Gramatyka czasownik

  1. Swoiste i nieswoiste kategorie morfologiczne czasownika.

  2. Strona bierna i zwrotna jako typy konstrukcji składniowych.

  3. Różnice między czasownikami dokonanymi i niedokonanymi w zestawieniu czasów gramatycznych i imiesłowów.

  4. Różnice funkcjonalne między aspektem dokonanym i niedokonanym.

  5. Zasób form czasownika –formy osobowe i nieosobowe, finitywne i niefinitywne, syntetyczne i analityczne.

  6. Tradycyjny podział koniugacyjny czasownika na podstawie końcówek pierwszej i drugiej osoby liczby pojedynczej czasu teraźniejszego.

  7. Określanie form czasownika ze względu na wartości kategorii gramatycznych.

  8. Czasowniki a predykatywy.

  1. Swoiste (czas, tryb, osoba; aspekt) i nieswoiste kategorie morfologiczne czasowników (liczba, rodzaj, przypadek). Swoiste kat. to te przynależne tylko czasownikowi, nieswoiste, to te wg których się odmienia, odmieniają się przez nie jednak tez inne formy mowy (jak rzeczownik czy zaimek).

  2. Strona bierna zbudowana jest z czasownika posiłkowego „być” lub „zostać” oraz imiesłowu przymiotnikowego biernego czasownika podstawowego. „Być” zazwyczaj stosuje się do czasowników niedokonanych, „zostać” do dokonanych, nie jest t jednak reguła stuprocentowa. Czasownik zwrotny (co widać w punkcie 7) jest formą czasownika strony czynnej z dodanym zwrotnym „się”. Są czasowniki , które mają budowę strony zwrotnej, a występują w stronie czynnej – np. uśmiecham się.

  3. Na przykładzie czasownika „robić/zrobić”

Czas przyszły złożony Czas przyszły prosty Czas teraźniejszy Czas przeszły
Czasowniki dokonane -

+

zrobię

-

+

Zrobiłem

Czasowniki niedokonane

+

Będę robił

-

+

robię

+

robiłem

Imiesłów przymiotnikowy czynny Imiesłów przymiotnikowy bierny

Imiesłów przysłówkowy

uprzedni

Imiesłów przysłówkowy

współczesny

Czasowniki dokonane -

+

Jeżeli jest przechodni

(zrobiony)

+

zrobiwszy

-
Czasowniki niedokonane

+

robiący

+

Jeżeli jest przechodni

(robiony)

-

+

robiąc

  1. Czasowników dokonanych używamy, by poinformować o czynności zakończonej w czasie, niedokonanych – niezakończonej w czasie.

  2. Tabela z konspektu do zajęć – niestety nie potrafię tego ująć w inny sposób.

formy czasownika finitywne
(określone pod względem trybu)
niefinitywne
(nieokreślone pod względem trybu)
osobowe typowe formy czasownika, np. przyjdę, przyjdźcie!, przyszłabyś ewentualnie: formy o niejednoznacznej charakterystyce trybu i czasu, występujące w wypowiedzeniach otwieranych spójnikiem lub partykułą, które obligatoryjnie przyłączają ruchomą końcówkę czasownika, np. (żeby)m przyszedł, (oby)ś przyjechał
nieosobowe

formy trybu oznajmującego (czasu przeszłego) lub przypuszczającego zakończone na -no, -to (bezosobniki),
np. pisano, wydobyto by;

formy czasowników niewłaściwych / predykatywów, np. można, trzeba by

bezokolicznik

imiesłowy

Formy syntetyczne i analityczne (ręki nie dam sobie obciąć, paznokcia zresztą też, że to o to chodzi):

Formy syntetyczne są to te nieposiadające końcówek fleksyjnych, prefiksów, sufiksów i innych interfiksów, najbardziej proste i podstawowe. Wydaje mi się, że formy syntetyczne znajdujemy tylko w 3 os.l.poj. czasu teraźniejszego (robi) w czasownikach bez prefiksów itp.

