Ewelina Pasek
WSH Kielce
Gr.11/ z KRZ
Prawa człowieka i etyka zawodowa
Temat: Etyka w administracji publicznej
Kielce 2010r.
W dzisiejszych czasach słowa etyka i moralność używa się do określenia norm jakimi powinien kierować się człowiek, choć znaczą one co innego. ’1 Etyka rozumiana jest jako dział filozofii, którego przedmiotem jest moralność (refleksja, „nauka” o moralności).Etyka jest dziedziną nauki zajmująca się opisem, analizą i wyjaśnianiem rzeczywiście istniejących praktyk moralnych. Natomiast przez moralność rozumie się uznawane w jakiejś grupie lub społeczeństwie bądź też przez poszczególne osoby oceny i normy odwołujące się do kategorii „dobra” i „zła”, zachowań zasługujących na aprobatę i pochwałę oraz wyłączonych i godnych potępienia’’. Rozróżnienie między etyka a moralnością rysuje się nam jasno i wyraźnie :’’2 do etyki należą wskazania dotyczące zachowań w stosunkach międzyludzkich, niezależnie od tego, czy i w jakim stopniu są one w danym miejscu i czasie akceptowane i realizowane- podczas gdy do moralności danego środowiska należą takie normy zachowanie i postępowania, jakie są przez to środowisko akceptowane i realizowane.’’ Trzeba jednak zaznaczyć, że w dzisiejszych czasach różnice te bywają na ogół ignorowane, a słowa „etyczny” i „moralny” używane są na ogół zamiennie. Etykę ogólną możemy podzielić na:
– etykę opisową, w skład której wchodzi psychologia moralności, socjologia
moralności i filozofia moralności – ta część etyki zajmuje się opisem postępowania ludzi w danych sytuacjach,
– etykę normatywną, która stara się znaleźć optymalny w danych warunkach
system norm – ma ona za zadanie znalezienie zasad, według których
ludzie powinni postępować. Etyka opisowa ma na celu zrozumienie i opisanie istniejących w określonym środowisku przekonań moralnych takich, jakimi one rzeczywiście są. Z tego powodu etyka opisowa w ujęciu modelowym musi odwoływać się przede wszystkim do metodologii socjologicznej i psychologicznej analizy moralności. Natomiast w ramach etyki normatywnej formułowane są sądy lub ich usystematyzowane zbiory (doktryny, „teorie” etyczne) dotyczące tego, jak należy zachowywać się w danej sytuacji, jakie czyny zasługują na pochwale a jakie na dezaprobatę, jakie normy moralne można uznać za zasadne i obowiązujące. Innymi słowy, do etyki normatywnej należą sądy i twierdzenia o tym, jakie normy i zasady moralne są słuszne oraz jak w ich świetle należy rozstrzygać kontrowersyjne problemy i spory moralne.
Przejdźmy do znaczenia terminu „etyka zawodowa”. Początek etyki zawodowej w odniesieniu do niektórych zawodów sięgają epoki starożytnej. Ale współcześnie problem etyki zawodowej znacznie się powiększył i uzyskał ogromną rangę społeczną. Jedną z głównych przyczyn takiego stanu rzeczy jest rozwój społecznego podziału pracy i powstawanie coraz nowszych zawodów, co powoduje włączanie w sferę zespołowej pracy coraz większej liczby ludzi. Inną przyczyna wzrostu zainteresowania etyką zawodową jest większa liczba zawodów mających bezpośredni wpływ na losy jednostek i społeczeństwa, powołanych do ochrony podstawowych wartości społecznych, a więc legitymujących się swoistym „powołaniem społecznym”. Zawody te wiążą się wyraźnie z określoną postawą moralną, kwestią wyboru określonej postawy moralnej w życiu. Inna wreszcie z omawianych przyczyn wiąże się z konfliktami moralnymi, towarzyszącymi współcześnie pełnieniu zawodowych ról społecznych. Bywa on używany w szerokim znaczeniu, na pokazanie zarówno norm określających, w jaki sposób przedstawiciele danego zawodu powinni się zachowywać, jak i przekonań moralnych przedstawicieli danego zawodu, a także ocen etycznych ich zachowań. Ogólne treści norm etycznych określa etyka zawodowa, dostosowując je do bardziej konkretnych, specyficznych sytuacji. Każdy zawód ma swoją specyfikę, charakteryzuje się rodzajem działań, dlatego w etyce tego zawodu muszą być reguły określające