METODA MALOWANIA DZIESIECIOMA PALCAMI
Stawiając dziecku minimalne wymagania pozwalamy jednocześnie na pełne wypowiadanie się za pomocą malowania.
Cele metody: rozwijanie umiejętności manualnych, uzewnętrznienie emocji, stymulacja rozwoju psychoruchowego.
Twórczynią metody malowania palcami jest pedagog R.F. Show, która zastosowała ją po raz pierwszy w 1934r. Autorka zaobserwowała, że malowanie 10-ma palcami, obejmujące manipulacje farbami przy użyciu dłoni i palców, ma wiele wspólnego z naturalną skłonnością dziecka do “paćkania się” w substancjach o konsystencji błota. Wykorzystanie tej skłonności okazało się przydatne w terapii.Metoda malowania dziesięcioma palcami wymaga przygotowania farb i papieru. Zaleca się stosowanie sześciu podstawowych kolorów: niebieski, czerwony, brązowy, zielony i żółty, można je uzupełnić białym i fioletowym. Farby powinny znajdować się w miseczkach o takiej wielkości, by dziecko mogło swobodnie włożyć w nie rękę. Można malować na białym lub szarym papierze pakunkowym o rozmiarze 55 x 40cm. Papier zakłada się na stole (można na sztalugach). Wysokość stołu powinna odpowiadać wysokości dziecka i znajdować się nieco powyżej poziomu jego łokci. Malując dziecko może obchodzić stolik ze wszystkich stron, dlatego nie należy go ustawiać przy ścianie, ponieważ ogranicza to dziecku dostęp do stolika. Najlepiej, jeśli stół jest pokryty tworzywem łatwym do trzymania w czystości, na przykład linoleum. Powierzchnia stołu powinna być szersza niż wielkość arkusza. W pobliżu należy umieścić miednicę z wodą i ręcznik. W pracy z dziećmi konieczna jest instrukcja słowna terapeuty i jego obecności przy wykonywanych przez dziecko pracach. Przed wejściem dziecka do klasy należy napełnić naczynie farbą i rozłożyć na stole uprzednio na odwrocie podpisany arkusz papieru. Instrukcja słowna, której forma uzależniona jest od wieku dziecka i jego cech indywidualnych brzmi w przybliżeniu następująco: “W tych miseczkach jest farba. Nie będziemy złużywali pędzili, mamy przecież dziesięć palców- pięć na jednej ręce i pięć na drugiej ręce, będziemy więc malować palcami. Dziesięć palców to chyba więcej niż jeden pędzel. Możesz malować, cokolwiek chcesz, powiedz mi, gdy obraz będzie skończony”. Dziecku zostawia się swobodę ułożenia arkusza pionowo lub poziomo, a następnie przytwierdza się arkusz pineskami. Może się okazać, że dziecko wykazuje lęk przed włożeniem ręki w farbę, wówczas w drodze wyjątku sami zanurzamy dla zachęty rękę i robimy nią smugę na papierze. W zależności od wieku dziecka i jego właściwości indywidualnych jeden seans trwać może od 2 do 40 minut. Przeciętnie trwa on około od 20 do 30 minut i w tym czasie dziecko wykonuje obrazek i odpowiada na pytania dotyczące jego treści. Metoda to oprócz cennych walorów terapeutycznych, ma również wartości diagnostyczne. Obserwacji poddaje się szereg elementów takich, jak ustosunkowanie się dziecka do tworzywa, element czasu, element ruchu, zachowanie się wobec kolorów. Obserwacja reakcji dzieci na zetknięcie się z tworzywem- przygotowanymi farbami (o konsystencji średnio gęstego budyniu) sprowadza się na ogół do dwóch postaw: postawy zachowania dystansu i postawy zaangażowania. Pierwsza z nich wiąże z chęcią unikania wykonania zadania. Dziecko wykazuje opór emocjonalny związany z koniecznością zabrudzenia całej ręki