EKONOMIA ROZWOJU

1. Rozwój a nierówności. HDI. Geopolityka.

- ~ 14/15 % populacji to bogaci

- bogate kraje : OECD, Ameryka Płn., Japonia, Chiny (również ‘Chiny zamorskie’)

- do roku 1820 (rewolucja przemyslowa) sredni wzrost gospodarczy swiata 1-2%/10 lat, po rewolucji wzrost do 1-2%/rok obecnie to zostalo mniej wiecej podwojone

- 1820 : początek rewolucji przemysłowej ; wzrost dysproporcji, również wewnątrz krajów ; kiedyś większe dysproporcje wewnątrz krajów, dzisiaj zewnętrzne - między krajami

- różnice między państwami pojawiły się po rewolucji przemysłowej ponieważ wcześniej : produkcja ręczna, która ograniczała tempo rozwoju

- wcześniej (kilkadziesiąt lat temu) – duże różnice między krajami/ dziś – kraje rozwijające się zmieniejszają te rozpiętości

- ~1980 : zmiana sytuacji

- kursy walutowe źle odzwierciedlają siłę nabywczą (parytet siły nabywczej = PPP) ;w krajach biednych : niedoszacowany/ bogatych : przeszacowany

- kurs kształtowany wg dóbr obrotu międzynar., dewiz : popyt/podaż

- kurs zaniża parytet siły nabywczej

- usługi nie wpływają na kurs walutowy kurs odchyla się od faktycznej siły nabywczej

- PKB : miernik zamożności, narazie nie wymyslono lepszego ; mankamenty PKB : szara strefa (działania legalne,ale nierejestrowane), czarna strefy( handel narkotykami itd.), czas wolny ( przykład Francji i USA- czas pracy, a czas wolny), stan środowiska naturalnego

- im gorszy stan środowiska naturalnego tym wiecej musimy wydawac na poprawe tego stanu a tym samym szybciej powiekszamy PKB ; jednoczesnie obniza poziom zycia a to paradoksalnie zwieksza PKB poprzez zwiekszone zapotrzebowanie na usługi medyczne ; PKB nie uwzglednia problemu stanu środowiska naturalnego

- pierwszy pomysl to wlaczenie do rachunku przewidywalna długość trwania zycia ludności ; jest to proba uchwycenia jakości zycia ze względu na czynnik zdrowotnosci ; od 1950 roku w krajach slabo rozwiniętych długość zycia wydłużyła się o 50%

- główne pytanie dot. nierówności – czy ją niwelować czy zaostrzać?

- kwestie takie jest środowisko, terroryzm, surowce, transport – sprawiają, że kraje rozwinięte muszą interesować się krajami rozwijającymi się

- jednym z najważniejszych zagrożeń współczesnego świata są problemy demograficzne ; obecnie w sprawie przyszłej polityki ludnościowej zarysowały się dwie koncepcje : pierwsza z nich działa na rzecz ograniczenia przyrostu naturalnego, druga zaś, przeciwnie, wskazuje, że przyrost naturalny ludności nie powinien być ograniczany z wielu powodów np. takich jak religia czy niebezpieczeństwo starzenia się ludności świata

- cechy wspólne/ charakterystyczne KSR (krajów słabo rozwiniętych) :

• niskie dochody

  • do 755 $ na osobę

  • Dochody poniżej średniej (755-2995)

  • powyżej średniej (2995 - 9265)

  • najbogatsze (>9266)

• przeszłość kolonialna

  • niewiele czasu są niepodległe

  • kolonizatorzy: Francja, Anglia, Portugalia, Hiszpania, Niemcy...

  • w latach 50’ uważano, że potrzeba 20-30 lat by odzyskały niepodległość, ale w latach 60’ już większość była niepodległa

  • w 1947 już prawie cała Azja pd-wsch, potem reszta Azji

  • Afryka trochę później – od połowy lat 50’

  • w 1965 Wielka Brytania dała wszystkim swoim koloniom niepodl oprócz Zimbabwe (1979)

  • Ameryka Łacińska – na początku XIX wieku, Haiti 1803, Brazylia 1822 – miały więc czas wzbogacić się, ale tak się nie stało

• rozwarstwienie dochodów:

  • nierówność podziału dochodów w społeczeństwie

  • protesty najbiedniejszych

Efekty :

destabilizacja gospodarki

pozbawienie dużych grup społecznych możliwości podejmowania jakiejkolwiek działalności gospodarczej (zbyt biedni)

wycofywanie kapitału zagranicznego i blokada napływu nowego

konflikty etniczne (dominacja klanów skupiających władzę i kapitał)

• ubóstwo i niedożywienie

• 30-40 % ludności jest niedożywione (2,5 mld ludzi żyje za 1 $ dziennie)

• rolniczy charakter gospodarki b. wysoki udział rolnictwa w tworzeniu PKB

• b. dużo ludzi zatrudnionych w rolnictwie

• b. mała efektywność za mało żywności

• dualizm gospodarczy i technologiczny

• współistnienie przestarzałego i nowoczesnego przemysłu

• enklawy wysokiej technologii ściśle powiązane z rynkami międzynarodowymi

• nie ma transferu zaawansowanej technologii do tradycyjnej gospodarki

• dualizm przestrzenny rozwinięte regiony i zupełnie zacofane (polaryzacja przestrzeni) i kulturowy (etniczny) – niektóre społeczności są zaangażowane w nowoczesne technologie, a inne nie

• szybki wzrost populacji

- miara dobrobytu społecznego

- subiektywny : pomiar szczęści -> Buthan : ‘szczęscie brutto’ (GDP), nie istnieje obiektywna miara ; SWB (subjected well-being)

• I. korelacja : szczęście zamożność/dochody (wzrost dochodów – wzrost szczęścia)

• II. szczęście jest stabilne- płynie czas nic się nie zmienia ; paradoks – coraz bogatsi, a szczęścia nie przybywa, bo wszystkim przybywa dochodów efekt tunelowy- poczucie niesprawiedliwości względem innych, odnosimy swoją sytuację do innych, jak wypadamy na tle innych, a nie bezwzględny pomiar + mechanizm adaptacji- przyzwyczajamy się

• III. powyżej 20 tys. : kraje szczęśliwe, ale poziom szczęścia jest stały ; Polska- 50 miejsce, państwa byłego ZSRR : niskie pozycje ; Afganistan : szczęsliwy kwestia poziomu, do którego się porównują, niskie aspiracje

- czynniki :

• edukacja, stan zdrowia, płeć, stan cywilny, wiara, wiek

• negatywne : bezrobocie, rozwód

- znaczenie dla polityki makroekonomicznej : inflacja + bezrobocie

- od początku lat 90-tych Program Narodów Zjednoczonych ds. Rozwoju (UNDP) corocznie dokonuje obliczeń i publikuje kompleksowy miernik poziomu rozwoju poszczególnych krajów świata, zwany indeksem rozwoju społecznego (a ściślej biorąc – ludzkiego), tj. Human Development Index (HDI)

- przy obliczaniu HDI uwzględnia się nie tylko wysokość PKB per capita według parytetu siły nabywczej, lecz także oczekiwaną przeciętną długość życia w chwili narodzin (Live expectancy at birth) oraz stopień alfabetyzacji dorosłych (Adult literacy rate)

- według powszechnie akceptowanych poglądów, wskaźnik HDI w bardziej adekwatny sposób niż wysokość dochodu narodowego brutto per capita odzwierciedla różnice, jakie występują w rzeczywistości między krajami współczesnego świata pod względem osiągniętego przez nie poziomu rozwoju gospodarczo-społecznego

- Human Development Index (HDI) : 3 wymiary : (mają jednakową wagę)

• długie i zdrowe życie mierzone długością oczekiwanego życia w momencie narodzin

• wiedza mierzona średnią długością nauki w szkole i oczekiwaną długością przyszłaej nauki

• standard życia mierzony DNB/ capita (DNB- uwzględnia transfery netto ; Polska- dodatni)

- najwyższe HDI : Norwegia/ najniższe : Kongo ; kraje z wyskoim wskaźnikiem HDI: kraje UE, bez Bułgarii i Rumunii ; Polska : 39 na świecie

- indeks zmiennej : wartość aktualna- min / wartość max- min

- zalety HDI

• koncentruje sie na uniwersalnych wartościach

• akceptowany na całym świecie

• stymuluje zdrowa konkurencje, kreuje chęć zmian

• wskazuje na priorytety w dalszym rozwoju oraz słabości w obecnych warunkach

- wady HDI:

• nie jest wyczerpującą i wszechstronna miara rozwoju spol.

• nie jest w stanie zobrazować krótkoterminowych skutków reform, zmian polityki państwa

• brak stosownych danych, chodzi o porównywalności i wiarygodność danych

- Teoria rozwoju : 3 podejści/ szkoły/ stanowiska 

I. J.Sacks- GEOGRAFIA (dość nowa)

• aspekty : klimat, zasoby naturalne, lokalizacja/położenie

II. HANDEL (najstarsza szkoła)

• otwieranie się gospodarek

• nie ma kraju rozwiniętego z zamkniętą gospodarką

III. INSTYTUCJE (najbardziej wpływowa)

• reguły gry ekonomicznej rządzące w gopodarce (systemy podatkowe itp.) ; nie tylko wymiar fiskalny, ale także normy społeczne

• własność prywatna

- związek między nierównościami dochodowymi, a stopą rozwoju

• rozwój, a wpływ na nierówności

• poziom nierówności wpływa pozytywnie czy negatywnie na rozwój

• nierówności : stosunek najbogatsi/ najbiedniejsi

- mierniki nierówności

• rozpiętość pomiędzy top 10% (liczba przykładowa) dochodów w danym kraju a 10% najniższych dochodów ; zarzuty: -ignorujemy pozostałe 80%. –sam pomiar skrajnych dochodów jest zniekształcony (problemy techniczne) ; nie mierzy nic po środku

• współczynnik Giniego : zawiera się w przedziale (0,1) ; im większa wartość tym większe nierówności

wyznaczany na podstawie krzywej Lorentza – zależność skumulowanego dochodu od populacji (pokazuje jaka część społeczeństwa jest w posiadaniu jakiej części dochodów)

- krzywa Lorenza

• na wykresie zależność : skumulowane dochody/ gospodarstwa domowe (od najbiedniejszych do najbogatszych)

• zakreskowane pole : brak zróżnicowań, zupełna równowaga

• im bardziej zakrzywiona, tym większe zróżnicowanie

współczynnik Gini’ego = 0 – brak zróżnicowania (0 ≤G≤1) ; im wiekszy współczynnik tym wieksze nierówności w społeczeństwie( im bardziej ‘wygięta’)

- geopolityka ; geograficzne determinanty rozwoju:

• koncentracja aktywność gospodarcza skupia się w biegunach wzrostu – najmocniejszych ośrodkach skupiających kapitał ludzki, rzeczowy oraz wiedzę ; koncentracja jest procesem naturalnym – zachodzi szybko i stabilizuje na wysokim poziomie wraz z rozwojem gospodarczym ; istotna na poziomie lokalnym.

• odległość od kluczowych rynków i biegunów wzrostu (geograficzna a ekonomiczne odległość – np. czy są drogi?) ; istotna na poziomie krajowym

• podziały długość granic ; istotna na poziomie międzynarodowym

1. Czynniki rozwojowe wg Rodrika.

- czynniki głębokie

- czynniki egzogeniczne: geografia – zespół czynników związanych z lokalizacją, a tym samym związanych np. z położeniem geograficznym, wyposażeniem w zasoby naturalne, dostępem do morza, klimatem.