sposób wykonania tych działań oraz zakazy, które powinny pokazać pracownikowi jakie zachowanie jest uznawane za nieodpowiednie w jego zawodzie. Przepisy etyk zawodowych nie są formułowane w interesie ich adresatów, lecz aby były one w interesie ogólnym i osób korzystających z usług profesjonalistów. Natomiast pozostałe kwestie określane mianem etycznych można w postanowieniach etyk zawodowych odnaleźć. Postanowienia etyk zawodowych muszą zawierać zarówno reguły odnoszące się do funkcjonowania profesjonalistów w całym społeczeństwie, jak również reguły sprawnościowe dotyczące sposobu wykonywania czynności zawodowych, jak i wyznaczające zasady ogólne wykonywania zawodu ze względu na wartości, jakie mają oni za zadanie chronić. Porządkując pod względem przedmiotowym zawartość etyk zawodowych, wskazuje się, że zawierają one trzy rodzaje norm: reguły dotyczące technicznych aspektów wykonywania zawodu, reguły ustalające jakie powinny być relacje grupy zawodowej do społeczeństwa, a w szczególności opisujące stosunek profesjonalisty do odbiorcy jego usług oraz reguły określające stosunki między przedstawicielami zawodu. ‘’3Etyka zawodowa zawsze jest etyką jakiegoś konkretnego zawodu. Wobec postępującej w nowoczesnym świecie specjalizacji ról i powstawania nowych zawodów można odnieść wrażenie, że zagadnienia etyki zawodowej cieszą się rosnącym zainteresowaniem, a kolejne obszary praktyki społecznej poddawane są tego rodzaju regulacją. Należy przypuszczać że jest ona wynikiem realnego zapotrzebowania na taką refleksję, bądź to spowodowanego trudnościami w rozstrzygnięciu sytuacji aksjologicznie uwikłanych, bądź też (lub zarówno)zastrzeżeniami do stanu istniejącego.’’ Niewątpliwie najstarszą etyką zawodową jest etyka lekarska, jeżeli można za jej wyraz uznać zasady sformułowane przez Hipokratesa (460-377 r.p.n.e). Zasady te do dzisiejszych czasów wyznaczają jej kanon. Jedną z najstarszych zasad tej etyki jest znana powszechnie zasada: przede wszystkim nie szkodzić. Na wspomnienie również zasługuje, spisana przez Cycerona (106-43 r. p.n.e.), etyka adwokacka.
Należy również pamiętać że wypełnianie wymagań etyki zawodowej na ogół ma charakter stopniowalny. Można spostrzec dwa odmienne wymiary moralności- jej poziom elementarnych obowiązków oraz aspiracji (dążeń) o charakterze perfekcjonistycznym.
Nie we wszystkich zawodach opracowywania i wdrażania etyki zawodowej jest identyczna. W zawodzie pracownika administracji występuje ze szczególna ostrością. Etyka zawodowa jest niezbędna oraz bardzo ważna zwłaszcza w takich zawodach jak: nauczyciel i lekarz gdzie praca jest oparta na bezpośrednim kontakcie z ludźmi , a kontakt ten ma dla zainteresowanych istotne znaczenie. Jeśli ten argument uznamy za prawdziwy możemy również stwierdzić, że znajdzie ona duże zastosowanie również w administracji, gdyż praca ta polega w znacznym stopniu na kontakcie z ludźmi i jest ona wykonywana w dużym stopniu dla ludzi. M Michalik dodaje, że etyka zawodowa powinna odgrywać role szczególną w zawodach, w których występuje relacja przełożony-podwładny. Ten argument pasuje idealnie do administracji. Etyka administracyjna ma szczególne znaczenia w państwie socjalistycznym, gdyż państwo to o wiele bardziej wkracza w interesy obywateli. Biorąc pod uwagę potrzebę zawodowej etyki administracji państwowej powinniśmy zwrócić uwagę na myśl Sylwestra Zawadzkiego, uważa on że wysoka ranga zawodu pracownika administracji państwowej jest bezpośrednio zależna od poziomu jego etyki zawodowej i że na to zagadnienie należy zwrócić szczególną uwagę w procesie kształcenia i doskonalenia kadr zawodowych, aby w późniejszym czasie praca wykonywana przez pracownika była na wysokim poziomie. Praca ludzi w administracji państwowej jest pracą bardzo odpowiedzialną i dosyć trudną, z reguły odbiega ona od opinii ludzi, którzy słabo orientują się w jej istocie. Jedynie ludzie zdolni i ambitni będą potrafili