farbami. Nieśmiało moczy koniec palca w tworzywie i maluje nim, jak pędzlem. Często przerywa malowanie wyraźnie widoczny jest u niego lęk przed “upapraniem się”. W kontakcie słownym werbalizowana jest niechęć do malowania. Dziecko robi wszystko, by opóźnić rozpoczęcie pracy. Postawa dystansu występuje u większości dzieci w pierwszym zetknięciu się z malowaniem dziesięcioma palcami. W trakcie kolejnych seansów powoli dziecko przechodzi do postawy zaangażowania. O jej wystąpieniu świadczy całokształt jego zachowania. Maluje wówczas nie tylko palcami, lecz pomaga sobie ruchami całego ciała, słowami i gestami wyraża bądź to entuzjazm, bądź oburzenie. Bywa, że dzieci malują sobie farbą twarz, fartuszek, towarzyszy im przy tym uczucie przyjemności, satysfakcji. Czasem można zaobserwować większe zainteresowanie wodą niż farbami, na przykład dziecko leje wodę na papier, a potem kładzie farbę. Podczas malowania dzieci w różny sposób nakładają farbę. Może to być: klepanie rozmazanej farby, tworzenie kolein, podkładu z grubej warstwy, a następnie wykonywanie w nim rysunku, wcieranie, tworzenie kropek. Kierunek ekspansji ruchowej może być dośrodkowy i odśrodkowy, na przykład drzewo może dziecko malować począwszy od korzeni w kierunku korony kończąc na liściach, bądź odwrotnie. Dziecko jest zachęcone do eksperymentowania wszelkimi rodzajami ruchów, a terapeuta zwraca znaczenie większą uwagę na czynności dziecka, niż na jego dzieło. Może ono maczać w farbie obie ręce, co pozwala mu obserwować podczas malowania różnice występujące pomiędzy takimi samymi ruchami obydwu rąk i ruchami przeciwstawnymi. Nauczyciel powinien pomagać dziecku w doświadczeniach z układami ruchowymi (ruchy równoległe, przeciwstawne, o różnym zasięgu, kształcie itp.).
Metoda malowania dziesięcioma palcami (Finger-Painting)
Twórczynią metody malowania palcami jest R.F.Show. Autorka zastosowała ją po raz pierwszy w 1934r. w jednej z rzymskich szkół. Zauważyła , że malowanie dziesięcioma palcami ma wiele wspólnego z naturalną skłonnością dziecka do „paćkania się” w substancjach
o konsystencji błota. Wykorzystywanie tej skłonności okazało się przydatne w terapii.
Wielu badaczy zwracało uwagę na takie walory metody, jak :
- pokonywanie leków,
- uwalnianie się od zahamowań,
- wzmacnianie wiary we własne siły,
- pobudzenie ekspresji fantastycznej,
- wartości diagnostyczne.
Opis sposobu stosowania w praktyce metody malowania dziesięcioma palcami.
Metoda wymaga przygotowania sześciu podstawowych kolorów farb :
- niebieskiego,
- czarnego,
- brązowego,
- zielonego,
- żółtego
( może być jeszcze biały i fioletowy).
Farby powinny znajdować się w miseczkach takiej wielkości , aby dziecko mogło swobodnie włożyć w nie rękę.
Można malować na białym lub szarym papierze pakunkowym o wymiarach 55cm x 40cm. Papier rozkłada się na stole. Wysokość powinna odpowiadać wzrostowi dziecka. Stół nie powinien stać przy ścianie, aby dziecko mogło go obchodzić ze wszystkich stron. Należy pokryć go tworzywem łatwym do utrzymania w czystości. Powierzchnia stołu powinna być większa niż arkusz.
Technika wykonania
W pracy z dziećmi konieczna jest instrukcja słowna terapeuty
i jego obecność przy wykonywanych przez dziecko pracach.
Przed wejściem dziecka do gabinetu należy napełnić naczynia farbą i rozłożyć na stole podpisany na odwrocie arkusz papieru.