  1. Tabele koniugacyjne wraz z przykładami:

Grupa koniugacyjna I

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~ać czytać
 2.
    lp 1. os. ~am czytam
       2. os. ~asz czytasz

Grupa koniugacyjna II

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~eć rozumieć
 2.
    lp 1. os. ~em rozumiem
       2. os. ~esz rozumiesz

Grupa koniugacyjna III

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~eć posmutnieć
 2.
    lp 1. os. ~eję posmutnieję
       2. os. ~ejesz posmutniejesz

Grupa koniugacyjna IV

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~ować atakować
 2.
    lp 1. os. ~uję atakuję
       2. os. ~ujesz atakujesz

Grupa koniugacyjna Va

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~nąć ciągnąć
 2.
    lp 1. os. ~nę ciągnę
       2. os. ~niesz ciągniesz

Grupa koniugacyjna Vb

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~nąć wysunąć
 2.
    lp 1. os. ~nę wysunę
       2. os. ~niesz wysuniesz

Grupa koniugacyjna Vc

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~nąć chudnąć
 2.
    lp 1. os. ~nę chudnę
       2. os. ~niesz chudniesz

Grupa koniugacyjna VIa

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~ić chwalić
 2.
    lp 1. os. chwalę
       2. os. ~isz chwalisz

Grupa koniugacyjna VIb

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~yć mierzyć
 2.
    lp 1. os. mierzę
       2. os. ~ysz mierzysz

Grupa koniugacyjna VIIa

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~eć cierpieć
 2.
    lp 1. os. cierpię
       2. os. ~isz cierpisz

Grupa koniugacyjna VIIb

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~eć usłyszeć
 2.
    lp 1. os. usłyszę
       2. os. ~ysz usłyszysz

Grupa koniugacyjna VIIIa

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~ywać zapisywać
 2.
    lp 1. os. ~uję zapisuję
       2. os. ~ujesz zapisujesz

Grupa koniugacyjna VIIIb

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~iwać zaskakiwać
 2.
    lp 1. os. ~uję zaskakuję
       2. os. ~ujesz zaskakujesz

Grupa koniugacyjna IX

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~ać wiązać
 2.
    lp 1. os. wiążę
       2. os. ~esz wiążesz

Grupa koniugacyjna Xa

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik bić
 2.
    lp 1. os. ~ję biję
       2. os. ~jesz bijesz

Grupa koniugacyjna Xb

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik lać
 2.
    lp 1. os. ~eję leję
       2. os. ~ejesz lejesz

Grupa koniugacyjna Xc

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~ąć zdjąć, giąć
 2.
    lp 1. os. ~mę, ~nę zdejmę, gnę
       2. os. ~miesz, ~niesz zdejmiesz, gniesz

Grupa koniugacyjna XI

Wartości form Zakończenia Przykłady
 1. Bezokolicznik ~c (~ć) tłuc, nieść
 2.
    lp 1. os. tłukę, niosę
       2. os. ~esz tłuczesz, niesiesz
  1. Tych form jest ok. 200… wybaczcie, ale tabela mnie dobiła, więc podaję w formie szczątkowej – podaję pierwszą osobę liczby pojedynczej rodzaju męskiego.

Strona czynna, tryb oznajmujący:

- czas przyszły – będę robił (i wszystkie dalsze osoby, liczby i rodzaje)

- czas przyszły z bezokolicznikiem – będę robić (i wszystkie dalsze osoby i liczby)

- czas teraźniejszy – robię (i wszystkie dalsze osoby i liczby)

- czas przeszły – robiłem (i wszystkie dalsze osoby, liczby i rodzaje)

Strona czynna, tryb rozkazujący (podaję w całości):

Rób, niech robi, róbmy, róbcie, niech robią.

Strona czynna, tryb przypuszczający:

- robiłbym (i wszystkie dalsze osoby, liczby i rodzaje)

Strona bierna, tryb oznajmujący:

- czas teraźniejszy – jestem robiony, jesteś robiony, jest robiony… (i wszystkie pozostałe osoby, liczby i rodzaje)

- czas przyszły – będę robiony (i wszystkie dalsze osoby, liczby i rodzaje)

- czas przeszły – byłem robiony (i wszystkie dalsze osoby, liczby i rodzaje)

Strona bierna, tryb rozkazujący (w całości):

- bądź robiony, niech będzie robiony, bądźmy robieni, bądźcie robieni, niech będą robieni.

