Handel międzynarodowy istniał już w Starożytności i Średniowieczu. Cechy:

• Nie miał większego wpływu na procesy gospodarowania zachodzące w poszczególnych krajach,

• Przedmiotem wymiany były przede wszystkim towary luksusowe,

• Obroty towarami odbywały się na bardzo małą skalę,

• Więzi handlowe miały w zdecydowanej większości nietrwały charakter i nie prowadziły do zasadniczych zmian w strukturze produkcji zarówno kraju eksportera, jak i importera.

• Strategiczne towary: zboże i drewno

Zasadniczy przełom ilościowy i jakościowy w handlu międzynarodowym następuje wraz z rewolucją przemysłową. Zmiany: wynalazki, ilościowy wzrost obrotów, zwiększenie liczby towarów będących przedmiotem obrotów międzynarodowych, trwałe zmiany w strukturze produkcji wielu krajów.

Gospodarka światowa – system trwałych powiązań gospodarczych między krajami obejmujących swym zasięgiem cały świat (druga połowa XIX w.) – Rewolucja przemysłowa

Globalizacja – proces coraz bliższego, realnego scalania gospodarek narodowych, przejawiającego się w dynamicznym wzroście obrotów handlowych, międzynarodowych przepływów kapitałowych i usługowych, będący efektem rosnącej tendencji do traktowania przez coraz większą liczbę przedsiębiorstw całego świata jako rynku zbytu. – Rewolucja informatyczna

Co spowodowało, że zaczęliśmy mówić o globalizacji jako zjawisku powszechnym? Niewątpliwie punktem wyjścia jest nowa faza rewolucji naukowo-technicznej, zwanej informatyczną. Na kształt tej rewolucji wpłynęło wiele wynalazków o epokowym wręcz wymiarze. Oto kilka najważniejszych:

• 1975 r.: IBM wypuszcza na rynek pierwszą drukarkę laserową

• 1983 r. r.: firma Apple przedstawia pierwszy komputer osobisty

• Początki lat 80. – powszechny dostęp do anten satelitarnych, wcześniej używanych w badaniach kosmicznych czy wojskowości

• druga połowa lat 80. - wchodzą do powszechnego użytku komputery przenośne – laptopy

• 1990 r.: AT&T Laboratories przedstawia pierwszy procesor optyczny

• początek lat 90. - wchodzą na masową skalę telefony komórkowe.

Na zjawisko globalizacji składa się kilka, wzajemnie nakładających się procesów, z których za najważniejsze należy uznać:

• Rosnącą współzależność całego świata

• Wyłanianie się „rynku światowego” w wyniku rosnących obrotów w handlu, zwiększających się inwestycji bezpośrednich oraz szybkich przepływów kapitałowych

• Liberalizację gospodarki i otwieranie narodowych rynków nie tylko dla wygodnego przepływu towarów, ale także kapitałów, usług oraz ludzi (siły roboczej)

• Autonomizację sektora finansowo-bankowego w stosunku do rządów państw

• Oderwanie się przepływów kapitałowych spod nadzoru rządów

• Ujednolicanie się wzorców zachowań, metod produkcji, znaków firmowych itp., co najczęściej wiąże się z upowszechnianiem ich przez dynamicznie rozwijające się korporacje transnarodowe

• Nasilenie się konkurencji globalnej

• Upowszechnienie technologii i wiedzy, prowadzące do tworzenia nowej jakościowo cywilizacji - informacyjnej, czyli gospodarki opartej na wiedzy.

Ważne zjawiska:

• Wzrost międzynarodowej mobilności kapitału finansowego

• Zwiększenie wywozu kapitału w postaci BIZ i inwestycji portfelowych

• Rozwój międzynarodowego handlu usługami

• Wzrost handlu wewnątrzgałęziowego – handlu polegającego na tym, że dwa kraje produkują towary określonej grupy (np. telewizory czy samochody) i je eksportują, ale jednocześnie sprowadzają inne towary tej samej grupy towarowej z zagranicy.

• Rozwój międzynarodowej kooperacji przemysłowej, czyli międzynarodowego podziału pracy w dziedzinie podzespołów i części, na niespotykaną skalę.

• Zmiana struktury geograficznej obrotów międzynarodowych.

Przyczyny, które doprowadziły do ekspansji handlu światowego: postęp techniczny, liberalizacja handlu dokonywana pod auspicjami GATT(WTO), umiędzynarodowienie działalności przedsiębiorstw.

Możliwość korzystania przez dany kraj z korzyści, jakie są z tym związane, zależy od jego międzynarodowej konkurencyjności, czyli zdolności danego kraju do wytwarzania i sprzedaży na rynkach zagranicznych dóbr i usług, które są tańsze i/lub lepsze od oferowanych przez inne kraje.

Międzynarodowa konkurencyjność danego kraju zależy przede wszystkim od wydajności pracy. Ta z kolei jednak uzależniona jest od bardzo wielu czynników, takich jak: konkurencyjność przedsiębiorstw danego kraju, tempo postępu technicznego, poziom edukacji społeczeństwa, politykę ekonomiczną i społeczną prowadzoną przez rząd (np. politykę pieniężną, podatkową, przemysłową, ekologiczną), istniejące tradycje handlowe i przemysłowe oraz posiadane zasoby naturalne.

Polityka gospodarcza oddziałuje na system gospodarczy, czyli na układ zjawisk składających się na jego sferę realną. Z punktu widzenia polityki gospodarczej, szczególne ważne są takie agregaty sfery realnej systemu jak: dochód, produkcja, popyt, podaż, inwestycje, kapitał, zatrudnienie, płace, zyski, konsumpcja, oszczędności, podaż pieniądza, eksport, import.

Zagraniczna polityka gospodarcza – oddziaływanie państwa na stosunki wymiany z zagranicą. Jest to polityka skierowana na regulacje przepływu towarów, usług, kapitału finansowego i ludzkiego między państwami. W ujęciu szerszym polega także na kształtowaniu określonych stosunków politycznych z różnymi państwami, dbaniu o bezpieczeństwo własnego kraju poprzez udział w organizacjach międzynarodowych, kształtowaniu wizerunku państwa w świecie.

W praktyce zagranicznej polityki gospodarczej są stosowane instrumenty, które można dzielić na:

• Bezpośrednie – wszelkie bariery utrudniające lub wykluczające dopływ do gospodarki różnych czynników bądź także ich odpływ. Są to cła przywozowe i wywozowe, różnego rodzaju podatki i opłaty graniczne, kontyngenty, koncesje i licencje, wizy wjazdowe, ograniczenia wyjazdowe itp.

• Pośrednie – sterowanie kursem walutowym.

Cele krótkookresowe: stabilizacja cen, zapewnienie stałych dostaw surowców i energii, przeciwdziałanie deficytowi bilansu handlowego.

Cele średniookresowe: przeciwdziałanie ograniczeniom w handlu zagranicznym oraz przyspieszanie tempa rozwoju gospodarczego.

Cele długookresowe to cele strukturalne: zmiana w międzynarodowym podziale pracy, przekształcanie struktury produkcji, zmiana struktury eksportu, zrównoważenie bilansu płatniczego.

Polityka handlowa to:

• Zbiór reguł, metod i narzędzi, za pomocą których władza gospodarcza kieruje handlem zagranicznym kraju.

• Interwencja rządu w sferze handlu zagranicznego.

• Regulowanie wymiany, które obejmuje poczynania władzy centralnej w gospodarce wpływające na poziom cen lub ilości dóbr będących przedmiotem produkcji, konsumpcji i wymiany.

Polityka handlowa – realizacja przez określony kraj zadań w sferze swojej wymiany handlowej z zagranicą przy zastosowaniu określonych instrumentów. Tak rozumiana polityka ma na celu zapewnienie szeroko rozumianej ochrony krajowej produkcji i zatrudnienia oraz bilansu płatniczego (handlowego). Cele te mogą być osiągane zarówno przez zastosowanie środków ograniczających import (cła importowe) lub pobudzających eksport (subsydia eksportowe).

Motywacje do prowadzenia zaangażowanej polityki handlowej: przychody do budżetu, koncepcje merkantylistyczne, protekcja przemysłów raczkujących i schyłkowych.

Przykłady polityki preferencyjnej :

• GSP – System Ogólnych Preferencji Celnych, który stosują wszystkie kraje wysoko rozwinięte w stosunku do krajów mało rozwiniętych. Są to autonomiczne, jednostronne preferencje celne. UE stosuje GSP wobec 160 biedniejszych krajów.

• Preferencje wobec krajów AKP – Afryka, Karaiby, Pacyfik. Przyznawane są preferencje przez UE wobec tych krajów, bo kiedyś to były kolonie krajów europejskich

Polityka handlowa:

• Polityka handlowa konwencyjna -oparta na zasadach GATT/WTO, stosowana wobec krajów członkowskich WTO lub wobec tych, które nie są wprawdzie członkami organizacji, ale otrzymały klauzulę największego uprzywilejowania (KNU).

• Polityka handlowa autonomiczna – wynika z niezależnych decyzji kraju, niezwiązanych z postanowieniami WTO. Może być dyskryminacyjna lub preferencyjna

• Polityka specyficzna – określona przez porozumienia bilateralne lub przez zasady ugrupowań regionalnych. Nazywana przez kraje WTO polityką dyskryminacyjną, gdyż WTO zakłada, że wszyscy partnerzy są równi, a tutaj chodzi o umowy dwustronne, więc zawierający taką umowę są w lepszej sytuacji niż pozostali. Gdy powstaje taki rodzaj ugrupowania to WTO każe bardzo wyraźnie określić warunki tego porozumienia.

Polityka handlowa:

• Liberalna (wolnego handlu) – państwo nie oddziałuje bezpośrednio na wymianę i zapewnia swobodny dostęp do rynków zagranicznych towarom i przedsiębiorstwom krajowym, do rynku krajowego zaś towarom zagranicznym. Polityka ta obejmuje też usuwanie wcześniej ustalonych ograniczeń ilościowych, dewizowych i celnych. Nie stosuje się także środków ułatwiających własną ekspansję na rynki zagraniczne.

• Protekcjonistyczna – polega na szerokim wykorzystaniu państwa w popieraniu eksportu oraz w ochronie rynku wewnętrznego i rodzimej produkcji przed konkurencją zagraniczną. Stanowi przeciwieństwo polityki wolnego handlu. Skrajny przypadek: autarkia.

Rodzaje ugrupowań integracyjnych:

• Strefa wolnego handlu: NAFTA, EFTA, CEFTA

• Unia celna: Szwajcaria – Liechtenstein, Czech – Słowacja

• Wspólny rynek: MECOSUR, EUROATOM

• Unia gospodarcza: UE

• Unia gospodarczo – walutowa: Euroland

• Unia polityczna: nie ma

Polityka liberalna – państwo nie wspiera przedsiębiorstw w eksporcie

Polityka protekcjonizmu – zakłada politykę proeksportową

Autarkia – eksport tylko w takim zakresie aby można było zapłacić za niezbędny import. Korea Płn.

W teorii ekonomii nie stwierdza się jednoznacznie, kiedy występuje liberalizm lub protekcjonizm.

Nie głosi się również, iż wolny handel jest bezwzględnie lepszy od protekcjonizmu lub też odwrotnie.

Mówi się jedynie, iż przy pewnych założeniach liberalizm ma przewagę nad protekcjonizmem, przy innych — protekcjonizm ma przewagę nad liberalizmem. Odpowiedź na pytanie, jakie rozwiązanie powinno być zastosowane w praktyce, zależy więc od konkretnych warunków gospodarczych. Złota zasada: Tyle wolnego handlu, ile to możliwe, tyle protekcjonizmu, ile to konieczne.

Międzynarodowa polityka handlowa zależy od:

• Warunków wewnętrznych - ogólna sytuacja gospodarcza kraju, na którą składają się: poziom rozwoju gospodarczego, struktura produkcji, bieżąca sytuacja koniunkturalna, stan równowagi gospodarczej, siła nacisku grup interesów, stabilizacja polityczna.

• Warunków zewnętrznych:

  • Porozumienia prawno-instytucjonalne o charakterze wielostronnym, dwustronnym lub regionalnym, zawierane przez poszczególne kraje lub grupy krajów; do porozumień tych należą WTO, umowy handlowe, strefy wolnego handlu, unie celne;

  • Globalna współzależność gospodarcza;

  • Układ sił gospodarczych i politycznych w gospodarce światowej;

  • Tworzenie się ośrodków grawitacji i obszarów peryferyjnych;

  • Charakter polityki handlowej krajów partnerskich.

Tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu – opierają się na klasycznych teoriach handlu międzynarodowego.

Tradycyjne argumenty na rzecz protekcjonizmu:

• Argumenty niesłuszne

• Wprowadzenie środków protekcjonistycznych pozwala zwiększyć zatrudnienie i produkcję w wyniku efektu mnożnikowego spowodowanego zmniejszeniem importu i przesunięciem części popytu na dobra krajowe

• Wprowadzenie środków protekcjonistycznych pozwala ochronić pracę krajową przed tanią pracą zagraniczną

• Wprowadzenie środków protekcjonistycznych pozwala poprawić bilans handlowy

• Cło naukowe

• Argumenty słuszne w określonych okolicznościach – wprowadzenie posunięć protekcjonistycznych umożliwia:

• Poprawę relacji wymiennych danego kraju

• Ochronę przemysłu raczkującego (infant industry)

• Zapewnienie wpływów państwu

• Korektę ułomności rynku (np. Do czynników zakłócających mechanizm rynkowy można zaliczyć istnienie tzw. Korzyści zewnętrznych i kosztów zewnętrznych)

Korzyści/koszty zewnętrzne powstają wówczas, gdy produkcji lub konsumpcji towarzyszą korzyści/straty odczuwane przez osoby lub przedsiębiorstwa nie zaangażowane bezpośrednio w proces produkcji lub konsumpcji.

Wprowadzenie środków protekcji tłumaczy się także koniecznością podjęcia kroków odwetowych lub wyrównujących warunki konkurencji. Do tego typu argumentów należy przede wszystkim postulat wprowadzenia ceł antydumpingowych oraz postulat konieczności wyrównania subsydiów stosowanych za granicą. Argumentem za wprowadzeniem polityki protekcjonistycznej mogą być także względy społeczne, kulturowe i bezpieczeństwa kraju.

W świetle licznych badań empirycznych, wyższy niż przeciętny poziom protekcjonizmu w krajach rozwiniętych występował w sektorach, które/w których:

• Są pracointensywne, zatrudniają niskokwalifikowaną i niskopłatną siłę roboczą,

• Wytwarzają raczej finalne dobra konsumpcyjne, niż półfabrykaty czy komponenty do produkcji,

• Poziom handlu wewnątrzgałęziowego jest niski,

• Produkcja danych dóbr jest skoncentrowana regionalnie,

• Konsumenci dóbr nie są silnie geograficznie skoncentrowani (aglomeracje),

• Występuje wysoka penetracja importu (stosunek importu do krajowej produkcji (lub konsumpcji) danego dobra), lub wzrastała szybko.

Współczesne argumenty na rzecz protekcjonizmu – cechą wyróżniającą jest ich oparcie na współczesnych teoriach handlu międzynarodowego.

• Strategiczna polityka handlowa jest koncepcją wyjaśniającą, w jakich warunkach dany kraj może, kosztem partnera, uzyskać korzyści przez wprowadzenie subsydiów.

• Polityka przemysłowa

Koncepcja strategicznej polityki handlowej – model P. Krugmana z 1984 r. – ochrona krajowego rynku, w pewnych warunkach, może być czynnikiem sprzyjającym wzrostowi eksportu krajowego monopolisty. Inspiracją dla tego modelu było przekonanie amerykańskich biznesmenów, że producenci japońscy, korzystając z protekcji rynku krajowego, mogą łatwej konkurować z nimi na rynkach międzynarodowych.

Model oparty jest na trzech ważnych założeniach:

1. Występuje konkurencja oligopolistyczna, a rynki są rozdzielone. Dla uproszczenia przyjęto, że występują dwie firmy, pochodzące z dwóch państw (kraju i zagranicy), które wytwarzają towary, będące bliskimi substytutami i konkurują na wielu rynkach. Uproszczenie: firmy konkurują wielkością dostaw.

2. Występują korzyści skali produkcji. W modelu podstawowym mają one charakter statyczny, tzn. wzrost wielkości produkcji prowadzi do obniżki kosztu krańcowego produkcji. Natomiast w wersji dynamicznej, korzyści skali produkcji wynikają ze zwiększenia wydatków na badania i rozwój lub z akumulacji doświadczenia (procesu uczenia się), nabytego w czasie wytwarzania danego dobra.

Czy stosowanie określonych narzędzi polityki handlowej może zmienić istniejącą równowagę na korzyść krajowego producenta???

3. Rząd wprowadza środki, które całkowicie eliminują z rynku krajowego firmę zagraniczną. Mogą to być np. prohibicyjne cła lub „odpowiednie” zakupy rządowe.

Model P. Krugmana – konkurencja między Boeingiem a Airbusem

Korzyści wynikające z zastosowania subsydiów w modelu Krugmana:

1. Airbus może uzyskać korzyści skali produkcji, w tym przede wszystkim korzyści związane z praktyczna nauką. Mogą one całkowicie zniwelować straty społeczne wynikłe z przeznaczenia części wpływów z podatków na subsydiowanie produkcji.

2. Pomoc finansowa państwa może pozwolić producentowi samolotów na osiągnięcie dodatkowych korzyści wynikających z pozytywnego oddziaływania niektórych rodzajów produkcji na całość gospodarki.

Krytycy:

1. Twierdzą, że istnieje niewielkie prawdopodobieństwo trafnego wytypowania przez państwo przemysłów strategicznych

2. Wskazują na realne niebezpieczeństwo wyhodowania nowych grup interesów domagających się stałej protekcji

3. Wskazują na groźbę sprowokowania środków odwetowych, gdyż strategiczna polityka handlowa jest klasycznym przykładem działań zubażających sąsiada.

Model Dixita (1988) – analiza konkurencji amerykańsko-japońskiej w latach 1979-1983. Założenie: optymalna strategiczna polityka handlowa wymaga stosowania równocześnie odpowiednich subwencji produkcyjnych i ceł importowych. Wniosek: optymalne subwencje silniej oddziałują na poziom dobrobytu (+51 mln USD), niż optymalne cła (+17 mln USD). Te drugie z kolei silniej oddziałują na dochody fiskalne państwa i wielkość produkcji. W obu przypadkach występują znaczne zmiany wielkości produkcji, pod wpływem strategicznej polityki handlowej, przy stosunkowo niewielkich zmianach poziomu dobrobytu.

Model Smitha (1994) - analiza skutków stosowania dobrowolnych ograniczeń eksportowych (VER) na rynku europejskim w latach osiemdziesiątych. Wniosek: w większości przypadków stosowanie strategicznej polityki handlowej zwiększa zyski krajowych producentów, ale obniża równocześnie wielkość dobrobytu w krajach europejskich.

Model Venablesa (1994) - parametry modelu były kalibrowane w oparcie o dane przemysłowe z sześciu dużych krajów europejskich, a skutki analizowane dla gospodarki brytyjskiej. Przedmiotem analizy były cła importowe i podatki eksportowe. Wnioski:

• Polityka handlowa może wywoływać duże zmiany w wielkości produkcji, ale skutki dobrobytowe są relatywnie niewielkie

• Skuteczność polityki handlowej wzrasta wraz ze wzrostem poziomu koncentracji (oligopolizacji) danej gałęzi przemysłu.

Polityka przemysłowa jest polityką państwa zmierzającą do rozwoju gałęzi i branż przemysłu uznawanych za nowoczesne. Dążąc do osiągnięcia tego celu, państwo stosuje różne środki: subsydia, ulgi podatkowe, subsydiowanie prac badawczych i rozwojowych, tanie kredyty, gwarancje kredytowe oraz odstępstwa od stosowania niektórych przepisów antymonopolowych. Prekursorem polityki przemysłowej jest Japonia.

U podstaw prowadzenia polityki przemysłowej leżą dwie koncepcje teoretyczne:

1. Strategiczna polityka handlowa – wyjaśnia zasadność stosowania subsydiów w niektórych sytuacjach

2. Koncepcja dynamicznych przewag komparatywnych - stara się stworzyć teoretyczne podstawy ingerencji państwa w kształtowanie struktury produkcji.

Nadrzędne cele polityki przemysłowej (są one jednocześnie kryterium selekcji dziedzin produkcji):

• Cel komercyjny – dokonuje wyboru priorytetowych dziedzin produkcji kierując się ich możliwościami rozwojowymi, zwłaszcza na rynkach zagranicznych. Wybiera się więc dziedziny o stosunkowo największym potencjale konkurencyjnym, a konsekwencją ma być promowanie rozwoju danej dziedziny.

• Cel w postaci internalizacji efektów zewnętrznych – rząd jako priorytetowe dziedziny określa te, które generują korzyści zewnętrzne, ogranicza zaś rozwój dziedzin, z którymi wiążą się koszty zewnętrzne dla podmiotów gospodarczych.

  • Cel bezpieczeństwa zaopatrzeniowego – rząd określa jako priorytetowe dziedziny podstawowe dla krajowego bilansu zaopatrzeniowego. Są to tzw. Dziedziny strategiczne. Zazwyczaj za takie uznaje się (obok produkcji zbrojeniowej) produkcję żywności i sektor surowcowo-energetyczny.

  • Cel socjalny – rząd wspomaga istnienie dziedzin produkcji głównie po to, aby utrzymać w nich miejsca pracy.

Wnioski ze stosowania polityki przemysłowej:

1. Trudno jest jednoznacznie stwierdzić, że polityka przemysłowa jest czynnikiem pozwalającym osiągnąć wyższą dynamikę rozwoju gałęzi uznawanych za nowoczesne.

2. Państwo nie dysponuje wystarczającą wiedzą, aby wybrać gałęzie przemysłu czy przedsiębiorstwa, które miałyby otrzymać wsparcie.

3. Dążenie do nasycenie przemysłu nowoczesnymi gałęziami jest w pewnym stopniu działaniem zmierzającym do przechwycenia kosztem partnerów korzyści zewnętrznych związanych z uruchomieniem niektórych rodzajów produkcji zapewnienie im dużego zbytu. Jest zatem posunięciem przyczyniającym się do zmniejszenia globalnych korzyści z udziału w międzynarodowym podziale pracy.

Polityka przemysłowa w Polsce

Instrumenty polityki handlowej:

1. Taryfowe

2. Pozataryfowe

   • bezpośrednie – są ukierunkowane na realizację celów polityki handlowej, wpływają wprost na wielkość obrotów

   • pośrednie – nie są stosowane do regulowania wielkości handlu lecz do realizacji potrzeb wewnętrznych a ich wpływ na handel jest skutkiem ubocznym a nie najważniejszym.

Narzędzia	Znaczenie po Rundzie Urugwajskiej
Narzędzia taryfowe cło plafon taryfowy kontyngent taryfowy	maleje maleje maleje
Narzędzia pozataryfowe bezpośrednie ilościowe: ograniczenia ilościowe (kwoty) dobrowolne ograniczenia eksportu (VER) fiskalne subwencje eksportowe dopłaty do kredytów eksportowych podatek graniczny administracyjne licencje importowe i eksportowe obowiązkowe procedury celne minimalne wymogi eksportowe „przepisy domieszkowe” procedury antydumpingowe	maleje eliminacja maleje bez zmian dopuszczalny maleje maleje maleje bez zmian rośnie
Narzędzia pozataryfowe pośrednie fiskalne: subwencje regionalne subwencje produkcyjne administracyjne normy techniczne normy sanitarne normy ekologiczne wymogi dotyczące opakowań i etykiet reguły pochodzenia towarów ograniczenia dewizowe	rośnie maleje rośnie rośnie rośnie bez zmian rośnie bez zmian

Najważniejsze klauzule stosowane w handlu międzynarodowym:

1. Klauzula największego uprzywilejowania (KNU) – celem KNU jest przeciwdziałanie dyskryminacji w stosunkach międzynarodowych. Zawiera zobowiązanie państwa do traktowania swego partnera w okresie obowiązywania umowy nie gorzej niż najbardziej uprzywilejowanego kraju. Praktyczny skutek zastosowania tej klauzuli można zinterpretować w ten sposób, że państwo nie może przyznać preferencyjnych stawek celnych żadnemu krajowi bez ich rozciągnięcia na wszystkich partnerów korzystających w tym państwie z KNU. Jest to uprawnienie dla wszystkich państw do domagania się takich samych preferencji, jakie zostały przyznane jakiemukolwiek innemu państwu. Tak więc KNU zapewnia równe traktowanie partnerów.

