POLITECHNIKA POZNAŃSKA

WYDZIAŁ INŻYNIERII ZARZĄDZANIA

Bezpieczeństwo transakcji finansowych

dr Przemysław Bartkiewicz, docent PP

Opracował:

Aleksander Marszałkiewicz

Inżynieria Bezpieczeństwa

Studia stacjonarne

Rok III, Semestr VI

Rok akademicki 2014 / 2015

Karta opisu przedmiotu ECTS

Cel:

Zapoznanie studentów z ryzykiem związanym z prowadzeniem transakcji finansowych, metodami jego ograniczenia i wykształcenie umiejętności zastosowania tych metod w praktyce.

Przedstawienie nowoczesnych metod monitorowania bezpieczeństwa transakcji finansowych.

Zagadnienia:

• Rodzaje transakcji finansowych realizowanych w obrocie krajowym i zagranicznym,

• Metody realizacji transakcji finansowych stosowane w przedsiębiorstwie oraz w instytucjach pośredniczących w transakcjach finansowych (banki, instytucje pozabankowe - np. platformy internetowe do obsługi transakcji na rynku pieniężnym i kapitałowym, organizacje obsługujące systemy kart płatniczych i kredytowych),

• Metody ograniczenia ryzyka transakcji finansowych od strony operacyjnej stosowane w przedsiębiorstwie,

• Metody ograniczenia ryzyka transakcji finansowych od strony operacyjnej stosowane w instytucjach pośredniczących w transakcjach finansowych (banki, instytucje pozabankowe),

• Ryzyko związane w transakcjami finansowymi realizowanymi za pośrednictwem internetu i metody jego ograniczenia.

Bibliografia:

• Iwanicz-Drozdowska M.:
  Zarządzanie ryzykiem bankowym,
  Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2012,

• Iwanicz-Drozdowska M. , Jaworski W.L., Zawadzka Z.:
  Bankowość zagadnienia podstawowe,
  Wydawnictwo Poltext, Warszawa 2010,

• Staniec I., Zawiła-Niedźwiedzki J.:
  Zarzadzanie ryzykiem operacyjnym,
  Wydawnictwo C.H.Beck, Warszawa 2008,

• Matkowski P.:
  Zarządzanie ryzykiem operacyjnym,
  Wolters Kluwer Polska, Warszawa (2006),

Pieniądz:

• Obligatoryjny, powszechny środek zapłaty służący do odwlekania zobowiązań,

• Wszystko, na mocy zwyczaju lub regulacji prawnych, co w historii było używane jako środek wymiany zobowiązań.

Gospodarka naturalna – opierająca się na wymianie barterowej (towar za towar).

Pieniądz archaiczny/zwyczajowy – pierwszy towar pośredni w wymianie, np. skóry, muszle, bursztyn, wyroby żelazne itp.

Bimetalizm pieniężny – w okresie średniowiecza przejawiał się w postaci dominacji dwóch monet kruszcowych – srebrnych i złotych.

M. Kopernik – 1522r. – Monetae cudendae ratio – traktat z dziedziny polityki pieniężnej, w którym sformułowano m.in. prawo o wypieraniu lepszej monety przez gorszą
(prawo Kopernika-Greshama), wczesną wersję ilościowej teorii pieniądza (ilość pieniądza w obiegu ~ poziom cen) i związki między podażą pieniądza, a inflacją.

Prawo Kopernika-Greshama – jeżeli jednocześnie istnieją dwa rodzaje pieniądza, pod względem prawnym równowartościowe (wymienne), ale jeden z nich postrzegany jest jako lepszy (np. o wyższej zawartości kruszcu), ten „lepszy” pieniądz będzie gromadzony (tezauryzowany), a w obiegu pozostanie głównie ten „gorszy”. Inaczej „gorszy pieniądz wypiera lepszy”.

Zgodnie z powyższym w średniowieczu moneta złota była formą oszczędności, a srebrna krążyła w obiegu.

Inflacja – zjawisko naturalne utraty wartości przez pieniądz. Proces wzrostu przeciętnego poziomu cen w gospodarce, w wyniku którego następuje spadek siły nabywczej pieniądza krajowego.

Psucie pieniądza – np. zmniejszanie wagi monety poprzez wycięcie materiału, obkrajanie z materiału, pokrycie cienką warstwą srebra monet żelaznych.

Polityka luzowania pieniądza – dopisywanie zer do rachunku konta bankowego przy pomocy różnych instrumentów. Zwiększa wartość podaży pieniądza – ilości pieniądza w obiegu

Okres monometalizmu – 1880-1914r. – standard złota, waluta złota – powszechne funkcjonowanie banknotów w pełni wymienialnych na ekwiwalent w złocie (następstwo ewolucji biletu bankowego) będący prawnym środkiem obiegowym.

System waluty dewizowo-złotej – 1914-1944r. – ograniczenie wymienialności pieniądza papierowego na złoto. Ograniczenia te nałożone były tylko na obywateli poszczególnych państw (głównie USA), nie funkcjonowały w stosunkach międzynarodowych.

