warszawa 2001.

  7. „Nowe kierunki badawcze w regionalistyce” Domański. S.204, ’03

  8. „Studia regionalne i lokalne” UW kwartalnik

Rodzaje przestrzeni

  1. Przestrzeń geodezyjna – cały glob, ziemia, oceany, morza

  2. Przestrzeń geograficzna – część przestrzeni geodezyjnej z wyłączeniem mórz i oceanów

  3. Przestrzeń ekonomiczna – część przestrzeni geograficznej, która jest w użytkowaniu czło­wieka (jest zamieszkana, zagospodarowana przez człowieka)

Cechy charakterystyczne przestrzeni:

WYKŁAD 3 - 18 X 2004

Uwarunkowania funkcjonowania państwa

  1. wewnętrzne – pasywa i aktywa kraju.

Aktywa – potencjał gospodarczy, ludnościowy, zasoby naturalne, a także te stworzone przez człowieka, wykształcenie społeczeństwa, jego zdolności i ambicje, przedsiębiorczo­ść.

Pasywa – opóźnienia, niedostatki w sferze materialnej i niematerialnej

Nie można zapomnieć historycznej przeszłości. Całość uwarunkowań wewnętrznych kształtuje charakter i strukturę odczuwanych potrzeb i podejmowanych zadań przez państwo, co znajduje odzwierciedlenie w prowadzeniu strategii kraju. Istotnym skład­nikiem strategii kraju jest polityka regionalna.

Spojrzenie na państwo jako na całość tzn. polityka może wybrać sposób oddziaływania na regiony socjalna tzn. wspieranie ze środków budżetowych upadających regionów np. gór­nictwo. Takie wspomaganie biednych regionów zawsze odbywa się kosztem regionów sil­nych. Państwo może też wspierać regiony silne, aby nie marnować środków. W rzeczywi­stości funkcjonuje mechanizm mieszany.

  1. Zewnętrzne – co się dzieje u naszych sąsiadów. Istotne jest to, jaki model jest realizowa­ny w innych krajach bo wtedy swoją politykę trzeba dostosować do innych krajów.

Przestrzeń ekonomiczną można podzielić na

Wyróżniamy układy:

  1. Układy węzłowe

Reprezentowane są przez miasta. Mogą to być pojedyncze miasta zespoły miast lub aglo­meracje

Układy węzłowe – miasta są oznaczone na mapie w postaci punktów, które tworzą węzły.

  1. Układy pasmowe

Wiążą wzajemnie ze sobą układy węzłowe z państwami ościennymi. Jest reprezentowany przez infrastrukturę techniczną

Każde urządzenie infrastruktury technicznej ma 3 elementy:

Wszystkie elementy infrastruktury technicznej tworzą węzeł pasmowy

  1. Układy strefowe

Wieloprzestrzenne formy gospodarowania (rolnictwo, leśnictwo, turystyka, wypoczynek). Do tego układu zaliczamy też całe osadnictwo wiejskie. Wymagają dużych przestrzeni.

Układ węzłowo – pasmowy – pasma tworzą szkielet łączący strukturę przestrzenną kraju. Układ ten nabiera coraz większego znaczenia.

Strefy wyznaczone przez siatkę pasm

pionowych i poziomych

Największe miasta kraju

Układ struktury przestrzennej jest ukształtowany historycznie. Struktura jest zrówno­ważona – równomierne nasycenie wielkich miast ludnością. Obecnie Warszawa zaczyna do­minować pod względem ludności nad innymi miastami.

Trzonem układu węzłowego są wielkie miasta. Aglomeracje przekształcają się obecnie w metropolie.

Aglomeracje miejskie to zespoły miast i gmin wiejskich, które są ze sobą powiązane i ze sobą współpracują, zależą od siebie.

Wyróżniamy:

Aglomeracje – najwyższy efekt urbanizacji, są zbiorem jednostek administracyjnych o zróżnicowanym charakterze, które tworzą jedną całość. Są nieuchronnym następstwem procesu urbanizacji, są procesem żywiołowym.

Aglomeracje monocentryczne – jeden rdzeń aglomeracji:

Aglomeracje policentryczne – kilka równorzędnych miast pretenduje do roli rdzenia

Aglomeracje dwubiegunowe – dwa rdzenie (Toruńsko – Bydgoska)

W wielkich miastach mieszka ponad 30% ludności Polski. Wielkie miasta to również nagromadzenie instytucji, szkół wyższych. Dysponują one wykształconą kadrą. Charakteryzu­ją się zróżnicowaną strukturą spełnianych funkcji na rzecz regionów. W latach 90-tych wiel­kie miasta były lokomotywami rozwoju.