Wyjątki od KNU - mające bardzo duże znaczenie w stosunkach międzynarodowych:

• preferencje przyznane w umowie o utworzeniu strefy wolnego handlu lub unii celnej,

• ustępstwa w ruchu przygranicznym,

• preferencje przyznane krajom rozwijającym się w ramach Powszechnego Systemu Preferencji (General System of Preferences).

1. Klauzula narodowa – zobowiązanie kraju, że na swym terytorium nie będzie traktował towarów swego partnera gorzej niż własnych.

2. Klauzula ochronna – stwarza państwu prawo do zastosowania specjalnych środków ochronnych (podwyższenia stawek celnych lub wprowadzenia kontyngentów) jeżeli import danego towaru powoduje poważne zakłócenia w gospodarce. Ich występowanie musi być udokumentowane, a zakres specjalnej ochrony i czas jej trwania - dostosowany do stopnia i zakresu zakłóceń.

3. Klauzula antydumpingowa – państwo ma prawo do wprowadzenia środków ochronnych wobec dostawcy danego towaru, gdy import jest dokonywany po cenach dumpingowych, tj. niższych od wartości normalnej. Według art. VI GATT wartość normalna to cena, po której podobny produkt jest sprzedawany na rynku wewnętrznym kraju eksportera w normalnym obrocie handlowym.

4. Klauzula standstill – celem wprowadzenia klauzuli standstill jest niepogarszanie warunków dostępu do rynku w zakresie określonych towarów. Partnerzy zobowiązują się, że nie wprowadzą wobec siebie żadnych nowych ceł i ograniczeń ilościowych, lecz utrzymają poziom ochrony istniejącej w wyraźnie określonym momencie (dniu).

Cło - najpowszechniejsza opłata pobierana przez państwo od przywozu, wywozu lub przewozu towarów przez granice celne państwa lub unii celnej. Rodzaje:

1. Z punktu widzenia kierunku obrotu towarowego rozróżnia się cła: przywozowe (importowe), wywozowe (eksportowe), przewozowe (tranzytowe).

2. Ze względu na cel stosowania cła podzielić można na: fiskalne (na towary luksusowe), ochronne (protekcyjne, stosowane gdy bilans jest wyraźnie niezrównoważony), prohibicyjne (ich celem jest całkowite uniemożliwienie wwozu towarów ze względu na interesy krajowych producentów), odwetowe (reakcja na dyskryminacyjne praktyki innego kraju), antydumpingowe lub wyrównawcze .

3. Ze względu na sposób obliczania cła dzielimy na:

• Cła od wartości (ad valorem) - są one liczone w procentach od wartości towarów.

• Specyficzne - obliczane przeważnie od ilości lub wagi towarów, rzadziej od sztuki.

• Mieszane.

1. Ze względu na sposób podejmowania decyzji o wysokości stawki celnej można dokonać podziału ceł na: autonomiczne, konwencyjne, preferencyjne.

2. Z uwagi na zobowiązania wobec partnerów GATT/WTO cła możemy podzielić na: związane i niezwiązane.

Cła wychowawcze – nakładane na produkty, które mogą być konkurencyjne w stosunku do produktów wytwarzanych przez nasz przemysł raczkujący.

Zakres „związań"

taryfowych produktów

przemysłowych (w %)

przed i po Rundzie

Urugwajskiej

Taryfa celna jest zestawieniem stawek celnych uszeregowanych według ustalonej klasyfikacji towarowej. Może ona zawierać stawki celne w układzie jedno-, dwu- lub wielokolumnowym.

Nomenklatura (klasyfikacja) towarowa powinna być wyczerpująca w zakresie ilości towarów nią objętych, przejrzysta, aktualna, porównywalna z nomenklaturami taryf celnych obowiązującymi w innych krajach, jak również z nomenklaturą i klasyfikacją towarów stosowaną w oficjalnych statystykach międzynarodowych.

Obecnie taryfy celne prawie wszystkich krajów oparte są albo na Zharmonizowanym Systemie Oznaczania i Kodowania Towarów HS (Harmonized System), albo na Scalonej Nomenklaturze Towarowej Handlu Zagranicznego CN (Combined Nomenclature) stanowiącej jego rozwinięcie.

Wiele krajów oraz organizacji międzynarodowych, w tym agendy ONZ, publikują dane statystyczne dotyczące obrotów handlowych również według Standardowej Klasyfikacji Handlu Międzynarodowego SITC (Standard International Trade Classification).

Inne opłaty w imporcie: opłaty manipulacyjne i opłaty statystyczne.

Inne instrumenty taryfowe

Kontyngent taryfowy (celny) polega na ustaleniu zredukowanych stawek celnych w odniesieniu do określonej ilości lub wartości towarów importowanych na wyznaczony okres. Przywóz towarów odbywa się na podstawie pozwoleń wydawanych przez władze. Kontyngent taryfowy wygasa po jego wyczerpaniu lub po wygaśnięciu terminu jego obowiązywania. Przywóz przekraczający wielkość kontyngentu taryfowego jest dozwolony, lecz według normalnej stawki celnej występującej w taryfie.

Plafon taryfowy jest instrumentem umożliwiającym władzom bardziej elastyczną regulację importu. Polega on na ustaleniu obniżonych stawek celnych w odniesieniu do określonej ilości lub wartości towarów, jednakże z możliwością przekroczenia tej ilości lub wartości przed terminem zamknięcia plafonu. Zamknięcie to wymaga specjalnego rozporządzania. O wygaśnięciu plafonu decyduje urzędowy akt jego zamknięcia, który nie jest potrzebny w przypadku kontyngentu (gdyż okres jego obowiązywania jest z góry wyznaczony w sposób wiążący).

W małym kraju wprowadzenie cła jest niekorzystne, a w dużym kraju przynosi pozytywne efekty. Kto zyskuje na wprowadzeniu cła: producenci krajowi, budżet państwa. kto traci: konsumenci, przedsiębiorcy zagraniczni.

Mechanizm ekonomiczny działania ceł – model małego kraju – skutki:

• zmniejszenie nadwyżki konsumenta (różnica pomiędzy kwotą, jaką nabywca jest skłonny zapłacić za określoną ilość dobra, a kwotą jaką musi rzeczywiście zapłacić)

• zwiększenie nadwyżki producenta (różnica między sumą, którą producent lub sprzedający jest skłonny przyjąć za daną ilość produktu a sumą, którą otrzymuje na rynku)

• wystąpienie efektów:

  • fiskalnego (pole c)

  • redystrybucyjnego (pole a)

  • konsumpcyjnego (pole d)

  • protekcyjnego (pole b)

Straty konsumentów: a + b + c + d

Korzyści producentów: a

Korzyści budżetu państwa: c

Straty netto b + d

Wprowadzenie ceł w małym kraju prowadzi w ostatecznym rachunku do poniesienia przez ten kraj strat netto. Straty te są ceną, jaką płaci się za odejście od zasady wolnego handlu, mimo że dla niektórych podmiotów i grup społecznych wprowadzenie ceł może być korzystne.

Mechanizm ekonomiczny działania ceł – model dużego kraju – skutki:

• zmniejszenie nadwyżki konsumenta (różnica pomiędzy kwotą, jaką nabywca jest skłonny zapłacić za określoną ilość dobra, a kwotą jaką musi rzeczywiście zapłacić)

• zwiększenie nadwyżki producenta (różnica między sumą, którą producent lub sprzedający jest skłonny przyjąć za daną ilość produktu a sumą, którą otrzymuje na rynku)

• wystąpienie efektów:

  • fiskalnego (pole c)

  • redystrybucyjnego (pole a)

  • konsumpcyjnego (pole d)

  • protekcyjnego (pole b)

  • terms of trade (pole e)

Straty konsumentów. a + b + c + d

Korzyści producentów: a

Korzyści budżetu państwa: c

Korzyści z poprawy TOT: e

Straty netto b + d - e

Wprowadzenie cła niekoniecznie musi prowadzić do strat netto. Jeżeli b + d ≥ e, to duży kraj poniesie straty lub nie odniesie korzyści z wprowadzenia cła. Jeżeli natomiast e > b + d, to wprowadzenie cła przyniesie dużemu krajowi korzyści.

Terms od trade= ceny dóbr eksportowych/ ceny dóbr importowych

Cło optymalne

Przyczyny, dla jakich cła są bardziej pożądane w handlu niż restrykcje ilościowe:

1. Cła utrzymują automatyczne powiązanie między cenami krajowymi i zagranicznymi, zapewniają, że najbardziej efektywny dostawca nadal będzie mógł obsługiwać rynek; tego typu więź ulega zerwaniu podczas stosowania kontyngentów;

2. Korzystając z ceł, łatwo jest zapewnić niedyskryminację zagranicznych źródeł dostaw, co jest znacznie trudniejsze podczas stosowania kontyngentów - alokacja kwot importowych często bywa kierowana arbitralnymi decyzjami urzędników;

3. Cła są przejrzyste: gdy raz się je ustali, każdy handlowiec zna już cenę dostępu do rynku dla specyficznego produktu; przy stosowaniu kontyngentów warunki dostępu do rynku mogą być zależne od czasu (np. przydzielanie na zasadzie kolejności składania wniosków), dotychczasowych wyników (jeżeli kontyngenty są przydzielane na podstawie dotychczasowego ich wykorzystania) lub korupcji (łapówki wręczane urzędnikom odpowiedzialnym za licencjonowanie);

4. Cła są także bardziej przejrzyste w tym sensie, że nominalny poziom protekcjonizmu łatwo jest wyliczyć; ocena tego poziomu jest znacznie trudniejsza przy stosowaniu kontyngentów;

5. Cła generują dochody dla rządu, podczas gdy przy stosowaniu kontyngentów ekwiwalent cła może płynąć do eksporterów lub pośredników, w zależności od alokacji kwot importowych; w większości wypadków rządy nie otrzymują wykreowanej premii -dodatkowy dochód na jednostkę sprzedaży, wynikający z powodowanego restrykcją efektu zwiększania ceny, jest transferowany do tych, którzy dysponują prawami do kontyngentu, co staje się głównym bodźcem dla grup nacisku i poszukiwania furtek;

6. Cła są również bardziej efektywne, ponieważ zmniejszają skłonność do wywierania nacisków, przynoszą korzyść całej branży produkującej chronione towary, zmniejszają korzyści dla indywidualnych firm prowadzących lobbying na rzecz protekcjonizmu.

Obniżki ceł w ramach GATT – redukcje ceł były zróżnicowane w poszczególnych grupach towarów. Relatywnie największe dotyczyły: wyrobów metalurgicznych oraz maszyn i urządzeń (prawie 60% obniżka), tzw. pozostałych wyrobów przemysłowych (56%) oraz produktów mineralnych i metali szlachetnych (52%). Znaczna część importu (w krajach rozwiniętych) została objęta zerowymi stawkami celnymi. Dotyczy to np. produktów farmaceutycznych, maszyn rolniczych, urządzeń budowlanych, aparatury medycznej, mebli, papieru, wyrobów stalowych i zabawek.

	Przed Rundą Urugwajską	Po Rundzie Urugwajskiej
Kraje rozwinięte	6,3	3,8
Australia	20,1	12,2
Japonia	3,9	1,7
Kanada	9,0	4,8
Islandia	18,2	11,5
Nowa Zelandia	23,9	11,3
Norwegia	3,6	2,0
RPA	24,5	17,2
Szwajcaria	2,2	1,5
UE	5,7	3,6
USA	5,4	3,5
Kraje w okresie transformacji	8,6	6,0
Czechy i Słowacja	4,9	3,8
Polska	16,0	9,9
Węgry	9,6	6,9
Kraje rozwijające się	15,3	12,3
Indie	71,4	32,4
Korea Południowa	18,0	8,3
Meksyk	46,1	33,7
Rumunia	33,9	11,7
Singapur	12,4	5,1
Tajlandia	37,3	28,0

Obniżka ceł na artykuły rolne

Problem taryfikacji

Ograniczenia ilościowe (quantitative restrictions) – posunięcia państwa, ograniczające wolumen lub wartość importu bądź eksportu. Mogą przyjmować formę kontyngentów wartościowych lub ilościowych dla określonych towarów czy też grup towarowych. Ograniczenia takie, zwane kwotami, dotyczą określonej grupy towarowej i są wyspecyfikowane według pozycji w klasyfikacji celnej.