- czynniki endogeniczne: kluczowe znaczenie szeroko rozumianych instytucji (prawo, polityka, finanse, ochrona zdrowia) ;

- duże znaczenie otwartości gospodarki na powiązania zagraniczne

- determinanty endo- i egzogeniczne są od siebie współzależne i tak też powinny funkcjonować

1. Krzywa Kuznetsa: od wzrostu ekonomicznego do nierówności dochodowych.

- Kuznets (ok. 1950) : nurt przepływy międzygałęziowe ; co się dzieje z nierównościami, gdy gospodarka się rozwija

• na wykresie zależność : nierówności*/ PKB/capita

• słabo rozwinięty kraj- niskie nierówności (bo rolnictwo)

• czynnik : rolnictwo/ przemysł

[*pomiar nierówności : współczynnik Gini’ego + rozpiętości]

- I faza : jak kraj jest biedny (małorozwinięty) to małe nierówności : prawie wszysyc pracują w rolnictwie, a tam małe różnice dochodowe ; II faza : rozwój przemysłu  dochody w przemyśle dużo wyższe niż w rolnictwie, im więcej ludzi pracuje w dobrze opłacanym przemyśle tym mniej w rolnictwie różnice międzysektorowe ; III faza : prawie wszyscy zatrudnieni w przemyśle więc różnice nie już międzysektorowe, tylko w samym przemyśle znów zmniejszenie różnic

- wzrost nierówności spowodowany wzrostem zatrudnienia w dobrze płatnym przemyśle ; gdy większość zatrudniona w przemyśle : różnice wewnątrz przemysłu mniejsze niż różnice między sektorami (rolnictwo/przemysł)

- w miare zmiany struktury zatrudnienia i przechodzenia od rolnictwa przez przemysl do usług – nierówności najpierw rosna a potem spadaja 

- dziś : mając więcej informacji największe nierówności występują w krajach najbiedniejszych, a najmniejsze w krajach wysoko rozwiniętych (średnio), ale nie wszystkie karje idą tą sama ścieżka rozwoju, a nierównomierny rozwój pogłebia nierówności

- niskie HDI wysokie nierówności (KSR)

- kwestia której Kuznets nie uwzględnił – to szybkość z jaką rozwój się odbywa – szybkość ta nigdy nie jest równomierna dlatego też nierówności zależą od nierównomierności rozwoju

- kwestia postępu techonologicznego (technicznego) : najlepiej widoczna w krajach po II WŚ ; kapitał był substytutem pracy, lecz mniej więcej od połowy lat 70-80ch kapitał stał się komplementarny do pracy ; szczególna sytuacja która się wtedy pojawiła – wysokie zapotrzebowanie na prace wysokokwalifikowaną zwiększała się podaż tej pracy premia za wykształcenie cały czas rosła do góry brak wykształcenia spychał pracowników na dół ; nie zgłaszano popytu na niskowykwalifikowaną kadrę

- rozwój nigdy nie jest równomierny, dlatego pogłebia nierówności (pierwsza faza Kuznetsa)

- postęp techniczny zwiększa rozpietości płacowe, bo dyskwalifikuje pracowników o niskim wykształceniu ; pobudza zwiększenie roli rynku i zmniejszenie roli państwa (globalizacja gospodarcza, liberalizacja itp.)

- nowy postep techniczny preferuje prace wysokowykwalifikowana

- gospodarka ‘zwycięzca bierze wszystko’ : w pewnych dziedzinach, gdzie technologia zmieniła biznes na biznes globalny dochody rosną nierównomiernie w góre

- idea zmiany systemu podatkowego gdyż zaczynamy sobie zdawać sprawę z nadmiernego fiskalizmu

1. Wpływ nierówności na wzrost gospodarczy.

- nieliniowość zależności między nierównościami, a tempem wzrostu gospodarczego

- pozytywny wpływ nierówności na rozwój :

• nierówności stymulują, motywują

• wzrost dochodów wzrost oszczędności (które pobudzają wzrost rozwój, wzrost gosp. bo inwestycje warunkiem rozwoju) ; im bardziej rosną rozpiętości, tym bardziej rośnie poziom oszczędności (niski poziom oszczędzania = niski poziom inwestycji ; oznacza to że , jeśli porównujemy 2 gospodarki, z których jedna ma dochody bd spłaszczone, i drugą o bd dużej rozpiętości dochodów, to w tej drugiej będą większe oszczędności)

• duże rozpiętości duże inwestycje wymagają dużych nakładów kapitałowych (niepodzielność inwestycji)

- negatywny wpływ nierówności na rozwój (hamowanie) :

• jeśli rosną nierówności to pojawia się presja redystrybucji dóbr (aby je zmniejszyć) zwiększenie opodatkowania (fiskalizm hamuje rozwój ekon.) [argument bardziej teoretyczny, nie potwierdzony empirycznie] ; [czynnik polityczny]

• kanał społ.- polit. grupy upośledzone manifestując swe niezadowolnienie destabilizują system (negatywny wpływ na gospodarkę) ; protesty itp. państwo reaguje co pochłania środki finansowe ; przy dużej polaryzacji trudno wprowadzać spójna politykę [czynnik polityczny]

• kapitał społeczny : zaufanie, chęć kooperacji z innymi również na polu gospodarki ; wysokie ryzyko : niska chęć inwestowania ze strony sektora prywatnego ; erozja kapitału społecznego wyższe ryzyko ; dostęp do inwestowania w kapitał ludzki (wykształcenie) bogatsze państwa/ biedniejsze państwa : gorszy dostęp 

• funkcjonowanie rynku kapitałowego : grupy upośledzone mają mały dostęp do rynku, bo do rozpoczęcia biznesu potrzebny jest kapitał (nawet jeśli mają dobry pomysł, inicjatywę gosp.) mogą realizować tylko przedsięwzięcia o małej skali, o krótkim horyzoncie czasowym, o niskim poziomie specjalizacji (bo wysoki jest ryzykowny), mają uniwersalny aparat produkcyjny przedsięwzięcia o niskiej produktywności ; większa polaryzacja gorsza sytuacja grup upośledzonych

- argumenty za

• krancowa stopa oszczędności rosnie wraz z dochodami

• motywacyjne aspekty nierówności

-argumenty przeciw

• polityczny kanał transmisji nierówności na wzrost gospodarczy

1. dysproporcje społeczne rodza zwiekszone zapotrzebowanie na polityke redystrybucyjna

2. wysokie podatki oraz inne instytucje panstwa socjalnego, wprowadzone w celu przeprowadzenia tej redystrybucji, szkodza gospodarce

- kanał socjoekonomiczny (wysoki poziom nierówności)

• niski poziom inwestowania ze względu na osłabienie bezpieczeństwa praw własności i wzrost ryzyka

• erozja kapitału społecznego (gotowości do kooperowania)

• obciazenie wydatkami na neutralizacje zaburzen społecznych i przestępczości

• polaryzacja spoleczna gwałtowne zmiany i nieciągłość polityki gospodarczej, krotki horyzont

-ekonomiczne: związane z niedoskonałością kapitalowych rynkow (im wieksze nierówności tym wiekszy problem)

-odciecie lub ograniczenie biednym dostępu do rynku kredytowego powoduje:

• niedoinwestowanie w kapital produkcyjny

• aktywa maja strukture nakierowana na szybka ewentualna odsprzedaz, a nie na wysoka rentowność

• utrudnia wybor strategii ryzykownych, choc bardzo rentownych (brak ubezpieczen)

• skracanie horyzontu czasowego dla biednych (np. tanie wyposażenie ale kosztowne w obsłudze)

- dziedziczenie nierówności w kapitale ludzkim ; w USA, spośród trzynastolatkow z najlepszymi wynikami w nauce konczy college jedynie 29% uczniow z rodzin najuboższych a z rodzin o wysokich dochodach 74% ;rodzice o niskim kapitale ludzkim charakteryzuja się wysoka dzietnością, nie sa w stanie zapewnic wszystkim swoim dzieciom dostępu do edukacji, opieki zdrowotnej, a nawet wystarczającego wyżywienia ; tymczasem rodzice o wysokim kapitale ludzkim maja mniej dzieci, sa to dzieci ‘lepszej jakości’ jeśli chodzi o kapital ludzki

- błędne kolo które utrwala w krajach rozwijających się nierówności w kapitale ludzkim a tym samym i nierówności dochodowe

1. Model Harroda - Domara. Stadia wzrostu gospodarczego Rostowa a teoria modernizacji.

- Rostow (1960, ‘Stadia wzrostu gospodarczego. Manifest niekomunistyczny’ polemika z Marksem)

• też zwolennik linearnego rozwoju, choć wyodrębnia inne stadia niż Marks, 5 stadiów 

• wszytkie panstwa musza przejsc prze te stadia

• najwazniejsz : trzeba oszczedzac i zaczac inwestowac

• sztandarowy przedstawiciel teorii modernizacji

• inwestycje, oszczędności i rozwiązania zachodnie sukces

• inspirował sie modelem Harroda-Domara : K/Y = m= const – relacja pomiędzy kapitałem a produkcją ; K = m* Y => Y = 1/m * K ; delta Y = 1/m * delta K ; delta K = I – pochodnaK 

• im więcej osczędzamy, tym lepiej się ta gospodarka rozwija ; im większy jest udział inwestycji w PKB, tym szybciej się rozwija gospodarka

• to jest kluczowy wniosek Harroda-Domara, z którego skorzystał Rostow; z modelu wynika że bez oszczędności nie ma wzrostu

- Harrod, Domar (1939, 1946); linearna, neokeynesowska koncepcja stadiow wzrostu

K- kapitał ; I- inwestycje ; Y- produkcja/ PKB (brak fluktuacji koniunkturalnych)

• kapitał jedynym czynnikiem wzrostu, a relacja kapitał – produkcja jest constans ; a wiec:

Y=1/m * K to z tego wynika ze deltaY=1/m*deltaK

z czego przyrost kapitału ? – z inwestycji

przyrost produkcji proporcjonalny do przyrostu kapitału

dynamika PKB zależy od m kapitałochłonności i s stopy oszczędzania (inwestowania)

zmiana produkcji (dynamika PKB) zależy od stopy oszczędności

ΔY/Y=1/m*s – δ

• im więcej oszczędzamy w gospodarce (tym więcej inwestujemy) tym szybciej się ona rozwija, szybsze tempo wzrostu (wzrost produkcji, dynamika PKB)

• oszczędności tej skali hamują przyrost konsumpcji ; wzrost I ogranicza konsumpcjeograniczenie społeczne

• im bardziej kapitałochłonny rozwój, tym mniejszy (np. przemysł wydobywczy –bardzo kapitałochłonny) ; m zależy od sprawności gospodarowania

• zjawisko ‘wąskich gardeł’ gospodarka nie rozwija się równomiernie, pewne jej gałezi hamują rozwój całej gospodarki, jak się osiągnie wysokie tempo rozwoju to niektóre gałęzie nie nadążają

• skłonność do oszczędzania popycha gospodarke do przodu

czy model jest poprawny ?

