Zapasy – klasyfikacja i wycena w ciągu roku obrotowego i na dzień bilansowy

Zapasy to dobra nabyte i przeznaczone do sprzedaży, produkty gotowe lub będące w trakcie produkcji, jak i również materiały i surowce wykorzystane w procesie produkcyjnym. Gromadzenie zapasów jest konieczne dla prawidłowego funkcjonowania przedsiębiorstwa gospodarczego – produkcyjnego, handlowego czy usługowego. Udział zapasów w strukturze majątku jest uzależniony od profilu prowadzonej działalności.

Zapasy są to aktywa obrotowe, do których zaliczamy:

• materiały,

• towary,

• produkty gotowe,

• półprodukty i produkty w toku.

Materiały – dobra nabyte od kontrahentów składniki majątku obrotowego, które są przeznaczone do zużycia na własne potrzeby wszystkich rodzajów działalności gospodarczej w przedsiębiorstwie.

Towary – rzeczowe składniki majątku obrotowego nabyte w celu odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym.

Produkty gotowe – produkty pracy, które powstały w procesie produkcyjnym w przedsiębiorstwie i są przeznaczone do odsprzedaży.

Półprodukty i produkty w toku to ta część produkcji niezakończonej, która przeznaczona jest do dalszego procesu produkcyjnego.

Klasyfikacja zapasów magazynowych wg celu zużycia materiałów:

• materiały podstawowe,

• materiały pomocnicze,

• paliwo i smary,

• części zapasowe maszyn i urządzeń,

• opakowania,

• materiały wielokrotnego użytkowania,

• odpadki.

Klasyfikacja materiałów ze względu na ich trwałość i okres używania w przedsiębiorstwie:

• materiały jednorazowego użytku,

• materiały długotrwałego użytku – są długo używane i nie wracają do magazynu, np. odzież robocza,

• materiały wielokrotnego użytku – są używane jednak wracają do magazynu i mogą zostać ponownie użyte np. opakowania zwrotne.

W zależności od przedmiotu prowadzonej działalności przedsiębiorstwa mogą posiadać następującą klasyfikację materiałów:

• materiały bezpośrednie – wykorzystywane do celów produkcyjnych

• materiały pośrednie – służące ogólnym celom działalności

Zasady wyceny

Kierownik jednostki (na podstawie art. 17 ust. 2 ustawy o rachunkowości), uwzględniając rodzaj i wartość poszczególnych grup rzeczowych składników aktywów obrotowych posiadanych przez jednostkę, podejmuje decyzję o stosowaniu jednej z następujących metod prowadzenia kont ksiąg pomocniczych dla tych grup składników:

1) ewidencję ilościowo-wartościową, w której dla każdego składnika ujmuje się obroty i stany w jednostkach naturalnych i pieniężnych,

2) ewidencję ilościową obrotów i stanów, prowadzoną dla poszczególnych składników lub ich jednorodnych grup wyłącznie w jednostkach naturalnych. Wartość stanu wycenia się przynajmniej na koniec okresu sprawozdawczego, za który następują rozliczenia z budżetem z tytułu podatku dochodowego, dokonane na podstawie danych rzeczywistych,

3) ewidencję wartościową obrotów i stanów towarów oraz opakowań, prowadzoną dla punktów obrotu detalicznego lub miejsc składowania, której przedmiotem zapisów są tylko przychody, rozchody i stany całego zapasu,

4) odpisywania w koszty wartości materiałów i towarów na dzień ich zakupu lub produktów gotowych w momencie ich wytworzenia, połączone z ustalaniem stanu tych składników aktywów i jego wyceny oraz korekty kosztów o wartość tego stanu, nie później niż na dzień bilansowy.

Wyceny materiałów i towarów dokonuje się do wymogów UoR w której są zawarte zasady wyceny:

- zasada ostrożnej wyceny

-zasada rzetelnego i wiernego obrazu

W ciągu roku materiały i towary ujmuje się według:

• rzeczywistych cen zakupu

• ceny nabycia

• kosztu wytworzenia

W ciągu roku obrotowego materiały mogą być ujmowane w stałych cenach ewidencyjnych pod warunkiem jednak, że w księgach rachunkowych zostaną ujęte różnice między tymi cenami a rzeczywistymi cenami nabycia, zakupu bądź kosztami wytworzenia.