Celem ograniczeń (kontyngentów) ilościowych może być:

• ochrona produkcji krajowej przed konkurencją zagraniczną (np. ze względu na potrzebę rozwoju nowej gałęzi produkcji, czy na konieczność ograniczenia kosztów społecznych restrukturyzacji dziedzin schyłkowych)

• poprawa bilansu handlowego, a przez to bilansu płatniczego, ponieważ zmniejszenie wielkości przywozu wpływa (oprócz cen) na ograniczenie wydatków importowych

Kontyngenty importowe mogą przyjmować formę:

• globalnych - dotyczą całego importu danego towaru ze wszystkich krajów bądź ich grupy. Przydziela się je eksporterom lub importerom na zasadzie „kto pierwszy ten lepszy”. Zawsze mają charakter autonomiczny, czyli są ustalane jednostronnie przez władze kraju importującego na określony czas. W tym okresie zazwyczaj nie ulegają zmianom, czyli mają charakter sztywny

• indywidualnych.

Kontyngenty przyznawane poszczególnym krajom mogą mieć charakter autonomiczny (dzieli się je adekwatnie do udziału eksporterów w rynku kraju importującego) lub umowny. Kontyngenty ustalane na mocy umów (bilateralnych lub wielostronnych) mają zazwyczaj zmienny poziom, gdyż ich wysokość uzależniona jest od wielkości koncesji przyznawanych przez partnera handlowego. Narzędziem administrowania kontyngentami (w celu kontroli ich przestrzegania) są licencje.

Dobrowolne ograniczenia w eksporcie (voluntary export restraints - VERs) zobowiązanie kraju eksportującego do przestrzegania ustalonych kwot ilościowych lub wartościowych w eksporcie. W latach 70. i 80. XX wieku VER-y stały się szczególnie popularne w Europie Zachodniej i w USA jako forma reglamentacji handlu tekstyliami, odzieżą, stalą, elektroniką konsumpcyjną i samochodami.

Dobrowolne ograniczenia w eksporcie dotyczą importu realizowanego z krajów trzecich VER-y. dobrowolność jest tylko w nazwie. Instrument ten kiedyś był powszechnie stosowany. Stroną inicjującą ten instrument był kraj importu, instrument był wymuszany. Był to środek szarej strefy, GATT nie dokońca się z nim zgadzał. Zazwyczaj zawierane między państwami, jeśli są zawierane między przedsiębiorstwami to było to nielegalne. Instrumenty te były dość powszechnie przyjmowane przez eksporterów. Korzyści eksportera:

• święty spokój, gdy kraj nie chciał żeby były wobec niego jeszcze ostrzejsze ograniczenia

• była to czasem forma szantażu, kraj eksportujący starał się o kredyty z międzynarodowych instytucji. USA mają wpływ na to kto je dostanie. Obiecywano innym krajom że dostaną kredyt pod warunkiem, że przyjmą ograniczenia w eksporcie do USA.

• Ostrzejsze kroki wobec krajów eksportujących mogły przyjąć formę zastosowania akcji antydumpingowych.

VER-y do końca Rundy Urugwajskiej (1995) są zakazane, ale dotyczy to tylko tych umów które miałby być zawarte po 1995 roku, te które zostały podpisane przez 1995 rokiem zostały. Wszystkie miały stracić ważność w 2005 roku.

W połowie lat osiemdziesiątych 38% japońskiego eksportu do krajów EWG i 32% eksportu do USA odbywało się w ramach porozumień o dobrowolnym ograniczeniu eksportu. Ograniczeniom tym podlegało około 11% eksportu wyrobów przemysłowych krajów rozwijających się. W skali świata aż 12% całego handlu (z wyłączeniem paliw) było przedmiotem tego typu ograniczeń.

Stany Zjednoczone – Japonia – Przykład stosowania VERów

Badanie 1.

Szczegółową analizę skutków dobrobytowych stosowania VER-ów przeprowadzili Berry, Levinsohn i Pakes (1999). Użyli oni modelu konkurencji oligopolistycznej, opisującego zachowania producentów oraz funkcję użyteczności konsumentów, lubiących różnorodne dobra. Pozwoliło to na analizę skutków dobrobytowych w różnych przekrojach. Według badania wprowadzenie VER-ów spowodowało skumulowane zwiększenie zysków amerykańskich producentów samochodowych o 10,2 mld USD z 1983 r., podczas gdy dobrobyt netto społeczeństwa zmniejszył się o 2,9 mld USD. Przyjmując dosyć rygorystyczne założenia, autorzy wyliczyli również, że utracone dochody fiskalne wskutek zastosowania VER-ów wynosiły około 11,2 mld USD. Natomiast wprowadzenie ekwiwalentnych ceł, w ramach strategicznej polityki handlowej (przy założeniu braku retaliacji ze strony Japonii), mogłoby zwiększyć dobrobyt Stanów Zjednoczonych o 8,3 mld USD.

Badanie 2.

Badanie dotyczy europejskiego rynku samochodowego, chronionego przed konkurentami japońskimi (Smith, Venables, 1994). Autorzy wykorzystali model równowagi cząstkowej w warunkach występowania niedoskonałej konkurencji, korzyści skali i konsumentów lubiących zróżnicowane dobra. Funkcja kosztów w tym modelu uwzględnia korzyści skali zależne od wielkości produkcji oraz od ilości „podwozi”, na których montowane są modele danej firmy. Model był kalibrowany dla danych z 1988 roku. W tym okresie producenci japońscy byli zmuszeni do „dobrowolnego” ograniczenia swego eksportu do niektórych krajów europejskich. Bardzo restrykcyjne ograniczenia ilościowe wymusiła wówczas Hiszpania, Portugalia i Włochy, a Francja i Wlk. Brytania narzuciły limity udziału w rynku krajowym producentów japońskich (odpowiednio 3% i 11%). Autorzy szacowali skutki zniesienia VER-ów na poszczególnych rynkach. Np. eliminacja ograniczeń na chronionym rynku francuskim spowodowałaby:

• spadek cen wszystkich samochodów o 2,7%,

• obniżenie sprzedaży samochodów francuskich o 3,5%

• 3,5-krotny wzrost sprzedaży aut japońskich.

W efekcie zyski francuskich producentów aut spadłyby o 500 mln ECU. Jednak dzięki eliminacji VER-ów nastąpiłby przyrost renty konsumentów francuskich o 1574 mln ECU, co stanowiło 6% wydatków na samochody w tym kraju. Wzrosłyby również dochody celne i fiskalne (odpowiednio o 170 i 172 mln ECU). W sumie więc nastąpiłby bardzo znaczny coroczny przyrost dobrobytu netto społeczeństwa francuskiego, który oszacowano na 1415 mln ECU.

Zniesienie VER-ów na samochody we wszystkich krajach europejskich spowodowałoby zwiększenie udziału aut japońskich w rynkach narodowych z 8,8 do 16,5%. W efekcie zyski firm europejskich spadłyby o 2,70 mld ECU, a renta konsumentów wzrosłaby o 6,35 mld. Wzrosłyby również przychody celne i fiskalne (o 0,7 mld każde z nich). Zniesienie „dobrowolnych” ograniczeń stosowanych wobec japońskich producentów aut zwiększyłoby dobrobyt netto krajów europejskich o 5 mld ECU.

Polska także podpisywała porozumienia o dobrowolnym ograniczeniu eksportu. W stosunkach z krajami EWG dotyczyły one wyrobów stalowych, tekstyliów i odzieży, owoców miękkich, owiec i kóz oraz mięsa baraniego i koziego, bydła opasowego, obuwia, a nawet kalmarów. Polska przyjęła takie zobowiązania również w handlu z USA w dziedzinie wyrobów tekstylnych i odzieżowych.

Mechanizm ekonomiczny stosowania ograniczeń ilościowych – stosowanie ograniczeń ilościowych w imporcie jest uznane za niezgodne z GATT/WTO na mocy Artykułu XI, poza określonymi tam sytuacjami. Oznacza to, że środki ograniczające w handlu mogą przybierać tylko formę ceł lub opłat podobnych do ceł.

Cena zwiększa się

bo produktów jest

mniej po

wprowadzeniu

ograniczeń

0 – Q1 – przedsiębiorcy krajowi

Spada ilość oferowanych produktów ogółem z 0 – Q2 do 0 – Q3. Konsument ponosi stratę, a przedsiębiorcy krajowi zysk (a – efekt redystrybucyjny). B efekt protekcyjny, d efekt konsumpcyjny, c renta kontyngentowa.

Prostokąt c może pokazać korzyści: budżetu państwa, eksporterów, importerów

Gdyby powstała sytuacja zbliżona do monopolu po stronie popytu, to wówczas importer mógłby kupować dobro wchodzące w skład kontyngentu po cenie światowej (Pś) i sprzedawać je po cenie Pś+k, czyli przechwytywałby całość dochodów reprezentowanych przez prostokąt c.

Gdyby sytuacj zbliżona do monopolu istniała po stronie podaży (eksportera) wówczas oni przechwytywaliby całość dochodów reprezentowanych przez pole c srzedając produkty na rynku po cenie Pś+k

Możliwa jest też sytuacja, że dochody reprezentowane przez pole c zostaną podzielone między eksporterów i importerów, czyli eksporterzy będą sprzedawać dane dobro importerom po cenie leżącej między Pś a Pś+k, a importerzy będą je sprzedawać na rynku krajowym po cenie bliskiej Pś+k.

Budżet państwa zyskuje na wprowadzeniu ograniczeń ilościowych gdy sprzedaje a nie rozdaje licencje.

Inne przepisy GATT/WTO, pozwalające na wprowadzanie restrykcji w imporcie, zawarte są w następujących artykułach:

• Artykuł VI (wprowadzanie ceł antydumpingowych i antysubsydyjnych),

• Artykuł XII (środki taryfowe, jak i ograniczenia ilościowe wprowadzane ze względu na trudności w bilansie płatniczym),

• Artykuł XVIII (daje prawo krajom rozwijającym się wprowadzania ograniczeń w imporcie w celu zapobiegania odpływowi rezerw dewizowych, czy też wspomagania rozwoju określonej gałęzi produkcji),

• Artykuł XX (tzw. ogólne wyjątki ze względu na ochronę zdrowia ludzi i zwierząt, obiektów o wartości zabytkowej, ochronę moralności publicznej itp.),

• Artykuł XXI (ze względu na bezpieczeństwo narodowe),

• Artykuł XXV (zezwala na tzw. uchylenie od zobowiązań GATT/WTO w przypadku szczególnej sytuacji w gospodarce czy w handlu).

Porozumienie w sprawie licencjonowania importu

Wyjątki od artykułu XI GATT

Subwencje i postępowania antysubwencyjne w handlu międzynarodowym – w trakcie rundy urugwajskiej zawarto nowe porozumienie w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych. Negocjacje były trudne. W nowym porozumieniu na początku sformułowano definicję subwencji .

Z subwencją mamy do czynienia wówczas, gdy beneficjent uzyskuje korzyść lub występuje wkład finansowy, wsparcie dochodowe lub finansowe ze strony rządu bądź innej instytucji publicznej. Obok klasycznych wkładów finansowych wymienia się takie formy wspierania działalności, jak umorzenie należności, odroczenie płatności (np. podatkowych) czy zakup towarów na warunkach lepszych niż rynkowe.

Subwencje specyficzne w przeciwieństwie do powszechnych mogą być przedmiotem postępowania antysubwencyjnego. Subsydia są specyficzne wówczas, gdy są stosowane jedynie wobec określonych przedsiębiorstw czy sektorów, a nie wobec wszystkich podmiotów danej gospodarki.

Kluczowe znaczenie ma klasyfikacja subwencji, oparta o kryteria ich domniemanej szkodliwości, głównie z punktu widzenia importera. W porozumieniu wyróżniono trzy rodzaje subwencji: zakazane, podlegające sankcjom i nie podlegające sankcjom.

