Rozdział XXIX. Imperium Stalina

1. Ład poczdamski-konferencja w Poczdamie (17.07.-02.08.1945r.)

1. Sytuacja sprzyjająca Rosji (śmierć Roosevelta i porażka wyborcza Churchilla)

• USA ustępowało, ponieważ liczyło na pomoc Armii Radzieckiej w wojnie z Japonią

• Polskę oddano pod zwierzchnictwo Republiki Radzieckiej; Niemcy podzielono na strefy okupacyjne, ustalono zasady ‘procesu norymberskiego’, który miał sądzić niemieckich zbrodniarzy wojennych; strona rosyjska próbowała obarczyć Niemców winą za zbrodnię katyńską (była to próba nieudana)

• Sytuacja w Niemczech w strefie okupowanej przez Rosjan: brak zgody na odbudowę demokratycznych Niemiec, umacnianie się pozycji partii komunistycznej; traktowanie terenu jako obszaru eksploatacji

1. ZSRR przejmuje kontrolę nad Europą Środkowowschodnią-stopniowa sowietyzacja;

• przejęcie władzy przez lokalnych komunistów, usuwano partie prawicowe i ‘faszystowskie’-późniejsze tworzenie monopartii komunistycznych;

• państwa te były tzw.’ państwami satelickimi’, połączonych z ZSRR umowami politycznymi i gospodarczymi

• Utworzenie w 1949r. Rady Wzajemnej Pomocy Gospodarczej, która ułatwiała eksploatację państw satelickich

1. Odmienna sytuacja Czechosłowacji i Jugosławii

• 1948r. w Czechosłowacji dokonano zamachu stanu na rząd przybyły z Londynu i w ten sposób przejęto władzę

• W Jugosławii komuniści, którzy wyzwolili kraj od razu przejęli władzę; byli bardzo radykalnie, co wywołało nawet niezadowolenie Stalina (który chciał stwarzać pozory demokratyzacji); Jugosławia chciała też prowadzić samodzielną politykę zagraniczną; Jugosławia wystąpiła z Komunistycznego Biura Informacyjnego i KPW-przywódca Tito uzyskał poparcie Zachodu, dlatego Stalin ograniczył się do wojny ideologicznej, nazywając Jugosławię ‘psem łańcuchowym amerykańskiego imperializmu’

1. 1945r. utworzenie Organizacji Narodów Zjednoczonych

• Rosja miała korzyści z członkostwa w ONZ: blokowała niewygodne ustawy dla ‘krajów demokracji ludowej’

1. Zimna wojna-niestabilna sytuacja w Europie, umacnianie się partii komunistycznych ww Francji i Włoszech]

Wybuch wojny w Grecki, wspierany przez Jugosławię, a pośrednio także ZSRR i kraje satelickie

• Stalin wysuwa żądania terytorialne wobec Turcji, co denerwuje Amerykę

a)plan George’a Marshall’a dotyczący odbudowy Europy

• Chęć uzależnienia od siebie ZSRR (technologicznie i finansowo); Stalin uznał propozycję za prowokację i zabronił przyjąć propozycji ‘krajom demokracji ludowej’

• 46r.- Churchill ostrzega, że Europę podzieliła ‘żelazna kurtyna’; prezydent Turman chce wesprzeć ‘wolne narody, które stawiają opór próbom ich ujarzmienia przez zbrojne mniejszości lub nacisk zewnętrzny’; Moskwa uznała to za wypowiedzenie zimnej wojny (1947r.)

• Aby powstrzymać rozwój komunizmu w 1949r. powstała Organizacja Paktu Północnoatlantyckiego (NATO)

b) przebieg ‘zimnej wojny’

• Czerwiec ’48-zachodnie mocarstwa przeprowadziły unifikację monetarną swoich stref okupacyjnych w Niemczech, Stalin w obawie przed zjednoczeniem Niemiec zablokował dostępu do Berlina Zachodniego (miasto trzeba było zaopatrywać drogą powietrzną)- w maju ’49 Sowieci wycofali się z blokady, ponieważ okazała się nieskuteczna

• USA, UK i Francja proklamowały powstanie Republiki Federalnej Niemiec (RFN); w odpowiedzi ZSRR powołało Niemiecką Republikę Demokratyczną (NRD)-kwestią sporną pozostał Berlin

• Korzystna sytuacja dla ZSRR (wzmocnienie ich pozycji po wygranej komunistów w Chinach)-chociaż Chińska Republika Ludowa była silna, to przez pewien czas uzależniona była od pomocy technologicznej Rosjan