sprostać wymagania stawianym przez taki zawód. Przyjmuje się że własnej etyki wymagają zawody, w których dochodzi do powierzenia pracownikowi przez ‘klientów’ jakiegoś dobra a jednocześnie, ze względu na wysoki poziom wyspecjalizowania wiedzy zawodowej i samodzielny sposób podejmowania decyzji, istnieją niewielkie możliwości kontrolowania pracy pracowników przez osoby zainteresowane. Dlatego istotną role odgrywa tu ranga wartości powierzonych profesjonalistom oraz swoista zależność od ich decyzji. Warunek ten uznawany jest za główny i zasadniczy. Wartości jakie są wskazywane to np.: życie, zdrowie, wolność, prawda. Są to być wartości najwyższej rangi, a działalność zawodowa ma się koncentrować konkretnie właśnie na nich. Słusznie zauważa się ,że skutki wykonywania czynności zawodowych w wielu przypadkach mogą oddziaływać także na te wartości wysokiego rzędu. Np. wykonywanie pracy przez kucharza może odbić się na naszym zdrowiu, a nawet i czasem życiu: nie są jednak one bezpośrednim celem jego zadań. Zatem ‘’4z jednej strony zawodowe zachowanie profesjonalisty bezpośrednio ingerują w sferę bardzo wrażliwych dóbr jednostki to jednak z drugiej strony specjalistyczna wiedza czyni jednostkę bezbronną wobec niego. Najlepiej zobrazuje nam tą teorie przykład jakim jest pozycja lekarza w kontaktach z pacjentem. Sposób wykonywania zawodu, cechujący się niezależnością lub też uznawalnością, ogranicza możliwość zewnętrznej kontroli wykonywania zawodu przez profesjonalistę, pozostawiając dbałość o jakość pracy w dużym zakresie jego sumieniu. Właśnie w tych przypadkach etyka zawodowa staje się być postrzegana jako instrument samokontroli jak i kontroli zewnętrznej. Wykonywanie w charakterze urzędnika czynności z zakresu administracji publicznej, związanych z władczym kształtowaniem uprawnień i obowiązków jednostek, spełnia kryterium bezpośredniego powiązania zawodu ze sferą wartości zasadniczych, chronionych na poziomie regulacji konstytucyjnej. Zauważalne są również elementy niezależności w wykonywaniu czynności. Nie wynikają one zasadniczo z rozwiązań ustrojowych: relacje w ramach aparatu urzędniczego oparte są zasadniczo na regule hierarchicznego podporządkowania i nadzoru. Źródłem względnej autonomii jest fakt, że wykonywanie zawodu urzędnika związane jest ze stosowaniem prawa i podejmowania decyzji. Należy zdać sobie sprawę z tego, że zasada legalności w działaniu administracji wcale nie oznacza, iż jest ona pozbawiona wpływu na kształtowanie rzeczywistości społecznej i zwolniona z odpowiedzialności za nią.’’
Ideał kodeksu etycznego ma przeobrazić świat wartości w przejrzysty zapis norm etycznych, gdzie dowolna norma jest łatwa do odnalezienia i zidentyfikowania bez żadnych wątpliwości i pomoże nam on w rozstrzygnięciu spornego tematu. Idea kodeksu bazuje na założeniu że wszystkie te wartości da się jakoś zhierarchizować wg jakiejś skali i we wzajemnych relacjach uporządkować. Jednakże stworzenie takiego kodeksu ma też wielu przeciwników, którzy twierdzą iż tworzenie kodeksów etycznych prowadzi do znieczulania moralnej świadomości, fanatyzmu oraz zwalniania z odpowiedzialności. Tworząc takie normy spisane w formie kodeksu można przyjąć iż w kodeksach jest miejsce dla dwóch kategorii norm: bardzo ogólnych, o charakterze głównych zasad, wskazujących , jakie dobra powinien mieć na względzie przedstawiciel danego zawodu, i norm szczegółowych, o dużym stopniu konkretności. Te pierwsze powinny zostać dokładnie określone stosownie do sytuacji, ich zastosowanie może być stopniowalne. Drugie natomiast nie dopuszczają wyjątków. Oprócz czynników zewnętrznych, o charakterze społecznym, istotną role w rozwoju moralnym odgrywają czynniki wewnętrzne taki jak: cechy emocjonalne i osobowościowe człowieka, temperament, doświadczenia życiowe, poglądy społeczne. Kształtowanie się postaw moralnych nie jest prostym i łatwym procesem i duże znaczenie w tym procesie