• w pewnym momencie zaczynamy napotykać na barierę – w większości panstw stopy inwestycji brutto, jeśli przekraczają 45% , zaczynają być problemy oznacza to ceteris paribus ograniczenie konsumpcji (na konto przyszłej konsumpcji) jest to bariera społeczna, polityczna społ. reaguje na to różnego rodzaju strajkami itd., a jako skutek takich reakcji gospodarka hamuje

• "m" – współczynnik kapitałochłonności, który pokazuje nachylenie prostej na wykresieim jest on większy , tym nachylenie odpowiednio jest mniejsze prosty wniosek – im bardziej kapitałochłonny rozwój, tym ten rozwój jest wolniejszy ; z drugiej strony, udział przemysłów kapitałochłonnych spada

• jeśli gospodarka zaczyna się bardzo szybko rozwijać, to bardzo często jest taki pułap którego rocznie praktycznie nie można przekroczyć ; nie tylko ze względu na konsumpcje, ale również przez "wąskie gardła" – gałęzi które hamują rozwój im szybciej się rozwijamy, tym większa jest szansa tego że natkniemy się na takie wąskie gardło

1. Konwergencja – dywergencja: model Solowa a endogeniczne modele wzrostu

- model Solow’a (1956) : model egzogeniczny ; neoklasyczna, wolnorynkowa kontrrewolucja

• funkcja Cobba – Douglasa

Y= AK^aL^1-a

L-praca ; 0<a<1 – stałe,dodatnie

• produkt zalezy od kapitału i pracy

• produkcja rośnie w zależności od wzrostu kapitału ale coraz wolniej

f=AϮ^a

δf/f = δA/A+α*δϮ/Ϯ (δA/A- zmiana postępu technicznego; δϮ/Ϯ – zmiana kapitału per capita)

δϮ=s*f-(n+δ)Ϯ

s*f – ile faktycznie inwestujemy

(n+δ)Ϯ – tyle ile potrzeba aby Ϯ ((tao)kapitał) był constans, żeby kapitał nie ubywał

• wnioski: tempo wzrostu w dlugim okresie nie zalezy od s (gdy osiągniemy tao z gwiazdka to już wzrost nie zalezy od zadnych oszczędności) jednak s ma znaczenie – okresla poziom produkcji, ale nie określa dynamiki

• w długim okresie : wzrost jest konsekwencją tylko i wyłącznie postępu technicznego ( a więc czynników zewnętrznych)

• tempo wzrostu kompletnie nie zależy od poziomu oszczędności i inwestycji tylko od poziomu kapitału

• jeśli kraj ma niższy kapitał na głowę to rozwija się szybciej i odwrotnie

• konwergencja ; różnice rozwojowe powinny się zmniejszać

• kapitał = kapitał fizyczny/rzeczowy

• wniosek: rozwój kraju bardziej rozwiniętego będzie mniejszy niż kraju slabiej rozwiniętego – korwengencja. jednak to nie do konca jest prawda gdyz nie ma tak ze każdy kraj ma ten sam poziom s i A (z reguły te wartości nie sa identyczne dla wszystkich krajow).

• do roku 1980 nie można było zaobserwowac zadnego zjawiska konwergencji w skali globalnej – jedynie na poziomie regionalnym

• model mówi o stałych korzyściach skali – jeśli praca i kapitał rosną tak samo – produkcja wzrasta o tyle samo ; w długim okresie : rozwój gospodarczy wynika tylko i wyąłcznie z czynników egzogenicznych ; wzrost gosp. w ogóle nie zależy od stopy oszczędności (w długim okresie), wg modelu Solowa poziom produkcji zależy od stopnia osczędzania , ale nie tempo

• drugi problem modelu Solowa – to to że nie wyjaśnia tych źródeł postępu technicznego, mówi tylko że są i są przyczyną wzrostu tempa produkcji

• kluczowy wniosek modelu Solowa – jeśli kraj ma mniejszy kapitał rozwoju – rozwija się szybciej niż kraj który ma więcej PKB na głowe ; oznacza to że różnice rozwojowe powinny się zmniejszać – tak się interpretuje ten model model wyjasniający konwergencje

- endogeniczne modele wzrostu (1990)

• kapitał=kapitał ludzki

• dodatnie efekty zewnętrzne : postęp techniczny (przenikanie ; to co robimy jedna firma ma pozytywny wpływ na inne ; wiedza otwiera mozliwosci dla postepu techniczego innym przedsiebiorstwom )

• zależność od oszczędności

• f = A * J ( razy Tau)

1. Bariery rozwojowe. Klasyczne teorie rozwoju

- teorie rozwoju

• model T.Malthus’a (1798r.) : ludność rodzi się w postępie geometrycznym, a żywność w arytmetycznym

• wykres zależność : tempo wzrostu/ PKB/capita

• PKB : niezależne od zamożnośći

• wzrost demograficzny : zależne ; tempo wzrostu demograficznego zależy od zamożności ; im wyższa zamożność, tym więcej ludzi, bo spadają zgony poprawa żywienia silniejsze organizmy

• pułapka ubóstwa=pułapka malthusiańska

• dziecko : dobro konsumpcyjne trwałego użytku ; wymieniamy jakość na ilość, bogate społeczeństwa mają dzieci o lepszej jakości ale za to spadek przyrostu naturalnego

• Yo – na wykresie, nazywany jest "pulapka Malthusianska", ktory pokazuje ze jesliby PKB mial wzrosnac, natychmiast zwieksza sie populacja, ktora przywraca wsyzstko do poziomu Yo ; Malthusowi wydawało się że nie da się z tej pułapki wyjść rzeczywiście Malthus miał racje ale w swojej epoce

• co się stało po rewolucji – krzywa (równoległa do osi x) – przesunęła się w górę ; oczywiście zanim do tego doszło – musiało upłynąć bardzo dużo czasu (doszło do gromadzenia wiedzy i zmian na wielką skalę), wciąż jednak dużo panstw jest w fazie wzrostu(pułapce Malthusianskiej)

• Marksistowska koncepcja formacji społecznych (1859)

• nadbudowa (państwo stabilizuje stosunki produkcji, stosunki własnościowe, stoi na straży klasy dominującej) stosunki produkcji(instytucje) siły wytwórcze (technologia)

• u Marksa nastepuje takie przejscie w formacjach społecznych: wspólnota rodowa niewolnictwo feudalizm kapitalizm komunizm ; każde przejscie wymaga nastapienia jakiegos zdarzenia w formie rewolucyjnej, i poza wspolnota rodowa wszedzie sa podzialy klasowe

• rozwój sił wytwórczych zależy od dobrego kształtu stosunków własnościowych

• co się dzieje jak prod. hamują rozwój : 1. stagnacja / 2. radykalna zmiana/ rewolucja

• klasyczny instytucjonalizmu jego główna idea sprowadza się do zbadania relacji między technologią a własnością / instytucjami

• stosunki produkcji miały mieć odpowiedni kształt, dający możliwość rozwoju dla technologii

• jeśli "nadbudowa/panstwo" , jest silne, siły wytw. są duże to stosunki produkcje / instytucje stają się hamulcami zmiany dlatego potrzebna jest rewolucja

• model linearnego rozwoju – wszystkie państwa przechodzą tę samą ścieżkę rozwoju) można jedynie przeskoczyc ktorys poziom (np. niewolnictwo w Polsce) ; nieaktulane, dziś : wiele różnych ścieżek, choć teoria modernizacji

• teoria modernizacji

• należy imitować wzorce krajów bardziej rozwiniętych, przyjąć rozwiązania, które się sprawdziły

• dobrym kontrprzykładem dla Chin,którzy na tym zbudowali gospodarkę, jest Korea Południowa.

1. Nowe idee w teorii niedorozwoju. Korzyści skali, strategiczna komplementarność i wielość stanów równowagi.

- koncepcje zacofania ekonomicznego :

• organizacja : rozwinięte centrum + zacofane peryfria

• negatywne efekty zewnątrzne

• wzrost gospodarczy ma enklawowy charakter

- efekty/korzyści skali : produkcja wzrasta szybciej niż nakłady ; koszty na jednostkę spadają, gdy przedsiębiorstwo zwiększa produkcję ; gdy produkcja wzrasta x>1 to przychody się zwiększają > x razy

- tradycyjna ekonomia oparta jest na niekorzyściach skali, a dziś prawie wszędzie – korzyści skali

- większe przedsiębiorstwo korzyści skali, konkurencyjność tendencja do monopolizacji załamuje się nowa konkurencja (chyba, że istnieja czynniki, które ją utrzymują)

- nieciągłość ekonomiczna i technologiczna : ogromny udział kosztów stałych (niezależne od produkcji przedsięborstwa, szczególnie : software najpierw trzeba wymyślić, aby móc potem powielać ; przemysł farmaceutyczny – wprowadzenie nowego leku jest kosztowne, pierwsze egzemplarze zawsze są najdroższe)

- nowe technologie działają w strefie korzyści skali (niepodzielność)

- im większa skala produkcji, tym większe pole do zdobywania doświadczenia ; learning by doing : ludzie uczą się robić rzeczy lepsze z mniejszej ilości materiałów (niższe koszty jednostkowe) ; produkcja sieciowa

- niekorzyści skali : tradycyjne dziedziny – rolnictwo(najpierw sięga się po gorsze pole, potem po lepsze) i górnictwo

- w świecie korzyści skali to większe ma przewagę, nie lepsze ; rynek może przyjąć silniejsze, choć w gorszym standardzie

- duże rynki są produktywniejsze niż małe (z dużą koncentracją popytu)

• łatwiejsza wymiana inf.

• opłacalność specjalizacji (która pozwala na wzrost wydajności i jakości)

• na małych rynkach niektóre rynki nie powstają, brak dywersyfikacji

• małe rynki- mała skala działalności, niska aktywność gospodarcza (hamuje opłacalny handel)

• rynek pracy – im mniejszy rynek, tym mniejsza motywacja do specjalizacji, lepsze umiejętności uniwersalne

• małe rynki – niejszy rozwój techniczny, infrastruktury ; jak ilość odbiorcza jest za mała to nie opłaca się inwestować

• warunki konkurencji i rozwoju są dużo gorsze na małych rynkach niż na dużych

- sprawa gazociągu w Polsce : klasyczny przykład ekonomicznego klinchu nie było warunków dywersyfikacji bo Polska zużywała za mało gazu

- konkluzja dot. korzyści skali :

• płytkie rynki dają gorsze warunki rozwojowe niż rynki głębokie

• nawet mały podmiot ma przewagę, jeśli działa na rynku dużym

- strategiczna komplementarność – stopa zwrotu działalności gospodarczej rośnie wraz z rozwojem tej działalności, wzrostem ilości podmiotów zajmujących się tą działalnością ; im wiecej osob się czyms zajmuje tym działalność jest bardziej efektywna

• wykres zależność : moje inwestycje/ średni poziom inwestycji

• 3 wielopunktowe stany równowagi ; niewiadomo w którym punkcie znajdzie się inwestor

• im inni więcej inwestują, tym my więcej inwestujemy

• nie ma gwarancji równowagi

• L i H to stany stabilne ; E niestabilny co oznacza że jeśli gospodarka utknie w tym punkcie, tam też zostanie, ale nawet niewielkie odchylenie oznaczana że przejdzie do punktu L lub H

• na lewo od L - mamy motyw żeby zainwestować więcej, ale wszyscy inni też, więc zainwestujemy mniej

• kształt tej prostej , wyznaczający strategiczną komplementarność oznacza że mamy kilka stanów równowagi  i nie są one takie same : np. L to niski poziom rozwoju gospodarki, H - odwrotnie ;nie ma jednak żadnej gwarancji że zostanie zachowana równowaga

1. Źródła korzyści skali na poziomie firmy i rynków.

[+ to co wyżej]

- jeżeli chcesz byc konkurencyjny w branżach o malejących korzyściach skali musisz dławić inne koszty ; w tym przypadku najczęściej koszta płacowe blokada rozwoju, zawężenie rynku

-specjalizacja północ – południe : zasada korzyści komparatywnych w praktyce

-kraje slabo rozwinięte – względne przewagi w przepływach wydobywczych i surowcowych oraz rolnictwie tj w sektorach z malejącymi korzyściami skali

-niekorzysci skali : ze wzrostem produkcji musza rosnac przeciętne koszty wewnętrzne ; dazenie do utrzymania konkurencyjności

-kraje wysoko rozwinięte – przewagi w galeziach o rosnących korzyściach skali (naukowochlonny charakter przemyslu)

-operujace w obszarze korzyści skali firmy z krajow rozwiniętych korzystaja z malejących kosztow jednostkowych = wzrost plac i zamożności pracownikow

- firma: wysokie koszty stałe ; learning by doing ; rozłożenie rynku, polityka zapasów, wieloproduktowość ; efekty sieciowe

- gospodarka: duże rynki są efektywniejsze niż małe (kryterium koncentracji popytu) silne powiązania w przód i wstecz (dostawy i rynki odbiorcow) ; łatwiejsza wymiana technologii i informacji ; duze rynki sprzyjaja specjalizacji(wysoka jakość usług) + specjalizacja kapitalu ludzkiego ; istnieje pełny zestaw rynkow, bo jest popyt ; kompletna i rozbudowana infrastruktura techniczna i instytucjonalna

- tendencja do monopolizacji jest wtedy gdy ‘duzy’ sprawnie dziala (niskie koszty jednostkowe, duza produkcja)

krzywa kosztów B leży powyżej ACA to znaczy, że B – produkuje taniej, jest lepsze

założenie : A (z kraju rozwiniętego) ma 90% rynku, a B tylko 10% więc B musi sprzedawać drożej B jest lepsze ale A jest wieksze a nabywca nie wie ze B jest lepsze

w obszarze korzyści skali wygrywa zwykle wiekszy a nie sprawniejszy duze rynki tym bardziej sprawne

rynek może utrwalać w gorszym standardzie

- konkluzja :

• korzysci skali – daja przewage duzym przedsiebiorstwom i pokazuja jakie sa mechanizmy zwyciezania (czasami duza skala paradoskalnie wygrywa z efektywnoscia)

• mechanizm kuli snieznej na rynkach – szanse gonienia sa strasznie trudne, gdyz ktos kto sie rozpedzil bedzie miec latwiej (wieksza masa itd).

