Magda Grodzka
Charakterystyka panowania rodu Hunyadich na Węgrzech
27 października 1439 roku w wyniku nieudanej próby ratowania uprzednio zdobytej przez Turków twierdzy Smederevo zmarł król Węgier Albrecht Habsburg. Wówczas w kraju rozpętała się walka o tron pomiędzy dwoma stronnictwami: partią dworską i partią narodową. Zwolennicy dworu Habsburskiego skupieni byli wokół wdowy- Erzsébet (Elżbiety), która wówczas nosiła w swoim łonie potomka króla. Syn poległego władcy- Albrechta (stąd przydomek Pogrobowiec) nosił imię László (Władysław) i stał się kandydatem na tron części magnatów skupionych pod wodzą hr. Cylii i Garaiego.
Konkurencję dla niego stanowił szesnastoletni król Polski Ulászló (Władysław Jagiellończyk), którego kandydaturę forsowało stronnictwo dworskie. Za kandydatem polskim opowiedziała się głownie średnia szlachta, a także Ci, którzy szukali w Królestwie Polskim pomocy w walce z największym zagrożeniem- Turkami.
Walka między dwoma stronnictwami była tak zacięta, iż zdołała doprowadzić do faktycznego rozbicia kraju, które przypieczętowała niemal jednoczesna koronacja obu kandydatów (kiedy w połowie maja Ulászló przybył do Budy celem koronacji, László Utószülött przeszedł już tę procedurę 15 maja). Mimo licznych protestów ze strony magnaterii i prób zbojkotowania koronacji kontrkandydata, nie była ona możliwa, gdyż uroczystość odbyła się zgodnie ze starodawnymi zasadami ( koronacja miała miejsce w Székesfehérvár, koronę św. Stefana włożył na głowę László prymas Dénes Szécsi). Mimo tego 29 czerwca 1440r. na sejmie budzińskim możni węgierscy unieważnili koronację i 17 lipca wynieśli do godności króla kandydata polskiego. Wydarzenie to stało się początkiem wojny domowej w państwie węgierskim.
Wojna trawiąca kraj od wewnątrz trwała od 1440 do 1445 r. i nie przyniosła wyraźnego rozstrzygnięcia. Po stronie króla László, nazywanego „królem czeskim”, opowiadały się potężne magnackie rody (Garaiów, czy Cillich), arcybiskup Dénes Szécsi, a także król niemiecki Fryderyk III. Król László był wspomagany posiłkami z Austrii i Czech, tymczasem za Ulászló, „polskim Władysławem”, opowiedziała się większość średniej szlachty. Przeciągająca się wojna wkrótce skłoniła obie strony do rokowań pokojowych. Dnia 14 grudnia 1442r. strony zawarły ugodę, która niejako dzieliła między nie władzę, jednak wszystko uległo zmianie już w pięć dni później- wdowa Erzsébet umarła i wówczas nieformalnie cała władza spoczęła w rękach Ulászló (odnowienie unii polsko-węgierskiej).
Uspokoiwszy sytuację wewnętrzną kraju Ulászló skierował całą swoją uwagę na problem turecki, nękający już od 1440r. Węgry. Wówczas miało miejsce oblężenie Nándorfehérvár (Belgradu), a także liczne najazdy. Po roku 1442 nastąpił przełom i zaczęto dzielnie stawiać czoła zagrożeniu tureckiemu. Jedna z głównych ról w nadchodzących wydarzeniach przypadła wybitnemu wodzowi węgierskiemu- Hunyadi Jánosowi (Janowi Hunyadiemu).
Ród Hunyadich jest zaliczany do rodów szlacheckich na Węgrzech. Odwołując się do większości istniejących źródeł mówi się, iż wywodzi się on z Rumunii. Jednakże istnieje kilka alternatywnych teorii wskazujących na jego inne pochodzenie, np.: od Kumanów, Słowian, czy Bułgarów. Według angielskiego historyka Hectora Munro Chadwicka, Hunyadi János był przypuszczalnie etnicznie Węgrem; pozostała część badaczy odnosi się do niejasności wokół pochodzenia rodu w swoich pracach.