ma indywidualne właściwości jednostki, czynników osobowościowych. Uznanie tego faktu tłumaczy stosowanie w odniesieniu do kandydatów starających się o pracę w administracji publicznej, kryteriów związanych z cechami osobowościowymi, do których odwołują się klauzule ‘’nieskazitelności charakteru’’ lub ‘’nieposzlakowanej opinii’’. Aby stan samoświadomości moralnej w odniesieniu do etycznych standardów zawodowych w administracji osiągnąć, potrzebna jest edukacja moralna w tym zakresie przyszłych pracowników, polegająca przede wszystkim na dostarczaniu im wzorców, wspomaganiu procesów decyzyjnych oraz mechanizmów kontroli. W idealnym ujęciu wyróżniane są dwa podejścia do problemu budowania etycznej administracji. W pierwszym z nich możemy zauważyć nacisk na długoletnie i długofalowe oraz wielostronne działania praktyczne, kształtujące zachowania etyczne u przyszłych urzędników administracji bez ich szczegółowego regulowania. Kładzie się nacisk na szczególnie pożądane wartości i standardy oraz stawia wysokie wymagania urzędnikom publicznym. Natomiast w drugim modelu preferuje się szczegółowe określanie standardów zachowań w aktach prawnych, precyzyjną regulację sposobów postępowania i zachowania pracowników administracji publicznej, zwłaszcza w sytuacjach wątpliwości etycznych. Bliższa modelowi pierwszemu jest praktyka np. państw skandynawskich, znanych z wysokich standardów etycznych sfery publicznej, w których nie opracowuje się z zasady projektów, planów i strategii, ale zagadnienia etyczne są stale obecne w debacie politycznej i społecznej. Natomiast duży wpływ drugiego modelu występuję w praktyce takich państw jak np. Wielka Brytania lub Francja. Współcześnie pozytywne efekty są widoczne głównie w państwach starających się nie tyle utrzymać, ile stworzyć system etycznej administracji. Państwa te mogą otrzymać ten cel tylko i wyłącznie dzięki połączeniu tych dwóch modeli i kompleksowego podejście do problemu budowania postaw etycznych. ‘’5Środkiem służącym kształtowaniu pożądanych postaw w administracji publicznej, możliwym do zastosowania już na początkowym etapie tworzenia korpusu administracji jest określony system rekrutacji i selekcji. Artykuł 60 Konstytucji RP stanowi, że wszyscy obywatele polscy korzystający z pełni praw publicznych mają prawo dostępu do służby publicznej na jednakowych zasadach. (Regulacja ta odnosi się do wszelkiej służby publicznej, zarówno państwowej: w tym cywilnej, jak i samorządowej.)’’ Dobór odpowiednich kandydatów jest podstawą pozwalającą zakładać że w dalszej kolejności możliwe jest osiągniecie i utrzymanie odpowiedniego poziomu etycznego korpusu administracji publicznej. Cechami pożądanymi przy zatrudnieniu, oprócz kompetencji i wykształcenia, powinien być poziom moralny kandydata przyszłej instytucji publicznej. Najłatwiejszym sposobem sprawdzenia poziomu moralnego kandydata jest wprowadzenie do rozmów i testów kwalifikacyjnych elementów natury etycznej, jest to jeden z dwóch możliwych sposobów. Drugim sposobem jest system opinii i referencji. Zaświadczenie o niekaralności nie jest i nie powinno być jedynym sprawdzającym etykę kandydata dokumentem. Dobrymi sposobami na weryfikacje etyczną kandydata są też stosowanie okresów ‘’próbnych’’ , ‘’służby przygotowawczej’’ i zawieranie umów o prace na czas określony z osobami rozpoczynającymi dopiero swoją karierę zawodową w administracji. Dobrze jest jeśli okres zatrudnienia kandydata poprzedza okres aplikacji urzędniczej gdyż umożliwia nie tylko jego lepsze przygotowywanie, lecz także ocenę kandydata do zawodu pod względem predyspozycji do jego wykonywania. Urzędnicy poddawani są także okresowym oceną, prowadzonym z uwzględnieniem kryteriów etycznych (sumienność, bezstronność, stosunek do petentów, życzliwość i uprzejmość, zachowanie z godnością w pracy oraz poza służbą). Duże znaczenie dla osób pracujących w administracji mają również szkolenia etyczne, mogą