Strona bierna, tryb przypuszczający:

- byłbym robiony (i wszystkie dalsze osoby, liczby i rodzaje)

Strona zwrotna – to samo co w stronie czynnej, tylko z dodanym „się” (robię się, robimy się, niech się robią…)

Forma na „-no, - to” – robiono

Bezokolicznik – robić

Imiesłowy:

- przymiotnikowy bierny – robiony

- przymiotnikowy czynny – robiący

- przysłówkowy współczesny – robiąc

Warto jednak pamiętać, że część z form czasowników nie jest używana na co dzień – są to formy obecne w przenośniach, frazeologizmach i literaturze.

Nie zapominajcie też o formie podwójnej: RÓBTA (co chceta) xD

  1. Predykatywy są to wyrazy o znaczeniu czasownikowym, nie odmieniają się jednak przez wszystkie wartości morfologiczne i są „czasownikami niewłaściwymi”. Znowu posiłkować będę się tabelą z konspektu zajęciowego – jest czytelna i myślę, że ujęcie tego inaczej mogłoby tylko sprawę zagmatwać.

Podział czasowników na osobowe i nieosobowe oraz na czasowniki właściwe i predykatywy

wg R. Laskowskiego w I i II wydaniu Morfologii (M1 i M2)

czasowniki czasowniki właściwe

predykatywy

− fleksja analityczna

osobowe spać, iść, pisać, runąć

-powinien

-„przymiotnikowe”: rad, kontent, wart, ciekaw, godzien, gotów, pełen, pewien, łaskaw, syt, świadom, wesół, zdrów

nieosobowe
− nie odmieniają się przez osoby

-tzw. czasowniki trzecioosobowe (dopuszczające w pozycji podmiotu tylko rzeczowniki o znaczeniu nieosobowym): cierpnie mi ręka, boli mnie głowa

-nie dopuszczające podmiotu ze względów semantycznych: grzmieć, świtać;

-wymagające podmiotu w przypadku zależnym: brakuje (kogoś/czegoś), chce się (komuś);

odmiana tylko przez czasy i tryby

-trzeba, można, wolno, warto, niepodobna, wiadomo;

-„bezokolicznikowe”: czuć, poznać, znać, słychać, widać (było że);

-„rzeczownikowe”: szkoda, żal, wstyd, grzech (że...), czas, pora (żeby...);

-„przysłówkowe” typu (było komuś/gdzieś) dobrze-nie ma (odmiana supletywna)

-to (?) − nieodmienny łącznik (np. Sport to zdrowie.)

Czasowniki (właściwe i niewłaściwe) i predykatywy jako dwie odrębne części mowy wg M. Bańki

Część mowy funkcja zdaniotwórcza (predykatywna) odmiana przez czasy i tryby fleksja
analityczna
łączliwość z mianownikowym podmiotem odmiana
przez osoby
czasowniki właściwe + + +
niewłaściwe + +
predykatywy + + +

Powodzenia na egzaminie

Cześka ;)


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Gramatyka, Czasownik tener, Czasownik tener (mieć)
Gramatyka, Czasowniki conocer, saber oraz poder, Czasowniki conocer, saber oraz poder
Gramatyka, Czasowniki venir (przyjść), llegar (przyjechać), Czasowniki venir (przyjść), llegar (przy
Gramatyka, Czasowniki conocer, saber oraz poder, Czasowniki conocer, saber oraz poder
Gramatyka, Czasowniki venir (przyjść), llegar (przyjechać), Czasowniki venir (przyjść), llegar (przy
Angielski gramatyka czasowniki nieregularne
Gramatyka, Czasownik poner, Czasownik poner
Ćwiczenia językowe, edukacja, GRAMATYKA, czasownik
Gramatyka, Czasownik estar i jego użycia, Czasownik estar i jego użycia
Gramatyka, Czasowniki ser i estar, Czasowniki ser i estar
Angielski gramatyka, czasowniki, awake - awoke - awoken - budzić się
Gramatyka, Czasowniki zwrotne, Czasowniki zwrotne
Gramatyka, Czasowniki llevar i traer, Czasowniki llevar (zanieść) i traer (przynieść)
Gramatyka, Czasownik ser, Czasownik ser (być)
(5)Kategorie gramatyczne czasownika Kategorie imienne
hiszpański gramatyka czasowniki
Odmiana czasownika, Deutsch, Gramatyka

więcej podobnych podstron