W wielkich miastach są zlokalizowane USŁUGI TERCJALNE – usługi najbardziej wyspecjalizowane (zarządzanie miastem, regionem, krajem, szkolnictwo wyższe i instytucje naukowo-badawcze). Na początku okresu transformacji Warszawa partycypowała w two­rzeniu PKB w ok. 16%, a osiem największych miast w 40%. Obecnie w przypadku samej Warszawy jest to 12,5%, Łódź, Kraków, Poznań po ok. 1,5-3%.

Nasza przestrzeń ulega procesowi metropolizacji.

Różnice między aglomeracją a metropolią:

Miasto oddziałuje na swoje zaplecze, pobudza rozwój regionu

Powody tworzenia korporacji w metropoliach:

  1. dostępność komunikacyjna

  2. metropolie stanowią centra dowodzenia i podejmowania decyzji strategicznych

  3. metropolie są centrami informacyjnymi. Im więcej jest siedzib korporacji trans­narodowych w metropolii, tym większa ranga metropolii.

Metropolie: Nowy Jork, Tokio, Londyn, Paryż.

Mamy również metropolie o zasięgu:

WYKŁAD 4 – 25 X 2004

Infrastruktura – podbudowa, podukład danego układu, zespół urządzeń i instytucji, które są nieodzowne dla należytego funkcjonowania gospodarki i dla życia ludności na każdym obszarze.

Ze względu na spełniane funkcje infrastrukturę dzielimy na

Zespół urządzeń, instytucji, które są nieodzowne (niezbędne) dla należytego funkcjo­nowania gospodarki na każdym terenie oraz niezbędne dla życia ludności. Umożliwia funkcjonowanie całego układu.

Transport, łączność, elementy sieciowe – drogi, koleje, urządzenia służące do regulacji klimatu, ochrony środowiska.

Obejmuje instytucje związane z oświatą, z ochroną zdrowia, opieką społeczną, wycho­waniem fizycznym, kulturą, rozrywką.

Instytucje, które wspomagają funkcjonowanie rynku (banki, fundacje, agencje wspiera­nia rozwoju).

REGIONALIZACJA I REGIONALIZM.

Region – umowna jednostka terytorialna, wyodrębniona pod kątem potrzeb.

Kryteria wyodrębniania regionów (przykładowe):

Region administracyjny powinna cechować zwartość pod względem gosp., społ., przyrod­niczym.

Podział administracyjny wiąże się z ustrojem i charakterem funkcjonowania państwa tzn. z wyborem modelu państwa. Obecnie mamy trójszczeblowy (trójpoziomowy) podział państwa:

Poziom I – 16 województw.

Poziom II – pośredni, nazywany jest subregionalnym poziomem powiatowym, 308 powiatów ziemskich i 65 grodzkich.

Poziom III to poziom lokalny tworzony przez 2489 gmin.

Regionalizacja – czynność wyodrębniania regionów przy pomocy określonych metod i wskaźników. Regionalizacja administracyjna posługuje się metodami, które służą kształtowa­niu przestrzennej organizacji państwa.

Regionalizacja administracyjna ma dwa wymiary:

  1. Polityczny – decentralizacja całej władzy państwowej (ustawodawczej i wykonawczej).

  2. Administracyjny w ścisłym tego słowa znaczeniu – decentralizacja administracji publicz­nej.

Stopień decentralizacji decyduje o ustroju regionu:

Obecnie w Polsce mamy model rządowo – samorządowy. Wybiera się sejmik wojewódzki na czele z marszałkiem, które to organy dysponują budżetem, którego niegdyś nie było. Ponadto istnieje wojewoda mianowany przez premiera, który prowadzi zewn. politykę regionalną.

Regionalizacja wiąże się z bezpośrednimi uwarunkowaniami funkcjonowania państwa, a nie tylko z wyborem modelu państwa.

Regionalizm – stan świadomości społecznej jaka istnieje w zbiorowości mieszkańców danych obszarów, w jej kręgach opiniotwórczych, elitarnych i przywódczych. Przejawia się to w poczuciu pewnej odrębności własnego terytorium, własnej odrębności. Poczucie odrębności ma bazę w historycznie ukształtowanych więzach społecznych i gospodarczych. Regionalizm przejawia się w zabudowie i w zagospodarowaniu. W procesie regionalizacji występuje bar­dzo wiele przesłanek, często rozbieżnych. Ważne jest to, by wyodrębnione regiony umożli­wiały prowadzenie polityki regionalnej. Jest to możliwe przy upodmiotowieniu regionów tzn. przy wprowadzeniu samorządu. Regiony muszą być jednostkami funkcjonującymi tzn. powi­nny charakteryzować się wspólnymi cechami przyrodniczymi, historycznymi, wspólnymi więzami, ale przede wszystkim powinny charakteryzować się zwartością gospodarczą. Nadaje ona regionowi jedność, a jednocześnie specyfikę, wyróżniającą dany region spośród pozosta­łych.