mieć one różny charakter. Od najprostszych podstawowych mających na celu uwrażliwienie urzędnika na kwestie etyczne. Po szkolenia specjalistyczne które mają za zadanie nauczyć urzędnika rozpoznawania problemów etycznych i zdobyciu wiedzy z zakresu technik ich rozwiązywania. Programy te skierowane są na rozwój osobowości etycznej kandydatów (np. wyrobienie postawy tolerancji lub otwartości) i służą określeniu postaw szczególnie pożądanych w danej profesji (np. w kontaktach z petentami). W większości państw wzory i standardy działania administracji określane są w konstytucjach, ustawach stanowiących pragmatyki urzędnicze i ustawach ustrojowych odnoszących się do organizacji poszczególnych rodzajów administracji, przepisach regulujących procedury administracyjne, a także regulacjach dotyczących odpowiedzialności i kontroli. Chociaż można zauważyć niewielkie różnice pomiędzy zapisami poszczególnych aktów. Zasadniczo wzorzec ten jest oparty na wyznaczonych wcześniej wartościach, wokół których budowane są normy obowiązki i zakazy, których powinien przestrzegać urzędnik publiczny. Do powtarzających się wartości należą: przestrzeganie prawa i lojalność, bezstronność i bezinteresowność ( w tym apolityczność), troska o dobro publiczne, kompetencja, sprawność, dochowanie tajemnicy służbowej. W polskim prawie ustrojowym standardy etyczne dotyczące funkcjonowania władzy publicznej zapisane są w Konstytucji. Mówi o tym artykuł 7 Konstytucji: ‘’6wszystkie organy władzy publicznej działają na podstawie i w granicach prawa, konstytuując tym samym zasadniczą i powielaną w innych regulacjach zasadę legalności działania administracji. W rozdziale VI Konstytucji, dotyczącym administracji rządowej, zawarty został art. 153 ust.1, zgodnie z którym powołanie korpusu służby cywilnej w urzędach administracji rządowej ma na celu zapewnienie zawodowego, rzetelnego, bezstronnego i politycznie neutralnego wykonania zadań państwa.’’ Ze względu na zarys treści postanowień dzieli się kodeksy na kodeksy etyczne i kodeksy postępowania. Kodeks etyczny jest zbiorem zasad i wartości, którego celem jest wyznaczanie podstawowych obowiązków zawodowych. Natomiast kodeksem postępowania nazywamy zbiór procedur i zasad postępowania bezpośrednio związanych z kodeksem etycznym. Kodeks postępowania określa sposób wykonywania zadań i obowiązków zawodowych, a także odpowiedzialność jaka grozi pracownikom za ich naruszenia lub nie przestrzeganie. Zawiera on wykaz podstawowych obowiązków urzędnika, m.in. działania w interesie publicznym, zaufania, lojalności względem demokratycznych instytucji rządowych, sprawności i skuteczności, poszanowania prawa, racjonalnego gospodarowania mieniem, bezstronności. Zawierają one postanowienia zakazujące wykorzystywania zajmowanej pozycji urzędniczej do osiągania prywatnych korzyści w tym majątkowych zarówno dla siebie jak i swoich bliskich. Osoby wykonująca dany zawód musi pamiętać iż jest zobowiązana do przestrzegania zasad etyki zawodowej a nie kodeksu zawodowego i ponoszą odpowiedzialność za naruszenie nie normy kodeksu, lecz normy etycznej nawet wówczas, gdy kodeks nie istnieje lub w swej treści nie zawiera takiej normy. Kodeks etyki dla służb cywilnych powstał aby zapewnić realizację w praktyce działania podstawowych konstytucyjnych obowiązków służby cywilnej. ‘’7W szczególności zatem członek korpusu służby cywilnej: nie powinien podejmować żadnych prac ani zajęć, które kolidują z obowiązkami służbowymi, nie przyjmuje zapłaty za publiczne wystąpienia, gdy mają one związek z zajmowanym stanowiskiem, nie demonstruje zażyłości z osobami znanymi ze swej działalności politycznej, gospodarczej, społecznej lub religijne, wykazuje powściągliwość w publicznym wypowiadaniu na temat pracy swego urzędu, rozumie i aprobuje fakt, że podjęcie pracy w służbie oznacza zgodę na ograniczenie zasady poufności informacji dotyczącej również życia osobistego.’’