Musiał istnieć co najmniej jeden kraj, w którym stosowano system waluty złotej (monometalizm). Kraj wprowadzający ten system nie utrzymuje waluty złotej:

• Określa zawartość złota we własnej walucie,

• Utrzymuję walutę kraju stosującego system waluty złotowej jako rezerwę zabezpieczającą walutę narodową,

• Ustala stały, sztywny przelicznik stanowiący parytet (proporcję) między tymi dwoma walutami, wg którego waluta krajowa jest zamieniana na walutę rezerwową (wymienialną na złoto).

Konferencja w Bretton Woods – 1944r. – wywołana kryzysem ekonomicznym w latach 20. i jego dalszymi skutkami. Przywrócono na niej poziom makrowskaźników sprzed kryzysu. Dolar amerykański stał się międzynarodową, wymienialną na złoto (z ograniczeniami wymienialności dla obywateli) walutą dominującą, wg której przeliczano wartości pozostałych walut, zapewnienie pełnej wymienialności walut między sobą przy obowiązku utrzymywania kursów w jednoprocentowym przedziale wahań.

W wyniku decyzji podjętych na konferencji w Bretton Woods, w 1944r., utworzono m.in. Międzynarodowy Fundusz Bankowy i Bank Światowy.

John Maynard Keynes – twórca Keynesizmu – jednej z dwóch wiodących w XX-wieku szkoły makroekonomicznej, która opiera się na interwencjonizmie państwowym.

Interwencjonizm państwowy – bezpośrednie interwencje państwa w wolny rynek (przeciwieństwo założenia A. Smitha o istnieniu „niewidzialnej ręki rynku” – autoregulacji, autostabilizacji rynku). Państwo powinno stabilizować gospodarkę poprzez sterowanie popytem. Jest to system wielu mechanizmów sterowania gospodarką.

System z Bretton Woods – 1944-1970r. – szybki wzrost gospodarczy, powojenna odbudowa, plan Marshalla, wymienialność pieniądza na złoto jedynie w zakresie międzynarodowym, ograniczenia wymienialności i obowiązki wymiany oszczędności złota obywateli na pieniądze.

Plan Marshalla (European Recovery Program) – plan Stanów Zjednoczonych mający służyć odbudowie gospodarek krajów Europy Zachodniej po II wojnie światowej, obejmujący pomoc w postaci surowców mineralnych, produktów żywnościowych, kredytów i dóbr inwestycyjnych.

Pierwszy kryzys naftowy – 1970r. – wzrost zapotrzebowania światowego na ropę naftową, kilkunastokrotny wzrost cen ropy naftowej w krótkich okresach czasu, przeniesienie znacznych ilości pieniądza papierowego do krajów eksportujących ropę naftową.

Zawieszenie wymienialności dolara na złoto – 1971r. – R. Nixon – zakończenie istnienia systemu złoto-dewizowego w ramach Międzynarodowego Funduszu Walutowego.

Następuje koniec z wymienialnością pieniądza papierowego na złoto w stosunku 1:1. Złoto jako środek płatniczy pozostaje jedynie w postaci monet (pieniędzy) o wartości kolekcjonerskiej i inwestycyjnej.

Obecnie stan gospodarki wydającej pieniądze decyduje o wartości emitowanego pieniądza.

System pieniądza papierowego (od 1971r.) obecnie charakteryzują:

• Płynne kursy walut,

• Wspólny system walutowy na terenie Europy – funkcjonowanie Euro na terenie 19 państw europejskich,

• Instrumenty pochodne funkcjonujące na rynku finansowym, powstałe na podstawie instrumentów podstawowych (pełniących funkcje spekulacyjne),

• Posługiwanie się pieniądzem bankowym,

• Całkowite uwolnienie rynku kredytowego – spowszechnienie kredytów bez poświadczeń, momentalny wzrost wartości nieruchomości wywołując kryzys gospodarczy trwający do dziś.

Atak spekulacyjny – odpływ dużej ilości kapitału prowadzący do dewaluacji (osłabienia) kursu waluty narodowe wobec innych walu, mająca na celu m.in. wzrost konkurencyjności krajowego eksportu. Skutkiem ubocznym dewaluacji pieniądza jest rosnąca inflacja, spowodowana wzrostem cen towarów importowanych..

Kryzys światowy z 2008 roku – w opozycji do poprzednich kryzysów, wpierw nastąpił kryzys finansowy, a później kryzys gospodarczy.

Kult złota:

• Utożsamianie złota z oskimi mocami,

• Ograniczona ilość wydobytego kruszcu (obecnie około 20m³),

• Utrudnione wydobycie, wysokie koszty wydobycia (obecnie około 2 000t rocznie, z czego 1/3 złota jest skupowana przez banki centralne w postaci rezerw kruszcowych, pomimo braku relacji złoto-pieniądz).

Współczesne formy złota:

• Pieniądz gotówkowy:

  • Pieniądz papierowy/polimerowy – następstwo rozwoju biletu bankowego, kwestia trwałości pieniędzy polimerowych,

  • Bilon/pieniądz zdawkowy – koszt produkcji monety przewyższa jej wartość,

• Pieniądz bezgotówkowy – pieniądz zaksięgowany, systematycznie wzrasta udział transakcji bezgotówkowych (obecnie jest to 60% transakcji pieniężnych na terenie Polski i 90% transakcji międzynarodowych).