Region podlega określonym zmianom, które odzwierciedlają jego rozwój.

Rozwój regionalny – takie zmiany wewnętrzne i zmiany powiązań z otoczeniem ze­wnętrznym w wyniku, których następuje istotne wzbogacenie elementów składowych lub za­chodzących pomiędzy nimi relacji. Inaczej oznacza on stały wzrost potencjału gospodarczego regionu, poprawę warunków życia ludności na danym regionie.

Rozwój regionalny po roku 1989 ocenia się przez pryzmat trzech komponentów:

  1. Zasoby ludzkie

  2. Zasoby środowiskowe

  3. Zasoby gospodarcze

W zależności od przebiegu i tempa procesów rozwojowych wyróżnia się dwa typy regionów:

  1. Regiony kryzysogenne – w których baza ekonomiczna ulega systematycznemu ograniczaniu. Koszty dostosowań do nowych warunków rynkowych są bardzo wysokie, ubożeje społeczeństwo, wzrasta bezrobocie. Brak reakcji władz, kapitału rodzinnego i za­granicznego prowadzi do degradacji społeczno – ekonomicznej regionów. Są to regiony rolniczo – surowcowe, postpegeerowskie, oraz te, które żyły z przemysłu ciężkiego, obec­nie przestarzałego technologicznie.

  2. Regiony o strukturach ekspansywnych – które umiejętnie wykorzystują możliwości wynikające ze zmian strukturalnych w gospodarce oraz skutecznie sobie radzą z problemami wynikającymi z szybkiego rozwoju gospodarczego. Są to przede wszystkim wielkie miasta zlokalizowane głównie na zachodzie Polski. Istotne znaczenie ma tu stojący na wysokim poziomie kapitał ludzki, bogata i zróżnicowana struktura gospodarcza ośrodki badawcze, infrastruktura.

WYKŁAD 5 – 8 XI 2004

Restrukturyzacja – proces budowy, odnowa w nowej formie, przebudowa starej struktury. Nie oznacza to transformacji. Restrukturyzacja jest pojęciem węższym od transformacji. Jest to świadome działanie władz publicznych różnych szczebli realizowane wg określonego programu za pomocą odpowiednich mechanizmów, instrumentów ekonomicznych, działanie, które zmierza do zmiany w rzeczowej strukturze gospodarki. Celem jest zwiększenie efektyw­ności gospodarki i zmniejszenie negatywnych następstw zmian w powiązaniach zewnętrznych naszej gospodarki.

Własności restrukturyzacji.

POLITYKA PRZESTRZENNA – świadome oddziaływanie władz publicznych różnych szczebli na zachowania użytkowników, podmiotów gospodarujących w przestrzeni i prze­strzenią.

Mechanizmy rynkowe są niewystarczające do regulowania procesów, zachowania pod­miotów w przestrzeni, co doprowadziło do wprowadzenia wielu regulatorów. Gdy brak jest oddziaływania dochodzi do konfliktów: chaosu w zagospodarowaniu przestrzeni, np. przed­siębiorstwo na terenie osiedla.

Mankamentem wprowadzenia takich instrumentów była rewolucja przemysłowa, która zapoczątkowała ogromny chaos w zagospodarowaniu. Wyłoniły się badane tereny rolnicze, pogorszyły się warunki życia i pojawiły się zróżnicowania w poziomie życia ludności. Urba­niści i architekci zwrócili na to uwagę, co doprowadziło do utworzenia nowych koncepcji ograniczania miast.

Koniec XIXw. -> pojawiły się pierwsze środki administracyjne. Planowanie przestrzen­ne wyrosło ze skali miasta.

Prawo budowlane z 1928r. zapoczątkowało planowanie przestrzennego zagospodarowania w naszym kraju. Plan zabudowy podstawową formą regulowania spraw zagospodarowania miast. Rola narzędzia godzenia interesu publicznego i prywatnego. Interesowi publicznemu przypisano role interesu ponad klasowego.

Prawo budowlane:

W latach 30-tych zjawisko rozszerzania interwencjonizmu państwa. Państwo interesuje się regionami i dlatego pojawia się polityka regionalna zaadresowana do konkretnych regionów.

Przyczyny interwencji – światowy kryzys ekonomiczny – strach przed wybuchem niezado­wolenia w związku z bezrobociem i ubóstwem.

Państwo wystąpiło w roli bezpośredniego inwestora w infrastrukturę publiczną (budowa dróg, mostów), by ograniczyć bezrobocie, stworzyć nowe miejsca pracy i warunki zachęcające pry­watnych przedsiębiorców do inwestowania (np. ulgi i zwolnienia podatkowe).

