MIĘDZYNARODOWE STOSUNKI GOSPODARCZE
wykład 2.03.2005: Korzyści z wymiany handlowej
3 interpretacje/ujęcia korzyści z międzynarodowej wymiany handlowej:
Bilansowe korzyści z wymiany- gdy dany kraj uzyskuje nadwyżkę w wymianie międzynarodowej (nadwyżka w handlu zagranicznym: eksport-import towarów); dodatni bilans handlowy = korzyści
Kraj/gospodarka nieosiągająca korzyści ponosi straty z tytułu wymiany. Paradoks: niekiedy również w warunkach deficytu w handlu zagranicznym kraj możne osiągać korzyści).
Dochodowe korzyści z wymiany- dana gospodarka osiąga wyższy dochód w warunkach wymiany niż w warunkach autarkii. Pojęcia gospodarki otwartej/zamkniętej.
Wszystkie modele badania empirycznego wykazują, że gospodarki otwarte rozwijają się szybciej, a gospodarki zamknięte-wolniej. Ponadto im większy stopień otwarcia danej gospodarki na wymianę, tym większe korzyści.
Stopień otwarcia na wymianę mierzy się następującymi wskaźnikami:
Y- dochód narodowy
Jeżeli stopy eksportu i importu = 0 gospodarka jest zamknięta. Im wyższe stopy, tym poziom otwartości gospodarki jest większy i zasadniczo poziom korzyści z wymiany jest większy (nie zawsze).
W przypadku dochodowego ujęcia, korzyści z wymiany bada się pod kątem wpływu wymiany na dochód wytworzony i dochód podzielony. Wymiana międzynarodowa modyfikuje wielkość dochodu wytworzonego i podzielonego.
Dochód wytworzony, 2 kategorie:
dochód krajowy: dochód wytworzony w kraju przez przedsiębiorstwa krajowe
dochód narodowy: dochód krajowy + dochód uzyskany z wymiany międzynarodowej (nadwyżka eksportu albo dochód z aktywów za granicą np. mieszkania, działki, hotele, akcje, obligacje, depozyty kupione za granicą - przynoszą dochód)
Eksport zwiększa dochód wytworzony w danym kraju - produkcja na rynek krajowy i zagraniczny.
Import- z reguły pomniejsza dochód wytworzony w danym kraju (pod warunkiem, ze import jest konkurencyjny względem produkcji krajowej- kupowane są towary importowane a nie krajowe zmniejsza się produkcja towarów krajowych). Import może mieć charakter komplementarny i nie oddziaływać na dochód wytworzony.
Dochód podzielony:
Import zwiększa dochód do podziału (abstrahując od kosztów importu). Gdy jest nadwyżka importu nad eksportem (deficyt)- dochód do podziału może być większy.
Eksport zmniejsza dochód do podziału- suma dóbr i usług w całości może być sprzedana za granicą. Np. Filipiny- rocznie produkuje się 10mln laptopów wyłącznie na eksport.
Dla gospodarki ważne jest zachowanie pewnego optimum (!) między eksportem i importem.
Cenowe
Terms of trade- relacje cen towarów eksportowanych do cen towarów importowanych. Istotna jest dynamika- dany kraj osiąga korzyści, jeżeli ceny towarów eksportowanych rosną szybciej a ceny towarów importowany rosną wolniej/spadają/pozostają bez zmian (dodatnie terms of trade)- w ten sposób możemy kupić więcej towarów importowanych.
Terms of trade oblicza się jako wskaźnik:
korzyści z wymiany (bo jest nadwyżka eksportu)
straty z wymiany
Należy dobrać strukturę towarową w ten sposób, aby mieć dodatnią relację eksportu do importu. [Najszybciej rosną ceny mikroprocesorów].
Międzynarodowy podział pracy- szczególny typ społecznego podziału pracy, w którym poszczególne grupy społeczne (państwa) specjalizują się w pewnych typach działalności wytwarzając produkty i usługi w ilości przekraczającej własne zapotrzebowanie na rynek wewnętrzny i międzynarodowy rezygnując jednocześnie z wytwarzania innych prac i produktów.
Międzynarodowy podział pracy obejmuje następujące działania:
specjalizacja produkcji w wybranych dziedzinach;
ograniczenie lub rezygnacja z produkcji w innych dziedzinach- najważniejszy aspekt. Jest to zjawisko naturalne, np. przemysł węglowy w PL: dużo lepiej by było, gdyby inne państwa (RPA, USA- węgiel znajduje się tuż pod powierzchnią ziemi) wydobywały węgiel, a nie PL jest to racjonalne, ale z punktu widzenia zatrudnienia i kwestii społecznych nie do pomyślenia.