Funkcje pieniądza:

• Miernik wartości – cena jako miara, wartość użytkowa dla kupującego, wartość zmienna (różnica wartości produkcyjnej, a użytkowej), umożliwia porównywanie kategorii finansowych (np. stypendium),

• Rachunek ekonomiczny – możliwość wyboru najkorzystniejszych decyzji finansowych przedsiębiorstw,

• Porównanie w skali międzynarodowej – w celu odnalezienia korzyści na międzynarodowym rynku pracy,

• Pośrednik wymiany:

  • Środek płatniczy – rozerwanie jedności momentu zapłaty i nabycia,

  • Środek rozliczeniowy – natychmiastowa zapłata i nabycie,

• Środek tezauryzacji – gromadzenie oszczędności,

• Pieniądz płynny – nieograniczona możliwość wykorzystania/nabycia towaru,

• Pieniądz światowy – tylko waluty pełniące na rynku międzynarodowym wszystkie poprzednie funkcje (USD, EUR, CHF, JPY, aspirują: CAD, CNY)

Finanse:

• Potocznie utożsamiane z zasobem pieniężnym,

• Procesy gromadzenia i wydawania zasobów pieniężnych przez podmioty:

  • Państwowe,

  • Przedsiębiorstwa,

  • Instytucje finansowe,

  • Gospodarstwa domowe.

OLAF - European Anti-Fraud Office, Office de Lutte Anti-Fraud, Europejski Urząd ds. Przeciwdziałania Nadużyciom – organizacja mająca na celu ochronę interesów finansowych Unii Europejskiej, jej obywateli oraz dobrego imienia Unii Europejskiej.

Założenie to jest osiągane poprzez:

• Wykrywanie defraudacji, korupcji i innej nielegalnej działalności uderzającej w wyżej wymienione interesy, włączając w to złe zarządzanie urzędami wewnątrz Wspólnoty Europejskiej,

• Asystowanie krajowym organom Wspólnoty w ich walce z nadużyciami,

• Prewencję, wzmocnienie instrumentów prawnych oraz działania odstraszające, jako narzędzia mające na celu utrudnianie dokonywania nadużyć, jednocześnie wpływając na poprawę zaufania opinii publicznej do projektów wykonywanych w ramach Unii.

System bankowy – określany osobno w każdym kraju przez pewien zestaw regulacji prawnych poprzez zdefiniowanie:

• Co to jest bank?

• Jakie są jego podstawowe elementy?

• Czym zajmuje się?

• Jak powstaje?

• Jakie wykonuje czynności?

• Jakie są procedury w przypadku ogłoszenia upadłości?

• Jak wygląda postępowanie likwidacyjne?

Podstawowe funkcje Systemu bankowego:

• Kreacja pieniądza jako ostatecznego środka zapłaty (Bank Centralny, emisyjny),

• Kreacja pieniądza jako środka rozliczeniowego (Banki Komercyjne, operacyjne),

• Zaspokajanie zapotrzebowania podmiotów na pieniądz za pomocą kredytów (pieniądz kredytowy),

• Pośrednictwo między posiadaczami (tymi co mają), a użytkownikami (tymi co nie mają) pieniądza.

Polski System bankowy – system dwuszczeblowy (dwustopniowy):

• I poziom – Narodowy Bank Polski (Bank Centralny),

• II poziom – Banki komercyjne,

• Pozostałe podmioty bankowe:

  • Komisja Nadzoru Finansowego,

  • Bankowy Fundusz Gwarancyjny,

  • Krajowa Izba Rozliczeniowa,

  • Związek Banków Polskich.

Trójstopniowy system bankowy (USA/UE)

• I poziom:

  • FED – System Rezerwy Federalnej (Amerykański Bank Centralny),

  • Europejski Bank Centralny,

• II poziom:

  • 16 banków federalnych,

  • Banki krajowe,

• III poziom:

  • Banki komercyjne,

  • Banki komercyjne.

Podział funkcji w sieci bezpieczeństwa finansowego

Etap	Instrumenty	Nadzór	Bank centralny	Systemy gwarantowania depozytów	Rząd
Zapobieganie kryzysom	Regulacja	x			x
	Kontrola	x
	Sankcje	x
	Bezpieczeństwo systemu płatniczego		x
	Analiza mikroostrożnościowa		x
Zarządzanie kryzysem	Pożyczkodawca ostatniej szansy		x
	Programy naprawcze	x		x
	Wypłata depozytów rynkowych			x
	Pomoc publiczna				x

15.01.1945r. – utworzenie Narodowego Banku Polskiego na podwalinach Banku Polskiego – banku państwowo-komercyjnego z czasów dwudziestolecia międzywojennego.

FED – Amerykański Bank Centralny – bank prywatny, niepaństwowy.

Bank Centralny, zgodnie z zapisem w Konstytucji RP, „dba o wartość pieniądza krajowego”. W ramach polityki pieniężnej (monetarnej) ma za zadanie kontrolować inflację.

Cel inflacyjny – wyznaczony zakres inflacji, który utrzymuje Bank Centralny.