WYKŁAD 6 – 15 XI 2004

1946 – plan zagospodarowania przestrzennego, trójszczeblowe planowanie

Plany nie miały mocy ustawy, wszechwładne były plany gospodarcze 5-letnie.

Realizowano te plany, które były zgodne z planami gospodarczymi.

Cele planów gospodarczych, a jednocześnie regionalnych:

  1. aktywizacja przemysłowa regionów (rozwój regionu w oparciu o czynnik przemysłowy) słabo rozwiniętych, głównie terenów rolniczych, bez względu na zasoby, jakimi dysponował dany region. Realizowano pełne zatrudnienie w okresie socjalizmu realnego. Likwidacja ukrytego bezrobocia na wsi – zatrudnienie w zakładach przemysłowych (przemysł ciężki, elektromaszynowy), nie brano pod uwagę względów ekonomicznych – po transformacji systemowej te zakłady upadały w pierwszej kolejności.

  2. Rozbudowa infrastruktury zniszczonej po II Wojnie Światowej (powszechna elektryfikacja wsi, 1000 szkół na 1000-lecie).

Realny socjalizm charakteryzował się niskim stopniem realizacji planów. Pozytywnym zjawi­skiem była prawidłowo wykształcona geometria struktury funkcjonalno-przestrzennej.

Rok 1989 – nowy model planowania przestrzennego; zmiany systemowe i ustrojowe; zmiany w planowaniu przestrzennym.

Rok 1994 – nowa ustawa o zagospodarowaniu przestrzennym:

Opiera się ona dwóch podstawowych zasadach:

  1. ochronie prawa własności (gruntów, budynków). Została ona z powrotem przywrócona, pojawiły się podmioty prywatne.

  2. Wprowadzenie, powołanie samorządu terytorialnego na poziomie gmin (upodmiotowione w 1995r.- gminy miejskie i wiejskie, wybierany gospodarz). Duża część uprawnień została przekazana władzom.

Zakres uprawnień szczebla centralnego jest znacznie ograniczony i sprowadza się do in­westycji ogólnokrajowych.

Podstawowym planem o zasięgu ogólnokrajowym jest „Koncepcja polityki przestrzen­nego zagospodarowania kraju”. Jest to plan długoterminowy.

Rozpatruje się tu:

Instrumenty polityki przestrzennej:

  1. plany (do 1989roku)

Są zawarte w aktach prawnych:

Na poziomie kraju – koncepcja rozwoju polityki przestrzennej

Region – studia zagospodarowania

Gminy – plany zagospodarowania -mają charakter prawa miejscowego.

  1. Ustawa z 2000r wprowadza kontrakty regionalne jako podstawowy instrument realizacji zamierzeń rozwoju regionów. Podkreśla współzależność polityki regionalnej z polityką przestrzenną dla całego kraju.

Współzależność wynika z tego, że:

  1. Programy operacyjne są przełożeniem koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju na decyzje rządów, samorządów, podmiotów prywatnych gospodarujących w przestrzeni. Są sporządzane na okres krótki. Wskazują na źródła finansowania planowanych przedsięwzięć. Mają na celu uszczegółowienie założeń koncepcji. Są podstawowym instrumentem koncepcji. Są podstawowym instrumentem koncepcji polityki przestrzennego zagospodarowania kraju.

Instrumenty:

bezpośrednie – posługuje się nimi rząd, są zawarte w ustawach dotyczących planowania prze­strzennego, ochrony środowiska, wspierania rozwoju regionów

pośrednie – posługują się nimi instytucje powołane do egzekwowania prawa w procesie gospodarowania przestrzenią, inwestorzy i użytkownicy przestrzeni. Również są zawarte w aktach prawnych pośrednio, w rozporządzeniach, w zarządzeniach.

Instrumenty pośrednie i bezpośrednie mogą mieć charakter:

Kontrakty regionalne – instrumenty realizacji polityki przestrzennej kraju. Jest to umowa między rządem a samorządem, co do realizacji trzech działań priorytetowych w regionie:

Źródłami finansowania kontraktów są środki samorządowe, środki z budżetu państwa, środki z Unii Europejskiej.

Narodowy Plan Rozwoju – jego częścią jest Plan Przestrzenny

NPR został sporządzony na lata 2004-2006. Był przedmiotem negocjacji z Komisją Europej­ską. Stanowi podstawę wsparcia wspólnoty środkami z funduszów strukturalnych. Polska gospodarka uzyskała zasilanie finansowe w wysokości 2-3% średniorocznego PKB.

W latach 2007-2013 uzyskamy nawet do 4% PKB – takie są założenia.

POLITYKA PRZESTRZENNA A POLITYKA REGIONALNA

Polityka przestrzenna jest niezależna od podziałów administracyjnych.