Za pewne uznaje się, iż ród Hunyadich osiedlił się w Siedmiogrodzie, a nazwa rodu wywodzi się od siedmiogrodzkiego zamku Hunyad, który stał się własnością rodu. Ród Hunyadich ma w herbie kruka z pierścieniem na ulistnionej gałęzi. Kruki pełnią w mitologii węgierskiej szczególną rolę- w przeciwieństwie do tradycyjnych wierzeń słowiańskich niosą one zawsze dobrą nowinę i są symbolem o bardzo pozytywnym wydźwięku. Według legendy kruk uratował uwięzionego króla Węgier Macieja (syna Hunyadiego Jánosa), gdyż z rodowym pierścieniem w dziobie poleciał przywołać przyjaciół, którzy uwolnili króla; odtąd król węgierski Maciej miał nosić przydomek Korwin ( kruk ).
Hunyadi János był uważany na Węgrzech za męża stanu. Już za czasów panowaniu króla Zygmunta brał udział w wyprawach przeciwko nieustannie najeżdżającym kraj Turkom. W tamtym okresie pod względem posiadanego majątku, a także pozycji pośród współbratymców, znajdował się w klasie średniej szlachty. Hunyadi János odznaczał się szczególnym doświadczeniem wojskowym- podróżując za granice ojczyzny (Włochy, Czechy) nabywał wprawy w bitwie a także zapoznawał się z najnowszymi sposobami prowadzenia walki. Potencjał kryjący się w Hunyadim szybko wypłynął na światło dzienne- w kraju w krótkim czasie doszedł do wielkiego majątku i zdobył wysoką pozycję na urzędach państwowych (już w 1439r. przynależał do grona najwyższych dostojników w państwie; w 1441r. został wojewodą siedmiogrodzkim). Jego majątek stanowiło 28 zamków, 57 miast i osad miejskich, a także około tysiąc wsi. Hunyadi od samego początku popierał kandydaturę László (Władysława Pogrobowca).
Ze względu na rozmiar swojego majątku posiadał silną prywatną armię zorganizowaną na wzór husycki, do której zaciągał wielu cudzoziemców (w szczególności Czechów), a także lud pańszczyźniany, który w przyszłości okazał się jego siłą. Jej liczebność przekraczała rozmiarem zarówno państwowe wojska banderyjne, jak i rozmiary armii nieprzyjacielskich Turków. Hunyadi János jako jeden z najznamienitszych patriotów w kraju nie szczędził pieniędzy z własnego budżetu, gdy chodziło o obronę ojczyzny.
Pierwsza potyczka Hunyadi Jánosa z wrogimi Węgrom Turkami miała miejsce w 1442r. Wówczas, gdy Nándorfehérvár było oblegane przez wojska nieprzyjaciela Hunyadi János zdecydował się stoczyć bitwę pod Szentimre celem obrony twierdzy. Niestety stosunkowo niewielka ilość wojska zebrana przez Hunyadi Jánosa zadecydowała o wielkiej porażce Węgrów. W obliczu zagrożenia wódz uszedł z pola walki jednocześnie postanawiając o tym, iż próba obrony zostanie podjęta ponownie. Wówczas decydując się na rewolucyjny krok, zaciągnął do wojska wszystkich chłopów i mieszczan kraju i utworzywszy nową armię, odniósł zwycięstwo w walce z Turkami w pobliżu Gyulafehérvár w Siedmiogrodzie. W obliczu tej klęski sułtan Murad zdecydował się przeprowadzić ofensywę i latem 1442r. wkroczył na terytorium Wołoszczyzny. Wówczas Hunyadi János dzielnie stawił czoła nadchodzącemu zagrożeniu i stoczył bitwę pod Jalomicą z wielokrotnie silniejszą armią przeciwnika. Hunyadi zastosował w walce taktykę wojsk husyckich obwarowując skrzydła armii wozami i często przegrupowywał wojska, co w ostateczności poprowadziło go do majestatycznego zwycięstwa, które nie dość, iż wypędziło Turków z Nándorfehérvár, ale również zahamowało ich ekspansję na Europę.
