1. Układ oddechowy (systema respiratorium): a) część przewodząca powietrze- drogi doprowadzające powietrze: *jama nosowa (carum nasi);

*gardło (pharynx);

*krtań (larynx);

*tchawica (trachea);

*oskrzela (bronchi).

b) część oddechowa, w której zachodzi wymiana gazowa i jest to właściwy miąższ płucny- płuca (pulmones).

2. a) jama nosowa- w jej skład wchodzą 3 okolice: *przedsionek jamy nosowej/nosa (vestibulum nasi):

•wyściela go skóra, pokryta nabłonkiem wielowarstwowym płaskim

•pod nabłonkiem w tkance łącznej znajdują się gruczoły łojowe, potowe, surowicze; liczne naczynia krwionośne i nerwy

•zawiera również włosy nozdrzy (vibrissae)- pierwsza zapora dla zanieczyszczeń wdychanych wraz z powietrzem

•wydzielina gruczołów wyłapuje zanieczyszczenia i osadza je na powierzchni nabłonka;

*okolica oddechowa (regio respiratoria)- składa się z 2 błon: •śluzowej- budują ją 2 blaszki:

-nabłonkowa nabłonek wielorzędowy migawkowy/dróg oddechowych

-właściwa tkanka łączna włóknista luźna, w której występują liczne gruczoły nosowe (glandulae nasales) mieszane, surowicze; a rzadziej śluzowe.

Błona śluzowa bez wyraźnej granicy przechodzi w błonę podśluzową

•podśluzowej, która łączy się z ochrzęstną lub okostną w jej tkance łącznej występują także gruczoły oraz bardzo liczne sploty żylne i nerwowe.

Okolica oddechowa służy do ogrzania- bardzo liczne naczynia krwionośne w obydwu błonach, nawilgocenia- w tym biorą udział komórki śluzowe nabłonka mukocyty i gruczoły nosowe oraz oczyszczenia powietrza- w tej ostatniej czynności biorą udział migawki pokryte śluzem, wytwarzanym przez mukocyty nabłonka oraz gruczoły nosowe.

Tętnice błony śluzowej dochodzą pod nabłonek, gdzie rozpadają się w tętniczki, a te w naczynia włosowate. Występują tutaj także anastomozy.

Przepływ krwi w jamie nosowej skierowany jest przeciwnie do przepływu powietrza, ponieważ naczynia biegną od tylnej części jamy nosowej do przedniej- co stwarza lepsze ogrzanie powietrza;

*okolica węchowa (regio olfactoria): •błona śluzowa: -wyściela ją nabłonek wielorzędowy cylindryczny/węchowy/zmysłowy budują go 3 rodzaje komórek: §komórki podporowe, walcowate, z mikrokosmkami zajmującymi całą szerokość nabłonka

§komórki podporowe, przypodstawne uważane za zastępcze, służące do regeneracji komórek cylindrycznych = walcowatych

§komórki węchowe/zmysłowe- występują w dużej liczbie, w szczególności u zwierząt odznaczających się dobrym węchem np. pies- 125 mln; są to neurony dwubiegunowe, a na ich powierzchni znajdują się w liczbie 6-8 rzęski/włoski węchowe struktury receptorowe, wytwarzające potencjał czynnościowy pod wpływem substancji wonnych; od podstawy komórek tych odchodzą pojedyncze aksony przebijające błonę podstawną nabłonka i stanowiące nici węchowe (włókna węchowe) (fila olfactoria), które wędrują do opuszki węchowej mózgowia

-blaszka właściwa: w tkance łącznej włóknistej luźnej są obecne gruczoły mieszane, węchowe (glandulae olfactoriae) ich wydzielina spłukuje substancje zapachowe zarejestrowane na powierzchni nabłonka

•błona podśluzowa.

b) tchawica- narząd rurowy o sztywnej ścianie dzięki licznym pierścieniom chrzęstnym, usytuowana jest między podstawą krtani a rozwidleniem na oskrzela, ściana tchawica składa się z 3 błon:

*błona śluzowa (tunica mucosa)- składa się z 2 blaszek: •nabłonkowa- utworzona przez nabłonek wielorzędowy migawkowy/nabłonek dróg oddechowy, utworzony z 5 rodzajów komórek:

-komórki cylindryczne z migawkami wymiatają cząsteczki pyłów

-komórki śluzowe/mukocyty produkują śluz

-komórki przypodstawne/zastępcze/niezróżnicowane regenerują nabłonek

-komórki szczoteczkowe, cylindryczne z mikrokosmkami odbierają wrażenia- chemoreceptory

-komórki ziarniste (bo zawierają ziarnistości wytwarzające- patrz poniżej), dokrewne, trójkątne/piramidalne, nie dochodzą (tak jak zastępcze) do górnej powierzchni nabłonka wytwarzają hormony peptydowe oraz aminy katecholowe, wpływające na pobudzenie wydzielania komórek śluzowych i gruczołów tchawiczych