Funkcje Banków Centralnych:

• Banki emisyjne – posiadają uprawnienia do wprowadzania pieniądza do obiegu (emisji),

• „Bank banków” – funkcja kontrolna i nadzorcza banków komercyjnych (NBP zadania nadzorcze dzieli z Komisją Nadzoru Finansowego),

• Kredytobiorca ostatniej szansy – udziela kredytów bankom komercyjnym,

• Centralny bank państwa – gromadzi rezerwy walutowe i kruszcowe państwa,

• Obsługuje umowy międzynarodowe,

• Prowadzi rachunki bankowe dla podmiotów publicznych (w Polsce Bank Gospodarstwa Krajowego na zlecenie NBP prowadzi część rachunków podmiotów publicznych),

Struktura Narodowego Banku Polskiego:

• Zarząd Narodowego Banku Polskiego,

• Rada Polityki Pieniężnej – 10 osób zbierających się co miesiąc na dwudniowym posiedzeniu:

  • Prezes NBP będący jednocześnie prezesem zarządu i prezesem RPP,

  • 3 osoby mianowane przez Sejm,

  • 3 osoby mianowane przez Senat,

  • 3 osoby mianowane przez Prezydenta.

Do Rady Polityki Pieniężnej należy:

• Ustalanie wysokości stóp procentowych NBP,

• Ustalanie zasad i stopy rezerwy obowiązkowej banków,

• Określenie górnej granicy zobowiązań, wynikających z zaciągania przez NBP pożyczek i kredytów w zagranicznych instytucjach bankowych i finansowych,

• Zatwierdzenie planu finansowego NBP oraz sprawozdania z działalności NBP,

• Ustalenie zasad operacji otwartego rynku,

• Dokonywanie oceny działalności zarządu NBP w zakresie realizacji założeń polityki pieniężnej,

• Uchwalenie zasad rachunkowości NBP.

Narzędzia Banków Centralnych:

• Instrumenty pośrednie – oddziałujące na czynniki popytowo-podażowe, ilość pieniądza w obiegu, płynność i cenę pieniądza,

• Instrumenty bezpośrednie – zakazy i nakazy dla banków komercyjnych w formie zarządzeń i rozporządzeń Rady Polityki Pieniężnej lub Prezesa RPP,

• Perswazja moralna – wytyczne mające wpływ na funkcjonowanie banków komercyjnych, pośrednio przekazywane przez media, m.in. wypowiedzi na temat utrzymania wysokości stóp procentowych, polityki walutowej itp.

Obszary regulacji Banków Centralnych:

• Obszar makroekonomiczny,

• Obszar kontroli alokacji (rozmieszczenie zasobów w sektorze bankowym),

• Regulacje strukturalne (organizacyjne, struktura Systemu Bankowego),

• Regulacje zabezpieczające (ostrożnościowe).

Regulacje makroekonomiczne – podejmowane przez Radę Polityki Pieniężnej:

• Ustalanie poziomu rezerw obowiązkowych – % depozytów dysponowanych przez banki komercyjne, utrzymywany obligatoryjnie przez banki komercyjne na rachunku Banku Centralnego,

• Operacje otwartego rynku – wpływ na popyt i podaż pieniądza:

  • Regulacje ilości pieniądza w obiegu,

  • Regulacja inflacji

  • Regulacje repo i reverse repo – we współpracy z bankami komercyjnymi, polegają na sprzedaży papierów wartościowych Banku Centralnego przez banki komercyjne (głównie obligacji państwowych),

    • Repo (transakcja warunkowego zakupu, ang. repurchase agreement) – transakcja finansowa polegająca na zakupie papieru wartościowego i jednoczesnym zobowiązaniu się do jego sprzedaży w ustalonej dacie w przyszłości. Na transakcję repo może równoważnie patrzeć jak na pożyczkę udzieloną pod zastaw papierów wartościowych,

    • Reverse repo (transakcja warunkowej sprzedaży, ang. reverse repurchase agreement) – transakcja finansowa polegająca na sprzedaży papieru wartościowego i jednoczesnym zobowiązaniu się do jego odkupu w ustalonej dacie w przyszłości. Transakcja reverse repo jest równoważna pożyczce zaciągniętej pod zastaw papierów wartościowych,

• Ustalanie wysokość stóp procentowych – wpływających na cenę pieniądza,

• Ustalanie pułapów kredytowych – wielkości zaangażowania kredytów banków komercyjnych w poszczególne gałęzie gospodarki,

• Depozyty specjalne – w ciągu ostatnich kilkunastu lat tylko raz użyto tego narzędzia. Bank poprzez określony czas odbiera depozyty od osób fizycznych na procent wyższy, od oferty banków kredytowych. Ma to na celu uniknięcie impulsu inflacyjnego na skutek gwałtownego dopływu gotówki do osób fizycznych.

Kontrola alokacji zasobów w sektorze bankowym:

• Preferencyjne stopy procentowe – kredyty dla określonych grup społecznych, w których różnice między oprocentowaniem preferencyjnym, a oprocentowaniem rynkowym pokrywane są z budżetu państwa, przez agencje rządowe lub międzynarodowe. Zgodnie z tym dla banku jest to kredyt z normalnym oprocentowaniem, gdy oprocentowanie płacone przez klienta jest pomniejszane z budżetu państwa,

• Selektywne programy kredytowe – skierowane do określonych grup,

• Ustalanie minimalnych wymogów inwestycyjnych – narzucanie bankom komercyjnym % zaangażowania kredytobiorców, udziału własnego kredytobiorców w inwestycjach,

• Granice kredytowe,

• Operacje refinansowe – kredytodawca ostatniej szansy dla banków konkurencyjnych.

