Pomoc pedagogiczna w sytuacjach kryzysowych

Bieg życia ludzkiego związany jest z przezwyciężaniem trudnych, kryzysowych sytuacji oraz krytycznych wydarzeń. Może to być: niepełnosprawność, utrata dobytku podczas powodzi czy pożaru, sieroctwo, utrata pracy, przemoc, zagrożenie życia, śmierć.

Trudne sytuacje, kryzysy rozwojowe czy też krytyczne wydarzenia to procesy występujące w ontogenezie z różną częstotliwością. W ich następstwie mogą rozwijać się zaburzenia funkcji psychicznych i somatycznych, albo wręcz odwrotnie – dostrzega się zwiększenie umiejętności rozwiązywania problemów i lepsze wykorzystanie potencjału rozwojowego.

Można więc rozważać rolę krytycznych sytuacji w stymulowaniu aktywności życiowej, w tym edukacyjnej zbiorowości i jednostek, np. w toku realizacji indywidualnych projektów edukacyjnych.

Przezwyciężanie sytuacji kryzysowej związane jest z uruchomieniem własnej aktywności podmiotu (samopomoc), a także z umiejętnym wykorzystaniem różnorodnych możliwości pomocy, czy też wsparcia społecznego.

Przebieg życia ludzkiego można przedstawić jako ciąg następujących w czasie, wzajemnie powiązanych zdarzeń, w jakich człowiek uczestniczy. Zdarzenia te, relacje z otoczeniem w subiektywnej ocenie podmiotu określane są zwykle jako: sprzyjające, neutralne lub szkodliwe.

Czynnikami determinującymi ocenę relacji są najprawdopodobniej:

- wcześniejsze doświadczenia jednostki z podobnymi sytuacjami

- uogólnione przekonanie na temat własnej osoby i świata

- dostępność zasobów takich jak morale, hart ducha,

- oszacowanie zdrowia i energii

- umiejętności rozwiązywania problemów

- zasoby materialne

- wsparcie społeczne

Wg koncepcji Lazarusa:

Dana sytuacja oceniana jest przez podmiot jako stresująca, gdy zawiera szkodę (stratę, zagrożenie, czy wyzwanie) dla dobrobytu jednostki. Aby przeżyć problem życiowy (czy doświadczyć stresu psychologicznego) człowiek musi odczuwać, że jego relacje ze światem szkodzą lub zagrażają jego osobie, co wyraża się deficytem dobrego samopoczucia, albo też coś oferują stawiając specyficzne wyzwania.

3 różne formy oceniania stresowej sytuacji:

- szkoda

- zagrożenie

- wyzwanie

wyrażają różny jej charakter dla podmiotu oraz różne sposoby radzenia sobie człowieka z tak określonym stresem.

Wg koncepcji Tomaszewskiego:

W sytuacjach trudnych zachodzi rozbieżność pomiędzy potrzebami lub zadaniami, a możliwością ich realizacji z uwagi na działania różnorodnych czynników zakłócających.

Czynnikami tymi mogą być: pośpiech, wielka odpowiedzialność, zagrożenie wewnętrzne, brak potrzebnych informacji.

Pojęcia:

- Deprywacja – gdy jakaś potrzeba człowieka jest niezaspokojona

- Przeszkody

- Zagrożenia

Osoba znajduje się w sytuacji kryzysu, gdy jej podstawowe zasoby psychospołeczne zostały zagrożone w związku z przekroczeniem w danym momencie jej możliwości adaptacyjnych. Przynajmniej przez jakiś czas osoba ta nie jest w stanie uporać się z powstałym stresem za pomocą typowych dla siebie strategii.

Definicja stresora, z którym zetknęła się rodzina, jest subiektywną oceną zagrożenia i oszacowaniem możliwości poradzenia sobie, dokonywanym przez rodzinę.

Stres nie osiągnie poziomu kryzysu, jeśli rodzina jest w stanie skorzystać ze swoich aktualnych zasobów i tak zdefiniować sytuację, by stawić czoła zmianom w obrębie systemu rodzinnego.

Starość

Starzenie się określane jest jako „stopniowe, wraz z wiekiem, zmniejszanie się aktywności biologicznej organizmu…”

Starzenie dzielimy na fizjologiczne i patologiczne (wywołane chorobami).