Subsydia zakazane – za najbardziej szkodliwe i w związku z tym objęte powszechnym zakazem uznano subsydia eksportowe oraz te, których przyznanie uwarunkowane jest użyciem towarów pochodzenia krajowego zamiast towarów importowanych. Przez subsydia eksportowe rozumie się te, które są uzależnione od wyników eksportu (np. od wielkości eksportu lub dochodów eksportowych). Sam fakt przyznania subsydium firmie, która eksportuje, nie stanowi podstawy do uznania subsydium za eksportowe. Przykładowa lista tych subsydiów zawiera między innymi:

• bezpośrednie subsydia rządowe dla przedsiębiorstwa lub przemysłu uzależnione od wyników w eksporcie,

• preferencyjne stawki transportowe dla eksporterów,

• zwolnienia, ulgi lub kredyty podatkowe dotyczące eksportu,

• preferencyjne rządowe kredyty eksportowe.

Subsydia podlegające sankcjom –za subsydia podlegające sankcjom uznano głównie subwencje produkcyjne, które mogą niekiedy naruszać interesy gospodarcze innych krajów. Sankcjom podlegają więc trzy kategorie subwencji:

• wyrządzające szkodę przemysłowi krajowemu innego Członka WTO,

• naruszające lub eliminujące korzyści innych Członków, wynikające bezpośrednio lub pośrednio z postanowień GATT 1994 r.,

• powodujące poważny uszczerbek interesów innego kraju, który występuje gdy:

  • wysokość subsydium przekracza 5% ad valorem

  • subsydium przyznane jest na pokrycie bieżących strat danego przemysłu/ przedsiębiorstwa

  • następuje umorzenie długu wobec państwa.

Subsydia nie podlegające sankcjom – do tej kategorii zaliczono trzy rodzaje subsydiów, których stosowanie jest uzasadnione względami rozwojowymi czy społecznymi. Wyłączenie ich z zakresu działań antysubwencyjnych zostało jednak obwarowane bardzo precyzyjnymi warunkami.

Z sankcji wyłączono pomoc finansową na:

• prace badawcze prowadzone przez firmy, wyższe uczelnie i jednostki badawcze, do wysokości 75% kosztów badań przemysłowych lub 50% kosztów wdrożenia produkcji,

• rozwój regionów względnie zacofanych (w ramach danego kraju),

• dostosowanie się do nowych wymagań w zakresie ochrony środowiska naturalnego.

Procedury stosowania środków wyrównawczych:

• ścieżka l - postępowanie wielostronne na forum WTO

• ścieżka II – postępowanie jednostronne

Procedura antysubwencyjna w Unii Europejskiej – wszczęcie postępowania antysubwencyjnego przez uprawnione władze krajowe jest możliwe po złożeniu pisemnego wniosku przez/lub w imieniu przemysłu krajowego. Wniosek musi zawierać dostateczne dowody wystąpienia jednocześnie trzech elementów: a) subsydium, b) szkody oraz c) związku przyczynowo-skutkowego między faktem subsydiowania i wystąpieniem szkody. Wniosek będzie uznany za złożony przez przemysł krajowy, jeśli jest poparty przez producentów wytwarzających ponad połowę produkcji ogółem towaru podobnego, pochodzącego od tej części przemysłu, która wyraża poparcie wniosku lub sprzeciw.

Porozumienie wprowadza ponadto obowiązek niezwłocznego zakończenia postępowania, jeżeli wielkość subsydium oraz subsydiowanego importu bądź szkoda są minimalne. Za minimalną wielkość (tzw. zasada de minimis) przyjęto subsydium o wartości poniżej 1% wartości towaru. Dla zapobieżenia praktykom przedłużania postępowań ograniczono czas trwania całej procedury do jednego roku, a w szczególnych sytuacjach - maksymalnie do 18 miesięcy.

Istotną częścią postępowania jest test szkody. Przy badaniu wielkości subsydiowanego importu władze muszą ustalić, czy nastąpił znaczny wzrost w wyrażeniu bezwzględnym albo względem produkcji lub konsumpcji w kraju importera. Z kolei analizując skutki cenowe, należy zbadać, czy wystąpiło obniżenie cen krajowych bądź ograniczenie tendencji do ich wzrostu.

Nałożone cło wyrównawcze nie może być wyższe od jednostkowego subsydium.

Wielkość subwencji na świecie

Liczba postępowań antysubwencyjnych

7 listopada 2002 r. weszła w życie Ustawa z dnia 21 czerwca 2002 r. o ochronie przed przywozem na polski obszar celny towarów subsydiowanych (Dz. U. Nr 125, poz. 1063). Ustawa ta stanowiła realizację zobowiązań Polski wynikających z członkostwa w WTO i z Porozumienia w sprawie subsydiów i środków wyrównawczych WTO.

Dumping – sprzedaż towarów za granicę po cenach niższych od cen uzyskiwanych za nie w analogicznych warunkach na rynku krajowym. Na forum międzynarodowym stosowanie dumpingu jako formy konkurencji nie jest zabronione, ale ujmuje się ją w kategoriach „uczciwości handlowej”. Przedmiotem definicji WTO jest jedynie dumping produktów materialnych, do którego odnoszą się zarówno międzynarodowe, jak i krajowe przepisy poszczególnych państw członkowskich WTO.

Warunki występowania dumpingu:

• występowanie barier, utrudniających wzajemną wymianę handlową,

• istnienie firm posiadających monopolistyczną lub dominującą pozycję na rynku kraju eksportu.

Możliwość stosowania dyskryminacyjnego różnicowania cen przez monopol wymaga spełnienia dwóch podstawowych warunków:

• możliwości zapobiegania praktykom odsprzedawania produktu przez kupujących, którzy nabywają go po niższej cenie, tym, którzy kupują go po cenie wyższej czyli posiadania instrumentów, pozwalających na skuteczne oddzielenie rynków

• istnienia różnych elastyczności cenowych popytu na odmiennych rynkach.

A zatem rynek o wyższych cenach musi charakteryzować niższa elastyczność popytu a nabywców mniejsza wrażliwość na zmianę ich poziomu. Wzrost ceny nie spowoduje znacznego spadku sprzedaży danego dobra. Firma, która różnicuje ceny, ustali więc niską cenę dla grupy na nią wrażliwej, a wysoką dla konsumentów względnie wobec niej obojętnych. W ten sposób wykorzystując możliwość dywersyfikowania cen, maksymalizuje swój całkowity zysk.

Rodzaje dumpingu wg definicji WTO:

• cenowy (price dumping) - sprzedaż na rynku zagranicznym po cenach niższych niż w kraju

• kosztowy (cost dumping) - sprzedaż za granicę po cenach niższych od średnich kosztów produkcji lub, w niektórych sytuacjach, nawet poniżej krańcowych kosztów wytwarzania.

Rodzaje dumpingu wg kryterium długości okresu jego trwania, przyczyn stosowania i efektów, jakie może wywołać:

• sporadyczny (sporadic dumping) – stosowany w okresach słabszego popytu, ma na celu stabilizację produkcji. Występuje okazjonalnie, gdy producent dysponujący nadwyżką zdolności wytwórczych lub zapasem dóbr, obniża cenę do poziomu, który pokrywa przynajmniej przeciętne koszty zmienne. Przyczyny powstania takiej nadwyżki mogą być różne i obejmują np. błędy w planowaniu czy zmianę gustów konsumentów. Może pojawić się również bez świadomej intencji firmy eksportującej, która podejmie decyzję o wielkości produkcji, zanim będzie znany popyt lub zmienią się kursy walutowe. Może też wynikać z braku doświadczenia w ustalaniu cen na nowe produkty.

• agresywny (predatory dumping) – polega na celowo utrzymywanej sprzedaży danego dobra na rynku zagranicznym poniżej ceny krajowej lub kosztów wytworzenia. Motywem działania przedsiębiorstwa jest chęć uzyskania pozycji monopolistycznej, która w przyszłości pozwoli na podniesienie cen do poziomu zawierającego element renty monopolowej. Stosując dyskryminację cenową, eksporter podejmuje próbę wyeliminowania innych firm obecnych na rynku zagranicznym. Jest stosowany tymczasowo, do momentu ograniczenia lub zniszczenia konkurencji w kraju importera.

• trwały (persistent dumping) – jest przykładem polityki cenowej realizowanej systematycznie przez producentów, którzy dysponują zakresem władzy monopolistycznej. Posiadają oni możliwość dyferencjacji cen krajowych i zagranicznych. Warunkiem skuteczności takiej taktyki jest pozycja monopolistyczna na rynku wewnętrznym, co pozwala na utrzymanie przez długi czas wysokiej ceny. Silna pozycja przedsiębiorstw w kraju wynika z utrzymywania protekcyjnej polityki gospodarczej, opierającej się m. in. na subwencjach, promocji eksportu, zwolnieniach podatkowych lub finansowaniu badań naukowych.

Stosowanie dumpingu w praktyce nie jest zjawiskiem sporadycznym. Rynki, zarówno krajów rozwiniętych jak i rozwijających się, działają w warunkach konkurencji niedoskonałej, między czystym monopolem a czystą konkurencją, co wymusza dostosowywanie strategii sprzedaży do okoliczności panujących w otoczeniu. Z tego powodu niektóre przedsiębiorstwa uciekają się do dumpingu jako formy rywalizacji z zagranicznym konkurentem, która choć traktowana w kategoriach „nieuczciwości”, często przynosi znaczne korzyści.

Przyczyny stosowania dumpingu:

• Chęć wyeliminowania konkurencji i zdobycie pozycji dominującej na zagranicznym rynku

• Chęć penetracji zagranicznego rynku, do którego dostęp jest ograniczony wskutek stosowania wysokich barier celnych lub innych przeszkód pozataryfowych

• Zachęcenie do wypróbowania dobra i pobudzenia jego szybkiej akceptacji

• Chęć utrzymania dotychczasowych rynków zbytu

• Posiadanie znacznej nadwyżki produkcyjnej, której sprzedaż na rodzimym rynku nie jest możliwa.

„Antykonkurencyjność” dumpingu w rzeczywistości jest problemem bardzo dyskusyjnym.

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, czy powinno się mu przeciwstawiać.

Polityka antydumpingowa (antidumping policy) jest celowym działaniem państwa skierowanym przeciwko sprzedaży tego samego produktu na rynku zagranicznym po cenie niższej niż w kraju eksportu. Realizacja tych zamierzeń następuje przy wykorzystaniu przepisów antydumpingowych, będących legalnym instrumentem służącym zwalczaniu nieuczciwych praktyk handlowych.

Każdy kraj może samodzielnie formułować zasady postępowania antydumpingowego, które muszą być zgodne z postanowieniami Porozumienia o stosowaniu artykułu VI GATT 1994, wynegocjowanego w trakcie Rundy Urugwajskiej.

Postępowanie antydumpingowe uważa się za jeden z instrumentów protekcji uwarunkowanej (contingent protection), której głównym celem jest ochrona przed importem powodującym zniekształcenia warunków konkurencji. Zastosowanie środków protekcji uwarunkowanej zależy od zaistnienia określonych czynników, m.in. wystąpienia szkody lub istotnego jej zagrożenia oraz związku przyczynowo-skutkowego między szkodą a importem.

Oprócz postępowania antydumpingowego, do innych instrumentów protekcji uwarunkowanej można zaliczyć: środki przeciwdziałające szkodliwym skutkom subsydiowanego lub nadmiernego importu.

Instrumenty polityki antydumpingowej

Stosowanie polityki antydumpingowej racjonalne ekonomicznie???

Środki antydumpingowe traktowane są jako bariera pozataryfowa

Środki antydumpingowe umożliwiają protekcję selektywną, skierowaną przeciwko importowi ze ściśle określonych krajów i zorientowaną na konkretną grupę produktów lub nawet na pojedynczy produkt. W porównaniu z tradycyjnymi instrumentami ochrony rynku są bardziej elastyczne.