Przymus w postaci strukturalnych dostosowań gospodarki danego kraju do wymogów wymiany międzynarodowej. Konieczność zmiany kwalifikacji zawodowych wywołuje sprzeciw społeczny i polityczny jest to źródło zachowań protekcjonistycznych.
PL: kwestia restrukturyzacji sektora węglowego- alternatywne zatrudnienie + przekwalifikowanie;
wymiana handlowa
UJĘCIE KORZYŚCI Z WYMIANY MIĘDZYNARODOWEJ W PERSPEKTYWIE HISTORYCZNEJ
Badać korzyści z wymiany międzynarodowej zaczęto już w Średniowieczu w momencie narodzin kapitalizmu. Korzyść utożsamiana jest z kapitalizmem (korzyść jest to cecha charakterystyczna).
Kościół katolicki przyczynił się do rozwoju kapitalizmu poprzez redefinicję podejścia do kwestii ekonomicznych (lichwa i działalność gospodarcza).
Do XII w. Kościół stanowił wspólnotę (communio)- wszyscy wytwarzają wspólnie i wspólnie korzystają. W 1059r. wprowadzono celibat (względy ekonomiczne).
XI-XII/XIII w. to okres rewolucji handlowej w Europie (miasta-państwa PN Italii) i Kościele. Kościół odszedł od potępienia lichwy, pozwolono uzyskiwać zysk, procent. Osiąganie zysku przestało być moralnie złe, grzeszne.
Prekursorem myśli ekonomicznej był św. Tomasz z Akwinu: pobieranie zysku i procentu od pożyczonych pieniędzy nie jest moralnie naganne- dozwolony był tzw. „umiarkowany” zysk, do wysokości 12%; teoria słusznej ceny.
Słuszna cena- symbol korzyści z wymiany; słuszna cena stanowiła wynagrodzenie dla kupca (transport + sprzedaż towarów); 12% dla pożyczek jest słuszne - dopuszczono ograniczoną lichwę, bo:
zastój gospodarczy w Europie- brak kapitału
w celu załamania monopolu ekonomicznego jednej grupy społecznej, Żydów
[Społeczna Nauka Kościoła potępia liberalizm ekonomiczny]
Koncepcja słusznej ceny- uznano działalność kupiecką za rzecz normalną, nieskażona grzechem lichwy. Był to przełom w świadomości. Zaakceptowano możliwość odnoszenia korzyści POCZĄTEK ROZWOJU KAPITALIZMU W EUROPIE.
Merkantylizm
Ludwik XIV był królem chciwym (chciwość chwały i bogactwa), dla zrealizowania jego planów potrzebna była ogromna ilość pieniądza. Minister finansów Colbert odpowiedzialny był za dostarczanie królowi środków finansowych. Polityka handlowa Colbert’a osadzała się na 2 podstawowych założeniach:
ograniczenie importu;
maksymalizowanie dochodów z tytułu eksportu.
Merkantylizm- eksport przewyższa import, za wszelką cenę nadwyżka eksportu w bilansie handlowym. nadwyżka eksportu = napływ złota. FR eksportowała za Ludwika XIV meble, broń, sukno, statki, koronki.
Złoto to kruszec pełniący funkcję pieniądza. Napływ złota był wykorzystywany przez FR na wojny, wydatki dworu, flotę, etc.
Merkantylistyczna koncepcja korzyścią- jedne państwa odnoszą korzyści a inne ponoszą straty (z tych krajów pieniądz odpływa). Bogacenie się jednych a ubożenie innych. Ofiarą padła PL w drugiej połowie XVII w. stała się importerem luksusowych towarów (szlachta)- brak pieniędzy na obronę państwa spowodował upadek IRP w XVIII w.
Merkantylizm stał się podstawą polityki handlowej GB i Niderlandów. Ofiarą padły Chiny zmuszane w XIX w. do podpisywania nierównych układów.
Reguła gry o sumie zero (poker)- tylko 1 wygrywa, a inni tracą korzyści z wymiany zagranicznej w koncepcji merkantylistycznej.
Merkantylizm stanowił uzasadnienie ekspansji terytorialnej i nierównomiernego rozkładu bogactw narodów.
Merkantylizm przetrwał aż do chwili obecnej (koncepcja korzyści) pod formą neomerkantylizmu- polityka handlowa ukierunkowana na uzyskiwanie nadwyżki w bilansie handlowym. Stosowane przez państwa wschodnio-azjatyckie (JAP).
Przeciwieństwem merkantylizmu jest polityka USA: 600mld $ deficytu w wymianie handlowej.
PL: 5mld $ deficytu w wymianie handlowej import jest większy od eksportu o 5mld $