Polityka regionalna jest uprawiana w przekrojach regionalnych, administracyjnych. Od­działuje na proces rozwoju poszczególnych regionów.

Mamy trzy poziomy polityki regionalnej:

WYKŁAD 7 – 22 XI 2004

Polityka regionalna jest wspierana Europejskim Funduszem Rozwoju Regionalnego.

Polityka regionalna państwa realizuje dwa cele:

  1. wspomaganie rozwoju regionu, by zwiększyć jego konkurencyjność w stosunku do regionów z krajów sąsiednich. Cel ten stawia na efektywność, nowoczesność gospodarki.

  2. Wspomaganie zacofanych regionów o małych szansach rozwojowych, by zmniejszyć różnice pomiędzy regionami.

Cele te są sprzeczne. Gdy realizujemy jeden cel, to środki na drugi są ograniczone. Należy więc dokonać wyboru strategii (1 lub 2)

1 - strategia rozwoju

2 – strategia przetrwania

Dzisiaj musimy stawiać na strategię rozwoju, która preferuje nowoczesność, efektywność.

Występuje sprzeczność między polityką regionalną różnych państw (polityką Unii Europej­skiej a polityką wewnętrzną członków UE). UE prowadzi politykę wyrównawczą.

Polska polityka interregionalna

Ma ogromny problem jeśli chodzi o województwo śląskie – problem restrukturyzacji przemysłu. Od Śląska uzależniona jest cała gospodarka. Występuje tam koncentracja całego potencjału produkcyjnego. Przebiegają tamtędy szlaki transportowe (dwa główne).

Problem Śląska należy rozpatrywać przez pryzmat polityki przestrzennej.

Wcześniej region był traktowany jako element polityki regionalnej. Obecnie traktowa­ny jest jako dziedzina techniczna, część polityki przestrzennej.

ZAKRES DZIAŁANIA POLITYKI REGIONALNEJ PAŃSTWA:

ZAKRES DZIAŁANIA POLITYKI REGIONALNEJ PAŃSTWA:

Przekształcenia polskiej przestrzeni w okresie transformacji i czynniki powodujące te zmiany.

Gospodarka rynkowa bardzo zmieniła obraz naszej gospodarki. W układzie regionalnym pojawili się zwycięzcy i przegrani. Początkowo prowadzona była polityka wyrównywania różnic.

W grupie zwycięzców znalazły się największe miasta: Warszawa, Poznań, Gdańsk, Wrocław, Kraków, Szczecin później także Łódź i Katowice. Zdecydowała o tym ogromnie zróżnicowana struktura przestrzenna tych miast. Miasta miały duże zdolności przystosowawcze dzięki wykwalifikowanej kadrze, nagromadzeniu wyższych uczelni itp. W wielkich miastach jest większe nagromadzenie nowoczesnej infrastruktury technicznej jest większa dostępność komunikacyjna, nagromadzenie kolei, dróg. To wszystko wpłynęło na zajęcie przez wielkie miasta czołowej pozycji w kwestii tempa rozwoju.

W czym przejawiało się to zwycięstwo ?

  1. Bardzo niska stopa bezrobocia.

  2. Tworzenie nowych miejsc pracy.

  3. Wysokie płace.

  4. Wzmożony napływ kapitału zagranicznego.

  5. Wzmożony ruch na rynkach nieruchomości.

  6. Pojawienie się nowych firm, nowych biznesmenów, wielkich fortun.

W czym przejawia się cena płacona za zwycięstwo ?

  1. Bardzo wysokie koszty utrzymania.

  2. Działalność przestępcza – mafia.

  3. Wzrost przestępczości.

  4. Rozwarstwienie społeczne, bezdomność.

Przegrani stanowią 75% obszaru Polski – rozległe tereny wiejskie, na których zlikwidowano PGRy, małe i średnie miasta, których rozwój wiązał się z jedną gałęzią przemysłu.

Ostre podziały zaczęły się zacierać od 1993 r. Powodem była poprawa koniunktury gospodarczej od 1992 r. PKB od tego roku zaczął rosnąć. Nie oznacza to zatarcia podziałów regionalnych. Odkrył się podział na Polskę A (po lewej stronie Wisły) i Polskę B ( prawa strona Wisły), uwarunkowany historycznie. Ponadto w okresie transformacji regiony zachodnie otrzymały o wiele więcej impulsów rozwojowych niż regiony wschodnie, które praktycznie nic nie otrzymały.

Czynniki kształtujące polską strukturę przestrzenną po transformacji.

Czynniki różnicujące polską przestrzeń po roku 1989:

  1. Zmiany międzynarodowych relacji gospodarczych Polski, zwłaszcza zaś

  1. Zmiana układu geograficznego obrotów handlowych Polski z zagranicą, ogromne powiązania z krajami Unii Europejskiej, wymiana z krajami UE, a zwłaszcza z Niemcami – regiony zachodnie mają więc więcej impulsów do rozwoju.