- zasoby naturalne i rolnictwo charakteryzują się niekorzyściami skali; kraje specjalizujące się w tych dziedzinach aby być konkurencyjne muszą zmniejszyć inne koszty; mogą to być koszty płacowe, to sprawia że ograniczane są rynki wewnętrzne – zawężane są szanse dla rozwoju krajowej gospodarki

- nowoczesne technologie – korzyści skali – im bardziej rozszerza się produkcję tym bardziej koszty spadają; można podwyższać płace nie naruszając konkurencyjności sektora; stwarza się rynkom wewnętrznym szanse rozwojowe

1. Błędy (defekty) koordynacji. Big Push Rosenstein - Rodana. Model Sandomierza.

- Rosenstein- Rodan (1943,’Problemy uprzemysłowienia wsch. i zach. Europy’) : idea wielkiego pchnięcia ; skoordynowane działanie pozwala przełamać bariery popytowe (bez niego- defekt koordynacji) ;musi pojawic się czynnik który stworzy efekt koordynacji (np. duzy inwestor, panstwo) zrobi firme i będzie popyt, powstaną nowe firmy itd., (jak w Puławach - Azoty) ; defekt koordynacji- zawodność działań zbiorowych

- defekt koordynacji : otworzylibyśmy restauracje jeśli byliby turyści, turyści by przyjechali jeśli byłaby restauracja dlatego potrzebny efekt egzogeniczny

- model Palanpur : miejscowość w Indiach ; badania przeprowadzane w tej miejscowości wpływają na sytuacje w danej miejscowości ; zajmuja sie posiewem jakiegos zboza, maja kilka strategii siania jedna mowi o tym zeby siac jak najwczesniej, wtedy plony sa najwieksze, ale z drugiej strony przylatuja ptaki i koniec z plonami ; druga strategia – siac pozniej (ptaki chyba nie przylatuja ) ; kazdy sam sobie dobiera strategie

• macierz wyplat, jest 2 farmerow, 2 graczy (A i B) ; dwie opcje siania :

• mozliwe potencjalne wybory :

1. wcześnie, B- wcześnie (4,4)

1. późno, B- wcześnie (3,1)

1. późno, B- późno (2,2)

1. wcześnie, B- późno (1,3)

czyli albo oboje wczesnie wczesnie, albo pozno pozno

w Palanpur jest tak że wszyscy sieją późno ; badacze zapytali dlaczego tak jest ? dlaczego sie nie dogadacie ? odpowiedz byla taka ze gdyby wiedzieli jak sie dogadac to tak by zrobili

• zmiana zachowania ma sens tylko wtedy kiedy ma charatker masowy ; zbiorowo to plemie ciezko bylo przekonać ;z pulapki mozna bylo uciec tylko masowo

• brak porozumienia, bo ludność zróżnicowana etnicznie, co prowadzi do gorszego rozwoju ekonomicznego, bo brak koordynacji działań (sianie później/wcześniej)

- jak któs jest w gorszej równowadze to jedynym sposobem wyjścia z niej jest skoordynowane działanie, bez niego nie ma szans na wyjście z niekorzystnej sytuacji

- model Sandomierza : Sandomierz vs Kazimierz Dolny

• wykres zależność : S,D (D : popyt funkcją róznorodności oferty) / n : ilość przedsiębiorstw, każde inna usługa o podobnej produkcji, a więc także różnorodność

• w Kazimierzu większa różnorodność usług im większa róznorodność, tym większy popyt, nie jest on jednak liniowy

• gdy popyt> podaż większa motywacja do uruchamiania nowych przedsiębiorstw ; popyt<podaż zamykanie przedsięborstw

• mamy na nim 3 punkty rownowagi – L, M, E ; na lewo od L – popyt jest wiekszy od podazy – jest motywacja do wytworzenia większej produkcji ; od L do M – popyt jest mniejszy, zamykamy przedsiębiorstwa ; od M do E – popyt jest wiekszy, znow zwiekszamy ilość produktów ; od E w prawo – znow popyt mniejszy, zamykamy produkcję ; konkluzja Sandomierz byl w pkc L – utknal w niskiej rownowadze, natomiast Kazimierz w pkc. H, czyli tez w rownowadze ale wyzszej

• im bogatsze społeczeństwo tym funkcja popytu leży wyżej

• przedsiębiorcy w Sandomierzu mówią - otworzyliby restauracja , gdyby turysci przyjechali i odwrotnie (turyści mówią ze przyjechaliby gdyby były restauracje w Sandomierzu) –defekt koordynacji ; po to zeby wyrwac sie z takiego defektu koordynacji musi byc czynnik zewnetrzny w przypadku Sandomierza mogloby to byc krecenie jakiegos filmu, lub przybycie jakiegos obcego kapitalu

- defekt koordynacji

1. jesli zmiana jest kosztowna -> problem gapowicza

2. jesli w wyniku zmiany spolecznej sa zarówno wygrani i przegrani , przy czym straty tych ostatnich sa pewne i dotycza wyraznie zidentyfikowanych grup spolecznych, zas wygrane sa rozproszone i niepewne , to wspolna realizacja celow spolecznych jest malo prawdopodobna , nawet jesli zmiana jest globalnie korzystna

3. musi byc przekroczony minimalny prog partycypacji, , jesli nie to reformy zostana zablokowane - gra koordynacji z nieoptymalna rownowaga (*nierownowaga) Nasha

- defekt koordynacji : zmiany musza nastapic skoordynowanie i jednoczesnie – ludzie jednak boja sie represji , kazdy ma motyw zeby sie zachowac jak gapowicz – chodzi np. o powstanie czy rewolucje – jesli juz nastapi zmiana ladu to gapowicz sie po prostu przylaczy, a wyrwanie sie przed wszystkich zawsze ma wysokie koszty (nie tylko fizycznie i prawnie) – koszty spolecznych instytucji, bo jesli np. wystąpimy a rewolucja nie wypali – to moga nas nie przyjac do spoleczności z powrotem a wiec nie wszystko sprowadza sie do elity ktora broni starego ladu – sa dwie strony ograniczajace włacznie z samymi rewolucjonistami

1. M. Kremer – teoria O-Ring. Komplementarność czynników produkcji a budowanie przewagi ekonomicznej.

[oddzielny plik Teoria O-Ring na niezbędniku]

- O – ring (teoria uszczelki Kremera, 1993) : najwazniejsza jest komplementarność i wazne sa male elementy, a nie substytucyjność  wszystko musi współgrać,aby osiągnąć zamierzony efekt (przykład : orkiestra, w której każdy jest wirtuozem,a saksofonista fałszuje) ; problem najsłabszego ogniwa; współczesna gospodarka musi działać na zasadzie komplementarności

- funkcja produkcji

Y= AK^a∏Q_i

Q_i- nakład pracy

produkcyjność krańcowa tego pracownika rośnie jeśli rośnie nakład pracy jak pracujemy lepszymi to mamy lepsze wyniki i na odwrót

- funkcja zysku

Z= AK^a∏Q_i- aK- ∑W_i (Qi) (płaca pracowników)

- 4 pracowników : 2dobrych (2H) i 2 złych (2L) : jak dobrać dwuosobowe zespoły ? Y=Q₁Q₂ jak lepsi z lepszymi i gorsi z gorszymi to suma wysiłku większa niż w przypadku zespołów mieszanych 2HL< H²+L²

- jak kraj bardziej rozwinięty jest lepszy o 1%, to różnica w produktywności wynosi 20% na korzyść tego lepszego

- te kwestie przekładają się również na różnice płacowe

- te wysokie produktywnosci przenosza sie na niezwykle istotne roznice cen to sie przeklada na drenaz mozgow ; dobieranie sie ludzi o bardzo wysokich kwalifikacjach daje bardzo wysokie podniesienie efektywnosci calej grupy ;to wyjasnia zjawisko drenazu mozgow oraz zjawiska roznic placowych i nierownosci jakie w skutek tego powstają

- inny przyklad : bardzo zlozony produkt wiecej szans tego ze pojawi sie uszczelka to dla krajow rozwinietych jest sygnalem zeby nie podejmowali sie zbyt skomplikowanych dzialan, bo moze popelnic blad, bo nie ma tyle wykwalifikowanych specjalistow jest to sytuacja ktora eiminuje projekty bardziej zlozone z pola widzenia krajow slabo rozwinietychwola wybrac mniej zlozone , bo szansa sukcesu jest wtedy o wiele wyzsza.

- ksztalcenie w szkole wyzszej jako przyklad – uczelnie ktore maja klilka uczniow "blyskotliwych" , a reszte nie , laczny poziom nauczania nie beda miec na poziomie Harvardu

- wnioski z modelu O-ring M.

• dobre firmy zatrudniaja dobrych pracownikow i dobrze im placa ; kiepskie firmy zatrudniaja slabych pracownikow i slabo placa

• krancowa produktywność pracownika nie jest jednoznacznie wyznaczona przez niego

• kraje slabo rozwinięte będą się specjalizowac w galeziach które nie wymagaja wysoko wykwalifikowanej kadry

• male roznice w jakości przekładają się na duze roznice w placach

• dobrzy pracownicy grupowani sa z dobrymi

-wyjasnia to dodatnia korelacje miedzy placami zatrudnianych w tej samej firmie ; pracownicy wykonujący prace w firmie z wysokim Q zarabiaja wiecej niż w firmie o niskim Q

- podsumowanie i konkluzje:

• monopolizacja rynku

• zwyciezca bierze wszystko

• zalamanie się konkurencji

• zablokowanie rynku w standardach zwycięskich

• wygrywa wiekszy, nie efektywniejszy

• struktura wiodących centrow i zacofanych peryferii

• koncentracja popytu: wysoka gęstość popytu, duzy rynek

• wyzsza produktywność

• lepsze instytucje

1. Teoria kapitalizmu zależnego.

[książka Garbicza – str. 80-81]

- szkoła zależności/ dependencji

• okres postkolonialny ; reguły narzucane przez kraje wysokorozwinięte (rynki zbytu) ; wzrost gospodarczy w tych krajach – brak modernizacji, dlatego napływ kapitału z krajów wysokorozwiniętych (tania siła robocza)

• idea ‘odłączenia’ – niedorozwój jest stale podtrzymywany przez te reguły

• substytucja importu : produkcja rozwój przemysłu

• główna przyczyna klęski strategii – niedocenienie eksportu

• ludzie w koncu zrozumieli ze tak na prawde rzadkim dobrem jest kapitał ludzki. ;technologia ujeta w modelu Solowa jest wytworem kapitalu ludzkiego ; jeżeli więcej ludzi pracuje nad technologia to tym szybciej się ona zmienia (wieksza dynamika)