• Czerwiec 1950r. wybuch wojny w Korei, podzielonej na 2 części; wyjna wybuchła za zgodą Stalina; kiedy wojska ONZ przybyły, by ratować Koreę Południową, bojówki komunistyczne zajęły już prawie cały kraj-kontrofensywa pod dowództwem gen. MacArthur’a odepchnęła komunistów na północ, jednak dzięki pomocy chińskiej i rosyjskiej armii udało się zwyciężyć komunistom; generał poprosił o użycie bomby atomowej, ale prezydent Turman nie wyraził na to zgody-sytuacja ustabilizowała się w ’51 roku, z powodu wycieńczenia obu stron, nie podpisano jednak pokoju

c) dążenia Stalina do rozpętania III Wojny Światowej-chciał opanować całą Europę

• Militaryzacja gospodarki w ZSRR i krajach satelickich; rozbudowywano marynarkę i siły powietrzne; rozbudowa arsenały jądrowego (dzięki przejęcie niemieckich technologii, ich naukowców i dzięki działaniu sowieckiego wywiadu)

• Działania wywiadowcze: działalność szpiegowska, terrorystyczna i polityczna prowadzona przez NKWD i GRU (Gławnoje Razwieditielnoje Uprawlenie)

- ‘piątka z Cambridge’ rozciągnęła kontrolę na wywiadem brytyjskim

-działanie w USA, Francji i innych państwach Zachodu

• Przechwycenie tajemnicy budowy bomby atomowej, niektórzy z naukowców uważali, że nie można dopuścić do monopolizacji USA i dlatego zgodzili się współdziałać w sowieckim wywiadem-znaczne przyspieszenie prac Rosjan; 1 949r. pierwszy wybuch, 1953r. skonstruowanie bomby wodorowej

1. Obawy USA przez ZSRR

• Zwiększenie nakładów na zbrojenie

• Rozszerzenie NATO

• Sparaliżowanie rosyjskiego wywiadu działającego w Stanach (rozszyfrowano korespondencję dyplomatów)-popularnie nazywano akcję ‘polowaniem na czarownice’

• ZSRR próbowało przekonać inne kraje, że USA dąży do wywołania wojny (wystosowano ‘Apel Sztokholmski ’)

1. Odbudowa-

• przeznaczono na nią duże środki, poprawę ułatwiło zmniejszenie wydatków na wojsko z powodu demobilizacji armii; korzystny wypływ miały też rabunki na ziemiach niemieckich i austriackich

• wykorzystanie sił rozwijających się Gułagów (2,5 mln osób); eksploatowano również jeńców wojennych- tych, którzy nie chcieli się podporządkować oskarżano o zbrodnie wojenne i mordowano

1. industrializacja obszarów dotąd zaniedbywanych (rozwój tylko przemysłu zbrojeniowego, a zacofanie przemysłu konsumpcyjnego)

2. 1948r. początek prac nad ‘stalinowskim planem przekształcenia przyrody’

• Tworzenie sztucznych mórz, budowanie elektrowni wodnych, zalesianie pasów obronnych wzdłuż granic; myślano o odwróceniu biegu rzek syberyjskich, tak, aby nawadniały Azję Środkową

• Trudna sytuacja na wsi: eksploatowana do granic możliwości, wyludniająca się z powodu wojny i rozwoju przemysłu, na roli pozostawały tylko kobiety z dziećmi

• Niskie zbiory i susza przyczyniły się do klęski głodu-państwo nie udzielało pomocy chłopom (zmarło ok. miliona osób); przeprowadzano też komasację kołchozów (z polecenia Chruszczowa)-duże kołchozy miały stać się rentowne, a chłopi mieli być najmowani do pracy, w rzeczywistości brakowało maszyn i szalały plagi, dlatego był to zamiar nieudany

• Zmiany w strukturze zaludnienia Rosji: nadwyżka kobiet, feminizacja życia publicznego (ale nie politycznego)-nałożono wysoką karę za aborcję i zakazano rozwodów, aby przyspieszyć regenerację społeczeństwa

• Partia utraciła kierowniczą rolą na rzecz aparatu państwowego-szybki rozwój administracji, biurokracja paraliżowała odbudowę kraju; powstanie instytucji ‘tołkacza’ osoba, która miała zająć się nielegalnym dostarczaniem surowców do fabryk (dalszy rozwój łapówkarstwa)

• Wstąpienie do partii WKP jako jedyna droga do osiągnięcia wyższego stanowiska

• Wprowadzenie ‘ideologii państwowej’: rehabilitacja polityki caratu, zmiany w ustroju szkolnym (obowiązkowe, tradycyjne mundurki, opłata za szkolnictwo wyższe)

1. Integracja terenów zagarniętych w latach 39-40, zwłaszcza Nadbałtyki i Ukrainy

• Kolektywizacja rolnictwa

• Likwidacja wpływów Kościoła (wywołujące opór społeczeństwa)

• Wiele wojen partyzanckich (dopiero po kilku latach udało się zabić dowódcę Ukraińskiej Armii Powstańczej UPA)

1. Reperkusje (powrót jeńców i robotników przymusowych zza granicy): większość z nich została zesłana wprost do łagrów)

• Demobilizacja armii

• Odrzucenie całego dorobku intelektualnego Zachodu; wychwalanie Zachodu jako nowa forma przestępstwa

1. „Żdanowszczyzna” i sprawa leningradzka. Spisek lekarzy.