Instrukcja słowna brzmi następująco :
„W tych miseczkach jest farba. Nie będziemy używać pędzli, mamy przecież dziesięć palców – pięć na jednej i pięć na drugiej ręce, będziemy wiec malować palcami. Dziesięć palców to chyba więcej niż jeden pędzel. Możesz malować cokolwiek chcesz, powiedz mi , kiedy obraz będzie skończony”.
Dziecku zostawia się swobodę ułożenia arkusza pionowo lub poziomo, a następnie przytwierdza się go pineskami.
Jeden seans trwać może od 20 do 40 min. W tym czasie dziecko wykonuje obrazek i odpowiada na pytania dotyczące jego treści.
Elementem terapii za pomocą malowania dziesięcioma palcami jest końcowy jej akcent polegający na przypięciu skończonego obrazka do słomianej maty wiszącej na ścianie jako dowód uznania pracy dziecka.
Analiza zachowania się dziecka.
Metoda ta ma wartości diagnostyczne. Obserwacji poddaje się :
- ustosunkowanie się dziecka do tworzywa,
- element czasu,
- element ruchu,
- zachowanie się wobec kolorów.
Wyniki obserwacji dziecka w wyżej wymiennych zakresach pozwalają na uchwycenie zmian zachodzących w jego zachowaniu.
Stosunek do tworzywa
Obserwacja rekcji dzieci na zetkniecie się z tworzywem - przylotowymi farbami sprowadza się na ogół do dwóch postaw : postawy zachowania dystansu i postawy zaangażowania.
Pierwsza z nich wiąże się z chęcią unikania wykonania zadania. Dziecko wykazuje opór emocjonalny związany z koniecznością zabrudzenia całej ręki farbami. Często przerywa malowanie, wyraźnie widoczny jest u niego lek przed „upapraniem się”. Dziecko robi wszystko , by opóźnić rozpoczęcie pracy.
Należy obserwować również czas trwania startu do zajęć. Im bardziej się on przedłuża, tym większe prawdopodobieństwo występowania u dzieci stanów lękowych. Ponadto trzeba notować czas wykonywania rysunku, częstotliwość i długość przerw pracy. Przerwy mogą być objawem np. rekcji lękowych na barwę ,któremu towarzyszy wypowiedź typu „Spójrz jak to okropnie wygląda”, „Nienawidzę tego koloru” itp.
Dzieci w różny sposób nakładają farbę. Może to być :
- klepanie rozmazanej farby,
- tworzenie kolein, podkładu z grubej warstwy, a następnie
wykonywanie w nim rysunku,
- wcieranie,
- tworzenie kropek.
Kierunek ekspansji ruchowej może być dośrodkowy i odśrodkowy.
Obserwacja dziecka związana z zachowaniem się wobec kolorów obejmuje trzy elementy :
wybór kolorów oraz kolejność użycia kolorów,
reakcja dziecka na kolor widziany na arkuszu,
poprawianie położonego koloru.
Pedagog może stosować metodę malowania palcami w celach diagnostycznych i terapeutyczno - wychowawczych.
Na ten aspekt metody malowania palcami zwraca uwagę N.C.Kephart. Dziecko jest zachęcane do eksperymentowania wszelkimi rodzajami ruchów, a terapeuta zwraca większą uwagę na czynności dziecka niż na jego dzieło. Może ono maczać w farbie obie ręce, co pozwala mu obserwować podczas malowania różnice występujące pomiędzy takimi samymi ruchami obu rak i ruchami przeciwstawnymi.
Nauczyciel powinien pomagać dziecku w doświadczeniach
z układami ruchowymi ( ruchy równoległe, przeciwstawne,
o rożnym zasięgu, kształcie itp.). Malowanie palcami pełni również funkcje u dzieci zahamowanych emocjonalnie z zaburzoną sprawnością manualną. Daje dziecku możliwość twórczej ekspresji słownej , ruchowej , plastycznej. Jest także bezpiecznym sposobem „otwarcia się” . Wytwory pracy tych dzieci są odzwierciedleniem ich myśli, pragnień, przeżyć.