SCS 15.05.2014

Fleksja czasownika

czasy przeszłe proste (nie występują we współczesnym języku polskim!)
(tworzy je pojedyncza forma werbalna, jednowyrazowe, pojedyncza forma czasownika, jeden wyraz)

IMPERFECTUM – informuje o czynnościach niedokonanych, jest tylko w scs i prsłow.
sufiksy
-ach-
-asz-
IMPERFECTUM zachował się w językach: bułgarskim, serbskim, chorwackim, macedońskim i językach łużyckich.
AORYST – informuje o czynnościach dokonanych
a) aoryst sygmatyczny - bez cechy [s]
b) aoryst sygmatyczny I – jako wyznacznik pojedynczej formy werbalnej posiada cechę [s] lub [ch]
-s-
-ch-
c) aoryst sygmatyczny II – (jak wyżej)

To, czy dany czasownik tworzył formę aorystu było związane z postacią tematu czasu przeszłego czy kończył się na samogłoskę czy spółgłoskę oraz z przynależnością do koniugacji.
Czasy bardzo wcześnie zaniknęły – w XV w.
W dobie staropolskiej, w piśmiennictwie występował w szczątkowej formie, już wtedy uległy kontaminacji (zmieszaniu). Relikty aorystu zachowały się w gwarach,
np. w gwarze śląskiej: zrobiłach, poszłech, przeczytałach.
„być” – zachowało się trochę dłużej, traktowane było odmiennie, tworzyło formę złożoną czasowników w trybie warunkowym (przypuszczającym)
zrobił bych

Formy złożone (opisowe, peryfrastyczne) czasowników:
więcej niż jeden element składowy.

CZAS PRZESZŁY ZŁOŻONY PERFECTUM
imiesłów czasu przeszłego czynny II + słowo posiłkowe „być” w czasie teraźniejszym
nieść < nesti
r.m r.ż r.n + czasownik posiłkowy
l.poj.
1.nesl (jer tw.) nesla neslo jesm(jer m.)
2. nesl (jer tw.) nesla neslo jesi
3. nesl (jer tw.) nesla neslo jest(jer tw.)
l.mn
1.nesli nesly nesla jesm(jer tw.)
2. nesli nesly nesla jeste
3. nesli Nelly nesla s(o z ogonkiem)t(jer tw.)

Odmiana słowa posiłkowego „być” w czasie teraźniejszym – Koniugacja V
być < byti
l. poj
1. jesm(jer m.)
2.jesi
3.jest(jer tw.)
l. mn
1. jesm(jer tw.)
2. jeste
3. s(ą kółko)t(jer tw.)

PLUSQUAMPERFECT CZAS ZAPRZESZŁY – służył do wyrażenia czynności wcześniejszej od innej, też wczesnej
przyniósł był, zrobił był
imiesłów czasu przeszłego czynnego II + IMPERFECTUM/AORYST od „byti”

Czy zaniknął? Według niektórych badaczy, zaniknął w XIX w.
Antoni Libera napisał książkę „Madame” (1998), w której używa tego czasu. Od chwili opublikowania książki stwierdzono, że używanie tego czasu jest właściwe literaturze pięknej, starannej polszczyźnie i jest to forma bardzo elegancka.
Jego funkcję przejął imiesłów przysłówkowy uprzedni
zrobiwszy

FUTURUM CZAS PRZYSZŁY
imam(jer m.) - mam
nacz(jer m.)ną – zacznę
chosztą (o z ogonkiem) – chcę -> pełnią funkcje słów posiłkowych!

imam(jer m.); nacz(jer m.)ną; chosztą (o z ogonkiem) + bezokolicznik czasownika
imam(jer m.) glagolat’ – będę mówił

FUTURUM II

imiesłów czasu przeszłego czynny II + „byti” w futurum
bą(o z ogonkiem)dą(o z ogonkiem), bą(o z ogonkiem)deszi…. (nieistotne! )