• nurt ten zrodził się w czasie wielkiego rozczarowania na podłożu dekolonizacji ;oczekiwania zwiazane z dekolonizacja na poczatku byly ogromne, ale z czasem te nastroje opadly ;choc formalnie oznaczalo to ze panstwa dostaly wlasne flagi i ambasady, ale i tak cala kontrola nad kluczowymi zasobami naturalnymi i obszarami gospodarki (scislej kontrola zbytu) i tak nalezala do glownych kolonizatorow

• teoria zależności = "gospodarka jako swiatowy system" , z wyraźnym centrum i peryferiami ;w tym systemie wszystko jest podporzadakowane logice i potrzebom centrum

• logika systemu zrodla zasobow i blokady maja charakter zewnetrzny, nie wewnetrzny ; jest to niebezp. bo bardzo czesto bylo to powodem wymowek dla wladz kiedy cos szlo nie tak wzrost gosp. Ktory sie pojawil (w wyniku tej formalnej dekolonizacji) mial glownie charakter lokalny, "enklawny"

• im wieksze sa roznice technologiczne pomiędzy daną enklawa a panstwem do ktorego produkuje cos na eskport, tym mniejszy jest wplyw tej enklawy

• jeśli enklawa chce coś kupić, to musi to zaimportować ; ten enklawowy rozwój, wcale nie wpływa na modernizacje gospodarki ;po to w zasadzie kapitał tam idzie żeby je zmodernizować

• wniosek który wtedy wypłynął był kłopotliwy do zastosowania ponieważ był (z niem. ) "ODŁĄCZENIEM" ; w przeciwienstwie do modelu ktory badalismy wczesniej – rownowaga przedzej czy pozniej przychodzila ; tutaj jednak, ten "niedorozwoj" nie jest etapem czy wczesna faza, lecz jest trwala sytuacja ; niedorozwoj jest wzgledny (odnosnie innych ) co oznaczalo ze jest permanentny

• idea substytucji importu- zamiast importowac rzeczy ze swiata rozwinietego trzeba rozwijac wlasna produkcje ktora moglaby zastapic produkcje panstw rozwinietych

• przykłady :

• Angola : brak wykwalifikowanych pracownikow roznice cywilizacyjne sa tak duze ze istnieje problem z zatrudnianiem kadry na posady menadzerskie (bo dla czynnosci prostych nie ma probelmu z zatrudnianiem)

• duża część miejscowej "elity" wiąże się z importowanym kapitałemczy taka elita może zadbać o interesy kraju ?

glowna przyczyna fiaska tych wszystkich strategii to to ze wsyzstkie nie doceniały eksportu ; nawet jesli zastepujemy cudza produkcje swoja, to i tak cos tam musimy importowac, nie mamy wyjscia i wszystkiego nie mozemy wytwarzac

1. Protekcjonizm gospodarczy. Ochrona raczkujących przemysłów. Dlaczego słabi nie otwierają się?

- XIX w. (a nawet pocz. XX w. ) : protekcjonizm=prosperity ; wolny handel = katastrofa; dziś z punktu widzenia krajów rozwiniętych – zupełnie odwrotnie

- Hamilton : protekcjonizm ‘raczkujących przemysłów’ (poczatkujących) do momentu aż bedą konkurencyjne (osiągną pewnien poziom), bo na początku potrzebna ochrona ; silne ogranicznie importu, wspieranie eksportu ; mankament : tendencja do przedłużania tej ochrony ; na ochronę zasługują przemysły działające w obszarze korzyści skali w innym razie nikt nie będzie chciał w nie inwestować (brak płynącego kapitału) ; przedwczesne otwieranie się jest naiwnym wyobrażeniem

- jak się otwiera słabą gospodarkę na światową konkurencję to najbardziej zagróżone są nowoczesne technologie (z korzyściami skali) ; jak taka gospodarka się otwiera to zaczyna się wlewać kapitał obcy w atrakcyjne dziedziny i wtedy najlepsza część gospodarki jest zagrożona

- w trzecim swiecie niepodlegle kraje – wymuszony liberalizm ; kolonie mialy jeszcze bardziej liberalne taryfy handlowe

- panstwo nie jest w stanie wybrac dochodowej galezi przemyslu bo robi to rynek

1. Specjalizacja a la Ricardo? Zasada kosztów komparatywnych.

- specjalizacja rynków

• Smith – zwrócił uwagę na to, że jeśli panstwo sie nie specjalizuje a produkuje wszystko (np. W Polsce produkujemy cytrusy) – ponosi zbyt duze i absurdalne koszty specjalizacja w tej dziedzinie, która jest tańsza ; absolutne przewagi

• Ricardo – teoria przewag komparatywnych ; kraj lepszy powinien specjalizować się w tej dziedzinie, w której ma większą przewagę ; względne przewagi

- kraje słabsze specjalizowałyby się w dziedzinach tradycyjnych, kraje mocniejsze w nowych technologiach.

- pominięcie dwóch założeń:

• ograniczenie mobilności – problemy przekwalifikowania się

• część zasobów nie jest w ogóle zaangażowana w gospodarce ; szczególnie w krajach słabo rozwiniętych produkcyjnie

- zasada kosztow komparatywnych Ricardo zaklada ze kierunek specjalizacji jest obojętny ; ale dziś widać, że nie jest bez znaczenia jaką specjalizację wybierzemy

- wybranie specjalizacji rynków nie zmienia faktu, że eksport jest czynnikiem kluczowym; strategie niedostatecznie uwzględniające aspekt eksportowy poniosły fiasko

- porównanie : Smith vs Ricardo

• na poczatku byl Smith, ktory mowil ze trzeba przekwalifikowac sie do tego co jest bardziej oplacalne – np. gornicy na fryzjerow (bo rzekomo ich praca jest nieoplacalna, za granica jest taniej)  lepiej przesunac zasoby ktore sie marnuja w dziedzinie w ktorej sa nieefektywnie wykorzystane oznacza wzrost dobrobytu ; to o czym nie powiedzial to mobilnosc kapitalu (np. górnikow) – ta zmiana jest mega kosztowna, czasochlonna, istnieja ograniczenia mozliwosci o ktorych Smith milczal ; oprócz tego zakładał że gospodarka działa na zasadzie – wszystkie czynniki są zaangażowane – w większości panstw rozwinietych tak nie jest zwiazku z tym zamiast przemieszczac górnikow – mozna zaangazowac tych pracownikow ktorzy nic nie robia ; kolejny bardzo istotny element – na przykladzie krajów slabo rozniwnietych, ..ludzie cos wydobywaja i do tego jest dostosowana cała infstraktura, jesli przestana cos robic – moze sie okazac ze cos stracimy a nic nie zyskamy na nowym miejscu ; wydawalo by sie ze to co mowil Smith jest oczywiste, ale po uwzglednieniu tych wsyzstkich czynnikow, nie jest to takie proste

• Ricardo : dla krajow slabo rozwinietych , argument wiekszej specjalizacji oznacza specjalizowanie sie w dziedzinie surowcowo-rolniczej; a kraje wysoko-rozwiniete – w technologiachczy jest to dobry pomysl ? jest to teza, ktora jednoczesnie jest postulatem żeby kraje biedne specjalizowaly sie w byciu biednymi, a wysoko-rozwiniete – w byciu bogatymi

1. Strategia substytucji importu.

[związane z kapitalizmem zależnym pkt. 12]

- substytucja importu : produkcja rozwój przemysłu

• zamiast importowac rzeczy ze swiata rozwinietego trzeba rozwijac wlasna produkcje ktora moglaby zastapic produkcje panstw rozwinietych

1. Liberalizacja handlu i rynków kapitałowych.

- integracja ze światową gospodarką w ogromnym sotpniu przyczyniła się do wzrostu ekonomicznego i rozwoju wielu krajów oraz redukcji ubóstwa

- wykres zależność między stopniem otwarcia a PKB per capita otwarcie sprzyja rozwojowi

- efekt Vaneka – Reinerta

• najnowoczesniejsze galezie kraju słabszego sa najbardziej narazone na straty po otwarciu gospodarki

• obecne kraje wysoko rozwinięte stosowaly w przeszłości zaostrzona polityke protekcjonistyczna na masową skalę ; dopiero po 1960r nowy okres liberalizmu

• kraje slabo rozwinięte sa najbardziej wrażliwe na spadek wlasnej produkcji spowodowanej konkurencja

- liberalizacja obrotu wymaga solidarności

- handel światowy rośnie szybciej niż produkcja światowa (w tempie 6%/rok : 2 razy szybciej)

- zależność między stopniem otwarcie gospodarki, a PKB/capita kraje otwarte mają PKB dużo wyższe niż pozostałe

- 2 płaszczyzny liberalizacji :

• liberalizacja rynku kapitałowego ( w układzie mdznar)

• wszystkie podmioty mogą inwestować w aktywa finansowe (transakcje w zakresie inwestycji bezpośrednich, inwestycji portfelowych i innych inwestycji : m.in. kredyty,pożyczki, depozyty)

• otwarcie drzwi dla inwestycji zagranicznych, także swoboda przepływu krótkoterminowych kapitałów

• liberalizacja obrotów handlowych (wolny handel)

• usunięcie lub znaczące obniżenie ceł i taryf, eliminacja subsydiów i usunięcie ograniczeń pozataryfowych oraz kwot importowych i eksportowych

- handel, integracja z gospodarką światową, globalizacja

• najbardziej efektywne teorie rozwoju : oparte na eksporcie (Chiny, Japonia, Korea Płd.) eksport daje odpowiednią skalę produkcji

• mobilność czynników produkcji

• rosnące niekorzyści skali

• skala produkcji na rynek wewnętrzyn może być poniżej rentowności

• budując przemysł pod eksport zyskujemy dostęp do wilekich rynków zbytu jednocześnie nastawiając się na produkcję o wyższych standardach

• przykład : Luksemburg najbogatszy na świecie ; gospodarka oparta na specjalizacji : przemysł stalowy esport (nieopłacalna byłaby ta produkcja na małym rynku wewnętrznym)

• eksport pozwala nam przełamywać bariery dewizy, brak zastojów, płynność

• eksport jest weryfikatorem sprawności (czy gałęzie, które rozwijamy spełniają standardy jakości) ; nikomu od razu się nie udawało

• eksport daje odpowiednią skalę produkcji; budując produkcję tylko w oparciu o wewnętrzny rynek (często niewielki) – często za mały aby określona specjalizacja okazała się opłacalna; skala produkcji może być nawet poniżej progu rentowności; wtedy budżet musi finansować te gałęzie – ograniczone fundusze – brak możliwości rozwoju gałęzi (np. badania rozwojowe)

• eksport pozwala na specjalizację

• eksport zwiększa szanse rozwojowe; import konsumpcyjny, inwestycyjny, zaopatrzeniowy; im słabiej rozwinięta gospodarka tym bardziej te trzy importy się pojawiają; import inwestycyjny konieczny, pieniądze na to z eksportu; tak samo kraje muszą importować surowce – ropę – jak nie mamy środków na import to kryzys

• 3 rodzaje importu : słaba godpodarka się nimi charakteryzuje + źle rozwiniętym eksportem

• konsumpcyjny

• inwestycyjny

• zaopatrzeniowy

• ‘wąskie gardło’ : sektor, który blokuje rozwój gospodarczy (np. brak środków na import jakiegoś towaru)

• w ciągu ostatnich 20-25 lat tendencja do zwiększania się różnic między krajami się zmieniła : kraje słabiej rozwinięte zaczęły szybko ‘doganiać’ kraje wysoko rozwinięte (np. Chiny) ; odwrócenie tego trendu procesy globalizacyjne ; wyjaśnienie tej zmiany poprzez model oparty właściwie na jednym parametrze : kosztach transportu (spadek dzięki rozwojowi technologicznemu)