Liczne badania empiryczne wykazały, że osoby w starszym wieku starają się zachować normalną aktywność tak długo, jak jest to możliwe.

Najczęstsze niepełnosprawności towarzyszące starości:

- niemożność przyrządzania sobie podstawowych posiłków

- niemożność zrobienia sobie zakupów

- trudności z zajmowaniem się domem

Starzenie się oznacza zawieranie ugody z nowymi sytuacjami.

Bromley (1969) – przytacza 5 typów psychicznych postaw osób starszych w stosunku do świata, do siebie, do własnej starości:

1. Postawa konstruktywna – charakteryzuje ją wewnętrzne zrównoważenie, krytycyzm w stosunku do siebie i tolerancja dla innych, akceptacja własnego starzenia się oraz faktu zakończenia pracy zawodowej, optymistyczny stosunek do życia. Traktowanie ewentualności śmierci jako zdarzenia naturalnego, nie wywołującego rozpaczy czy lęku. Bilans życiowy w tym wypadku jest dodatni, a sukcesy odniesione w życiu i satysfakcja z aktualnej sytuacji utrzymuje wysoka samoocena.

2. Postawa zależności – tendencja do podporządkowania się komuś innemu, brak zbyt wielu aspiracji życiowych i dlatego dosyć łatwe wycofanie się z pracy zawodowej. Środowisko rodzinne zapewnia w tym wypadku poczucie bezpieczeństwa oraz utrzymanie wewnętrznej harmonii.

3. Postawa obronna – przesadne opanowanie emocjonalne, sztywność w nawykach i przyzwyczajeniach. Osoby takie lubią być samowystarczalne, niechętnie przyjmują pomoc innych, unikają wypowiadania własnych sądów. Mechanizmem obronnym stosowanym wobec lęku przed śmiercią i niedołęstwem jest wzmożona aktywność, z wielką niechęcią i dopiero pod naciskiem otoczenia zaprzestają pracy zawodowej.

4. Postawa wrogości – osoby o tej postawie są agresywne, wybuchowe i podejrzliwe. Swoje niepowodzenia i błędy przypisują warunkom i otoczeniu, od którego często się izolują. Odrzucają myśl o przejściu na emeryturę, ponieważ stosują mechanizm rozładowania napięć przez mnożoną aktywność. Nie akceptują własnej starości, nie mogą pogodzić się z postępującą utratą sił i zniedołężnieniem. Łączy się to z postawą wrogości wobec ludzi młodych oraz silnym lękiem przed śmiercią.

5. Postawa wrogości skierowana na samych siebie – oznacza pesymistyczny stosunek do własnego życia. Są to osoby o wyraźnie negatywnym bilansie życiowym, skłonne do smutku, depresji, nieaktywne i bez zainteresowań. Czują się samotne i niepotrzebne, a śmierć traktują jako wyzwolenie od cierpień.

Związki tworzone przez osoby niepełnosprawne intelektualnie charakteryzują cechy jednocześnie dla fazy młodzieńczej i dziecięcej.

Stosunek społeczeństwa do problemu wychowania seksualnego:

- restrykcyjny – uznaje seks za zjawisko niebezpieczne, temat tabu. Według niego panuje społeczne przekonanie o niezdolności osób niepełnosprawnych do miłości, zakładania rodziny, a seks jest im zakazany. Reprezentują je postawy ignorujące

- brak obiektywnej wiedzy o rozwiązaniach seksualnych, poruszanie tego tematu napotyka na ignorancję, może prowadzić do poczucia winy, zachwiania naturalnej ciekawości poznawczej oraz obniżania sprawności intelektualnej.

- model permisywny – seks jest wartością autonomiczną, nadrzędną, do której każdy, bez ograniczeń ma prawo. Negatywne konsekwencje, jakie mogą z niego wynikać to nadmierna rozwiązłość, zwłaszcza u kobiet.

- model złotego środka – zakłada pozwolenie na seksualność, ale pod pewnymi warunkami. Seks jest wartością, gdy współistnieje z nim miłość i odpowiedzialność (sublimowanie seksualności na inne dziedziny życia).