Regulacje strukturalne – umożliwiające kontrolę struktury Systemu Bankowego:

• Kontrola struktury – ograniczanie ilości placówek bankowych w określonym rejonie,

• Kontrola procesów konsolidacyjnych – kontrola zakładania, przejmowania i łączenia banków,

• Kontrola aktywności banków – np. poprzez zakaz tworzenia placówek banków za granicą.

Regulacje ostrożnościowe:

• Kryterium autoryzacji,

• Minimalne wymogi kapitałowe – kapitał własny nowych banków,

• Wysokość działalności kredytowej – % zależny od wysokości kapitałów własnych i obcych,

• Relacje między aktywami i pasywami (symetria w określonym przedziale czasowym):

  • Aktywa – kredyty,

  • Pasywa – kapitał własny, depozyty,

• Ograniczenia w strukturze aktywów i pasywów, limity koncentracji,

• Normy dopuszczalnego ryzyka walutowego – możliwości obrotu dewizowego banku, nadawana przez prezesa NBP w postaci odrębnego zezwolenia na prowadzenie działalności dewizowej przez istniejący bank,

• Określa wysokość rezerw celowych – dotyczących tzw. kredytów trudnych – nie obsługiwanych lub obsługiwanych nieterminowo (obecnie jest to około 10% kredytów, tzn. co 10. Złotówka z kredytu nie wraca do banku terminowo),

• Wymogi w zakresie sprawozdawczości – system składania sprawozdań, element umożliwiający monitorowanie systemu bankowego i ilości pieniądza przez Bank Centralny.

Wymagania do utworzenia nowego banku kapitałowego:

• 3 osoby fizyczne,

• 5mln euro,

• 85% kapitału w postaci gotówki nie pochodzącej z kredytów itp.

2017r. – zrównanie wymagań dla banków spółdzielczych z wymaganiami dla pozostałych banków komercyjnych.

Pierwszy w historii Bank Centralny (kwestia sporna):

• 1669r. – Bank Narodowy Szwecji,

• 1693r. – Narodowy Bank Anglii.

1969r. – Narodowy Bank Szwecji tworzy tzw. Nobla w dziedzinie ekonomii – Nagroda Banku Centralnego w dziedzinie ekonomii.

Okres negocjacyjny przyjęcia do Unii Europejskiej – czas na zrównanie regulacji wewnętrznych kraju z regulacjami prawnymi Unii Europejskiej.

Hierarchia prawa Europejskiego:

• Traktaty UE,

• Prawo wspólnotowe (dyrektywy, rozporządzenia, opinie),

• Prawo konwencyjne (umowy między krajami członkowskimi),

• Regulacje gwarantowane przez Trybunał Sprawiedliwości.

„Konstytucja bankowa Unii Europejskiej” – 2 podstawowe dyrektywy europejskie:

• 1977r. – ? – definicja banku (instytucji kredytowej),

• 1989r. – ?

Instytucja kredytowa podejmuje depozyty od klientów i udziela kredytów.

Prawo bankowe w Polsce:

• Znaczenie dosłowne – ustawa z 29 sierpnia 1997r. – „Prawo bankowe”,

• Wszystkie regulacje prawne dotyczące działalności banków i innych podmiotów, także regulacje około bankowe.

Definicja banku – Prawo Bankowe:

• Osoba prawna,

• Podmiot utworzony w zgodzie z przepisami określonych ustaw,

• Działa na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania działalności bankowej:

  • Zezwolenie na utworzenie banku – Komisja Nadzoru Finansowego we współpracy z Narodowym Bankiem Polskim,

  • Zezwolenia na prowadzenie działalności operacyjnej przez bank, m.in. zezwolenie na zakładanie placówek bankowych.

Bank z siedzibą w Unii Europejskiej nie musi mieć zezwolenia na utworzenie banku, by otworzyć placówkę na terenie Polski, jednak by przeprowadzać operacje bankowe musi posiadać odpowiednie zezwolenia.

Słowa „Bank” i „Kasa” mogą być używane do reklamy i opisu działalności tylko instytucji bankowych, za wyjątkiem podmiotów, które jednoznacznie nie prowadzą czynności bankowych(nie funkcjonują w oparciu o Prawo Bankowe), np. bank krwi, kasa chorych, SKOK.

Czynność bankowa – brak ścisłej definicji. Są one szczegółowo wymienione w ustawie:

• 5 czynności możliwych do wykonywania tylko przez banki,

• 10 czynności, które są czynnościami bankowymi tylko wtedy, gdy prowadzi je instytucja banku.

