Podstawy prawa
Istota, pojęcie i rodzaje prawa:
Pojęcie prawo możemy w uproszczeniu umieścić w dwóch podst. grupach:
I gr. normatywna – ujmuje prawo jako całokształt norm prawnych usankcjonowanych przez państwo.
II gr. ujęcie aksjologiczne – wyjaśnia prawo w kategoriach wartości.
Prawo to zespół norm określających postępowanie ludzi usankcjonowanych przez państwo i zabezpieczonych aparatem przymusu państwowego. Prawo jest nierozerwalnie złączone z państwem.
Rodzaje prawa:
Prawo pozytywne – prawo stanowione przez ludzi (państwo)
Prawo natury – prawo ponad pozytywne obowiązujące niezależnie od woli ludzi a jedynie przez człowieka odkrywane.
Prawo przedmiotowe – rozumiane jako całokształt norm prawnych o cechach generalnych i abstrakcyjnych które stanowią podstawę do wydawania rozstrzygnięć przez sądy administracji.
Prawo podmiotowe – rozumiane jako ochrona, porządek prawny, zaspokojenie interesu podmiotu poprzez wydanie zachowania lub zachowań od określonych podmiotów.
Funkcje prawa:
W ramach podstawowej funkcji regulatora życia społecznego prawo spełnia lub może spełniać funkcje szczegółowe. Prawo danego państwa spełnia m.in. funkcję ochronną i stabilizacyjną. Z funkcją stabilizacyjną łączy się ściśle funkcja wychowawcza. Wyrabia ona u adresatów norm prawnych odpowiednie skłonności i nawyki dzięki którym zachowanie społeczne jest przewidywalne. Kolejną funkcją prawa jest zapewnienie ludziom prawa sprawiedliwości społecznej. Jest to równość szans oraz możliwości życiowych. Jest to również bezstronność i obiektywność traktowania obywateli przez aparaty państwowe. Są to też realne możliwości dowodzenia swoich praw podstawowych. Prawo ma gwarantować bezkolizyjne funkcjonowanie całego społeczeństwa (poszczególnych warstw, środowisk i innych struktur) ma ułatwiać życie w państwie.
Wzajemny stosunek prawa do innych norm społecznych:
Czynniki pozaprawne kształtujące postępowanie ludzi:
Normy obyczajowe: powszechnie przyjęte, tradycyjne i charakterystyczne reguły postępowania człowieka. Obyczaj jest jednym z elementów kontroli społecznej.
Normy zwyczajowe: utwierdzone przez tradycje normy powszechnie akceptowane i przyjęte w danej społeczności.
Normy towarzyskie
Normy moralne
Normy techniczne
Moralność to ukształtowany w procesie długotrwałego rozwoju społeczeństwa zespół norm i zasad postępowania wg. których określa się zachowanie człowieka jako dobre lub złe.
Moralność a normy prawne: normy prawne można zakwalifikować jako moralne. Normami prawnymi pozytywnie moralnymi są normy które nakazują ten sam sposób postępowania co moralność (np. większość systemów moralności potępia zabójstwo). A więc gdy normy prawne nakazują zachowanie odmienne od zasad moralności to mamy do czynienia z normą negatywną (moralnie).
Do podstawowych różnic między prawem a moralnością należy:
Prawo reguluje wyłącznie zasady postepowania zewnętrznego;
Nie ingeruje w moje odczucia wewnętrzne, moralność itd.
Norma prawna
Norma prawna – sformułowany sposób należytego zachowania, wydana przez państwo lub usankcjonowana przez państwo i zagwarantowana przymusem państwowym.
Przepis prawny – jest jednostką redakcyjną aktu normatywnego (paragraf, punkt, ustęp itd.). Przepis nie musi pokrywać się z normą prawną. Tym co oglądamy czytając – na przykład kodeks karny, jakieś rozporządzenie – są przepisy, a nie normy prawne. Normy prawne są w dość złożony sposób zakodowane w przepisach prawnych.
Norma prawna składa się z trzech elementów:
Hipoteza
Dyspozycja
Sankcja
Hipoteza normy prawnej – jest to opis sytuacji w której powinna mieć zastosowanie dana norma prawna.
Dyspozycja normy prawnej – wyraża sposób należytego zachowania w sytuacji wymienionej w hipotezie normy prawnej.
Sankcja normy prawnej – jest to określenie konsekwencji niezastosowania się do dyspozycji normy prawnej.
Rodzaje norm prawnych
Normy bezwzględnie obowiązujące (ins cogens) – imperatywne
Normy względnie obowiązujące (ins dispositivum) – dyspozytywne
Normy imperatywne to tego rodzaju normy których dyspozycja wymaga bezwzględnego stosowania.
Normy dyspozytywne to tego rodzaju normy których dyspozycja wskazuje sposób stosownego zachowania ale jednocześnie daje możliwość postępowania w inny sposób.