1. Walka o przyszłą sukcesję po Stalinie między obozem ‘leningradczyków’ (Żdanow) a i obóz pod dowództwem Malenkowa

• Początkowe sukcesy Żdanowa (zdobycie stanowiska sekretarza KC; Żdanow umiera niespodziewanie w ’48, co sprzyjało jego przeciwnikom

• Malenkow doprowadził do aresztowania ok. 200 działaczy obozu Żdanowa

• Stabilizacja na szczytach władzy: Stalin, Malenkow, Beria, Chruszczow i Bułganin

1. Kolejne czystki kadrowe jako przygotowanie do III wojny światowej

• Za zamach na własność państwową i kołchozową groziło do 25 lat więzienia, wprowadzono też karę śmierci za szpiegostwo

• Wprowadzenie wątku antysemickiego; żony funkcjonariuszy państwowych pochodzenia żydowskiego uwięziono-miało to przynieść poparcie Stalinowi

• Tzw. ‘kampania przeciwko kosmopolityzmowi’-zamordowanie przewodniczącego Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego, pozostałych członków oskarżono o szpiegostwo-zostali skazani na śmierć, aresztowano wielu lekarzy na podstawie donosu Lidii Timaszuk, która oskarżała lekarzy z Kremla o błędy w diagnozowaniu i leczeniu Żdanowa (byli to lekarze głównie pochodzenia żydowskiego)

1. Ostatnie wystąpienia Stalina na XIX Zjeździe WKP (październik 1952r.)

• Zmiana nazwy partii na „Komunistyczną Partię Związku Radzieckiego”

• Wybór nowych władz: utworzenie przezydium KC (25 członków i 11 zastępców)

1. Przygotowania do procesu lekarzy: podejrzanych nakazano bić aż do skutku

• Publiczną egzekucję przeprowadzono na Placu Czerwonym

• Grupa wytypowanych naukowców i intelektualistów ‘poprosiła’ o wywiezienie Żydów z miasta, aby zapewnić im bezpieczeństwo

• Programowa artykuł prasowe, piętnujące kosmopolitów=Żydów

• 1951r. ‘sprawa megrelska’ aresztowanie partii w Gruzji

1. Śmierć Stalina. Interregnum Berii.

1. W 1952r. aresztowanie szefa osobistej ochrony Stalina-Własika i sekretarza Poskriebyszowa, pod zarzutami utraty dokumentów wagi państwowej (była to prowokacja; w 53r. utopił się szef ochrony Kremla

2. W nocy z 28.02. na 01.03. Stalin dostał udaru mózgu w swojej daczy w Kuncewie; cztery dni później ogłoszono jego chorobę, a 6 marca poinformowano, że stalin zmarł dzień wcześniej

• Opłakiwanie zmarłego przywódcy przez naród; podczas pogrzeby z powodu ścisku zaduszono kilkuset ludzi

• Istnieje teoria, że Beria odciął Stalina od pomocy medycznej, a może nawet przyspieszył zgon (mógł się czuć zagrożony czystkami dotykającymi najbliższych współpracowników Stalina)

• Na pogrzebie Stalina Malenkow mówił o połączeniu socjalizmu i kapitalizmu (żeby uspokoić Zachód), zwolniono żemczyżynę i ‘lekarzy kremlowskich’

• Faktyczną władzę w kraju sprawowali: Malenkow, Chruszczow i Beria; wybrano nowy skład Komitetu Centralnego (KC)

1. Dominująca rola Beria-reformy

• Chciał przeprowadzić nacjonalizację funkcji państwowych

• Zwiększenie aparatu państwowego, a zmniejszenie partii (jej funkcją miała być działalność agitacyjno-propagandowa)

• Stopniowa dekolektywizacja rolnictwa, dopuścić kapitał zewnętrzny (w spółkach mieszanych)

• Nie chciał dopuścić do rozwoju kultu Stalina, szeroka amnestia i rehabilitacja więźniów (zwolnienia dotknęły ok. miliona osób)

• Ograniczenie przywilejów policji politycznej

• Zwiększenie samodzielności krajów satelickich (wymiana ich kadr)

1. Chruszczow jako przeciwnik reform Berii, zawiązał spisek mający an celu odsunięcie go od władzy

• 16.06.1953r. powstanie robotnicze NRD przeciwko zmianie na stanowisku rządzącej Niemieckiej Partii Jedności

• Przygotowania do zamachu stanu: 26 czerwca zaproszono Berię na obrady prezydium rządu i biura politycznego, a polecenie Chruszczowa został on aresztowany

• Oficjalnie po wielu miesiącach przesłuchać został postawiony przed sądem i skazany na karę śmierci; według innej wersji na posiedzeniu pojawił się jego sobowtór, on sam zginął w swojej posiadłości w czasie obrony przed aresztowaniem