Katalogi czynności bankowych

1. Art. 5. Prawa Bankowego

1. Czynnościami bankowymi są:
1) przyjmowanie wkładów pieniężnych płatnych na żądanie lub z nadejściem oznaczonego terminu oraz prowadzenie rachunków tych wkładów;
2) prowadzenie innych rachunków bankowych;
3) udzielanie kredytów;
4) udzielanie i potwierdzanie gwarancji bankowych oraz otwieranie i potwierdzanie akredytyw;
5) emitowanie bankowych papierów wartościowych;
6) przeprowadzanie bankowych rozliczeń pieniężnych;
7) wykonywanie innych czynności przewidzianych wyłącznie dla banku w odrębnych ustawach.
2. Czynnościami bankowymi są również następujące czynności, o ile są one wykonywane przez banki:
1) udzielanie pożyczek pieniężnych;
2) operacje czekowe i wekslowe oraz operacje, których przedmiotem są warranty;
3) świadczenie usług płatniczych oraz wydawanie pieniądza elektronicznego;
4) terminowe operacje finansowe;
5) nabywanie i zbywanie wierzytelności pieniężnych;
6) przechowywanie przedmiotów i papierów wartościowych oraz udostępnianie skrytek sejfowych;
7) prowadzenie skupu i sprzedaży wartości dewizowych;
8) udzielanie i potwierdzanie poręczeń;
9) wykonywanie czynności zleconych, związanych z emisją papierów wartościowych;
10) pośrednictwo w dokonywaniu przekazów pieniężnych oraz rozliczeń w obrocie dewizowym.

1. Załącznik do Drugiej Dyrektywy Bankowej: B Usługi bankowe i pozostałe usługi finansowe.

Uniwersalny bank operacyjny – najbardziej rozpowszechniona forma instytucji bankowej:

• Przedsiębiorstwo nastawione na zysk, którego przedmiotem jest pieniądz kredytowy,

• Dążą do zaspokojenia potrzeb klientów w zakresie usług bankowych,

• Wykonują wszystkie czynności bankowe,

• Oferują usługi dla wszystkich grup klientów.

Bank specjalistyczny – ograniczający działalność do:

• Wąskiego zakresu operacji – specjalizacji w dziedzinie określonych operacji bankowych, np.: Banki hipoteczne (ustawa o listach zastawnych i bankach hipotecznych):

  • Udzielają kredytów hipotecznych,

  • Nie przyjmują depozytów,

  • Emitują listy zastawne,

  • Obecnie funkcjonujące:

    • BH PKO SA

    • BH M-banku,

    • BH PKO BP,

• Określonej grupy klientów – specjalizacja w zakresie współpracy z określoną grupą klientów, np.:

  • Obszar działalności indywidualnych – klienci indywidualni o bardzo wysokich obrotach,

  • Wybrane grupy podmiotów gospodarczych,

• Wybranego obszaru (lokalizacja) – banki działające na ograniczonym obszarze, z wyboru lub konieczności (ograniczenia kapitału).

Współczesna rola banków:

• Przejmują szereg czynności finansowych od podmiotów gospodarczych i osób fizycznych (klientów),

• Instytucje transformacji ryzyka przy przyjmowaniu wkładów (depozytów) oraz udzielaniu kredytów.

Banki komercyjne pełnią następujące funkcje:

• Pośrednik – transformacja depozytów w kredyty: pośrednictwo między podmiotami deficytowymi i nadwyżkowymi (klientami),

• Płatnik – dokonywanie płatności w imieniu klientów,

• Agent – działanie w imieniu klientów zakresie emisji papierów wartościowych i zarządzania własnością klientów,

• Gwarant – poparcie udzielane klientom w spłacie ich zobowiązań,

• Instrument w realizacji polityki pieniężnej rządu – regulacje podaży pieniądza poprzez działanie banku centralnego.

Bankowość dwupoziomowa Polsce – różnice:
Bankowość centralna
Cel nadrzędny
Zapewnienie stabilności pieniądza narodowego,
Motyw konkurencyjny
Brak,
Prowadzenie rachunków
Osoby prawne – podmioty publiczne, Depozyty specjalne,
Narzędzia oddziaływania na rynek
Mają charakter administracyjny (przymus),
Organy banku
Powołane przez organy państwowe,
Przywilej emisyjny znaków pieniężnych
Posiada wyłączność,
Czy bank może zbankrutować
NIE Emisja pieniądza w „nieskończoność”,
Wykonywanie zadań
Przez Centralę i oddziały
Wewnętrzna kontrola i nadzór
KNF, NIK,
Własność
Publiczna,

Komisja Nadzoru Finansowego:

• Centralny organ państwowy,

• Działa na podstawie ustawy z 2006r. o nadzorze nad rynkiem finansowym,

• Prowadzi kontrolę nad całym sektorem finansowym państwa,

• Obejmuje nadzór nad bankami od 2008r., przejmując tym samym rolę Komisji Nadzoru Bankowego i Głównego Inspektora Bankowego,

• Tworzy regulacje i normy we współpracy z Bankiem Centralnym,

• Skład:

  • Przewodniczący Komisji powołany przez Prezesa Rady Ministrów na 5letnią kadencję,

  • 2 zastępców przewodniczącego powoływanych i odwoływanych przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek przewodniczącego,

  • 4 członków komisji:

    • Minister Finansów lub jego przedstawiciel,

    • Minister Pracy i Polityki Społecznej lub jego przedstawiciel ,

    • Prezes Narodowego Banku Polskiego lub delegowany przez niego Wiceprezes NBP,

    • Przedstawiciel Prezydenta RP,

Kredyt a pożyczka – kredytu może udzielić tylko instytucja bankowa, regulują je poszczególne ustawy i rozporządzenia, zależnie od rodzaju kredytu. Pożyczki natomiast może udzielić zarówno bank, jak i inna instytucja finansowa lub osoba fizyczna. Reguluje je jedynie kodeks cywilny.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny – powstały na mocy ustawy z 1994r., utworzony dla gwarancji depozytów i monitorowania sytuacji finansowej banków, by w razie konieczności udzielić wsparcia kredytowego.