  1. Rozwój zagranicznej turystyki handlowej (do 1997) – wykorzystuje ona różnice w cenach towarów i usług po obu stronach granicy, obroty 15 bazarów sięgnęły 2 mld dolarów, a obroty wszystkich nierejestrowanych bazarów wyniosły 6 mld dolarów. Nastąpił totalny upadek placówek, upadły nowe miejsca pracy.

  2. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne – należą do najważniejszych elementów transformacji w Polsce są bardzo silnym bodźcem różnicującym regiony. Wielkość kapitału zagranicznego w Polsce stale się powiększa:

1996 10 mld $
1997 14 mld $
1998 26 mld $
1999 35 mld $
2003 63 mld $

W roku 96’ wartość kapitału zagranicznego w Polsce wyniosła 10 mld dolarów, a w sierpniu 97’ wyniosła 14 mld dolarów, w sierpniu 98’ 26 mld dolarów, w sierpniu 99’ 35 mld dolarów. Przyczyniły się do tego:

Przyjęcie Polski od OECD (96’)

Przyjęcie Polski do NATO (99’)

W Polsce najwięcej zainwestowali Amerykanie, Niemcy. Jeśli chodzi o firmę, to najwięcej zainwestował włoski FIAT. Najbardziej atrakcyjne dla inwestorów zagranicznych są:

Obszary preferowane:

Wielkie miasta: Warszawa, Wrocław, Kraków, Poznań, Gdańsk, tereny zachodnie, raczej nie przekracza się granicy Wisły.

Procesy spowodowane przez napływ kapitału zagranicznego:

Cechy przestrzeni europejskiej:

WYKŁAD 8 – 29 XI 2004

Otwartość polskiej polityki regionalnej – swobodny przepływ towarów i usług.

Po roku 1989 Polska otworzyła się na swoich sąsiadów. W roku 1999 zaczęliśmy uszczelniać nasze granice.

Fundusz Spójności – fundusz kohezji – ma na celu połączenie, integrację regionów. Są to środki na rozwój infrastruktury technicznej ułatwiającej transport.

Innowacyjność – przedsiębiorstwa w Polsce mają problem z innowacyjnością.

Brak środków na badania rozwojowe

mały procent PKB przeznacza się na działalność badawczo-rozwojową (0,65% PKB), 120zł per capita, w Lubelskim 63 zł

polityka rządu podtrzymująca upadający przemysł – kopalnie

na całym świecie podmioty prywatne łożą na badania rozwojowe, u nas głównie budżet państwa (60%)

Konsekwencje:

Osłabienie konkurencyjności polskiej gospodarki. W poprzednich latach motorem konkurencyjności była prywatyzacja (96,5% podmiotów to podmioty prywatne, które mają 71% udział w zatrudnieniu.

Przestrzeń zróżnicowana w odpowiednich granicach. Jeśli nie ma zróżnicowania regionów, to nie możemy mówić o ich konkurencyjności. Nie mogą jednak występować zbyt duże dysproporcje w rozwoju regionów, bo mogą one doprowadzić nawet do rozkładu państwa.

Przestrzeń zorganizowana – poprawa organizacji nastąpiła na podstawie ustawy z 1999r. - podział na 16 województw. Regiony zostały upodmiotowione, zostały powołane samorządy jako gospodarze w terenie.

Cechy przestrzeni polskiej coraz bardziej się wykształcają. Nasza przestrzeń upodabnia się do przestrzeni europejskiej.

Zmienia się rola Górnego Śląska, który kiedyś stanowił rdzeń polskiej gospodarki. Przestaje on pełnić tę rolę. Zastąpi go polski odcinek wielkiej osi rozwoju XXI wieku, który biegnie od Poznania przez Warszawę w kierunku Moskwy.

POLITYKA EUROPEJSKA

Największym atutem polskiej przestrzeni jest położenie geograficzno-polityczne. Jest to atut zarówno dla Polski jak i dla Europy Zachodniej.

Korzyści z położenia geograficzno-politycznego Polski:

Położenie geograficzno-polityczne Polski przynosi Europie Zachodniej następujące korzyści:

Zagrożenia dla Polski wynikające z jej położenia geogr.-polit.:

Serce europejskiego rozwoju – od Wielkiej Brytanii przez Belgię po północne Włochy. Polska znajduje się daleko na peryferiach europejskiego rozwoju.