Po tak spektakularnym sukcesie Hunyadi János pragnął płynąć dalej na fali zwycięstwa i przystąpił do organizacji w 1443r. wielkiej wyprawy na Turków. Zebrana armia liczyła w sumie około 35 tysięcy ludzi (w tym wojska zaciężne składające się z Polaków, Rumunów i Czechów; wojska królewskie; oddziały chłopów; posiłki serbskie). Wybitny wódz latem 1443r. poprowadził ją w kierunku Bałkanów. Przekraczając Dunaj wojska kierowały się w stronę Niszu (zdobyty), a następnie Sofii. Sroga zima zatrzymała zwycięski pochód Węgrów i skierowała ich do ojczyzny, do której powrócili w lutym 1444r.
Węgrzy pozostając w stanie euforii po serii odnoszonych sukcesów zadecydowali na sejmie budzińskim w kwietniu 1444r. o kontynuowani ofensywy na Turków. Sukces wyprawy węgierskiej zmotywował ludy Południowo-Wschodniej Europy do rozpoczęcia powstań antytureckich. Sojusz ze zbuntowaną Bośnią, księstwami rumuńskimi i Skanderbegiem stał się jedną z ważniejszych uchwał sejmu budzińskiego. Ponadto wokół Hunyadi Jánosa zaczęła się gromadzić średnia szlachta, która wkrótce dała początek późniejszej „partii Hunyadiego”.
Zaskakująca okazała się postawa sułtana Murada II, który na wieść o postanowieniach sejmu budzińskiego zaproponował Węgrom pokój na bardzo korzystnych dla nich warunkach. Oferował między innymi niepodległość Bośni i Serbii, wypłacenie odszkodowania wojennego i wymianę jeńców. Propozycja ta została zaakceptowana przez Węgrów, co zaskutkowało zawarciem pokoju 12 czerwca 1444r. w Adrianopolu, zaprzysiężonego w Szeged 1 sierpnia przez Władysława Warneńczyka. Spokój, który miał zapanować na 10 lat trwał zaledwie kilka dni, gdyż za namową legata papieskiego Juliana Cezariniego, działającego w interesie dyplomacji weneckiej, Węgrzy zdecydowali się zerwać umowę i wznowić wojnę zaczepną z wojskami tureckimi.
Wraz z końcem września z Węgier wyruszyła nowa, 16-tysięczna armia pod dowództwem Hunyadi Jánosa. Wędrując przez Orsowę nad Dunajem, Florentyn, Widyn i Nikopol, następnie skierowała się ku Szumenowi i Prowadiji, przełęczy Ajtos, by 9 listopada dotrzeć pod Warnę. Zaledwie dzień później rozpoczęła się jedna z największych bitew w historii średniowiecznej Europy. Przewaga wojsk tureckich nad węgierskimi wynosiła 1:3. Z początku armia króla Węgier zdawała się wygrywać dzięki umiejętnościom taktycznym Hunyadiego; niestety jeden fałszywy ruch zadecydował o końcu bitwy- król Węgier, László, ruszył bez skoordynowania działań z naczelnym wodzem na janczarów tureckich i przepłacił tę decyzję życiem. Zgon króla wywołał panikę pośród szlachty węgierskiej; w popłochu rzuciła się ona do ucieczki. Naród węgierski poniósł ogromną klęskę- wojska zostały rozbite, a sam Hunyadi z trudem uszedł z życiem.
Wraz z przegraną Węgrzy pogrzebali swoje wszystkie osiągnięcia w wojnach z Turkami. Po śmierci króla rozpadła się unia polsko-węgierska i formalnie państwo zostało zjednoczone pod władzą dynastii habsburskiej. Władze objęła grupa siedmiu magnatów (wśród nich Hunyadi); taki stan rzeczy nie utrzymał się długo- już po dwóch latach radę obalono i w 1446 roku ogłoszono na sejmie Hunyadiego regentem, który od tej pory sprawował władzę przy pomocy sześciu magnatów i sześciu przedstawicieli średniej szlachty.