•blaszka właściwa- znajduje się tuż pod nabłonkiem, jest utworzona z tkanki łącznej włóknistej luźnej:

-tuż pod nabłonkiem jest blaszka włóknisto sprężysta (lamina fibroelastica)- którą tworzą zagęszczone włókna sprężyste

-pod nimi gruczoły tchawicze (glandulae tracheales)

-naczynia krwionośne

-pojedyncze grudki chłonne

*błona włóknisto-chrzęstna (tunica fibrocartilaginea)- zbudowana z tkanki łącznej włóknistej zwartej o utkaniu regularnym, w którą wbudowane są pierścienie chrzęstne z chrząstki szklistej. Pierścienie te biegną wzdłuż tchawicy i połączone są ze sobą więzadłami obrączkowymi (ligamenta anularia), zbudowanymi z tkanki łącznej włóknistej zwartej o utkaniu regularnym. Jedynie u ptaków pierścienie są kompletne, zamknięte. U ssaków pierścienie są niekompletne, otwarte i mają kształt podkowiasty; a ich wolne końce łączy mięsień tchawiczy (musculus trachealis), położony w tkance łącznej w ścianie błoniastej (paries membranaceus). Ściana błoniasta występuje w tylnej/grzbietowej części tchawicy. U konia, przeżuwaczy i świni mięsień położony jest wewnętrznie, łącząc wolne końce tchawicy; u mięsożernych- kota i psa mięsień położony jest zewnętrznie, a u człowieka naprzeciwko wolnych końców;

*przydanka (tunica adventitia)- łącznotkankowa, unaczyniona i unerwiona; łączy tchawicę z otoczeniem.

3. Tchawica dzieli się na drzewo oskrzelowe (arbor bronchalis)- w jego skład wchodzą:

a) wnikające przez wnękę do płuc 2 oskrzela główne (bronchi principales)- lewe i prawe o budowie podobnej do tchawicy z tą różnicą, że pierścienie chrzęstne są kompletne/zamknięte; dzielą się na:

b) oskrzela płatowe (bronchi lobares) w obrębie płatów płucnych, a te w segmentach płucnych na:

c) oskrzela segmentowe (bronchi segmentales)- przechodzą w tkance łącznej międzypłacikowej w:

Oskrzela płatowe i segmentowe mają podobną budowę do tchawicy, różnią się tym że pierścienie chrzęstne nie są kompletne; a w błonie śluzowej pojawia się blaszka mięśniowa.

d) oskrzela międzypłacikowe (bronchi interlobulares)/małe- ich ścianę budują 3 błony:

*błona śluzowa (po raz ostatni pokryta nabłonkiem wielorzędowym cylindrycznym) i w jej blaszce właściwej po raz ostatni występują gruczoły;

*błona mięśniowa- składa się z miocytów o przebiegu okrężnym i stąd błona śluzowa jest pofałdowana;

*błona włóknistochrzęstna- zawiera w tkance łącznej włóknistej luźnej po raz ostatni rusztowanie chrzęstne w postaci płytek chrzęstnych.

e) gdy oskrzela międzypłacikowe osiągną średnicę 0,5-1,5 mm nazywane są oskrzelikami śródpłacikowymi/końcowymi (bronchioli intralobulares/terminales) (nazwa od umiejscowienia na wierzchołku płacika płucnego, a końcowy- bo kończy drzewo oskrzelowe). Oskrzeliki wnikają do płacików płucnych, ich ścianę budują 3 błony: *błona śluzowa z nabłonkiem jednowarstwowym cylindrycznym, pod nim w tkance łącznej brak gruczołów;

*błona mięśniowa- niewielka, utworzona z mięśniówki gładkiej;

*przydanka łącznotkankowa.

4. Płuca (pulmones): a) otacza je błona surowicza, czyli opłucna płucna (pleura pulmonalis) pokryta mezothelium (nabłonkiem jednowarstwowym płaskim surowiczym). Opłucna płucna zrośnięta jest z płucami, a jej włókna sprężyste wnikają do narządu.

b) pod nabłonkiem leży tkanka podsurowicza (tela subserosa), w skład której wchodzą 3 warstwy: *powierzchniowa z przewagą włókien kolagenowych;

*środkowa- pośrednia z przewagą włókien sprężystych;

*głęboka- zawierająca oba rodzaje włókien.

c) anatomicznie płuca składają się z płatów, w których znajdują się segmenty zbudowane z płacików płucnych. Płaciki te pooddzielane są od siebie pasemkami tkanki łącznej, odchodzącej od opłucnej i mają one kształt piramid, zwróconych podstawą do opłucnej płucnej. Natomiast na wierzchołku każdego płacika znajduje się ostatni element drzewa oskrzelowego- oskrzelik śródpłacikowy (końcowy).

