1. Monarchia despotyczna jako forma ustroju.

W monarchii despotycznej (zwanej również despotyzmem) pełnia władzy wykonawczej, ustawodawczej oraz sądowniczej jest w rękach jednej osoby, która z reguły uzyskała prawo jej sprawowania na drodze legalnej. Głowa państwa stoi ponad prawem, ustanawia je, ale mu nie podlega. W większości przypadków władza jest dziedziczona. Charakterystyczne przy tej formie państwa jest również częste stosowanie środków nacisku i przemocy w celu utrzymania władzy; w sytuacji zagrożenia przez konkurentów niejednokrotnie dochodziło do eliminacji przeciwnika, nawet fizycznej.Ważnym, aspektem despotyzmu jest przypisywanie władcy atrybutów boskich (o boskości władzy mówiło się również w innych typach monarchii, np. absolutnej), a nawet wręcz utożsamianie go z bogiem lub synem boga (to wyróżnia despotyzm). Monarcha despotyczny dysponował zatem władzą nieograniczoną, był twórcą prawa i jednocześnie jako najwyższy sędzia oraz dowódca wojsk egzekwował jego przestrzeganie – wydawał sądy sam lub czyniły to inne instytucje w jego imieniu. Pełnił również funkcję kapłana, pośrednika z bóstwem. Zdarzało się jednak, że mniej udolny monarcha faktycznie tracił swoją pozycję na rzecz swoich pomocników, doradców – tak stało się m.in. w Egipcie, gdzie z czasem kontrolę nad faraonami przejęli wykształceni kapłani. Monarchię despotyczną cechował ponadto model państwa silnie scentralizowanego, połączony ze stanowczą kontrolą nad społeczeństwem.Obecnie na świecie nie ma żadnego państwa, w którym panował by ten model sprawowania władzy. Monarchie despotyczne występowały głównie w starożytności na terenie Egiptu oraz Bliskiego Wschodu.

1.2 Cechy charakterystyczne państwa despotycznego

- Rozciągały się na mniejszych, później coraz większych, przestrzeniach

- Powstały z połączenia mniejszych państw

- Miały charakter kontynentalny, tzn. w gospodarce ich dominowała gospodarka związana z eksploatacją ziemi i handlu lądowego

- Gospodarka ich opierała się w większej lub mniejszej mierze na pracy niewolników

- W gospodarce dominowało rolnictwo charakteryzowała ją stagnacja (działania ograniczały się do nawadniania pól) i brak postępu

- Stagnacja gospodarcza decydowała o stagnacji ustroju politycznego

- Na czele państwa stał monarcha, mający nieograniczoną i przez nikogo niekontrolowaną „despotyczna” władzą. Władza jego miała charakter teokratyczny, tzn. powiązana była z wyobrażeniami religijnymi. Monarcha był uważany za bóstwo lub za reprezentanta bóstwa i to było podstawą jego autorytetu

- Eksploatowały własną ludność, organizując prace irygacyjne

- Jednostka była całkowicie podporządkowana państwu

- Despotia była systemem konserwatywnym, zachowawczym tłumiącym wszelką inicjatywę poddanych i próby zmian

- Państwo zarządzane było centralistycznie przez urzędników podporządkowanych monarsze. W ówczesnych warunkach gospodarczych i komunikacyjnych dystans, odległość między władzą centralną a organami lokalnymi utrudniały lub wykluczały trwałość centralizacji państwowej. Było to źródłem słabości despoti i przyczyną ich częstego rozpadania się.