Regencja Hunyadiego rozpoczęła się niezwykle pomyślnie- za główne cele obrał on sobie wzmocnienie władzy centralnej oraz zwiększenie siły obronnej państwa. Sposobem realizacji tych zamierzeń miała być rozbudowa systemu stanowego (popieranie średniej szlachty, zniwelowanie roli magnaterii, zasada reprezentacji miast na sejmach krajowych, częste zwoływanie sejmów), reforma dochodów królewskich (uchwalenie w 1447r. ustawy przyznającej Hunyadiemu wyłączność w administrowaniu majątkami królewskimi i ściągania dochodów) oraz formowanie wojsk zaciężnych (tworzenie oddziałów z Polaków, Czechów i Niemców).
Po zgromadzeniu 24 tysięcznej armii latem 1448r. ,Hunyadi zdecydował się ponownie wyruszyć na wojnę z Turkami. Wódz za priorytet uznał dotarcie do Albanii, połączenie ze Skanderbegiem i ponowne rozpętanie antytureckich buntów na Bałkanach mających prowadzić do ostatecznej walki z Turkami. Niestety plany te zniweczył despota serbski Jerzy Branković, uprzedzając Turków o planach Hunyadiego. Wrogowie wyprzedzili Węgrów i zmusili do walki na symbolicznym Kosowym Polu i osiągnęli monumentalne zwycięstwo. Resztki armii Madziarów uciekały do Albanii i Serbii, a sam Hunyadi został pojmany i osadzony w więzieniu w Smederevie, w którym spędził kilka miesięcy.
Porażka uniemożliwiła realizację wszelkich planów Hunyadiego. Po powrocie do kraju na skutek gwałtownej działalności opozycjonistów w 1452r. zrzekł się regencji, pozostając jedynie zwierzchnikiem obrony kraju. Dodatkowo w 1452r. władzę objął László Utószülött, który ze względu na niepełnoletniość rządził przy pomocy lig magnackich z Ulrykiem hr. Cylii na czele. Cała uwaga została skupiona na wojnie domowej toczonej przeciwko Hunyadiemu.
Problemy wewnątrz państwa węgierskiego nie umknęły uwadze sułtana Mehmeda II, który po uporaniu się z buntami antytureckimi na Bałkanach, w roku 1455 rozpoczął przygotowania do wojny z Węgrami. Madziarzy wobec wielkiego zagrożenia pozostali bez wsparcia jakiegokolwiek z państw. W 1456r. 150-tysięczna armia turecka wkroczyła na Węgry i rozpoczęła szturm na Nándorfehérvár; miasta broniła zaledwie 7-tysięczna załoga z Michályem Szilágyi na czele. Wówczas na barki Hunyadi Jánosa spadł cały ciężar obrony kraju. Wódz wezwał do walki lud z miast i wsi i po uformowaniu ok. 50-tysięcznej armii 14 lipca 1456r., stanął pod murami obleganej twierdzy. Po pokonaniu floty tureckiej, 22-23 lipca rozegrała się ostateczna bitwa, w wyniku której Węgrzy odnieśli zwycięstwo. W następstwie tej bitwy Turcy zaniechali podboju Węgier na następne pięćdziesiąt lat. Sam Hunyadi niedługo cieszył się ze zwycięstwa, gdyż wkrótce po wygranej zmarł wskutek zarazy, która wybuchła w obozie węgierskim.
Po śmierci Hunyadi Jánosa jasne stało się, że jego pomysły traktujące o umocnieniu władzy centralnej i wykorzystaniu potencjału drzemiącego w warstwie chłopskiej i mieszczańskiej to droga do przetrwania i wzmocnienia państwa węgierskiego. Niestety po śmierci Hunyadi Jánosa wewnątrz państwa ponownie wybuchła wojna domowa.