• wzrost różnic produktywności, wydajnośći wzrost różnic płacowych

• jeśli przyjmiemy, że koszty transportu spadają do 0 lokalizacja nie ma więc znaczenianie ważne gdzie produkujesz a za ile a więc większe znaczenie kosztów płacowych (model uproszczony, ale główna idea jest uchwycona)

• dziś : koszty transportu spadają, a zatem i ważność lokalizacji (wciąż się liczy, ale dużo mniej)

• różnice płac przemysły o wysokiej pracochłonności outsourcing

• ‘pułapka średniego rozwoju’ : ‘łatwo’ dojść do średniego pułapu, ale potem jest coraz ciężej, nie ma gwarancji, że uda nam się go przekroczyć

• napływ obcego kapitału

• inwestycje bezpośrednie : kapitał, technologie, organizacja, ożywienie całego otoczenia, im mniejsze różnice tym większy bodziec prorozwojowy

• interesy kraju przyjmującego i inwestującego powinny być zbieżne

• paradoks : to co kraj przyjmujący chciałby zmienić, kraj inwestujący chciałby zatrzymać (regulacje prawne, tania siła robocza)

• inwestycje portfelowe : obligacje, lokaty ; mogą destabilizować gospodarkę (szybkie wpływy, odpływy)

• globalizacja daje szansę, ale odbiera suwerenność (kraje przyjmujące)

• otwieranie gospodarki jest warunkiem koniecznym rozwoju

1. Rola instytucji w rozwoju ekonomicznym. Prawa własności, ryzyka ekonomiczne, polityczne i prawne.

- instytucje : reguły gry ekonomicznej

- instytucje sa regulami gry w społeczeństwie, lub bardziej formalnie zaprojektowanymi ogranicznikami kształtującymi społeczne współdziałanie

- instytucje redukuja niepewność przez strukturyzacje zycia codziennego, definiuja i ograniczaja swobode wyboru jednostek ; głównym zadaniem instytucji w społeczeństwie jest zmniejszenie niepewności przez ustanowienie stabilnej (choc niekoniecznie efektywnej) struktury dla ludzkich interakcji (North 1990)

- dobre instytucje redukuja koszty transakcyjne (koszty zarządzania niepewnością; gromadzenie i przetwarzanie informacji, ograniczanie niepewności, radzenie sobie z ryzykiem; aby chronić prawa własności w produkcji i wymianie)

- motywacja, bodźce (silny rozwój silne motywacje i na odwrót ; bodźce kolektywne)

- mechanizmy społeczne mogą odbierać motywacje ( przykład czarnych w USA)

- bariery :

• bariera ryzyka : ryzyka behawioralne – zachowanie innych : kłamstwo, oszustwo itd. tego rodzaju zachowania są źródłem niepewności

• instytucje służą regulowaniu tych zachowań ludzkich, obniżaniu ryzyka, przewidywaniu tych relacji

• koszty transakcyjne – koszty związane z zarządzaniem ryzykiem, niepewnością ; cel gospodarki : obniżanie tych kosztów

• działalność zespołowa – reguły pozwalają ją kontrolować, minimalizować ‘efekt gapowicza’ ; zmiany reguł radykalnie zmieniają działalność zespołu ; (przykład grupy remontowej, której się płaci za godziny (nadgodziny) pracy a maszyny nie działają; zmiana reguł gry może bardzo usprawnić działalność rozwiązanie: zapłacić dużo i odejmować za każdą nadgodzinę pracy)

• dlaczego występują koszty transakcyjne ?

• żyjemy w świecie niepewności i niepełnej informacji

• podział pracy i specjalizacja wymusza potrzebę koordynacji

• koszty zarządzania niepewnością : gromadzenie i przetwarzanie informacji, ograniczanie niepewności, radzenie sobie z ryzykiem

PO CO ?

aby chronić prawa własności w produkcji i wymianie

- 2 rodzaje instytucji :

• formalne reguły gry : regulacje prawne zmieniane 1-razowo przez decyzję polityczną

• nieformalne reguły gry : normy społeczne, reguły postępowania, konwencje, tradycja, zwyczaje zmieniają się stopniowo i są względnie stałe

- Herndando de Soto 

• szara i czarna strefa (państwo jako instytucja pasożytująca)(w niektórych krajach nie ma prawie możliwości do zalegalizowania działalności ; ale szara strefa nie jest przedmiotem do rozwoju działalności produkcyjnej, ponieważ to są małe przedsiębiorstwa, bo tylko one mogą się tam utrzymać ; nie mają dobrej kadry zarządzającej ; ponoszą koszty łapówek ; nie mają szans na kredyt ; nie może się przyłączyć do porządnej infrastruktury ; to nie jest obszar wysokiej aktywności) ; martwy kapitał ; nadanie tytułów własności zasobom

• eksperyment w Limie – jakie warunki trzeba było by spełnić żeby założyć tam mały warsztacik "krawiecki", który miał zatrudniać 1 robotnika, i chciał to zrobić absoultnie legalnie – bez łapówek itd ; zaangażował studentów po 189 dniach udało im się (1231 $ - czyli 31 razy płaca minimalna to był koszt całkowity założenia tego przedsiębiorstwa) podobna sytuacja : tez Peru, Haiti, Egipt

• De Soto pokazał dlaczego w krajach słabo rozwiniętych z nieprawdopodobnie rozbudowaną biurokracją tak duża jest szara strefa ; nie jest ona (szara strefa) tez obszarem oazy ekonomicznej – po pierwsze dlatego ze są to male przedsiebiorstwa, po drugie personel – niska kwalifikacja siły roboczej, byle jaki management, po 3ie – koszty funkcjonowania przeds. sa ogromne – urzednicy, policja itd (łapówki); poza tym takie firmy nie maja zadnej szansy na kredyt – firme taka w kazdej chwili mozna wyrzucic ; nie moze ona tez podlaczyc sie do oficjalnej infrastruktury oznacza to ze ogólna sytuacja szarej strefy – to obszar bardzo malej aktywnosci gosp.

• De Soto zwrocil uwage na jeszcze jeden problem – skoro podmioty nie maja dzial.bo przede wzsystkim nie maja tytulu wlasnosci – to dajac im te tytuly uruchomimy bodzce , ziemia bedzie pewnym zasobem, ktory bedzie np. podstawa ubiegania sie o kredyt – w ten sposob uruchomione byloby dziesiatki miliardow kapitalu

- przykłady :

• wyobraźmy sobie że w Brazylii mamy jakiś malutki kawałek ziemi, w slumsach, na którym mamy warsztacik (mały) . I teraz dostajemy tytuł właśności – idziemy do banku, pierwsza reakcja banku? - co z tego że ktoś ma tam (w slumsach) kawałek ziemi – nie ma tam wody, prądu, wysoki poziom aktywności kryminalnej i patologii społ – więc sam tytuł nic nie załatawia, bo ziemia jest prawie nic nie warta ;pewny postęp był – gdybyśmy nie mieli tytułu własności - to warsztatu trzeba byłoby cały czas pilnować - z tytułem własności mamy troche większą pewność (może to przyczynić się np. do tego że dzieci które wcześniej pilnowały warsztatu idą teraz do szkoły bo nie muszą pilnować) ;władza była zainteresowana w podniesieniu tej wartości (ziemi) – jeśli się wartość podniesie, to tytuły też zaczną odgrywać rolę ; ale nikt poza państwem nie był w tym zainteresowany – dla sektora prywatnych inwestorów jest milion możliwosći na tańsze rozwiązania ; pomysł więc nie byłby taki zły, gdyby nie właśnie takie okoliczności – niska wartość (prawie zerowa) gruntów w miejscach na które udzielano tytuły własności

• przykład z Kambodży : zastraszano ludzi którzy mieli nabyć tytuły własnośći (pożary itd) – więc z realizacją idei też było ciężko

- wpływ islamu na defekty w dziedzinie instytucjonalnej w świecie arabskim : brak instytucji osobowości prawnej ; dziedzieczenie a rozproszenie własności skutki dla koncentracji produkcji i długowieczności firmy

• brak instytucji osobowości prawnej : pozornie niewielka różnica, ale ma kluczowe znaczenia pod kątem wielkości przeds.

• dziedziczenie : w Europie pojawiła się instytucvja w któej dziedziczy tylko starszy syn; w świecie arabskim – dziedziczą wszyscy, majątek staje się rozproszony i nawet jeśli ktoś zbudował duże przeds. to za chwilę staje się ono rozdrobnione ; oczywiście w krajach arabskich wynaleziono różne substytuy (np. Fundacje) których zasoby nie były rozdzielane

- przypadek Zimbabwe : katastrofa instytucjonalna

• konfiskata ziemi białych osadników utrata zaufania do prawa własności wzrost ryzyka inwestycyjnegoucieczka kapitału zagranicznegozałamanie się giełdy

• brak tytułów własności do ziemi brak zabezpieczeń hipotecznychbark kredytu obrotowego załamanie systemu bankowego (kredytowanie sektora rolniczego : ważny element gospodarki, dlatego bez tego – załamanie)

• załamanie produkcji rolnej, brak motywacji, wiedzy technologicznej, dewastacja majątku

- podział insytucji na :

• inclusive – demokratyczne, motywujące do aktywności ekonomicznej

• extractive – eskploatatorskie, wyłączające itd.

- szczegółowe mechanizmy blokady instytucjonalnej

1. czy wiemy co to są dobre instytucje ? czy rozwiązaniem jest transplatacja ?

2. problem komplementarnosci instytucji (mozna latwo zmieniac tylko fomralne reguły, a co ze starymi normami spolecznymi ? )

3. uprzywilejowanie elity nie dopuszczaja do zmiany instytucjonalnej . Niekorzystnej dla jej interesow... (np. Zimbabwe)

4. .zla norma spoleczna blokuje zmiane (np. Islandia)

- dobry uklad (rama) instytucjonalna tworzy pewna komplementarnosc wszystkie instytucje w tym zbiorze musza do siebie pasowac – czasami jest tak ze nie ma 1go elementu i wszystko sie wali

1. Usztywnienie instytucji: dlaczego trwają złe instytucje?

- dlaczego tak trudno usunąć złe inwestycje ?

- głowny powód : instytucje nie tylko wpływają na wielkość tortu do podziału, ale mają kluczowe znaczenie dla sposobu jego podziału

- instytucje charakteryzują sie duża inercją : trudno zmienić złe instytucje

- kreatywna destrukcja : stare ginie, ale powstaje nowe ; zanikanie/zawężanie jednych dziedzin i pojawianie się nowych ; ci, którzy korzystają w ‘starych dziedzinach’ blokują rozwój gospodarki, bo nie chcą ich destrukcji, przedkładają swoje interesy nad interesy całej gospodarki

- ci co są związani z dominującymi ale ginącymi przemysłami (dyktatorzy z wyimaginowanego przekładu) nie chcą tych przemysłów wypuścić z rąk – poświęcają interesy gospodarki jak tylko to może uderzyć w ich interesy

- Rosja – która nie budowała dróg żeby elita nie była zagrożona, a jak tylko zaczęła budować drogi – 1905 wybuchła rewolucja więc mieli racje – i dlatego, żeby bronić swoich interesów stosowali mechanizmy blokujące

- inercja bo istnieją wpływowe siły polityczne, które blokują zmiany (przykład z budową dróg)

- instytucje są path-dependent (tj. zależą od historii) ; niezwykła siła instytucji : jak już kiedyś powstaną to trudno je zmienić nawet jeśli są złe

- jeśli jakiś element np. geografia zdecydował o ich powstaniu to mają dalsze przesłanki do funkcjonowania ; liczy się historia/ ścieżka

- problem komplementarności instytucji łatwo zmienić formalne reguły gry, a co ze starymi normami społecznymi ?; defekt koordynacji : zawodność działań zbiorowych efekt gapowicza, wygrani vs przegrani, nieoptymalna równowaga Nasha

