Oligofrenopedagogika – to dział pedagogiki specjalnej zajmujący się nauczaniem i wychowaniem jednostek upośledzonych umysłowo.

Zadaniem oligofrenopedagogiki jest:

• ustalenie takich metod i form rewalidacji, które jednostce upośledzonej zapewniłyby optymalny, wszechstronny rozwój

• przystosowanie do warunków społecznych

• przygotowanie do zawodu

• wspieranie autonomii 

Upośledzenie umysłowe – to istotne niższe niż normalne funkcjonowanie inteligencji, z jednocześnie występującym ograniczeniem w zakresie dwóch lub więcej spośród następujących umiejętności przystosowawczych:

 Umiejętności:

• porozumiewania się

• samoobsługi

• trybu życia domowego

• uspołecznienia

• korzystania z dóbr społecznych, kulturowych

• samodzielności

• troski o zdrowie i bezpieczeństwo

• umiejętności szkolnych

• organizowania wolnego czasu i pracy

 Upośledzenie umysłowe (wg Kostrzewskiego) – istotnie niższy od przeciętnego ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego występujący łącznie z upośledzeniem w zakresie przystosowania się ze zmianami w ośrodkowym układzie nerwowym.

 Upośledzenie umysłowe ujawnia się przed 18 r. ż.

Dwa podejścia:

• Podejście statyczne – uważano, że iloraz inteligencji się nie zmienia

• Podejście dynamiczne – można zmienić iloraz, podnieść; orzekamy aktualny stan, a co będzie potem nie wiemy

Niedorozwój umysłowy (oligofrenia) – ogólne zmniejszenie możliwości rozwojowych spowodowane wcześniejszymi, a jednocześnie nieodwracalnymi zmianami CUN (centralnego układu nerwowego) dziecka. Muszą być przynajmniej dwa odchylenia od normy.

 Niepełnosprawność intelektualna – termin stosowany zamiennie z upośledzeniem. Jednak upośledzenie 0 to termin negatywnie brzmiący, a niepełnosprawność intelektualna -jest mniej naznaczająca.

Klasyfikacja – cztery stopnie upośledzenia:

1. 68-52 – lekki

2. 51-36 – umiarkowany

3. 35-20 – znaczny

4. 19-0 – głęboki

Ogólnie przyjmuje się, że liczba dzieci z upośledzeniem umysłowym wynosi od 2%-3 %, w tym głębiej upośledzonych o ilorazie inteligencji poniżej 50 od 0,3 % do 0,4 % ogółu ludności.

Deficyty globalne i parcjalne

Globalne – odnoszące się do całokształtu funkcjonowania rozwoju poznawczego i intelektualnego; poziom zachowania przystosowania jest istotnie niższy o dwa odchylenia standardowe i więcej.

• upośledzenie umysłowe (zaczyna się od dwóch odchyleń)

• niedorozwój umysłowy (do 3 r. ż.)

• ogólne otępienie (demencja) powyżej 3 r.ż. - ogólny rozwój intelektualny dziecka przebiegał od pewnego czasu mniej lub bardziej prawidłowo; występują wyniki obniżania się poziomu funkcjonowania intelektualnego; rozwój może zacząć się cofać; może być okresowe lub stałe do jakiegoś poziomu.

• zahamowanie – następuje zatrzymanie, pozostanie na pewnym poziomie; nie ma możliwości cofanie się; może mieć charakter trwały lub czasowy

• obniżenie rozwoju intelektualnego – dziecko przez pewien czas rozwija się na takim samym poziomie (ten rozwój jest niższy), później efekt końcowy może być dobry; dziecko może dojść do rówieśników

• opóźnienie rozwoju sprawności intelektualnej – można poprawiać; to np. mniej czasu na skupienie

Parcjalne – intelekt jako całość jest w normie; gdy od normy odbiega jedna funkcja, dwie lub wszystko przy prawidłowym ogólnym poziomie funkcjonowania intelektu.