Ważnym tematem, który powinniśmy również poruszyć jest wpływ organizacji stanowisk pracy na etyczne postawy pracowników. W administracji podstawowym i zasadniczym elementem struktury jest stanowisko pracy, gdyż wszystko co się dzieje w administracji ma swoje początki na indywidualnych stanowiskach pracy. Wszystkie instytucje administracyjne np. ministerstwa, urzędy wojewódzkie, urzędy gminy itp. można przedstawić jako zbiór indywidualnych stanowisk pracy powiązanych ze sobą różnego rodzaju więzami organizacyjnymi. Dlatego też teza iż te segmenty są najistotniejsze w poprawnym funkcjonowaniu administracji jest jak najbardziej słuszna. Niestety w polskiej administracji indywidualne stanowiska pracy nie są najlepiej funkcjonującym elementem, dotychczas zostało poświęcono uwagi ich prawidłowej organizacji. ‘’8Przed każdym stanowiskiem pracy powinien być postawiony jasno, rzeczowo ujęty, zwięźle a zarazem wyczerpująco i komunikatywnie sformułowany cel, jakiemu ma ono służyć i dla realizacji którego zostało ono powołane. Przemawiają za tym względy zarówno społeczne i etyczne, jak i względy sprawnościowe….. Świadomość celu wykonywanej roboty poszerza orientację pracownika w otaczającej go organizacyjnej rzeczywistości. Stwarza mu okazję do myślenia i poszerza pole jego inicjatywy.’’ Dzięki dogłębnej i dokładnej znajomości sytuacji pracownik będzie mógł jak najlepiej wykorzystać swoje uprawnienia i wiedzę do uzyskania postawionego przed nim celu. Ważnym elementem etyki zawodowej we wszystkich instytucjach powinien być postulat dotyczący odpowiedzialności mówiący:’’ 9pracownik ponosi odpowiedzialność za to, czy zrobił wszystko, co w danych okolicznościach był w stanie zrobić, aby zachowanie jego przyniosło instytucji możliwie największą korzyść. Tego właśnie wymaga etyka zawodowa.’’ Niestety w praktyce sytuacje mają się inaczej zwłaszcza do osób zajmujących wysokie np. kierownicze stanowiska. Odpowiedzialność pracowników administracji za zachowania niezgodne ze standardami lub tak zwanymi nieetycznymi może być rozpatrywana w trzech aspektach: jako działalność cywilna, karna lub dyscyplinarna. Odpowiedzialność cywilna obejmuje obowiązek naprawienia popełnionej szkody praz urzędnika administracji podczas wykonywania powierzonych mu obowiązków. Przestępstwami urzędniczymi za które grozi odpowiedzialność karna są: przestępstwo sprzedajności, przestępstwo przekroczenia uprawnień lub też niedopełnienia obowiązku, przestępstwo ujawnienia tajemnicy oraz poświadczenia nieprawdy itp. Nie należy chyba dodawać iż wszystkie te czyny są nieetyczne. Przeanalizujmy po części niektóre z tych wykroczeń. Przekroczenie uprawnień dochodzi wtedy gdy funkcjonariusz publiczny wykonuje czynności które wykraczają poza okres jego obowiązków. Może działać w granicach swoich kompetencji lecz brak jest podstaw prawnych do wykonywania pewnych czynności. Najprostszym przykładem przedstawiającym taką sytuację jest nap. dokonanie rejestracji pojazdu bez wymaganych dokumentów lub też dokonanie przeszukania bez podstawy prawnej. Niedopełnieniem obowiązków możemy nazwać zaniechanie jego wykonania lub też niewłaściwe wykonanie jego. Karą za takie nieetyczne zachowanie może być kara pozbawienia wolności do lat trzech. Przestępstwo poświadczenia nieprawdy dopuszcza się funkcjonariusz który, w wystawionym dokumencie poświadcza nieprawdę co do okoliczności mających znaczenie prawne. Za tego typu przestępstwo grozi kara pozbawienia wolności od trzech miesięcy do pięciu lat pozbawienia wolności. Do przestępstwa sprzedajności dochodzi wtedy gdy funkcjonariusz publiczny pobierze korzyść majątkową tzw. łapówkę za wykonaną usługę.