Motywy wszczynania postępowań antydumpingowych (badanie Prusa i Skeath) – autorzy (opierając na analizie przeprowadzonych w latach 1980-1998 dochodzeniach antydumpingowych na świecie) wyróżniają dwa główne cele stosowania przepisów antydumpingowych: „ekonomiczny” („economic”) i „strategiczny” („strategic”). Dochodzenie wszczynane wobec największych zagranicznych dostawców lub przeciwko tym spośród nich, których eksport charakteryzuje się nagłymi przyrostami wielkości, traktuje się jako działanie wynikające z motywów ekonomicznych. Natomiast wśród strategicznych celów stosowania przepisów antydumpingowych można wyróżnić motyw „klubowy” („club”) i „odwetowy” („retaliation”). Autorzy badania dowodzą, że postępowania są zazwyczaj inicjowane wobec przedsiębiorców z tych krajów, które wcześniej wykorzystywały przepisy antydumpingowe w stosunku do innych państw (tzw. motyw „klubowy”). „Odwet” polega zaś na stosowaniu antydumpingu przeciwko dostawcom z krajów, które wcześniej wszczynały dochodzenia wobec producentów z państw obecnie ich oskarżających.

Wszczynanie postępowań antydumpingowych zależy nie tylko od motywów ekonomicznych, ale także od swoistej strategicznej gry, której reguły przyjmuje wielu uczestników współczesnego rynku. Środki antydumpingowe stały się instrumentem, którego jedynym i nadrzędnym celem nie jest obrona przed zagranicznym przedsiębiorcą, pragnącym ustanowić monopol na zagranicznym rynku, lecz główne ich zadanie polega przede wszystkim na obronie przed bardziej efektywnymi konkurentami, których przewaga komparatywna staje się bardziej dotkliwa. Możliwość korzystania z przepisów antydumpingowych ułatwia firmom krajowym nadużywanie dominacji rynkowej i utrudnia konkurentom zagranicznym wejście na lokalny rynek. Argumentów za wszczynaniem postępowań antydumpingowych jest więc wiele, a praktyka pokazuje, że coraz częściej odbiegają one od tradycyjnego – przeciwdziałania dumpingowi agresywnemu.

Badanie Devaulta – zyski amerykańskich producentów z wprowadzenia ceł antydumpingowych w latach 1987-1992 w USA wahały się w przedziale od 90 do 375 mln USD, co stanowiło jedynie część strat, jakie konsumenci ponieśli z tytułu wprowadzenia środków ochronnych. Dolar zysku producentów „kosztował” konsumentów ponad trzy dolary.

Badanie Andersena – aby producenci mogli osiągnąć 1 USD zysku konsumenci tracą średnio około 8 USD. Analiza kosztów ekonomicznych stosowania polityki antydumpingowej wskazuje również na straty w dobrobycie.

Badanie Messerlin i Reed – zniesienie środków antydumpingowych zwiększyłoby dobrobyt Stanów Zjednoczonych o 1,6 mld USD. Badając 8 wybranych przypadków nałożenia ceł, stwierdzają, iż ocalenie jednego miejsca pracy w przemyśle chronionym kosztuje rocznie budżet około 49 tys. USD.

Badanie Gallaway, Blonigen i Flynn – stosowanie ceł antydumpingowych i antysubwencyjnych zmniejszyło dobrobyt Stanów Zjednoczonych o 3,95 mld USD w 1993 r.

Wnioski:

1. Przedsiębiorstwa uciekają się do dumpingu jako formy rywalizacji z zagranicznym konkurentem wówczas, gdy posiadają znaczną nadwyżkę produkcyjną, nadmiar zdolności wytwórczej, ich celem jest uzyskanie korzyści skali wytwarzania lub są beneficjentami prowadzonej przez państwo polityki proeksportowej. Większość z tych działań ma charakter krótkookresowy i przyczynia się najczęściej do pobudzenia konkurencji w danym regionie, a nie do jej ograniczania.

2. Zwalczanie praktyk dumpingowych, które nie stanowią wyraźnego zagrożenia „zbudowania” przez zagranicznego eksportera siły dominującej prowadzi jedynie do umocnienia pozycji przedsiębiorców lokalnych, którzy domagają się protekcji.

3. Nie dumping ale metody go zwalczające powodują zakłócenia na rynku i stanowią praktyki antykonkurencyjne.

4. Antydumping utrudnia międzynarodową konkurencję oraz może prowadzić do niewłaściwej alokacji światowych zasobów.

5. Procedury antydumpingowe mogą ułatwiać zawieranie porozumień między lokalnymi przedsiębiorstwami i zagranicznymi eksporterami.

6. Motywacje pozaekonomiczne (np. naciski grup lobbistycznych) mają duże znaczenie przy podejmowaniu decyzji o wprowadzeniu środków antydumpingowych.

7. Krajowi producenci dóbr konkurujących z importem nie zawsze uzyskują korzyści na skutek nałożenia sankcji antydumpingowych.

8. Cła antydumpingowe są kosztownym narzędziem ochrony producentów krajowych.

„Antydumping to najzwyklejszy protekcjonizm opakowany w ten sposób, aby wyglądał jak coś zupełnie odmiennego. Nazywając dumping nieuczciwym, czyni się domniemanie, że antydumping jest uczciwy, zatem jest czymś dobrym. To dobry marketing, lecz kiepska ekonomia”. Stosowanie polityki antydumpingowej mimo, że nie jest racjonalne ekonomicznie, stanowi skuteczne narzędzie ochrony rynku przed konkurencją zagraniczną.

Przepisy antydumpingowe Wspólnoty Europejskiej

Dumping zachodzi wtedy, gdy towar jest sprzedawany za granicę po cenie niższej od tzw. wartości normalnej (normal value). Pod tym pojęciem najczęściej rozumiana jest cena, po której eksportowany towar sprzedawany jest na rynku wewnętrznym w kraju eksportera.

Cena eksportowa to cena, która jest zapłacona lub należna za produkt dostarczony z kraju eksportującego.

Marża dumpingu jest różnicą między wartością normalną a ceną eksportową.

Przepisy antydumpingowe wymagają, aby przed wprowadzeniem środka antydumpingowego zostały spełnione cztery warunki:

1. wyraźne określenie, że wystąpił dumping

2. wyraźne określenie, że wystąpiła szkoda

3. istnienie związku przyczynowo-skutkowego miedzy dumpingiem a szkodą

4. naruszenie Interesu Wspólnoty.

Występują trzy rodzaje pojmowania szkody:

• rzeczywista szkoda, gdy przemysł WE odczuwa wyraźne problemy,

• groźba istnienia rzeczywistej szkody – pomimo, że nie występuje szkoda po stronie przemysłu WE, to występuje takie zagrożenie,

• istotne opóźnienie w powstaniu przemysłu – dany przemysł nie występuje we WE, a jego powstanie jest niemożliwe z uwagi na import po cenach dumpingowych.

Pod pojęciem Interes Wspólnoty (Community Intrest) rozumiemy trzy kwestie:

• wpływ cła antydumpingowego na interesy konkurencyjnych producentów,

• wpływ środka antydumpingowego na sytuację tych producentów, którzy wykorzystują dany produkt do swojej działalności,

• wpływ środka antydumpingowego na interesy konsumentów.

Etapy postępowania	Procedura	Ramy czasowe
Skarga	Przemysł WE przedstawia KE materiał dowodowy składając wniosek o wszczęcie postępowania	KE ma 45 dni na podjęcie decyzji o wszczęciu postępowania
Wszczęcie	Komisja wszczyna postępowanie wobec jednego lub więcej krajów	Komisja może nałożyć cła tymczasowe jeśli upłynęło co najmniej 60 dni od daty wszczęcia postępowania i nie więcej niż 9 miesięcy Eksporter ma 30 dni na wypełnienie kwestionariusza
	Każdy eksporter musi dostarczyć wymagane informacje w formie wypełnionego kwestionariusza
	Przedstawiciele KE odwiedzają zakłady eksporterów w celu weryfikacji informacji
Cła tymczasowe	Są nakładane, jeśli KE wstępnie ustaliła istnienie dumpingu i szkody	Obowiązują 6 lub 9 miesięcy
Zobowiązania cenowe	Są składane przez eksportera. Dotyczą sprzedaży produktów po cenie nie niższej od ceny minimalnej	Pozostają w mocy 5 lat. Można je złożyć w trakcie trwania postępowania, ale przez propozycją ceł ostatecznych
Cła ostateczne	Zostają wprowadzone w przypadku potwierdzenia dumpingu i szkody	Obowiązują 5 lat

Aktywność antydumpingowa WE

Aktywność antydumpingowa WE wobec Polski po 1992 roku

Zainicjowane w latach 1992-2004 (kwiecień) postępowania dotyczyły produktów w następujących sekcji towarowych:

• metale nieszlachetne i wyroby z metali nieszlachetnych – 5 dochodzeń pierwotnych (surówka żelaza, cynk, liny i drut stalowy, rury z żelaza i stali, blachy i taśmy ze stali krzemowej) oraz 5 rewizyjnych (surówka żelaza (1996, 2002), rury stalowe bez szwu, liny i druty stalowe, żelazokrzem);

• produkty mineralne i produkty przemysłu chemicznego – 4 dochodzenia pierwotne (nawóz UAN, cement portlandzki, saletra amonowa, mocznik) oraz 1 rewizyjne (nawóz UAN);

• wyroby z drewna – 2 dochodzenia pierwotne (palety drewniane, płyty pilśniowe);

• wyroby włókiennicze – 1 dochodzenie pierwotne (sznurek polipropylenowy).

Aktywność antydumpingowa Polski

Ustawa z dn. 24.08.2001 r. o ochronie przed przywozem na polski obszar celny towarów po cenach dumpingowych (Dz. U. nr 123 poz. 1352 z dn. 25.10.2001 r. wraz z późn. zm. – Dz. U. nr 41 poz. 365 z dn. 19.04.2002 r. , Dz. U. nr 125 poz. 1063 z dn. 06.08.2002 r.). Do marca 1999 r. trzykrotnie wszczynano postępowania antydumpingowe, w tym dwa razy wobec produktów, które w rzeczywistości okazały się subwencjonowane. W późniejszym okresie producenci częściej korzystali z przepisów antydumpingowych, choć zainteresowanie inicjowaniem dochodzeń nadal nie było wysokie. W latach 1999-2004 (kwiecień) wszczęto 9 postępowań. Nałożeniem środków ostatecznych zakończono dochodzenia przeciwko 5 krajom, wobec importu z jednego kraju przyjęto zobowiązanie cenowe, a 1 postępowanie umorzono.

Normy techniczne i sanitarne – w ostatnich latach zaczęto zwracać baczniejszą uwagę na przeszkody w handlu wynikające ze stosowania norm (standardów) technicznych, sanitarnych, bezpieczeństwa produktów, weterynaryjnych, ekologicznych, a nawet na wymagania dotyczące etykietowania i pakowania towarów.

Różnice w normach i przepisach technicznych – w różnych krajach są różne podejścia ustawodawców do pewnych rzeczy. Stąd biorą się te różnice. Różnice mogą mieć też kontekst historycznych. Tego typu normy są suwerenną decyzją państwa, wymogom tym muszą dostosować się producenci krajowi i zagraniczni. Często kraje przejmują od siebie normy żeby móc swobodnie eksportować. Aby uniknąć przeszkód kraje przyjmują też standardy międzynrodowe (np. ISO)

Bariery techniczne obejmują zróżnicowane normy, standardy techniczne, procedury badania i certyfikacji.

Normy techniczne są prawnie wiążące i przyjmowane z myślą o zapewnieniu ochrony zdrowia, bezpieczeństwa, środowiska naturalnego i interesu publicznego.

Standardy są projektowane przez prywatne instytucje normalizacyjne i mają charakter dobrowolny. Określane są zazwyczaj przez instytucje branżowe lub pozarządowe. Standardy definiuje się jako dokumenty „przyjęte na zasadzie konsensusu i zatwierdzone przez uznaną organizację, dostarczające do powszechnego i wielokrotnego użycia reguł, wskazówek lub charakterystyk działań lub ich wyników, zmierzających do uzyskania optymalnego stopnia uporządkowania w danym kontekście” (ISO GUIDE 1991).

Rodzaje standardów:

• standardy jakościowe - umożliwiają użytkownikowi przekonanie się, że produkt spełnia jego wymagania,

• standardy kompatybilnościowe - zapewniają prawidłowe funkcjonowanie układów złożonych z kilku urządzeń (np. drukarka i komputer),

• standardy, które ograniczają liczbę odmian danego produktu, przyjmowane z myślą o wyeliminowaniu zbędnego i często pozornego zróżnicowania wyrobów,

• standardy projektowe, zawierające wymagania odnośnie cech fizycznych produktu,

• standardy użytkowe, dotyczące możliwych zastosowań wyrobu.