1.3 DESPOTIE WSCHODNIE - Bliski wschód – 3 największe monarchie Egipt, Mezopotamia i Izrael

Egipt – początki państwowości w IV p.n.e.; 3100 p.n.e. – połączenie Egiptu Dolnego i Górnego przez Menesa; upada w 30 r. p.n.e., gdy zostaje prowincją rzymską

Mezopotamia – państwo nad Eufratem i Tygrysem; trudny system irygacyjny; powstają ensy – państwa, miasta tworzone przez Sumerów. Z czasem (XVIII w.p.n.e. za Hammurabiego powstaje jednolite państwo. Po jego śmierci i upadku Mezopotamii na tym terenie państwo Asyryjskie

Izrael – powstałe w 1031 r.p.n.e. z połączenia 12 organizmów (plemion) – na jego czele król Saul

Władza centralna – należała do monarchy o charakterze teokratycznym (bokim); Egipt = Faraon, Mezopotamia = patesi (3500 p.n.e.), Lugal, Król (XVIII w.p.n.e.); Izrael = król żydowski. Uzasadnienie wywodzone od teorii boskich, potem uznawany za syna Boga , wreszcie namiestnika. W Izraelu nie było jednak uzasadnienia boskiego (był tylko 1 Bóg Jahwe i jego wysłannik)

Charakter despotyczny – do monarchy należała pełnia władzy w państwie. Wyjątkiem jest król żydowski, który nie posiadał uprawnień legislacyjnych – w zamian Zgromadzenie Plemion Żydowskich.

Monarcha nie był w stanie samodzielnie administrować. Dlatego powstaje administracja centralna i terytorialna. Najważniejsi urzędnicy (z-cy monarchy) : wezyr w Egipcie (z reguły syn – późniejszy Faraon), w Mezopotamii nuband

WŁADZA TERYTORIALNA
Egipt
Dzielił się na nomy (pozostałości dawnych państewek); na ich czele z nomarchami, na początku król małego państewka, z czasem synowie innych dygnitarzy przejmowali te stanowiska; totalna biurokracja, tysiące urzędników
WŁADZA CENTRALNA
- Menes 3100 ; faraon; wezyr - Kanclerz i główny skarbnik - Nomy z monarchami

2. Grecka polis jako forma ustrojowa

-pierwsze polis ukształtowane ok. II/I tysiąclecia p. n. e., jednak ich największy rozwój to V wiek p.n.e.

-małe rozmiary ze względu na trudne warunku geograficzne w Grecji – tereny suche i górzyste

-mimo małych rozmiarów w szczytowym momencie funkcjonowało nawet 1000 poleis

-przez małą ilość obywateli (ok. 1000 osób) rosło zainteresowania sprawami politycznymi i społecznymi

-każde polis było odrębnym ośrodkiem, prowadziło własną politykę zagraniczną, handlowało z innymi miastami – państwami, prowadziło z nimi wojny

-obywatel – dorosły mężczyzna urodzony z matki i ojca obywateli. Istniała możliwość nabycia obywatelstwa nie poprzez urodzenie, jednak były to rzadkie przypadki.

-można było stracić prawa polityczne poprzez niekorzystanie z nich

-tylko obywatel mógł sprawować urzędy, zasiadać w zgromadzeniu ludowym, być sędzią itd.

Największe poleis – Ateny i Sparta

ATENY:

-ustrój demokratyczny

-prowadziły do niego reformy Solona i Klejstenesa z VIw. p.n.e.

-około 5000 obywateli

-władza ustawodawcza - zgromadzenie ludowe – eklezja; mógł w nim uczestniczyć osobiście każdy obywatel niepozbawiony praw

-rada starszych – areopag – zasiadali w niej byli urzędnicy

- rada pięciuset czyli inaczej bule – po 50 członków z każdej fyli (fyla – jednostka podziału terytorialnego)

-urzednicy – archonci i strategowie – wybierani byli na rok, potem na stałe zasiadali w radzie starszych

-sąd ludowy – heliaia – najwyższa instancja; obejmował 6tys. Sędziów podzielonych na 10 zespołów w zależności od rozpatrywanych spraw

SPARTA:

-ustrój oligarchiczny

-zgromadzenie ludowe – apella

-rada starszych – geruzja

-urzędnicy – eforowie

-dwóch króli; jeden jechał na wojnę, drugi zostawał w Sparcie

-polityka kraju oparta na prowadzeniu wojen, funkcjonował w nim wojskowy rygor