BESTIA HUMANA – POGLĄDY ETOLOGÓW NA AGRESJĘ. ETOLOGIA, ZACHOWANIA WRODZONE, AGRESJA ZEWNĄTRZ- I WEWNĄTRZGATUNKOWA.
Co to jest agresja? Gdzie występuje?
Agresja to problem powszechnie występujący we współczesnym świecie. Można się z nią zetknąć w codziennym życiu. Środki masowego przekazu niemalże każdego dnia informują o brutalnych aktach przemocy. Nic więc dziwnego, iż zjawiskiem agresji interesują się badacze od wielu lat.
Agresja z łacińskiego agressio – napaść, to rodzaj popędu, zachowanie antagonistyczne prowadzące do zastraszenia lub zranienia innego osobnika. Celem agresji jest zwykle zdobycie terytorium, partnera seksualnego lub pożywienia. Agresji często towarzyszą potęgujące się ostrzeżenia, które mają odstraszyć przeciwnika bez angażowania się w potencjalnie groźny w skutkach kontakt fizyczny.
Wśród wielu wybitnych naukowców nie ma zgodności w poglądach na temat źródeł agresji. Jedni uważają, że agresja ma charakter wrodzony, inni że jest zdeterminowana genetycznie, a jeszcze inni przyjmują, iż jest wyuczonym sposobem zachowania. Poszukiwanie jednoznacznej odpowiedzi jest więc istotnym problemem we współczesnej nauce etologii, czyli nauce badającej przyczyny zjawisk procesów, faktów.
Czynniki pobudzające do zachowań agresywnych.
Kontakty społeczne; powiększenie się liczby osobników należących do jakiejś zbiorowości.
Ciasne stłoczenie wielu jednostek w małej przestrzeni powoduje osłabienie wszystkich reakcji społecznych. Zdaniem K. Lorentz’a człowiek z natury jest przystosowany do życia w grupie najwyżej 11-osobowej. Więcej ścisłych więzi osobistych nie jest w stanie wytworzyć. Żyjąc w wielomilionowych społeczeństwach, jesteśmy zmuszeni moralnie postępować, a często nawet poświęcać się wielu anonimowym dla nas ludziom. Dlatego też łatwo jest wywołać agresję. Więź osobnicza nie jest w stanie nałożyć hamulców na skumulowaną w człowieku agresję wewnątrzgatunkową, czyli zwalczanie własnych współplemieńców należących do tego samego gatunku.
Instynkt.
Człowiek rodzi się z gotowym instynktem walki, który jest mu tak samo potrzebny, jak np. instynkt rodzicielski. Agresja jest potrzebna do utrzymania gatunku. W wyniku walki pozostaje przy życiu najsilniejszy, stąd jest to agresja naturalna, konieczna w walce o byt.
Myślenie pojęciowe.
Myślenie pojęciowe dało człowiekowi władzę nad otoczeniem, w którym żyje własny gatunek. Tym samym puściło wodze wewnątrzgatunkowej selekcji, który jak wiemy ma zły wpływ.
„Zwierzęce” instynkty; wynalezienie broni.
Antropologowie twierdzili, iż nasi przodkowie przez to, że żyli z łowów na grubego zwierza, pozostawili ludzkości w spadku groźne dziedzictwo „drapieżnej natury”. Większość niebezpieczeństw zagrażających człowiekowi wynika z tego, że jest on z natury stosunkowo niewinnym wszystkożercą, nie mającym naturalnej broni, wyrosłej z własnego ciała, którą mógłby zabijać zwierzęta. Dlatego brak mu mechanizmów zabezpieczających, które powstrzymują przed nadużywaniem przeciwko współplemieńcom swoich zdolności do zabijania wielkich zwierząt. Dzięki wynalezieniu sztucznej broni nastąpiło zachwianie uprzednio istniejącej równowagi między stosunkowo słabym zahamowaniem przed agresją a zdolnością zabijania swoich współplemieńców. Zwiększyła się łatwość zabijania.
Brak ujścia popędów agresji.
Cywilizowany człowiek doby obecnej cierpi na brak dostatecznego ujścia dla reakcji swoich czynów dyktowanych popędem agresji. Wewnątrzgatunkowa selekcja wyhodowała u człowieka pewną dawkę popędu agresji, którą człowiek nie jest w stanie wyrzucić z siebie, gdyż zachowanie pokoju jest pierwszym obowiązkiem obywatelskim. Skutkiem jest wadliwa funkcja instynktu, cierpienie nerwicowe. Wszyscy cierpimy wskutek popędów, jedni więcej, inni mniej, w zależności od bardzo różnego stopnia, w jakim jesteśmy wyposażeni w instynkty czy skłonności społeczne. W pewnym sensie jesteśmy wszyscy psychopatami, każdy z nas bowiem cierpi wskutek konieczności rezygnacji z popędów, czego wymaga od nas dobro ogółu.