5. W płaciku płucnym zawarta jest drzewo pęcherzykowe (arbor alveolaris), tworzące część oddechową układu oddechowego, ponieważ tutaj zachodzi wymiana gazowa. W jego skład wchodzą:

a) oskrzeliki oddechowe (bronchioli respiratorii), odchodzące od oskrzelika końcowego: 1 ich ściana, przylegająca do odgałęzienia tętnicy płucnej wysłana jest nabłonkiem jednowarstwowym sześciennym, drugą ścianę tworzą pęcherzyki płucne. Oskrzeliki dzielą się dychotomicznie = na:

b) 2 przewody pęcherzykowe oddechowe (ducti alveolares)- ich ścianę budują same, niezamknięte pęcherzyki płucne.

c) woreczki oddechowe (sacculi alveolares)/pęcherzyki płucne (alveolae pulmonares)/lejki (infundibulae): *stanowią część oddechową- właściwy miąższ płucny i wyściela je nabłonek oddechowy, zbudowany z 3 rodzajów komórek pęcherzykowych: •pneumocyty I typu/alweolocyty płaskie- stanowią ok. 90% powierzchni pęcherzyków płucnych i grubość ich cytoplazmy nie przekracza 0,2 µm, jedynie w miejscu gdzie leży jądro cytoplazmy jest więcej, komórki te tworzą barierę powietrze-krew, ponieważ uczestniczą w wymianie gazowej między światłem pęcherzyka płucnego a krwią- zachodzi tu dyfuzja prosta gazów

•pneumocyty II typu/alweolocyty duże- owalne/sześcienne, występują między pneumocytami typu I, produkują surfaktant zwany także czynnikiem powierzchniowym lub błoną wyściółkową- cienka warstwa fosfolipidowa, pokrywająca nabłonek oddechowy od światła pęcherzyka płucnego, surfaktant reguluje napięcie powierzchniowe, zapobiegając sklejaniu się pęcherzyków płucnych podczas wydechu, ułatwia dyfuzję gazów i działa bakteriobójczo

•pneumocyty III typu/komórki (alweolocyty) szczoteczkowe- niewielkie, kształtu sześciennego, uważa się je za/jako chemoreceptory- gdyż kontaktują się one z włóknami nerwowymi.

Wszystkie 3 rodzaje komórek spoczywają na błonie podstawnej i tworzą ścianę pęcherzyka płucnego;

*pomiędzy komórkami nabłonka oddechowego oraz w świetle pęcherzyków płucnych mogą znajdować się makrofagi, zawierające sfagocytowane pyły- dlatego zwano je komórkami pyłowymi. Zwano są także komórkami wad serca, ponieważ przy wadach serca dochodzi do zastoju krwi w pęcherzykach płucnych i makrofagi fagocytują erytrocyty, których hemoglobina rozkładana jest do hemosyderyny;

*pęcherzyki płucne rozdzielone są od siebie przegrodą łącznotkankową międzypęcherzykową, w której występują bardzo liczne naczynia włosowate, makrofagi, fibroblasty, plazmocyty, pojedyncze miocyty oraz włókna sprężyste- włókna te przy wdechu rozciągają się, a przy wydechu służą do wyciskania dwutlenku węgla z powietrzem z pęcherzyków płucnych;

*pęcherzyki komunikują się między sobą otworem pęcherzykowym (porus alveolaris);

*u starych osobników może dochodzić do rozedmy płuc łączenia się pęcherzyków w duże komory powietrzne na skutek ścieńczenia i utraty włókien sprężystych.

d) *unaczynienie czynnościowe płuc: •krew czynnościowo-żylną, bogatą w dwutlenek węgla do płuc z prawej komory serca prowadzi tętnica płucna dzieląca się na mniejsze tętnice, które rozpadają się na gęstą sieć naczyń włosowatych tętniczych wokół pęcherzyków płucnych

•na wysokości pęcherzyków płucnych zachodzi wymiana gazowa i utlenowana krew przechodzi do naczyń krwionośnych włosowatych żylnych, które łączą się w żyły płucne prowadząc krew z płuc do lewego przedsionka serca.

6. Gardło (pharynx): leży na skrzyżowaniu układów pokarmowego i oddechowego, jego ścianę budują 3 błony:

a) błona śluzowa- w części nosowej gardła wysłana jest nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, a w częściach ustnej i krtaniowej nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Pod nabłonkiem znajduje się łącznotkankowa blaszka właściwa błony śluzowej.

b) błona mięśniowa- składa się z tkanki mięśniowej szkieletowej.

c) błona zewnętrzna łącznotkankowa.

7. Krtań: budują ją 4 błony: a) błona śluzowa- pokryta częściowo nabłonkiem wielorzędowym migawkowym, a częściowo nabłonkiem wielowarstwowym płaskim. Pod nim leży łącznotkankowa blaszka właściwa błony śluzowej.

b) rusztowanie chrzęstne- zbudowane z chrząstki szklistej i sprężystej.

c) błona mięśniowa- utworzona z mięśni szkieletowych.

d) przydanka łącznotkankowa.