Procedury testowania i certyfikacji służą potwierdzaniu zgodności wyrobów z wymaganiami zapisanymi w normach i standardach technicznych. Są one barierą wtedy, gdy kraj importera wymaga dodatkowych badań, niezależnie od przeprowadzonych w kraju eksportera. Są określane także mianem procedur oceny zgodności.

Problemem z punktu widzenia międzynarodowej wymiany towarowej nie jest sam fakt istnienia regulacji technicznych - trudno bowiem odmówić krajom możliwości ich stosowania, gdy w grę wchodzą tak szczytne motywy, jak zapewnienie bezpieczeństwa użytkowania wyrobów lub ochrona zdrowia konsumentów, lecz to, co podkreślono w definicji: fakt, że są one zróżnicowane i nierzadko wykorzystywane w celu ochrony rynku przed produktami pochodzącymi z państw, w których obowiązują inne wymagania.

Różnice w normach i przepisach technicznych – dla małego producenta czy eksportera wchodzącego na dany rynek sprostanie nawet stosunkowo prostym wymogom może być kłopotliwe. Przykłady: francuski likier, włoska norma produkcji makaronu, brytyjska wołowina, Reinheitsgebot z 1516 r., brytyjska czekolada, meksykańskie avocado, meksykańskie pomidory.

Normy techniczne i przepisy sanitarne często stają się czynnikiem utrudniającym swobodę wymiany międzynarodowej, a tym samym zmniejszającym korzyści płynące z handlu międzynarodowego. Pociągają one też za sobą koszty związane z utrzymywaniem przez importera aparatu kontroli przestrzegania tych norm przez eksporterów, jak również niejednokrotnie zbyteczne dostosowywanie się tego ostatniego do zagranicznych norm. Koszty te znajdują odbicie w wyższej cenie płaconej przez konsumentów za towary importowane lub ich krajowe substytuty.

Standardy to jeden z możliwych instrumentów, którymi firma lub grupa firm może zwiększyć koszty dla swych rywali.

WTO nie wymaga od swych członków posiadania norm produktów, nie opracowuje również i nie narzuca standardów.

„Porozumienie w sprawie barier technicznych w handlu” GATT z 1994 r. (Agreement on Technical Barriers to Trade - TBT) zmierza do zapewnienia, by obowiązkowe normy techniczne, dobrowolne standardy oraz testowanie i certyfikacja produktów nie stwarzały niepotrzebnych barier w handlu.

Zdając sobie sprawę z mankamentów normalizacji i standaryzacji na szczeblu międzynarodowym, w Porozumieniu TBT proponuje się alternatywne podejście do harmonizacji technicznej: zasadę ekwiwalentności, zapisaną w art. 2.7. Polega ona na uznaniu przez adherentów Porozumienia, że zróżnicowane normy i standardy techniczne w gruncie rzeczy chronią te same interesy. Środki są odmienne, cel pozostaje ten sam.

Ochrona interesów handlowych WE na rynkach krajów trzecich na przykładzie TBR

TBR – rozporządzenie w sprawie przeszkód w handlu. Zaliczamy do niestandardowych instrumentów protekcji uwarunkowanej.

Instrumenty protekcji uwarunkowanej:

• postępowania antydumpingowe

• postępowania antysubwencyjne

• postępowania przeciw nadmiernemu importowi

Umocowanie prawne polityki handlowej Wspólnoty Europejskiej stanowią artykuły 131-134 Traktatu ustanawiającego Wspólnotę Europejską, znowelizowanego przez Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht, Traktat Amsterdamski i Traktat Nicejski.

TBR jest instrumentem nowym, choć idea sięga połowy lat siedemdziesiątych XX wieku, a do jej rozwoju przyczyniło się ustawodawstwo Stanów Zjednoczonych w zakresie polityki handlowej.

Rada Unii Europejskiej przyjęła Rozporządzenie w sprawie przeszkód w handlu (TBR) w grudniu 1994 r., a weszło ono w życie z dniem 1 stycznia 1995 r.

TBR ma zapewniać egzekwowanie praw WE wynikających z międzynarodowych porozumień handlowych w sytuacji, gdy państwa spoza WE ustanawiają bądź utrzymują bariery handlowe.

Głównym celem TBR jest likwidacja barier lub negatywnych skutków w handlu.

Bariery - praktyki handlowe przyjęte lub utrzymywane przez państwo trzecie, w stosunku do których zasady handlu międzynarodowego (głównie przepisy ustanowione przez WTO) ustanawiają prawo do wszczęcia postępowania.

Negatywne skutki w handlu – skutki wyrządzone lub zagrażające przedsiębiorstwom ze WE na rynkach trzecich, które mają wpływ na sytuację gospodarczą WE lub jej regionu, lub też na konkretny sektor działalności gospodarczej.

Dublowanie kompetencji WTO???

• WTO ma dużo spraw na głowie, trwają one bardzo długo

• Procedury wszczynane przez UE nie maja elementu polityczności, rozstrzygane szybciej niż zrobiłoby to WTO.

TBR jest stosowane wobec skarg odnoszących się do handlu towarami, świadczenia usług transgranicznych (z wyjątkiem przemieszczania się ludności) oraz handlowych aspektów praw własności intelektualnej.

TBR przewiduje możliwość reagowania na niedozwolone praktyki w handlu, których następstwem może być bądź jest:

1. materialna szkoda odczuwana przez przemysł WE (w tym przypadku zmierza się do jej usunięcia)

2. powstanie negatywnych następstw dla wspólnotowych eksporterów na rynkach krajów trzecich (w tym przypadku celem jest usunięcie negatywnych skutków w handlu spowodowanych owymi przeszkodami).

Za przemysł Wspólnoty uważa się:

• producentów towarów (usług) identycznych, podobnych lub bezpośrednio konkurujących z towarami (usługami) będącymi przedmiotem przeszkody w handlu,

• konsumentów lub użytkowników towaru (usługi), będącego przedmiotem przeszkody w handlu;

• producentów towarów (usług), których produkcja stanowi znaczną część całkowitej produkcji WE tych towarów (usług), z wyjątkiem części producentów powiązanych z eksporterami lub importerami lub będących importerami dobra stanowiącego przedmiot bariery w handlu,

• producentów towarów (usług) zlokalizowanych w określonym regionie WE, jeśli ich całkowita produkcja stanowi znaczną część produkcji danego dobra (usługi) w krajach członkowskich pod warunkiem, że następstwa bariery w handlu są odczuwalne są w regionie WE, o którym mowa.

Skargę mogą zgłaszać przedsiębiorstwa wspólnotowe lub ich grupa pod warunkiem, że są one bezpośrednio zainteresowane produkcją towarów (usług) będących przedmiotem bariery w handlu. TBR jest jedynym instrumentem polityki handlowej, który daje pojedynczej firmie prawo do złożenia skargi.

Z uwagi na potrzeby eksporterów uruchomiono specjalną internetową bazę danych http://mkaccdb.eu.int/mkaccdb2/indexPubli.htm., w której można znaleźć informacje o barierach w handlu, warunkach handlowych panujących na zagranicznych rynkach, wysokościach stawek celnych dopuszczalnych przez WTO oraz przewodnik po dokumentach i formalnościach związanych z handlem międzynarodowym.

Poza tym uruchomiono również specjalny „rejestr skarg”, dzięki któremu wspólnotowi przedsiębiorcy lub ich stowarzyszenia mogą informować Komisję Europejską o przeszkodach, na jakie napotkali na rynkach krajów trzecich.

Eliminacji barier w handlu dokonuje się poprzez:

1. podjęcie negocjacji z krajem trzecim oskarżonym o stosowanie przeszkód w handlu,

2. skierowanie sprawy do rozpatrzenia zgodnie z procedurą rozstrzygania sporów WTO.

Art.12 ust 3 Rozporządzenia w sprawie przeszkód w handlu : środki odwetowe mogą przybrać np.:

• postać zawieszenia lub wycofania koncesji handlowych,

• podwyższenia stawek celnych

• wprowadzenia środków polityki handlowej, które w znaczący sposób zmienią warunki eksportu lub importu.

Wprowadzone sankcje mają być ustanawiane w sposób minimalizujący ich skutki dla regionów, które nie są bezpośrednio związane z przedmiotem skargi.

Strategia dostępu do rynku (Market Access Strategy) jest związana z realizacją wielostronnych i dwustronnych umów handlowych oraz z otwarciem rynków krajów trzecich.

„Działalność firm unijnych zależy od rozwijających się rynków za granicą, ponieważ napędza to wzrost gospodarczy i zatrudnienie we WE. Musimy zadbać o to, aby przedsiębiorstwa europejskie były w stanie uczciwie konkurować na tych rynkach. Ta strategia skupia się na koordynacji i zwiększeniu skuteczności działań Komisji, państw członkowskich i przedsiębiorstw tam, gdzie jest to najbardziej potrzebne - na naszych głównych rynkach działalności.”

	Nazwa przypadku	Natura problemu
Przypadki dotyczące barier w imporcie towarów	Argentyna - art. Tekstylne	podwójna kontrola przedwysyłkowa, certyfikaty pochodzenia, oznakowanie, wymogi dotyczące dokumentów celnych
	Argentyna - wyroby ze skór	zakaz eksportu, dyskryminacyjne opodatkowanie
	Brazylia - sorbitol i CMC	licencje importowe
	Brazylia - art. tekstylne	licencje importowe
	Brazylia - towary ze stali nierdzewnej	licencje importowe
	Brazylia - opony	zakaz eksportu, kary finansowe
	Chile - mieczniki	transport towarów
	Japonia - skóry	ograniczenia ilościowe, subsydia produkcji krajowej
	Kolumbia - samochody	dyskryminacyjne opodatkowanie
	Korea - kosmetyki	standardy
	Korea - farmaceutyki	dyskryminacyjne reguły ustalania cen refundacji, dyskryminacyjne dopuszczanie towaru do obrotu rynkowego
	Urugwaj - szkocka Whisky	dyskryminacyjne opodatkowanie, nadmierne obciążenia finansowe
	USA - art. tekstylne	reguły pochodzenia
	USA - musztardy	koncesje handlowe
	USA - Antidumping Act 1916	nadmierna ochrona rynku wewnętrznego
	USA - art. rolnicze	subsydia produkcji krajowej
Przypadki dotyczące stosowania subsydiów eksportowych	Brazylia - samoloty	subsydia eksportowe
	Korea - przemysł stoczniowy	subsydia eksportowe
Przypadki dotyczące naruszenia własności intelektualnej	Brazylia -Cognac	określenie pochodzenia, oznaczenia geograficzne
	Kanada - Bordeaux & Medoc	oznaczenia geograficzne
	Kanada - Prosciullo di Parma	oznaczenia geograficzne
	USA -nagrania muzyczne	prawa autorskie
	Tajlandia - piractwo nagrań muzycznych	piractwo nagrań
	Turcja - farmaceutyki	brak ochrony danych i wyłączności informacji, dyskryminacyjne reguły ustalania cen refundacji, dyskryminacyjne dopuszczanie towaru do obrotu rynkowego

Od 1.01 1995 do 31.12.2008 r. na mocy TBR podjętych zostało 25 postępowań w tym:

• 16 wobec przeszkód w handlu stosowanych przez kraje trzecie w odniesieniu do importu towarów

• 7 dotyczyło naruszenia praw własności intelektualnej i handlowej

• 2 dotyczyły stosowania przez kraj trzeci subsydiów eksportowych.

1. TBR jest instrumentem, który spełnia swój zasadniczy cel, jakim jest wsparcie wspólnotowych podmiotów utrzymujących relacje handlowe z krajami trzecimi.

2. TBR jest skutecznym narzędziem do pokonywania barier dostępu do rynków trzecich oraz eliminowania praktyk niezgodnych z przyjętymi zasadami handlu międzynarodowego.

3. Dochodzenia podejmowane na mocy TBR nie zawsze doprowadzały do zadowalających rezultatów, co było przede wszystkim efektem braku współpracy ze strony oskarżanych państw trzecich.

4. TBR daje Wspólnocie prawo do interweniowania na rynkach krajów trzecich, co może zostać uznane za naruszanie kompetencji ustawodawczych partnerów handlowych.