Przeanalizujmy teraz cechy jakie powinien posiadać wzorcowy urzędnik administracji. Ustawy jak i zbiory zasad etyki zawodowej urzędników wymieniają ‘’przestrzeganie prawa’’ jako jeden z głównych celów na liście obowiązków zawodowych urzędników. Osoba będąca członkiem korpusu służby cywilnej oraz będąca pracownikiem urzędu państwowego, w większym stopniu zobowiązana jest do przestrzegania Konstytucji oraz wszystkich przepisów prawa. Można uznać iż urzędnicy są w pewien sposób współodpowiedzialni za stan praktycznej realizacji w państwie zasad praworządności, gdyż to oni powinni dawać nam swoim postępowaniem przykład. Jest to ich nie tylko moralnym obowiązkiem lecz także należy do ich zadań powierzonych jako urzędnikom państwowym. ‘’10Można zatem powiedzieć, że urzędnik nieprzestrzegający prawa godzi w samą istotę swojej służby- prawo jest bowiem właśnie tym, z czego czerpie swoją władzę i co konstytuuje jego poszczególną pozycję.’’ Dlatego też nieprzestrzeganie tego wymogu jest zanegowaniem źródła swojego autorytetu oraz sprzecznością wynikającą z braku poszanowania kodeksu etycznego. Kolejną cechą jaką powinien posiadać urzędnik publiczny jest praworządność. Przez pojęcie ‘’praworządności’’ rozumiane jest jako przestrzeganie prawa w działaniach organów i instytucji administracyjnych, jak i spełnienie przez to prawo określonych postulatów. Należy pamiętać iż organy administracyjne pełnią również istotne funkcję prawotwórcze. Podstawą zasady praworządności przez urzędnika jest obowiązek przestrzegania prawa we wszystkich działaniach służbowych podejmowanych w reprezentowaniu danego organu lub też państwa. Chodzi też tu o to aby decyzja prawna, która jest podejmowana była jasna i zrozumiała dla zainteresowanych nią obywateli. Aby jednak ta zasada była w pełni przestrzegana urzędnik sam musi znać i przede wszystkim rozumieć respektowane przez siebie przepisy. Dlatego też urzędnik powinien dążyć do samorealizacji oraz podnosić i udoskonalać swoja wiedze na konkretny temat.
Należy również zwrócić uwagę na sytuację gdy zobowiązany do posłuszeństwa prawu urzędnik otrzymuje polecenie od swojego przełożonego, które w jego kwestii jest nieetyczne i stanowi naruszenie prawa. Najprościej jest to zobrazować na podstawie sytuacji, w której dochodzi do złamania prawa nap. przestępstwo lub wykroczenie. Biorąc pod uwagę obowiązujące ustawy a także aspekt etyczny sytuacji, urzędnik ten w tym wypadku powinien odmówić wykonania polecenia. Gdyż wykonanie jego mogło by prowadzić do czynu społecznie szkodliwego, szkody w interesie publicznym lub prywatnym. A wiec Urzędnik zobowiązany jest do odmówienia wykonania takiego polecenia gdyż w przeciwnym razie może ponieść on konsekwencje popełnionego czynu tak samo jak jego przełożony. Sytuacja może stać się nie jasna w momencie gdy polecenie przełożonego nie mają prowadzić do naruszenia prawa a jedynie których legalność może być różnie interpretowana w zależności nap. od okoliczności. Także może zdarzyć się sytuacja , w której urzędnicy będą starali wykonać swoją pracę jak najlepiej i z jak największym poświęceniem dla sprawy działając jak wskazują przepisy prawa jednakże różnią się w ocenie dopuszczalności takich lub innych czynności. W ten sposób wytwarza nam się sytuacja w której, dochodzi do sprzeczności dwóch zasad etycznych urzędnika: lojalność wobec przełożonych i dbałość o praworządność w podejmowanych przez siebie decyzjach. W takich sytuacjach przewidziane są pewne procedury, które urzędnik będzie musiał spełnić. Kolejną cechą wartości praworządności w etyce zawodowej urzędnika jest przestrzeganie prawa w życiu prywatnym czyli także w sytuacjach kiedy nie jest on w pracy. Osoby zajmujące takie urzędnicze stanowiska w państwie kojarzone są instytucjami publicznymi a więc ich niestosowne zachowanie godziło by w istotę ich funkcjonowania. Mogła by tu zadziałać siła złego przykładu gdyż można by było uznać iż urzędnik pozwala sobie na nie przestrzeganie prawa to tym bardziej może sobie pozwolić na to ‘’zwykły’’ obywatel, który nie ma nic wspólnego z instytucjami administracyjnymi.