- elity zainteresowane w konserwowaniu instytucji + drugi potężny mechanizm konserwowania instytucji, który nawet przy założeniu że chcemy je zmienić – ta zmiana nie wypali przykład : Islandia – jedno z najbogatszych państw na świecie, które do XIX wieku było niezwykle ubogie ; dlaczego? do XIX w. praktycznie nie było rozwinięte rybołówstwo (tylko uprawy rolne i hodowla owiec) czemu nie ryby ? pierwsza rzecz to taka że trudne warunki naturalne spowodowały że wykształtowała się taka norma społeczna " dobrego samarytanina" , co oznaczało że np. w zimie trzeba było przechować owce – żeby to zrobić trzeba było mieć siano – jeśli komuś zabraknie tego siania, był taki moralny (wręcz prawny) przymus żeby udzielić pomocy temu komuś ; kilkaset wiosek udzielały sobie wzajmenie pomoc; wszystko (w takich warunkach) fukncjonowało na zasadzie przetrwania; ta zasada, jednocześnie stała się barierą – prowokowała do zachowań typu gapowiczbo jeśli inni mają prawny obowiązek pomóc mi, jeśli nie mam środków – to i tak czy tak pomogą, więc ta zasada była antyrozowojowakażdy z partnerów staje przed dylematem – czy jest sens nabywać kolejne ilości "siana" skoro za chwilę się ktoś po niego zgłosi – ta zasada blokowała cały przemysł związany z rybołówstwem – nie wolno było budować wiosek rybackich wyspecjalizowanie się w łowieniu ryb oznaczałoby ucieczkę od funkcji wspierania społeczeństwa w tego typu sytuacji praktycznie nie można było się pojedynczo wyrwać z tego systemu – od razu takie osoby karano; i to nie jest tak że islandczycy nie wiedzieli jak sie łowi ryby, czy jak budować statki (które jakby co mogli kupić) – zasada społeczna blokowała ich w sposób bezwzględny

- drugi przykład dotyczy Afryki "norma egalitarna" : Afryka, jako kontynent o dużej powierzchni i małej il. ludzi – są to społeczności które funkcjonują trochę na pograniczu zbieractwa i łowienia (polowania) = w takich prymitywnych warunkach sukces w dużym stopniu jest uwarunkowany przyrodą (lub szczęściem) – bo technologie są bardzo prymitywne ; norma egalitaryzmu oznaczała że jeśli ktoś ma "dziś farta" , to powinien się podzielic z innymi; czynnik losowy – kształtował mechanizm szukania odpowiedzi na zjawiska nadprzyrodzone – "co się stało że mi się nie udało" – bo chcieli tak Bogowie itd ? wiara w tego rodzaju okoliczności to drugi składnik myślenia społeczności ,który pociąga za sobą ogromne konsekwencje ; w Afryce ten mechanizm jest tak jak w Islandii jest czynnikiem blokujacym rozwój – po co się starać skoro i tak od nas nic nie zależy

- elita związana z wysoką koncentracją ziemi – boi się o utratę takiej pozycji, jeśli jest to zasób który można przejąć – to taka elita nie jest zainteresowana zmianami demokratycznymi; ale są też inne sytuacje – zmiana w PL lat 90ch – doszło do wysokiego stopnia kooperacji, bo elity wcześniejsze dysponowały tak ogromnymi zasobami których nie sposób było odebrać (wiedza, kontakty, wszystko co ceniono w poprzednim systemie elity) są więc pewne sytuacje historyczne gdzie wcześniejsza elita musi przeciwdziałać zmianom na lepsze

1. Pomiar jakości instytucji.

2. Eksperyment naturalny Acemoglu, Johnson, Robinson.

- Acemoglu i Robinson o demokracji

1. demokracja i dyktatura – konflikt miedzy masami a elitami o podzial ekonomicznego tortu ale elity decyduja

2. kiedy w interesie elit jest demokracja?

• gdy kraj jest bogaty, gdy jest biedny to redystrybucja na rzecz biedniejszych ludzi

• rodzaj aktywow posiadanych przez elity ;im latwiej masom w demokracji przechwycic zasoby które daja elitom przewage i pozycje (ziemia) demokracja kosztowniejsza dla elit

1. zdolność elit do stawiania oporu tendencjom demokratycznym:

• im latwiej przezwyciężyć bariery w dzialaniu zbiorowym

• im latwiej masom przyswoic sobie aktywa bez naruszenia bazy przyszłego rozwoju

tym bardziej prawdopodobna proba zmiany

1. porównanie społeczeństw agrarnych i przemysłowych

- instytucje są path-dependent (tj. zależą od historii) Acemoglu , Johnson and Robinson : ’’The colonial Origins of Comparative Development : And Empirical Investigation (2001)’’

1. Colonies with la less deadly disease environment (US, Canada, Australia) had greater European settlemnet, in these colonies growth promoting institutions that protected property rights were established during colonial rule = czyli były to instytucje partycypacyjne, gdzie wszyscy mieli takie same prawa (takie instytucje jak istniały w metropoliach)

2. In colonies in which European mortality was high and settlement low (Belgian Congo, Caribbean, Central America), the colonizers did not have an incentive to establish strong property rights and instead established extractive rent-seeking institutions – inaczej mówiąc instytucje eksploatatorskie -

odwrócenie fortuny (biedne obszary stały się bogate i odwrotnie) jest skutkiem instytucji – bogate (poprawne) instytucje zostały ustanowione na tych obszarach które wcześniej były biedne (Canada, Australia) i odwrotnie obszary które były bogate (Karaiby , Ameryka Centr>) dostały instytucje charakterystyczne dla państw biednych ; historia ma więc istotne znaczenie

- na Północy Stanów – siła robocza to głownie byli biali europejscy osadnicy, a południe – czarni niewolnicy radykalny wpływ na to jakie instytucje powstały na tych obszarach : Pln. : instytucje na kształt kontynentalnej Europy / Pld : gdzie dominowali czarni pracownicy – wprowadzono instytucje mające charakter eskploatatorski

1. Kapitał społeczny i czynniki kulturowe

[oddzielny plik na niezbędniku]

- kapitał społeczny : 1. nieformalna gotowość kooperacji z innymi/ 2. indywidulne inwestycje w sieci związków społecznych kontakty (nie jest ważne co wiesz, ważne kogo znasz – zbiór kontaktów społecznych które można w razie potrzeby wykorzystać) ; dobro prywatne, a nie publiczne (Bordieu)

- Płn. USA : większy kapitał społeczny róznice rozwojowe między stanami

- Polska : niezmiennie niski kapitał społeczny

- relacja między wysokością kapitału społecznego a PKB/capita

- dlaczego kapitał społeczny jest tak ważny ?

• wysoko wydajna produkcja jest wyspecjalizowana tj, wrażliwa na działania oportunistyczne

• kontrakty nie są nigdy kompletne podnosi koszty transakcyjne dlatego egzekucja poprzez normy społeczne, nie da się ich zastąpić prawem

• niższe koszty rozwoju i niższe ryzyka gospodarcze

1. Geografia – klimat i środowisko.

- strefa umiarkowana jest sprzyjajaca dla rozwoju ; strefa rownikowa jest tak naprawde slaba dla rozwoju: rolnictwo tam nie wychodzi, jest to siedlisko wielu chorob, zaraz itp. oraz zbyt wysoka temperatura daje taki efekt ze człowiek się przegrzewa i krócej może pracowac

- najwyzsza produkcja na km2 wystrepuje w temperaturze średniej ok. 18st ; per capita dopiero przy wysokich temp spada ten współczynnik temp, tam gdzie zimno produkcja na glowe może być wysoka bo np. malo ludzi i tam występują wartościowe surowce ;czas w którym ludzie zmienili tryb zycia z lowieckiego na osiadly to był czas w którym srednia temperatura była najwyzsza

- rozwój/ odległość od równika ; PKB/ capita/ temperatura (wysoka kiepskie wyniki ekonomiczne) ; produkcja na km2/temperatura

- centra aktywności  centra finansowe

- czynniki geograficzne :

klimat jest wypadkową wielu czynników :

• zewnętrzne względem Ziemi :

• zmiany nachylenia osi ziemskie (cykle Miankovica)

• aktywność słoneczna oraz poziom promieniowania kosmicznego

• upadek dużych ciał niebieskich (kometa, meteoryt)

• wewnętrzne :

• prądy oceaniczne oraz zmiany cyrkulacji wód oceanicznych (El Nino, cykl termohalinowy)

• aktywnosc sejsmiczna i wulkaniczna

• zmiany polozenia i dryf kontynentow

• czynnik astronomiczny

lokalizacja i klimat mają duzy wpływ na dochody i tempo wzrostu gospodarczego poprzez :

• koszty transportu i dostęp do rynków ; izolacja ekonomiczna

• klimat i wahania temperatur

• warunki zdrowotne i zagrożenia chorobami

• zasoby naturalne

- cykl Milankovica – zmiana kształtu Ziemi (co ok. 100 tys. lat) ; pozornie nieduże wydłużenie się odległości pom. Ziemią a Słońcem, (elipsa) to ok. 20 – 30 stopni celsjusza wahan temperatur

- zmiany orbity Ziemi wpływ na tworzenie się głazów lodowych na biegunach – tym większy jest efekt odbijania się promieni słonecznych od ziemi (im więcej tych głazów) - i tym chłodniej jest na Ziemi

- aktywność magnetyczna Słońca – plamy na Słońcu : wpływają na klimat na Ziemi w rezultacie na rolnictwo

(im większe, tym zimniej)

- czynniki, które mają wpływ na sytuację na Ziemi

• prądy oceaniczne :schemat z Wielkim Konwejerem na Płn. Atlantyku ; Europa jest ciepła , a Kanada, na tej samej szerokości jest zimna właśnie na skutek działalnia konwejeru (ciepłe parujące prądy względnie słodkiej wody , która płynie na płn, później robi się co raz bardziej solona, opada w dół itd) ; w okresie ok. 10000 lat temu , pom. 10k a 8k lat temu następuje wielkie wachnięcie (wykres z epoką lodowcową) – to jest właśnie działanie konwejeru który na moment się zatrzymał (temperatura przestała rosnąć)

• El Nińo – szczególna cyrkulacja – woda idzie w kierdunku od ciepłego do zimnego terytorium ;od czasu do czasu, nie wiadomo do konca dlaczego, nastepuje odwrocenie tej cyrkulacji, i w rejonie Indonezji, Indii, Bangladeszu , (prawie 2 mld ludzi) – przestają padać deszcze, a rownoczesnie deszcze zaczynaja padac w rejonie wybrzeza PLD. Ameryki – wał Andów stwarza ograniczenie dla dalszego przesuwania się wiatrów, padają gigantyczne masy deszczów i to doprowadza do dramatycznych konsekwencji w zakresie funkcjonowania społeczeństwa

• aktywność wulkaniczna – gigantyczne ilości pyłu w atmosferze "zasłaniają slońce" – np. W roku 1815 – był nazwany rokiem bez lata, w wyniku ekspolozji wulkanu, w lipcu w Europie padał śnieg ; najwczesniejsze wydarzenie w – wulkan na morzu Egejskim – oprócz pyłu, tsunami zniszczyło całą cywilizację minojską ; 535 n.e. - Krakatau – wybuch wulkanu doprowadził do wieloletniego okresu obniżenia średniej temp. na Ziemi (niektórzy mówią że nawet o ok. 10 stopni) ; 5 lat później, w 540 doszło do wybuchu "Plagi Justyniana" – dżuma pneumoniczna, której rozwój zależy od temperatury – przenoszona jest przez szuczurów (w odpowiednich warunkach) skutki były dramatyczne – Bizancjum, Europa, itd.
  mniej wiecej 100 lat później, (osłabioną demograficznie Europę i Bizancjum) odwiedzili Arabowie , sięgnełi po półwysep Iberyjski, Baleary, Korsykę,... można powiedzieć że morze śródziemne stało się morzem Arabskim na dłuższy okres morze to było czymś w rodzaju głównej autostrady we współczesn. Europie, w wyniku podoboju arabów Europa stała się w zasadzie kontynentem rolniczym ze wszystkimi za tym idącym konsekwencjami wybuch tego wulkanu miał więc ogromnie negatywne skutki

- efekt cieplarniany (współczesne zagrożenia) ; dziś spór się toczy wokół pytań : dlaczego zwiększa się temperatura, kto jest za to odpowiedzialny, co można z tym zrobić (jeśli winien jest człowiek)

• działalność człowieka – wzrost ilości gazów cieplarnianych w atmosferze (gł CO2) – wzrost temperatury (globalne ocieplenie)

• spór : wzrost teperatury spowodowany przez czynniki naturalne czy działalność człwieka ?