Do końca 2008 r. z Rozporządzenia korzystano 25 razy, z czego najwięcej postępowań prowadzono w latach 1997-1999 (dochodzeniem objęto 14 spraw). W pozostałych latach występowano średnio z jednym lub dwoma wnioskami o rozpatrzenie skargi.

Niewielkie zainteresowanie wykorzystaniem TBR wynika:

1. z przekonania części krajów WE (np. Niemcy), że TBR tylko z pozoru jest instrumentem broniącym zasad handlu światowego i przyczyniającym się tym samym do skuteczniejszej jego liberalizacji. W praktyce stanowi on bowiem kolejną barierę w handlu i należy z niego korzystać ostrożnie.

2. z samej procedury dochodzenia, która jest złożona i wieloetapowa, a samo wypełnienie wniosku nastręcza poważne trudności,

3. z braku pewności, czy szczegółowe informacje handlowe na temat firmy, które zobowiązane są przekazać podmioty wspólnotowe we wniosku o wszczęcie postępowania nie zostaną w przyszłości przekazane np. do Dyrekcji Generalnej ds. Konkurencji z zamiarem ich wykorzystania do rozpoczęcia dochodzenia przeciwko nim (np. o naruszenie art. 81, 82 czy 86 TWE).

4. z biurokracji Komisji i opieszałości w kontaktach z krajami trzecimi.

Komisja Europejska wskazuje na „korzyści płynące z bardziej regularnych trójstronnych dyskusji pomiędzy Komisją, przedsiębiorstwami WE oraz państwami członkowskimi” i proponuje „stworzenie specjalistycznego forum, na którym mogłyby się spotykać państwa członkowskie/służby Komisji/przedsiębiorstwa, które ewentualnie mogłoby być powiązane ze spotkaniami Komitetu Doradczego ds. dostępu do rynku”.

Instrumenty wspierania eksportu w Polsce

Promocja gospodarcza obejmuje przede wszystkim :

• promocję eksportu (wsparcie promocyjno-informacyjne eksportu)

• promocję napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych

• promocję bezpośrednich inwestycji zagranicznych realizowanych przez przedsiębiorstwa krajowe

W Polsce promocja eksportu zapoczątkowana została w 1991 roku , poprzez wydzielenie w budżecie środków na „fundusz promocji”, które służyły sfinansowaniu instrumentów promocji gospodarczej realizowanych przez Ministerstwo Współpracy Gospodarczej z Zagranicą.

Najważniejsze programy rządowe dotyczące polityki proeksportowej:

• „Założenia polityki proeksportowej” (1993),

• „Kierunki działań dla pobudzenia eksportu” (1997),

• „Ocena sytuacji i propozycje działań dla polepszenia sytuacji w handlu zagranicznym Polski” (1999),

• „Program promocji gospodarczej Polski do roku 2005” (2003),

• „Założenia do strategii promocji gospodarki polskiej 2007-2015” (2007)

Analizując rozwój instrumentów wsparcia wskazać można na dwa wyraźne trendy:

• Wypieranie klasycznych instrumentów wsparcia przez programy finansowane ze środków UE

• Decentralizację promocji eksportu.

Instytucje promujące eksport

1. Ministerstwo Gospodarki – dysponuje najszerszym instrumentarium wsparcia eksportu, nadzoruje prace dwóch agencji oraz posiada sieć placówek zagranicznych (WPHiI przy Ambasadach). W ramach Programu Operacyjnego Innowacyjna Gospodarka, realizuje działanie 6.5 „Promocja polskiej gospodarki”, które obejmuje:

• kompleksowe branżowe programy promocji

• usługi doradcze dla przedsiębiorców oraz instytucji współpracujących

• interaktywny portal dla przedsiębiorców (scalający istniejące obecnie portal www.exporter.gov.pl oraz www.polska.trade.gov.pl),

• programy promocji ogólne.

1. Polska Agencja Rozwoju Przedsiębiorczości (PARP) – celem Agencji jest udział w realizacji programów rozwoju gospodarki, również w zakresie wspierania rozwoju eksportu. Aktualnie Agencja: W ramach prowadzonego ośrodka informacyjnego Enterprise Europe Network, świadczy usługi informacyjne dla przedsiębiorców, seminaria, konferencje, opracowuje i dystrybuuje oferty współpracy polskich firm. Oferuje możliwość korzystania z Bazy Kooperacyjnej Komisji Europejskiej (Business Cooperation Database). Prowadzi międzynarodowa współpracę instytucjonalną, która opiera się na porozumieniach zawieranych z zagranicznymi agencjami działającymi na rzecz rozwoju przedsiębiorczości. Realizuje instrument jakim jest wsparcie przedsiębiorców w ramach działania 6.1 PO IG „Paszport do eksportu”.

2. Wydziały Promocji Handlu i Inwestycji (WPHiI)

3. Wydziały Ekonomiczne Ambasad i Konsulatów Generalnych RP

4. Instytut Badań Rynku, Konsumpcji i Koniunktur – realizuje przede wszystkim zadania o charakterze wsparcia informacyjnego:

• Od 1992 wydawany jest, w kilku językach, informator Polska Twój Partner Gospodarczy, adresowany do przedsiębiorstw zagranicznych,

• W strukturze IBRKK funkcjonuje Centrum Informacji Rynkowej Handlu Zagranicznego,

• Instytut wspiera portal internetowy www.trade.gov.pl,

• Instytut prowadzi portal internetowy www.handel.ue.pl.

1. Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi

2. Administracja samorządowa – zakres wsparcia różni się w zależności od województwa, generalnie przedsiębiorcy mogą ubiegać się o współfinansowanie np. kosztów udziału w międzynarodowych imprezach targowych i wystawienniczych oraz misjach gospodarczych. Planowane jest uruchomienie sieci Centrów Obsługi Inwestorów i Eksporterów, finansowanej ze środków europejskich w ramach programu PO IG działanie 6.2.1 „Wsparcie dla sieci obsługi inwestorów i eksporterów”. Centra ulokowane zostaną na poziomie Urzędów Marszałkowskich i pełnić mają funkcje doradcze i informacyjne w zakresie prowadzenia działalności eksportowej i inwestycyjnej.

3. Polska Agencja Informacji i Inwestycji Zagranicznych

Ocena skuteczności polityki proeksportowej

Analiza SWOT

1. Mocne strony

• Utrwalona pozycja polskich eksporterów na jednolitym rynku europejskim.

• Intensywne wzmacnianie powiązań handlowych z krajami WNP.

• Wysoki udział w eksporcie towarów przetworzonych o średnim poziomie zaawansowania technologicznego.

• Duży potencjał zorientowanych proeksportowo firm z kapitałem zagranicznym.

• Rozbudowane instrumentarium finansowego i promocyjnego wspierania eksportu, zbliżone do standardu obowiązującego w innych krajach.

• Możliwość wykorzystania środków unijnych do współfinansowania promocyjnego wsparcia eksportu oraz działań na rzecz poprawy międzynarodowej konkurencyjności przedsiębiorstw.

• Aktywność polskich eksporterów: elastyczność działania, ofensywność, zdolność do wyszukiwania nisz rynkowych.

• Zorganizowane środowisko eksporterów.

1. Słabe strony

• Niezadowalający stopień internacjonalizacji gospodarki Polski

• Niska skłonność do eksportu firm z kapitałem wyłącznie polskim, w tym zwłaszcza z sektora MSP.

• Znaczne osłabienie wzrostu eksportu w latach 2007-2010.

• Spadek opłacalności eksportu w wyniku aprecjacji złotego, rosnących wynagrodzeń oraz silnego wzrostu cen paliw i surowców.

• Niski udział krajów pozaeuropejskich, w tym najbardziej dynamicznych rynków krajów nowouprzemysłowionych w polskim eksporcie.

• Niski udział w eksporcie wyrobów wysokiej techniki.

• Ograniczenie polityki proeksportowej do wykorzystania bezpośrednich instrumentów wsparcia finansowego i promocyjnego, brak współdziałania między resortami i instytucjami, od których zależy rozwój eksportu, kierowanie się własnymi celami i priorytetami, nierzadko sprzecznymi z potrzebami rozwoju eksportu.

• Niski stopień wykorzystania większości finansowych i promocyjnych instrumentów wspierania eksportu.

• Słaba ocena skuteczności wsparcia promocyjnego.

• Słabości struktury organizacyjnej wspierania eksportu: rozproszenie systemu, brak jednostki koordynującej oraz ośrodków zapewniających eksporterom kompleksową obsługę i pełny dostęp do oferowanych w ramach systemu instrumentów wsparcia.

• Słabość powiązań między sferą B+R i sektorem przedsiębiorstw oraz niska innowacyjność, utrudniające poprawę międzynarodowej konkurencyjności oferty eksportowej.

• Niekorzystne warunki prowadzenia działalności gospodarczej w Polsce, zwłaszcza w zakresie rozpoczynania działalności, uzyskiwania pozwoleń budowlanych i regulowania należności podatkowych.

1. Szanse

• Szybkie przezwyciężenie kryzysu na rynkach finansowych i poprawa klimatu koniunkturalnego w gospodarce światowej.

• Stworzenie zwartego systemu polityki proeksportowej państwa.

• Usprawnienie struktury organizacyjnej bezpośredniego wspierania eksportu, rozbudowa instrumentarium wsparcia, powszechniejsze i bardziej efektywne wykorzystanie instrumentów finansowych i promocyjnych.

• Zwiększenie nakładów na promocję eksportu przy wykorzystaniu funduszy unijnych.

• Ekspansja eksportowa na dynamiczne rynki krajów pozaeuropejskich, m.in. dzięki zasadniczej rozbudowie potencjału kadrowego i finansowego zlokalizowanych tam polskich placówek dyplomatyczno-handlowych.

• Zwiększenie skłonności do eksportu firm z kapitałem wyłącznie polskim.

• Utrzymanie wysokiego poziomu napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski, w tym przez zwiększenie napływu kapitału zagranicznego z krajów pozaunijnych; wzrost inwestycji bezpośrednich polskich przedsiębiorstw za granicą.

• Zwiększenie nakładów na sferę badawczo-rozwojową, ukierunkowanie prac badawczych na potrzeby gospodarki, nasilenie współpracy między sferą B+R i przedsiębiorstwami.

• Stała poprawa międzynarodowej konkurencyjności polskiej oferty eksportowej.

• Zasadniczy wzrost udziału wyrobów wysokiej techniki w polskim eksporcie.

• Wypracowanie rozpoznawalnych w świecie marek polskich, szczególnie w grupie wyrobów o wysokim poziomie zaawansowania technologicznego.

• Uproszczenie systemu regulacji gospodarczych w Polsce, zwiększenie sprawności funkcjonowania administracji publicznej i wymiaru sprawiedliwości.

• Wejście do euro

1. Zagrożenia

• Wejście gospodarki światowej i europejskiej w fazę długotrwałego osłabienia wzrostu, lokalnych kryzysów, napięć w międzynarodowych stosunkach gospodarczych i narastającej niepewności.

• Załamanie napływu bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski.

• Pogłębiający się dualizm polskiej gospodarki, narastanie dysproporcji w efektywności firm z kapitałem zagranicznym i kapitałem wyłącznie polskim, malejąca skłonność tych ostatnich do eksportu.

• Utrzymująca się niesprawność polityki proeksportowej: brak nowych rozwiązań organizacyjnych, narastająca atomizacja systemu wspierania eksportu, niewielka popularność instrumentów wsparcia finansowego i promocyjnego oraz ich niska skuteczność.

• Petryfikacja europocentrycznej orientacji polskiego eksportu i narastający deficyt w obrotach z krajami zamorskimi.

• Ocena skuteczności polityki proeksportowej

• Dalsza stagnacja sfery B+R i utrzymująca się słabość jej powiązań z sektorem przedsiębiorstw oraz brak zasadniczej poprawy innowacyjności polskich przedsiębiorstw, a w konsekwencji pogarszająca się konkurencyjność oferty eksportowej, niski nadal udział wyrobów wysokiej techniki w eksporcie oraz ciągły brak rozpoznawalnych w świecie polskich marek.

• Brak znaczących efektów działań na rzecz poprawy otoczenia biznesowego w Polsce.

• Niepowodzenie planu szybkiego wejścia do strefy euro, zwłaszcza przy tendencji do aprecjacji złotego.