Zarówno w kodeksach etycznych jak i praktyce funkcjonowania administracji publicznej często wymienianą cechą urzędnika jest rzetelność czy też sumienność wywiązywania się ze swoich obowiązków., właściwym zachowaniem się wobec przełożonych, współpracowników oraz osób z którymi mamy styczność podczas wykonywania naszych służbowych obowiązków. Takie cechy występują w każdej etyce zawodowej jednakże w etyce administracji publicznej mają duże znaczenie ze względu na powierzony mu udział w sprawowaniu mu władzy nad obywatelami. Urzędnik rzetelny powinien posiadać następujące cechy: osobistą sumienność przy wykonywaniu pracy, aktywność i kreatywność czasem nawet wykraczające poza jego podstawowe zadania, uprzejmy i życzliwy stosunek do osób, których sprawami się zajmuje, gospodarne korzystanie z pozostawionych mu do dyspozycji środków lub majątku publicznego, za pomocą którego wykonuje swoje zadania, gotowość do poświęcenia dodatkowego czasu sprawom ważnym oraz chęć do samodoskonalenia się zawodowego. Rzetelne wywiązanie się ze swoich obowiązków nie powinno obywać się na zasadzie ‘’mechanicznego’’ i wyuczonego sposobu wykonywania czynności lecz urzędnik taki powinien wykazać zainteresowanie, postawę aktywną do działania z pełnym zainteresowaniem sprawą i jak najlepszym rozwiązaniem jej. Urzędnik rzetelnie wykonywujący swoją pracę to osoba która, nie czeka tylko na polecenia i wskazówki przełożonych ale osoba, która sama motywuje się do jak najlepszego i najkorzystniejszego działania mającego na celu jak najefektywniejsze rozwiązanie sprawy. ‘’11Ten wymiar rzetelności urzędnika znalazł także wyraz w Kodeks Etyki Służby Cywilnej, zgodnie z którym urzędnik ‘’ jest twórczy w podejmowaniu zadań, wyznaczone obowiązki realizuje aktywnie, z najlepszą wolą , nie ograniczając się jedynie do ich litery.’’’’
„12Etyka zawodowa ułatwia wykonywanie określonego zawodu, wpływa na jego prestiż, pomaga w rozwiązywaniu konfliktów, przyśpiesza podejmowanie decyzji, daje wskazówki obyczajowe i dotyczące perfekcjonizmu zawodowego, zakreśla i uzasadnia granice odstępstwa od norm powszechnych, nakazuje w pewnych wypadkach traktować obowiązki ogólnie uznane za nadzwyczajne jako podstawowe.”
A więc różne zachowania nie etyczne w pracy urzędników, nawet te najbardziej „błahe” i mało istotne takie jak niegrzeczne zwracanie się do klienta czy też również udzielenie nierzetelnych informacji i świadome wprowadzenie w błąd interesanta najczęściej rodzą się z konfliktu ról, jakie pełni urzędnik nieodpowiednim doborze kandydata do wykonywania pracy w administracji publicznej. Należy pamiętać, iż władza publiczna powinna opierać się na rzetelnym wykonywaniu pracy przez swoich urzędników by w pełni służyli i pomagali interesantą. Administracja publiczna musi być służebna w stosunku do praw obywateli i ogólnego prawa. Powinna chronić ona uzasadnione interesy każdego obywatela a nie działać na jego szkodę.
Urzędnik powinien pamiętać iż jest nie tylko pracownikiem organu administracyjnego, który ma wykonywać swoje funkcje w sposób rzetelny i terminowy, ale również swoim zachowaniem i postawą sprawić, aby klient nabrał do niego pełni zaufania i tym samym pogłębić szacunek do organów państwa.
BIBLIOGRAFIA
1.J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis- Nexis Warszawa 2009
2.S. kowalewski ‘’Etyka zawodowa w administracji’’ Instytut Wydawniczy Związków zawodowych’’ Warszawa 1984
3.Por. M. Środa, Etyka zawodowa, „Wiedza i życie” 1995, nr 12
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis- Nexis Warszawa 2009 str.35↩
S. kowalewski ‘’Etyka zawodowa w administracji’’ Instytut Wydawniczy Związków zawodowych’’ Warszawa 1984 str.7↩
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’ Etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis-Nexis Warszawa 2009 str.103↩
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’Etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis-Nexis Warszawa 2009 str.107↩
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’Etyka zawodowa w administracji publicznej’’ wyd. Lexis-Nexis Warszawa 2009 str.133↩
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’Etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis-Nexis Warszawa 2009 str.141↩
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’Etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis-Nexis Warszawa 2009 str.153↩
S. Kowalewski ‘’Etyka zawodowa w administracji’’ Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych’’ Warszawa 1984 str.65↩
S. Kowalewski ‘’Etyka zawodowa w administracji’’ Instytut Wydawniczy Związków Zawodowych’’ Warszawa 1984 str. 191↩
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis-Nexis Warszawa 2009 str,177↩
J. Bogucka T. Pietrzykowski ‘’etyka w administracji publicznej’’ wyd. Lexis-Nexis Warszawa 2009 str. 255↩
Por. M. Środa, Etyka zawodowa, „Wiedza i życie” 1995, nr 12, s. 11↩