Źródła funduszu bankowego:

• Coroczna obowiązkowa składka banków,

• Zrzutka na wypłatę depozytów upadłego banku (w ostateczności).

Od 2010r. limit gwarancji środków zgromadzonych w banku przez jednego deponenta wynosi 100 tys. euro, co jest równe około 1,5% średniego depozytu obecnych banków. Objęte działalnością BFG zostały także SKOKi.

Bankowy Fundusz Gwarancyjny nie obejmuje depozytów:

• Skarbu państwa i jego jednostek organizacyjnych,

• Banków komercyjnych,

• Zakładów ubezpieczeń,

• Funduszy inwestycyjnych,

• Funduszy emerytalnych,

• Biur maklerskich,

• Akcjonariuszy banków (>5% akcji),

• Osób zaliczanych do zarządu banku.

Krajowa Izba Rozliczeniowa S.A.:

• Powstała w 1992r. z inicjatywy 16 banków komercyjnych, Narodowego Banku Polskiego i Związku Banków Polskich,

• Obecnymi jej akcjonariuszami jest 18 banków komercyjnych i Związek Banków Polskich,

• Powstała w celu dokonywania rozliczeń międzybankowych i międzyoddziałowych w czasie rzeczywistym,

• Wydzielono z niej osobną spółkę do obsługi i kontroli strony technicznej powyższych transakcji (infrastruktury telekomunikacyjnej),

• Przepływ transakcji finansowej między bankami komercyjnymi:

-> Centrala NBP
Bank komercyjny ->Wydział regionalny -> Centrala (kompensata)
->Bank komercyjny

• Najbliższe plany KIR – ograniczenie liczby wydziałów regionalnych z 17 do 6,

• Ważne systemy wprowadzone przez KIR:

  • System Optycznego Odczytywania Dokumentów – eliminujący potrzebę ręcznego przepisywania dokumentów,

  • MIG DZ – system informacyjny o wszystkich dokumentach zastrzeżonych (kradzieże, fałszerstwa itp.).

Związek Banków Polskich:

• Bankowa izba gospodarcza,

• Funkcjonuje w oparciu o ustawę z 1989r. o izbach gospodarczych,

• Reprezentuje podmioty gospodarcze na zewnątrz,

• Należą do niego wszystkie banki w Polsce,

• Prowadzi działalność szkoleniową dla środowisk:

  • Pozabankowych (przybliża działalność),

  • Pracowników banków,

• Współpracuje z szkołami i katedrami,

• Sygnuje certyfikaty dla osób zarządzających w bankowości (szkolenia kadry menadżerskiej),

• Opracował Kodeks Etyki Bankowej,

• Przygotowuje projekty dokumentów prawnych we współpracy z innymi podmiotami (2 (?)),

• Opracował standardy funkcjonowania systemu czekowego (obrotu czekowego) w Polsce w 1992r.

Instytucja Arbitra Bankowego i Bankowego Sądu Polubownego – powstały w celu odciążenia sądów powszechnych.

Arbiter Bankowy zajmuje się sprawami o wartości nie przekraczającej 8 000zł za opłatą 50zł wydając decyzje ostateczne (nieodwołalne).

Bankowy Sąd Polubowny zajmuje się sporami między bankami a podmiotami, gdy na umowie między nimi zawarto zapis, zgodnie z którym wszelkie spory rozstrzyga BSP.

Rodzaje ryzyka bankowego – podział wg:

• Rodzaju wpływu czynników:

  • Grupa ryzyka, związana z czynnikami niezależnymi, określana jako ryzyko systematyczne lub zewnętrzne – ryzyko w otoczeniu banku,

  • Grupa ryzyka związana z czynnikami zależnymi, określana jako ryzyko niesystematyczne albo wewnętrzne,

• Rodzaju czynników:

  • Ryzyko strategiczne – wpływa na siłę konkurencyjną banku w długim okresie czasu, wiąże się z:

    • Strukturą akcjonariatu i powiązaniami kapitałowymi,

    • Profilem działalności (zmiana polityki wynikająca z działalności konsolidacyjnej, łączenia się banków i zmiany akcjonariuszy),

    • Systemem zarządzania (zmiana zarządzania związana ze zmianą prezesa banku – struktura banków jest silnie autorytarna, inaczej zarządza bankiem prezes wywodzący się z Hiszpanii, inaczej z Irlandii (kultura zarządzania)),

    • Strukturą organizacyjną,

  • Ryzyko operacyjne:

    • Ryzyko operacyjne w obszarze finansowym:

      • Ryzyko płynności – zagrożenie przejściowej lub całkowitej zdolności spłacania zobowiązań

Typową bezpośrednią przyczyną utraty płynności po(?)