Rozwój przestrzenny

WYKŁAD 9 – 13 XII 2004

Uwarunkowania (determinanty) rozwoju przestrzennego:

  1. ludność – optymalizacja liczby ludności

  2. zasoby majątkowe

  3. zasoby środowiska naturalnego

Zróżnicowania w rozwoju wynikają z braku lub zdegradowania (degeneracji) któregoś z tych czynników.

Optymalizacja procesów demograficznych.

Demografia (badania) mają ogromne znaczenie dla planowania rozwoju miast, regionów, itp. Od przyrostu naturalnego zależeć będzie wielkość produkcji. Struktura wieku, płci, wykształcenia, statusu małżeńskiego pozwala ocenić kierunki dalszego rozwoju (budować domy opieki, przedszkola czy miejsca pracy). Ludność jest nośnikiem siły roboczej najbardziej aktywny składnik.

Stąd bardzo cenną informacją są prognozy demograficzne, które koncentrują się na najbardziej prawdopodobnych tendencjach zmian w przyszłym stanie ludności, jej strukturze przy założeniu, że wystąpią określone warunki polityczne, gospodarcze, przyrodnicze i społeczne.

Punktem wyjścia we wszystkich analizach ludności jest określenie punktu optimum statycznego i dynamicznego ludności.

Optimum statyczne oznacza liczbę ludności, która w danym czasie i w danych warunkach jest najkorzystniejsza z punktu widzenia przyjętych celów.

Optimum dynamiczne – taka zmiana w liczbie ludności, która w danym okresie (np. 10-20 lat) jest najkorzystniejsza z punktu widzenia przyjętych celów.

Jeżeli są to cele ekonomiczne to oznacza to stan, w którym PKB/głowę jest maksymalny – przy założeniu stałości innych czynników.

W dłuższym okresie celem staje się taka zmiana liczby ludności (wzrost lub zahamowanie), przy której stopa wzrostu PKB/głowę utrzymuje się na poziomie maksymalnym (optimum dynamiczne).

Optymalną ekonomicznie stopę wzrostu ludności ustalamy intuicyjnie porównując koszty liczby ludności z korzyściami z tego.

Koszty wzrostu liczby ludności (można je stosunkowo łatwo policzyć):

szpitale, przedszkola, żłobki, szkoły, gimnazja, licea, uniwersytety, mieszkanie, praca

Korzyści ze wzrostu (są trudno szacowalne):

Stąd intuicyjny wybór – należy porównywać koszty i korzyści.

Depopulacja – zniekształcenia w strukturze, np.: wyciąganie ludności wiejskiej do miast.

Optymalna stopa liczby ludności jest zmienna – zależy od konkretnych warunków, w których żyje, rozwija się, mieszka, pracuje człowiek.

Optymalna stopa wzrostu jest zmienna, zależy od:

** wartości i celów polityki demograficznej (cel to np. max produkcji – miernik), jakość życia – lepszy wskaźnik), przeciętna trwania życia – najlepszy wskaźnik (w jakich warunkach urodził się, żył dany człowiek),

** wielkości obszaru który rozpatrujemy (wieś, miasto, kraj),

** horyzontu czasowego - w krótkim okresie należy posłużyć się PKB per capita. W średnim okresie to jest niewystarczające, bo następują zmiany w strukturze demograficznej. W długim okresie należy oprzeć się na bardzo wielu niepewnych czynnikach. Dlatego lepiej przyjąć malejącą stopę wzrostu ludności.

Duży przyrost ludności będzie następował wtedy, gdy państwo będzie prowadziło politykę prorodzinną.

Stan stacjonarny – stan, gdy zgony przeważają nad urodzeniami – ujemny przyrost naturalny.

RYNEK PRACY

Lokalizacja – procesy rozwoju zależą od rozmieszczenia ludności. W tradycyjnym ujęciu akcentowano zależność rozmieszczenia ludności od wysokości dochodów. Chodzi tu zwłaszcza o siłę roboczą. Obecnie nie mówi się o tej prostej zależności. Akcentuje się też zależności od warunków pracy, warunków mieszkaniowych, dostępności komunikacyjnej.

Rynek pracy jest zrównoważony, gdy podaż pracy będzie równa popytowi na pracę.

Podaż – siła robocza

Popyt – miejsca pracy

Równowaga w skali kraju nie oznacza równowagi na rynku lokalnym. Niedostosowania występują zarówno po stronie popytowej jak i podażowej.

Mówimy o dwóch rodzajach niedostowania po stronie podażowej:

  1. przestrzenne – w jednej miejscowości jest siła robocza, a nie ma miejsc pracy, a w drugiej są miejsca pracy, a nie ma siły roboczej. Ten problem można rozwiązać przez dojazdy do pracy. Ale te dojazdy są miarą napięcia na rynku pracy. Jednak trzeba też uwzględnić zadowolenie z danej pracy (dla pracownika dojazd nie jest żadnym problemem, bo lubi swoją pracę i chętnie do niej dojeżdża). Ktoś może mieszkać blisko, ale nie lubić swojej pracy i będzie też niezadowolony z dojazdów.