• upośledzenie określonej funkcji

• zahamowanie rozwoju określonej funkcji

• obniżenie poczucia rozwoju określonej funkcji (funkcja sprawna, ale nie czujemy jej)

• opóźnienie rozwoju określonej funkcji (powstaje w okresie rozwojowym, gdy pewna funkcja podejmuje działanie, ale później

 

Etiologia upośledzenia umysłowego, dwie grupy czynników:

 

• endogenne (wewnętrzne) – czynniki genetyczne, powstają w okresie przed zapłodnieniem

• egzogenne (zewnętrzne) – czynniki w okresie po urodzeniu dziecka

 

Przyczyny (klasyfikacja wg Lipkowskiego):

 

1. Prenatalne (w okresie ciąży):

• wiek matki (niedostateczna dojrzałość biologiczna bardzo młodych matek lub wyczerpanie generatywnych sił matek starszych

• zaburzenia chromosomalne

• niedotlenienie (przy krwawieniach we wczesnym okresie ciąży, padaczce)

• uszkodzenia chemiczne (leki, antybiotyki, insulina), mechaniczne i radiacyjne, w skutek wstrząsów, prześwietleń promieniami Roentgena

• choroby infekcyjne matki (grypa wirusowa lub różyczka w okresie ciąży)

• zaburzenia metabolizmu (przemiany materii, w przemianie białka, tłuszczu, węglowodanów; cukrzyca)

1. Perinatalne (związane z porodem dziecka):

• mają najczęściej charakter uszkodzeń mechanicznych i niedotlenienia w czasie porodu

• złe postępowanie lekarskie

• przedłużający się poród, porody kleszczowe

1. Postnatalne (po urodzeniu dziecka):

• urazy fizyczne (czaszki i mózgu, choroby mózgu)

• pod wpływem zatrucia

• choroby psychiczne we wczesnym dzieciństwie

• choroby zakaźne (opony mózgowe, zapalenie opon)

Przyczyny upośledzenia (wg Gibsona):

1. Pierwotne – czynniki genetyczne: rodzice przekazują nieprawidłowe lub uszkodzone geny i chromosomy powodujące, że embrion i płód nie rozwijają się normalnie; w konsekwencji dziecko rodzi się upośledzone umysłowo

2. Wtórne – to czynniki mające wpływ na korę mózgową:

• przed urodzeniem

• w czasie urodzenia i podczas porodu

• po urodzeniu dziecka

• Dwa typy dziedziczenia:

• dominujące – kiedy jeden gen jest uszkodzony

• recesywne – kiedy dwa geny są uszkodzone (od ojca i od matki) 

Choroby genetyczne:

• małogłowie prawdziwe (mniejsza objętość czaszki, mózgu)

• stwardnienie guzowate (na twarzy tworzą się guzki, często padaczka; 1 na 20 tyś. urodzin)

• fenyloketonuria (spowodowana defektem enzymu; bardzo jasna skóra, jasne włosy, zapach mysi skóry i moczu, padaczka, nadczynność ruchowa)

Uszkodzenia chromosomalne, zaburzenia metaboliczne:

• zespół Downa

od 21 pary chromosomów

dwa rodzaje (trisomie):

prosta – związana z wiekiem matki

translokowana – nie koniecznie wiek matki

u kobiet do 25 r. ż. 1 na 2 tyś., a u 40 latek 1 na 45 urodzeń

cechy: skośne oczy, niski wzrost, różne upośledzenie czasem brak, duży język,otyłość, wady serca i narządów wewnętrznych, małpia bruzda na dłoniach, emocjonalna lepkość.

• zespół Turnera

• pojawia się raz na 3 tyś. urodzeń

• występuje tylko 1X

• występuje u kobiet

• bezpłodność

• niski wzrost

• zaburzenia rozwoju

• bardzo ważna wczesna diagnoza

• zespół Klinefertera

  • pojawia się raz na 1,4 tyś. urodzeń

  • dodatkowy chromosom X, czyli XXY

  • występuje u chłopców

  • zanik jąder

  • zmiana proporcji ciała, zmiany w budowie

  • często upośledzenie umysłowe

Czynniki prenatalne:

• choroby infekcyjne matki (różyczka, grypa)

• choroby odzwierzęce - toksoplazmoza

• niedożywienie

• zaburzenia metabolizmu

• czynniki chemiczne (leki)

• mechaniczne urazy (np. Wypadki samochodowe)

• urazy psychiczne

• niezgodność immunologiczna (Rh- matki, Rh+ojca) konflikt serologiczny (żółtaczka u dziecka, zaburzenia narządów, upośledzenie

• zażywanie alkoholu, narkotyków

• promienie Roentgena