• Ryzyko wyniku – nieosiągnięcie ustalonego wyniku,

• Ryzyko podmiotowe – niewypłacalność klienta, dzielące się ze względu na związek z bilansem:

  • Ryzyko bilansowe – spadek wartości aktywów z tytułu:

    • Niespłacenia zaciągniętych kredytów,

    • Spadku kursów posiadanych przez bank papierów dłużnych i wierzycielskich,

  • Ryzyko pozabilansowe – wynikające z:

    • Transakcji tradycyjnych – gwarancje i poręczenia,

    • Transakcji nowoczesnych – kontrakty financial futures, opcje finansowe, swapy,

• Ryzyko rynkowe – zmiana cen rynkowych produktów i usług bankowych:

  • Ryzyko bilansowe:

    • Ryzyko stóp procentowych,

    • Ryzyko kursów walutowych,

    • Ryzyko kursów akcji,

  • Ryzyko pozabilansowe:

    • Ryzyko opcji finansowych,

    • Ryzyko cen swapów,

• Ryzyko niefinansowe:

  • Ryzyko personalne – związane z funkcjonowaniem pracowników banków,

  • Ryzyko organizacyjne,

  • Ryzyko techniczne, zwłaszcza informatyczne i telekomunikacyjne.

Klasyfikacja ryzyka bankowego:

Systematyka ryzyka bankowego:

Często zbyt mały kapitał wiąże się ze zbyt swobodną oceną ryzyka przez zarząd banku.

Marża odsetkowa – różnica między dochodem z kredytów, a stratą z depozytów (oprocentowania), ostatnimi czasy maleje znaczenie tego rodzaju dochodów banku.

Pozostałe środki dochodów banków – oprocentowanie, opłaty i prowizje, transakcje międzynarodowe, wymiany walutowe, dodatkowe koszty umów kredytowych (zabezpieczenia, zmiany i aneksy do umów itp.)

Czynniki egzogeniczne i endogeniczne przemian w bankowości w okresie ostatnich kilkudziesięciu lat:

Zmiany ustrojowe	Prywatyzacja	Rewolucja techniczno-technologiczna	Rewolucja finansowa	Liberalizacja	->	Globalizacja	Wzrost konkurencji	Konsolidacja (kiedyś internacjonalizacja) koncentracja kapitału	Największa w historii redukcja kosztów	Wzrost jakości i bezpieczeństwa usług
				Deregulacja (regulacja)	Sekurytyzacja
				Postęp techniczny	Telekomunikacja, komputeryzacja	Internet w „każdym domu”		Rozwój nowych produktów bankowych
Integracja w ramach Unii Europejskiej (przemiany legislacyjne) ->
Zmiany w strukturach organizacyjnych banków (centrala-oddziały) ->

Ostatnimi czasy ma miejsce ograniczanie wpływu informacji do opinii publicznej na temat drobnych zdarzeń w dziedzinie bezpieczeństwa bankowego (systemy informatyczne, napady, kradzieże wśród pracowników) w celu utrzymania statusu instytucji zaufania publicznego przez banki.

Modelowanie informatyczne:

System informatyczny:

• Software,

• Hardware,

• Ludzie ingerujący w powyższe.

Schemat modelowej struktury systemu informatycznego w banku:

Wymagania stawiane bankowym systemom informatycznym:

• Posiadanie rachunku klienta (płynny),

• Posiadanie rozbudowanej księgowości (zmiennej),

• Oferowanie usług bankowych.

Charakterystyczne cechy systemów informatycznych banków (elementy fundamentalne, podstawowe):

• Niezawodność systemu, bezpieczeństwo i zaufanie banku,

• Zapewnienie odpowiedniej przepustowości, pojemności systemów,

• Praca w czasie rzeczywistym.

Typy architektury
Zalety
Scentralizowana
Centralna, zintegrowana baza danych dostępna dla wszystkich oddziałów, Wykonywanie operacji na rachunkach w czasie rzeczywistym, Dostarczanie aktualnych danych do wszystkich oddziałów banku, Ujednolicenie zakresu świadczonych usług dla klientów we wszystkich oddziałach banku, Brak limitowania wypłat dokonywanych poza macierzystym oddziałem lub poprzez bankomaty, Łatwiejsza i sprawniejsza obsługa rachunku przez bank, Łatwiejsze dokonywanie operacji międzybankowych,
Zdecentralizowana
Łatwość uruchomienia, Niski koszt pojedynczej instalacji, Łatwość obsługi, Łatwość szkolenia, Możliwość rozłożenia wydatków w czasie wobec stopniowego wyposażania w sprzęt (?)

6 podstawowych zasad bezpieczeństwa internetowych transakcji finansowych:

• Ochrona własnego komputera/smartfona przed zagrożeniami sieciowymi (firewalle, oprogramowanie antywirusowe, oprogramowanie antyszpiegowskie, szyfrowanie danych, certyfikacja odwiedzanych stron internetowych (WOT, Avast, Zielona kłódka),

• Tworzenie bezpiecznych haseł (łatwych do zapamiętania, trudnych do odgadnięcia przez osoby postronne), nie podawanie haseł w wiadomościach tekstowych, mailowych, komunikatorach internetowych, rozmowach telefonicznych (podobnie jak z PESELem),

• Samodzielne wprowadzanie adresów WWW (certyfikacja zielonej kłódki, zakładki),

• Sprawdzanie oznak, czy informacje są bezpieczne (szyfrowanie https, zielona kłódka kuźwa!)

• Obsługa konta na jednym urządzeniu, na sprawdzonej sieci komputerowej, nie korzystanie z sieci publicznych podczas dokonywania transakcji przy pomocy smartfonów,

• Kierowanie się zdrowym rozsądkiem (wygrana na loterii, maile typu „nigeryjski książę”, nakładki czytające na bankomaty).