Na Węgrzech o elekcję nowego władcy walczyły ze sobą dwa stronnictwa. Po odsunięciu od władzy stronników zmarłego regenta doszło do zabójstwa przywódcy obozu habsburskiego- Ulryka hr.Cylii. W odwecie za zbrodnię król László Utószülött uwięził synów Hunyadiego- László i Mátyása oraz przywódców stronnictwa Hunyadich ( Szilágyiego i Vitéza) skazując ich na śmierć. Wyrok wykonany został jedynie na László, a Mátyás został wywieziony jako jeniec do Wiednia a następnie do Pragi razem z królem. Kiedy król zmarł na obczyźnie w 1457r. problem elekcji króla odnowił się. Stronnictwo Hunyadich na swojego kandydata wysunęło Mátyása, a obóz habsburski cesarza Fryderyka III Habsburga. Ostatecznie w 1458r. Mátyás zasiadł na tronie węgierskim.
Na samym początku swego panowania Mátyás Corvin postanowił załagodzić konflikt z Fryderykiem III Habsburgiem. Po licznych potyczkach z magnaterią popierającą cesarza w 1462r. zawarł pokój z Fryderykiem III Habsburgiem. Stanowił on o tym, iż Mátyás został adoptowany przez Fryderyka i jest on prawowitym władcą Węgier. Cesarz zwrócił insygnia koronacyjne i zobowiązał się udzielić pomocy Madziarom podczas wojny z Turkami. Tymczasem Mátyás zgodził się, by w razie jego bezpotomnej śmierci tron Węgier powędrował w ręce habsburskie. Tym sposobem Mátyás Corvin zapobiegł wojnie domowej, pozbył się opozycji w kraju i zjednoczył terytorium państwa.
Mátyás Corvin opanowawszy sytuację wewnątrz kraju podjął się działań ofensywnych względem innych państw. Na południu zagrożenie ponownie stanowili Turcy, którzy po utracie Serbii i Bośni nękali najazdami południowe granice Węgier. Ze względu na brak wyraźnych sukcesów na polach bitwy, Corvin zadecydował o defensywnym charakterze prowadzonej z Turkami wojny. W czasie trwania potyczek miała miejsce duża ilość pertraktacji politycznych z wrogiem, mająca niejako „uśpić” nieco konflikt i zmienić kierunek ekspansji Węgier na północny-zachód.
Kolejnym punktem na liście podbojów Mátyás Corvina były Czechy. Używając podstępu Mátyás wmieszał się w konflikt między królem czeskim Jerzym z Podiebradu i 6 kwietnia 1468r. ogłosił się opiekunem Czech. Pomimo poparcia ze strony szlachty czeskiej i zajęcia terenu Moraw, Łużyc i Śląska nie udało mu się objąć tronu czeskiego. Po śmierci panującego króla Czech, Mátyás Corvin zgłosił swoją kandydaturę, lecz zamiast jego na tronie zasiadł kandydat z Polski- Władysław Jagiellończyk. Fakt ten stał się zalążkiem poważnego konfliktu z Polską.
W 1471r. syn Kazimierza Jagiellończyka wyprawił się na Węgry, gdzie pomimo poparcia ze strony zbuntowanego przeciwko własnemu władcy możnowładztwa i duchowieństwa, odniósł porażkę i zmuszony został do powrotu do Polski. Skutkiem tego niepowodzenia było wypowiedzenie wojny przez stronę polską. 8 listopada pod Hatvan przybyła 12-tysięczna armia polska pod dowództwem Piotra Dunina. Wyprawa poniosła klęskę wskutek czego nastąpił powrót do Królestwa Polskiego. Tak zakończył się pierwszy etap konfliktu polsko-węgierskiego przypieczętowany pokojem w spiskiej Starej Wsi 21 lutego 1474r.
Porażka skłoniła Polaków do dalszych działań- zawarli oni sojusz z habsburgami i wspólnie wyprawili się jesienią 1474r. na Węgry. Najazd rozpoczęto od strony Śląska armią liczącą ok.40 tysięcy żołnierzy. Po początkowej fali sukcesów wojska polskie 23 października spotkały się z posiłkami czeskimi pod Oławą i wspólnie wyruszyły na Boroszló( Wrocław). Połączone siły polsko-czeskie nie zdołały zdobyć miasta i 8 grudnia 1474r. doszło do spotkania Mátyás Corvina z Jagiellonami celem zawarcia rozejmu. Zawarty do roku 1477 rozejm został przypieczętowany w 1478r. pokojem w Ołomuńcu kończąc etap wojen polsko-węgierskich.