  2. zawodowe – struktura zawodowa podaży nie odpowiada strukturze zawodowej popytu. Pracownik może się przekwalifikować lub opuścić dotychczasowe miejsce pracy i miejsce zamieszkania i może szukać pracy w innych regionach.

Niedostawania (przestrzenne i zawodowe) ulegają zmniejszeniu dzięki ruchliwości przestrzennej i zawodowej. Są jednak pewne ograniczenia. Na ruchliwość przestrzenną wpływa:

Na ruchliwość zawodową wpływa:

Na uelastycznienie struktury rynku pracy wpływa – zmiana filozofii rozwoju (przejście od modelu Fordowskiego do post – Fordowskiego)

WYKŁAD 10 – 20 XII 2004

Rynek pracy ulega uelastycznieniu. Przyczyną tego jest:

Cechy społeczne (ważne dla planowania przestrzennego)

Ich znaczenie jest dość duże, nazywa się je ekologią społeczną - bada związki między prze­strzennymi zachowaniami ludności a strukturami przestrzennymi.

Zachowania przestrzenne ludzi przejawiają się dokonywanymi przez nich wyborami – wy­bór miejsca zamieszkania, miejsca i sposób wypoczynku – swoboda tych wyborów jest ograniczana np. przez względy polityczne; wybory te zależą też od czynników ekonomicz­nych, biologicznych, kulturowych.

Struktury przestrzenne – elementy zagospodarowania, to wszystko co nas otacza: budynki, place, kościoły – podstawowe elementy struktury przestrzennej. Są to elementy trwałe. Chwi­lowo mogą być niedostosowane do potrzeb, zmieniają się one powoli. Decydują o jakości ży­cia człowieka. Pomniki – znaczenie symboliczne, historyczne, które nadają strukturze prze­strzennej różne znaczenia. Ludzie dostosowują swoje struktury przestrzenne do potrzeb i oczekiwań, ale też potrzeby są kształtowane przez te struktury.

Plany przestrzenne – tworzą ramy zachowań ludzi na danym obszarze, wskazują na lokaliza­cję podstawowych obiektów o charakterze społecznym, długie czasy realizacji, sztywne wizje przyszłości. Plan nie może ingerować w życie społeczeństwa.

Oprócz działań zorganizowanych są spontaniczne zachowania ludzi w mieście – dążą oni do ulepszania życia, czegoś czego nie przewidują plany przestrzenne. Te ulepszenia mogą pojawiać się systematycznie i mają pozytywny wpływ na planowanie. Są to tzw. społeczne trendy rozwojowe, jeśli ulepszenia pojawiają się rytmicznie, systematycznie. Trendy społecz­ne są różne dla różnych grup społecznych – różne wyodrębnienia w jakości życia, więc inne będą te społeczne trendy (miasto, wieś). Należy je brać pod uwagę przy planowaniu.

Wymagania stawiane strukturze przestrzennej:

Te postulaty realizowane są poprzez poprawienie przestrzennej dostępności do miejsc pracy, usług, wypoczynku.

Wyróżniamy dostępność:

  1. w wymiarze obiektywnym – Wyraża się liczbą km, godzin, jednostek pieniężnych, które należy pokonać lub poświęcić dla pokonania odległości do miejsc, w których nastąpi spe­łnienie tej usługi lub powinności. Ta sama odległość może sprawić różne trudności.

  2. w wymiarze subiektywnym – wyraża się gotowością psychospołeczną, warunkami (możli­wościami) techniczno – ekonomicznymi pokonywania odległości. Dostępność subiektyw­na także zmienia się w czasie, wraz z postępem technicznym, przyjmowaniem nowych wzorów zachowań.

Dostępność obiektywna sprawia różne trudności różnym ludziom, występuje różny odbiór tego wymiaru dostępności – co innego przejść pieszo, a co innego przejechać samochodem 20km.

Proces urbanizacji

Urbanizacja – umiastowienie w pojęciu węższym; urbanizacja – jest postępem cywilizacji w pojęciu szerszym. Przejawia się w następujących zjawiskach:

Wyróżniamy urbanizację:

  1. demograficzną

  1. ekonomiczna

  1. społeczną

  1. przestrzenną

  1. socjologiczną

Stadia urbanizacji

Stadium urbanizacji w ścisłym tego słowa rozumieniu

  1. Stadium suburbanizacji

  1. Stadium dezurbanizacji i międzymiastowej dekoncentracji

  1. stadium reurbanizacji

  1. stadium metropolizacji

Stadia te dotyczą głównie krajów Europy Zachodniej


Wyszukiwarka