• przesadne prognozy

• struktura energii pierwotnej

• udział paliw w światowej produkcji energii elektrycznej

• współcześnie cały dobrobyt oparty na taniej energii

- główne zagrożenia związane ze zmianami klimatycznymi :

• rosnący poziom mórz i oceanów

• spadek produkcji żywności i perspetywy głodu

• pogorszenie się warunków zdrowotnych (szerzenie się malarii, nadmierne gorąco)

• ekstremalna pogoda (powodzie, huragany, susze klęski żywiołowe)

• nowa epoka lodowcowa (stop Konwejera Atlantyckiego, emisje metanu)

- aby zmniejszyć emisje CO2 mogą być 2 wyjścia (dla Panstw ) : obnizenie PKB/ przejscie na zrodlo emisji ktore emituje mniej CO2 te z kolei (gaz ziemny, elektrownie wiatrowe) sa wzgldenie drogie

- dzisiejszy swiat jest zbudowany na taniej energii, ktora pozwala na :ciepło, światło, tania zywnosc , tanie podroze (awaria prądu w Toronto)

1. Jared Diamond i jego koncepcja geografii jako czynnika determinujacego rozwój cywilizacji ludzkiej.

- teoria zmian technologicznych jest funkcją gęstośći zaludnienia

- ‘Strzelby, zarazki, maszyny’ (1997)

• największe problemy naszych czasów są dziedzictwem przemian z wczesnej epoki nowożytnej kiedy bardziej rozwinięte technologicznie cywilizacje zdominowały resztę świata

• wyjaśnia dlaczego to właśnie euroazjatyckie kultury dokonały tego przełomu, jednocześnie odrzucając wszystkie twierdzenia o ich intelektualnej, genetycznej lub moralnej przewadze; różnice w poziomie rozwoju technicznego i społecznego nie wynikają z różnic kulturowych, czy rasowych, ich przyczyną są różnice środowiska: ukształtowanie geograficzne, flora i fauna, klimat, zasoby naturalne

- ‘Upadek’ (2005)

• omawia istniejące w przeszłości cywilizacje i jest próbą określenia przyczyn ich zagłady lub poważnych kryzysów, z których podźwignęły się z wielkimi stratami

• Diamond uważa, że obecnie ludzkość może wiele się nauczyć analizując te przyczyny; podobnie jak w poprzedniej książce za decydujące uważa czynniki środowiskowe

• szczególną uwagę przykłada do analizy osadnictwa wikińskiego na Grenlandii, które zanikło kiedy klimat się oziębił, podczas kiedy pobliskie kultury Inuitów przetrwały

• zajmuje się także upadkiem kultur Majów, Anasazi i kultury Wysp Wielkanocnych

• wylicza 5 czynników, które najczęściej przyczyniają się do powstania sytuacji kryzysowej, ale udowadnia, że istnieje jeden, wspólny dla wszystkich przytoczonych przykładów – jest to złe zarządzanie zasobami środowiska naturalnego; popiera to pozytywnymi przykładami dobrego zarządzania, które przyczyniło się do dobrobytu i rozwoju, takimi jak Tikopia (wyspa na Pacyfiku) i Japonia za czasów siogunatu Tokugawy

• Diamond dystansuje się od zarzutów o „determinizm ekologiczny i środowiskowy” z jakimi spotkały się „Strzelby, zarazki, maszyny”; szczególnie wyraźne jest to w rozdziale porównującym Haiti i Dominikanę, dwa narody, które żyją na tej samej wyspie, ale zmierzają w zupełnie różnych kierunkach, głównie z powodu różnic historycznych, kulturowych i politycznych

1. Malaria a warunki rozwoju.

[książka Garbicza - str.131]

- wielkie wymieranie : XVI – początek XVII wieku

1. Izolacja geograficzna i jej konsekwencje.

- słabo rozwinięta sieć drogowa w Afryce (szczególnie wewnątrz kraju) ; Afryka – rzadko zaludniony kontynent

- izolacja geograficzna

• małe możliwości transportu : wpływ na rozwój rynku

• co oznaczają wysokie koszty transportu ?

• słabo, zintegrowane i posegmentowane rynki (świat małych, lokalnych rynków)

• ograniczona specjalizacja (ze względu na mała skalę produkcji) niska produktywność

• niezdolność do dywersyfikacji (bo brak możliwości wymiany z sąsiednimi rynkami)

• brak możliwości łagodzenia szków podażowych i popytowych ogromne róznice między rynkami zwiększona wrażliwość na klęski

• koncentracja na podstawowej produkcji żywności (naturalna produkcja) kosztem produkcji towarowej

• w skrajnym przypadku : nie opłaca się ani import ani eksport

• wysokie koszty transakcyjne ograniczają kredyt bariera dla technologii i postępu

• brak wielu rynków (bo nieopłacalne)

• problemy z dostawą dóbr publicznych (m.in. tj. edukacja)

biedny i izolowany geograficznie region

• uwarunkowania :

• budowa dróg lub portów może przekraczać lokalne możliwości finansowe

• stopa zwrotu pozniżej kosztu kapitału na światowych rynkach

• żadne instytucjonalne usprawnienia nie są w stanie tego zmienić

• potencjalne konsekwencje (jako alternatywy) :

• trwałe zacofanie i ubóstwo

• migracje w rejony rozwinięte

• pomoc gospodarcza w celu budowy infrastruktury i połączenia z rynkami światowymi

ważne są również państwa sasiadujące : jeśli mamy bogatego sąsiada to może pociągnąć naszą gospodarkę w górę

1. Zasoby naturalne i choroba holenderska.

- zasoby naturalne

• koncentracja na sektorze energetycznym ze szkodą dla innych sektorów (migracje specjalistów w te rejony- odczuwalne w małych krajach)

• olbrzymia produkcja eksport gazu mocny kurs : nieopłacalność eksportu innego niż gaz cała gospodarka poza sektorem energetycznym : tylko import, bo eksport nieopłacalny

przykłady : Holandia, Hiszpania

- choroba holenderska

• posiadanie wielkich zasobów naturalnych potencjalnie skutkuje :

• wysysaniem zasobów kapitału i pracy z sektorów pozasurowcowych, o wysokiej produktywności i technologicznie wiodących

• aprecjacją waluty i spadkiem opłacalności eksportu (poza surowcami) utrata konkurencyjności

(czynnik konkurencji zagranicznej – import staje się tani i wycina masowo krajową produkcję)

• w skrajnej sytuacji prowadzi do dezindustralizacji

• współczesny przykład : Rosja

• gospodarka silnie zależna od koniunktury, wahania cen

• zależność między cenami ropy, a PKB Rosji

• można zaobserwować również oznaki odprzemysłowienia

• Wybrzeże Kości Słoniowej  główne źródło dochodu : eksport kakao ; imigranci z Burkina Faso pracujący na plantacjach kakao wahnięcie cen kakao konflikt wewnętrzny

• na samym początku bylo bardzoprzez dłuższy czas wszystko się układało świetnie, (choć z demokracją zawsze był kłopot) świetny mechanizm – mieszkancy z Burkina Faso, pracowali na plantacjach Kakao (we wlasnym kraju nie mieli miejsc pracy), z drugiej strony ustalono sztywne ceny kakao mieszkancom Burkina Faso nie placono za duzo – zgromadzono duzo pieniędzy a wiec mozna bylo pracowac miejscowym – wszyscy byli zadowoleni zbieglo sie to z krzyzysem naftowym – kiedy pojawil sie gleboki kryzys, a panstwo nie wycofalo sie z polityki wysokich cen, to do kakao trzeba bylo doplacic – i doplacac trzeba bylo tym imigrantom. - Trend sie odwrocil sedno sprawy to ceny – ceny kakao które na początku były niby nieistotnym elementem stały się przyczyną konfliktu który rozrósł się do poziomu wojny (panstwo opieralo sie na Kakao tak, jak teraz Rosja opiera sie na ropie naftowej)

• teoria/ hipoteza głównego surowca : surowiec napędza gospodarkę ekonomiści z Kanady Kanada dzięki jednemu surowcowi osiągnęła wzrost i rozwój gospodarczy, a nie upadek czy kryzys

• Norwegia uniknęła choroby holenderskiej (case Norway Government Pension Fund-Global) tylko 4% dochodów z ropy może zasilać budżet państwa, pozostałe 96% : inwestycja w fundusze (na zasadzie funduszu emerytlanego)

• warto tutaj też zwrócić uwagę (oprócz choroby holenderskiej) – to problem zewnętrznego rynku – każde wahania cen powoduje kłopopty dla gospodarki byłoby błednym stwierdzenie żę wzrost cen jest zawsze zjawiskiem pozytywnymprawie zawsze przy wzroscie (np. cen miedzi) uruchamia sie mechanizm złudzenia tego że to zjawisko że takie zmiany są trwałe – ludzie i przedsiębiorstwa chcą z tego skorzystaćpóźniej jednak trend się odwraca , a z inwestycji strasznie ciężko się wycofać – pieniądze są wyrzucone w błoto ; jeśli gospodarka jest oparta na surowacach , takie gwałtowne wahania mogą miec bardzo istotny wpływ na jej stan

1. Potencjalnie negatywny wpływ zasobów naturalnych na instytucje.

- zasoby naturalne a ‘złe’ instytucje

• wysokie dochody z eksploatacji zasobów naturalnych są marnotrawione bądź nieefektywnie alokowane :

• wysokie dochody zmniejszają skłonność do reformowania, bo presja na zmiany jest złagodzona

• napięcia społeczne są neutralizowane poprzez rozbudowę aparatu represji

• budowany jest układ klientowski poprzez korumpowanie, kooptację i redystrybucję

• korzyści te są ‘rozdrapywane’ zgodnie z układem sił, a nie wg merytorycznych potrzeb

• tworzy się państwo rentierskie ze stała walką o jego przechwycenie

- panstwo klientowskie – w którym różne grupy spółeczne są klientami tego panstwa – co niestety oznacza rozdzial srodkow i funduszy publicznych jest dokonywany nie wedlug kryteriow merytorycznych, tylko wedlug ukladu sil – kto jest silniejszy ten wygrywa 

- jeden z ekonomistów – Paul Corier – mówiąc o konfliktach domowych których przyczyną jest właśnie posiadanie zasobów – mówi że te konflikty wcale nie polegają na walce o zasoby ;głownie mówi o krajach afrykanskich – nazywa tych wojowników (opozycja ktora chce obalic nawet rzad) "enterpeneurs of viloence" – uwaza ze tam nie ma zasad, jest po prostu interes ; ludability factor – wspolczynnik mozliwosci grabiezy – jesli mamy taka sytuacje jak wydobycie ropy naftowej na szelfie – to trudno zeby niepismienni powstancy dali rade przechwycic takie cos ; raczej by porwali pracownika ktory to umie (nie moga sami nagle zaczac wydobywac ropę) ; natomiast opanowanie obszaru gdzie sie wydobywa – kamien (jakis, nie slychac) – jest prostsze ; Corrier Nawet sformulowal taki miernik ze jesli w kraju wartosc zasobow surowcow eksportowych zbliza sie do 26% PKB to to jest krytyczna bieda bo jesli jest mniej niz 26(teraz 36) – to sie nie oplaca