Poskromiwszy konflikt z Polską oczy Mátyás Corvina zwróciły się ku Austrii. Po zawarciu sojuszu z królem neapolitańskim władca Węgier wyprawił się przeciwko cesarzowi Ferdynandowi III. W 1477r. zajał kilka miast austriackich i obległ Wiedeń. Ferdynand III za pośrednictwem papiestwa wynegocjował pokój za 100 000 forintów. Nie trwał on jednak długo, gdyż Mátyás Corvin nie zamierzał zrezygnować z podboju Austrii. Zbliżywszy się do Francji i Szwajcarii w 1480r. wznowił wojnę z cesarzem. Corvinem kierowały chęci zdobycia korony cesarskiej. W 1485r. zdobył Wiedeń, opanował Dolną Austrię, część Styrii i Karyntii. Stany niemieckie odmówiły Mátyásowi korony cesarskiej i w 1486r. ogłosiły cesarzem Maksymiliana Habsburga. Corvin nie uznawszy tej decyzji prowadził wojnę z Habsburgami aż do swojej śmierci. Z perspektywy historycznej wszystkie podboje Mátyás Corvina okazały się nietrwałe (zdobyte tereny nie pozostały po jego śmierci przy Węgrzech) i nadwyrężyły gospodarkę państwa.
W polityce wewnętrznej państwa Mátyás Corvin skupił się na kontynuowaniu dzieła ojca- umacniania władzy centralnej. Jego głównym osiągnięciem było zwiększenie zasobów skarbca królewskiego. Corvin ustanowił stały podatek tributum fisci regii stanowiący siłę skarbu, a także podatek nadzwyczajny subsidium przeznaczany na wyprawy wojenne. Dodatkowymi źródłami dochodów były regalia i przychody z rodzinnych majątków. Corvin zorganizował niezależną od magnaterii armię zaciężną licząca ok.30 tysięcy żołnierzy. W skład wojsk wzorem ojca włączył również tzw. żelerów (chłopów pańszczyźnianych). Corvin dodatkowo przekształcił aparat państwowy- połączył kancelarię wielką z kancelarią tajną, a także ustanowił stałe sądy komitackie i trybunał oktatowy. Za wyraz polityki wewnętrznej Mátyás Corvina można uznać zbiór ustaw z 1486r.
Śmierć Mátyás Corvina w 1490r. zamknęła w historiografii węgierskiej okres panowania Hunyadich. Obaj władcy zetknęli się podczas swojego panowania z największymi problemami swoich czasów: z najazdami tureckimi i wojnami domowymi. Mimo obciążenia budżetu państwa, przekraczających możliwości państwa podbojów i pogorszeniu sytuacji finansowej najniższych warstw społeczeństwa, okres panowania Hunyadich ocenia się jako czas potęgi Węgier.
Bibliografia:
Felczak Wacław, Historia Węgier, Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, Wrocław 1983, s.83-107, ISBN 83-04-01028-3
Sroka Stanisław, Historia Węgier do 1526 roku w zarysie, Wydawnictwo Homini, Bydgoszcz 2000, s.92-112, ISBN 83-87933-75-9
Lázár István, Hungary a brief history, przekład Albert Tezla, Corvina Books, Gyula 1993, s.92-99, ISBN 963-13-3861-4
Draskóczy István, A Magyar nép története 1526-ig, IKVA, Budapeszt 1991, s.74-84, ISBN 963 7760 53 9
László Hegedűs, 1100 years, przekład Gábor Dunai, LITTERA GMK, Budapeszt 1994, s.37-40, ISBN 963 03 3741 X
Bertenyi Iván Gyapay Gábor, Magyarország rövid története, Maecenas Könyvkiadó, Budapeszt 1992, s.138-165, ISBN 963 7425 66 7