Prowokacja.
Agresja bywa nieraz wynikiem prowokacji. Sama obecność przedmiotu skojarzonego z agresją może działać jako sygnał do agresywnego zachowania. Dobrym przykładem może być tutaj wynalezienie broni, które było już wcześniej omawiane.
Skłonności z natury; wrodzone.
Eibl-Eibesfeldt uważał, iż człowiek z natury ma skłonności do mordowania, jednak swym rozumem i rozsądkiem tłumi te impulsy.
Skutki zachowań agresywnych.
Terytorialne izolowanie grup; wytworzenie porządku hierarchicznego wewnątrz nich.
Ludzie bronią zarówno terytoriów indywidualnych, jak też terenów należących do grupy. Każdy wykazuje wyraźną skłonność do utrzymywania dystansu wobec osób obcych.
Zalety grupy:
- obrona przed wrogami jest ważnym czynnikiem prowadzącym do rozwoju wspólnot;
- możliwość podziału pracy;
- zwiększenie wydajności;
- tworzenie tradycji.
Załamania.
Załamuje się ten, który musi zużywać całą hamującą siłę swojego poczucia obowiązku moralnego, aby uczynić zadość żądaniom swego kulturowego środowiska.
Reakcja – zapał.
Zapał jest prawdziwym autonomicznym instynktem człowieka. Zapał często bywa niebezpieczny, gdyż brak jest selektywności spraw ważnych jak i mniej ważnych.
Czynniki hamujące zachowanie agresywne.
Filmy o agresywnej treści.
Agresję możemy wyładować oglądając film o agresywnej treści. Widz niejednokrotnie identyfikuje się z tym, co dzieje się w szklanym ekranie.
Poddanie się.
Dzięki gestom pokory ataki ze strony wroga są hamowane.
Apele zjednujące i wzbudzające współczucie.
- dziecko: już samo pojawienie się dziecka hamuje agresję, wobec tego bardzo często do zjednywania wykorzystuje się w apelach dobro dziecka.
- uśmiech: tym wrodzonym sposobem zachowania jesteśmy w stanie zaprzyjaźnić się z ludźmi zupełnie obcymi.
Metody psychoanalizy.
Catharsis w znacznym stopniu przyczynia się do odprężenia spiętrzonego popędu agresji. Catharsis przynosi z sobą wyładowanie agresywności na obiekcie zastępczym.
Sport.
Spot otwiera znakomity wentyl dla agresywności spiętrzonej, jak również pozwala na pełne wyżycie jej bardziej zróżnicowanej, specyficznej formy kolektywnej.
Anonimowość i osobiste rozpoznawanie się.
Sprzyja ona ułatwieniu wyzwalania się agresywnego zachowania. Przyczyniają się do stępienia ostrza popędu agresji.
Rozważne, krytyczne opanowanie reakcji zapału.
Żądanie miłowania wszystkich ludzkich braci bez względu na ich indywidulaną osobowość.
K. Lorentz uważa, że napastliwość człowieka jest dostatecznie zahamowana tylko w odniesieniu do osób znajomych. Ciepłe uczucie miłości i przyjaźni wiąże się tylko z pojedynczymi ludźmi. W stosunku do obcych, zgodnie z naszym genetycznym zaprogramowaniem mamy słabsze zahamowanie. Wobec obcych jesteśmy mniej tolerancyjni.
Agresja – dobrym aspektem człowieka.
Agresywność jako czynnik motywujący.
Agresywność stanowi nieodłączny składnik osobistej przyjaźni.
Agresywność nieodzowna do osiągnięcia najwyższych celów ludzkości.
Brak popędu agresji mogłaby prowadzić do nieobliczalnych skutków – przestałaby istnieć własna godność człowieka, jego ambicje.
Współzawodnictwo między narodami:
- stwarza więź osobistej znajomości;
- jednoczy ludzi w zapale do tego samego ideału.
Zakończenie.
Można stwierdzić, że dla naszego etycznego zachowania się istnieją normy zdecydowanie wrodzone. Można dowieść u człowieka istnienia wrodzonych oporów przeciwko zabijaniu, często subiektywnym odpowiednikiem jest współczucie. Jego skuteczność bywa jednak stopniowana w zależności od zaawansowania osobistej znajomości, może być jednak aktywowana również szczególnymi sposobami zachowania się obcego człowieka. Zdolność czynienia z przeciwnika wcielenia diabła i wynalezienia broni umożliwiły wyeliminowanie tych zahamowań. Wyżej od posłuszeństwa i lojalności powinno się cenić wrodzone skłonności, które przeciwdziałają agresji.