Na dzień bilansowy zapasy wycenia się według cen nabycia lub kosztów wytworzenia nie wyższych od ich cen sprzedaży netto. Cena sprzedaży netto zapasów ma zastosowanie wtedy, gdy wartość początkowa wyrażona w cenie nabycia lub koszcie wytworzenia może nie być możliwa do odzyskania, np. gdy zapasy utraciły wartość użytkową lub handlową.

Cena zakupu jest to rzeczywista cena zakupu składnika majątku, pomniejszona o podlegający odliczeniu podatek od towarów i usług oraz podatek akcyzowy. W przypadku zakupu z importu jest to cena powiększona o cło i ewentualnie podatek akcyzowy.

Cena nabycia jest to cena zakupu składnika aktywów, powiększona o wszystkie dodatkowe koszty bezpośrednio związane z zakupem, a zwłaszcza o koszty transportu, załadunku i wyładunku, ubezpieczenia w drodze, a pomniejszona o upusty i rabaty. Koszty związane z czynnościami poprzedzającymi zużycie danego materiału również podwyższają cenę nabycia. Ustawa o rachunkowości reguluje możliwość zwiększenia ceny nabycia (lub kosztu wytworzenia – w przypadku ceny wyrobów gotowych) o koszty obsługi zobowiązań zaciągniętych w celu finansowania zapasu towarów lub produktów w okresie ich przygotowania do sprzedaży bądź wytworzenia i związanych z nimi różnic kursowych. Zwiększenie jest możliwe w przypadkach uzasadnionych niezbędnym, długotrwałym przygotowaniem towaru lub produktu do sprzedaży bądź długim okresem wytwarzania produktu. Jeżeli powstaną przychody z tytułu różnic kursowych pomniejszają one cenę nabycia. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie ceny nabycia składnika aktywów, w szczególności przyjętego nieodpłatnie, w tym drodze darowizny – jego wyceny dokonuje się wg ceny sprzedaży takiego samego lub podobnego przedmiotu.

Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem oraz uzasadnioną część kosztów pośrednio związanych z wytworzeniem tego produktu. Jeżeli nie jest możliwe ustalenie kosztu wytworzenia produktu, jego wyceny dokonuje się według ceny sprzedaży netto takiego samego lub podobnego produktu, pomniejszonej o przeciętnie osiągany przy sprzedaży produktów zysk brutto ze sprzedaży, a w przypadku produktu w toku - także z uwzględnieniem stopnia jego przetworzeń. Do kosztów wytworzenia produktu nie zalicza się kosztów:

• będących konsekwencją niewykorzystanych zdolności produkcyjnych i strat produkcyjnych;

• ogólnego zarządu, które nie są związane z doprowadzaniem produktu do postaci i miejsca, w jakich się znajduje na dzień wyceny;

• magazynowania wyrobów gotowych i półproduktów, chyba że poniesienie tych kosztów jest niezbędne w procesie produkcji;

• kosztów sprzedaży produktów.

Koszty te wpływają na wynik finansowy okresu sprawozdawczego, w którym zostały poniesione.

W przypadku, gdy rzeczywiste ceny zakupu (nabycia) lub koszty wytworzenia jednakowych lub uznanych za jednakowe składników majątku są różne, wartość stanu końcowego materiałów zależy od sposobu ustalania wartości ich rozchodu. Sposoby wyceny wartości rozchodu materiałów:

• wg ceny przeciętnej – ustalona w wysokości średniej ważonej cen danego składnika majątku;

• FIFO – „pierwsze przyszło – pierwsze wyszło” rozchód składników ustala się chronologicznie po cenach tych składników majątku, które jednostka nabyła najwcześniej

• LIFO – „ostatnie weszło – pierwsze wyszło” rozchód ustala się po cenach tych składników majątku, które jednostka nabyła najpóźniej,

• W drodze szczegółowej identyfikacji rzeczywistych cen (kosztów)