PROGRAM NAPRAWCZY DLA DZIECI Z TRUDNOŚCIAMI W CZYTANIU I PISANIU
Przygotowanie dziecka do rozpoczęcia nauki czytania i pisania jest odpowiedzialnym zadaniem dla nauczyciela.
Czytanie i pisanie to proces złożony. W odróżnieniu od rozwoju mowy, który przebiega w sposób naturalny, często nieuświadomiony, tych umiejętności dziecko musi się nauczyć w sposób świadomy, kontrolowany pod kierunkiem osoby umiejącej czytać, która wskaże dziecku , jak ma to robić.
Każde dziecko rozwija się w indywidualnym tempie, czytania i pisania także uczy się w ten sposób. Wiele dzieci mimo pozytywnego nastawienia do nauki już na samym początku nauki czytania i pisania może mieć trudności z opanowaniem tych umiejętności. Podłoże tych trudności bywa różne, może być uwarunkowane biologicznie, ale też środowiskowo.
Profilaktyka i terapia, już w fazie poprzedzającej rozpoczęcie nauki czytania i pisania oraz w trakcie jej trwania, ma swoje uzasadnienie psychologiczne i metodyczne. Stymuluje i koryguje rozwój funkcji i czynności przygotowujących rozwój specyficznych czynności czytania i pisania oraz zapobiega trudnościom dziecka lub je osłabia.
Umiejętność czytania i pisania ściśle wiąże się ze sprawnym funkcjonowaniem:
analizatora wzrokowego,
analizatora słuchowego,
analizatora kinestetyczno - ruchowego,
aparatu artykulacyjnego,
czynności manualnych
W każdej grupie "zerowej"znajdują się dzieci, które nie potrafią wykonywać dobrze zadań związanych z czytaniem i pisaniem na poziomie elementarnym bądź wykonują je ze znacznie większym nakładem wysiłku niż pozostali rówieśnicy.
Bardzo często przyczyną tych trudności są zaburzenia percepcji słuchowej, wzrokowej, orientacji przestrzennej, czy też koordynacji wzrokowo- ruchowej.
Najczęstsze objawy trudności w początkowej nauce czytania obserwowane u dzieci to:
błędne rozpoznawanie i różnicowanie liter podobnych do siebie kształtem, np.
m - w- n, p- b- d- g, samogłosek: a, o, u, i,
trudności z analizą dźwiękową słowa i synteza słyszanych głosek,
błędne różnicowanie głosek o podobnym brzmieniu: p -b, t -d, w- f
lub zespołów głosek: ą - om, ę- em,
trudności w słuchowym i wzrokowym rozróżnianiu i różnicowaniu zmiękczeń.
Pierwsze sygnały o tym, że dziecko może napotkać na trudności w opanowywaniu umiejętności czytania pojawiają się bardzo wcześnie. Objawy, na które trzeba zwrócić uwagę to:
trudności w porównywaniu przedmiotów, w znajdowaniu różnic i podobieństw na obrazkach,
trudności w zapamiętywaniu kształtów figur geometrycznych i ich poprawnym odtwarzaniu graficznym,
niezgrabność ruchów zarówno dużych jak i małych / precyzja ruchów dłoni i palców, duże napięcie mięśni /
słaba orientacja w schemacie własnego ciała, trudność w odróżnianiu prawej i lewej strony,
trudności w orientacji przestrzennej, nieznajomość lub mylenie określeń kierunków: góra- dół, z tyłu- z przodu...
niechęć do uczenia się wierszyków, piosenek,
słaba pamięć, krótkotrwała i odroczona: słuchowa, wzrokowa ,ruchowa,
wadliwa wymowa,
słabe różnicowanie dźwięków z otoczenia
trudności w zapamiętywaniu sekwencji ruchów, kolejności i następstwa: np.: dni tygodnia, pór roku, znaków graficznych
W miarę wczesne podejmowanie oddziaływań stymulujących funkcje psychiczne, warunkujące opanowanie umiejętności czytania i pisania ma znaczenie profilaktyczne.
Poniżej przedstawiam rodzaje zadań, /wraz z załącznikami - przykłady konkretnych ćwiczeń/, które można wykorzystać w pracy z dziećmi przejawiającymi trudności w czytaniu i pisaniu:
Ćwiczenia ukierunkowane na usprawnianie analizatora słuchowego:
Słuchowe odróżnianie różnych odgłosów/ stuknięcia, dźwięki.../
Powtarzanie usłyszanych rytmów - kontynuacja
Uczenie krótkich wyliczanek, pór roku, dni tygodnia, miesięcy
Tworzenie rymów do podanych wyrazów / słuchowe wyodrębnianie wyrazów rymujących się /
Liczenie sylab w słowach
Tworzenie słów rozpoczynających się od podanej głoski
Tworzenie słów z podaną głoską na końcu
Tworzenie słów zawierających głoskę : na początku, w środku lub na końcu słowa
Tworzenie słów rozpoczynających się od podanej sylaby .itd.
Tworzenie słów z podaną sylabą na końcu
Tworzenie słów zawierających podaną sylabę : na początku, w środku lub na końcu słowa
Określenie położenia danej głoski w słowie / jaki dźwięk słyszymy np. po a, jaki przed lw wyrazie: mleko
Tworzenie par słów różniących się tylko jedną głoską np. lis - las...
Budowanie ciągów słownych według głosek np.: jabłko - oset - teatr...
Tworzenie nowych słów poprzez dodanie głoski np.: to - tor, oto, kto...
Tworzenie nowych słów poprzez dodanie sylaby np: ga- gama, noga
Ćwiczenia ukierunkowane na usprawnianie analizatora wzrokowego i ruchowego
Ćwiczenia na materiale nieliterowym/ trening niespecyficzny /
/ ANEKSY: 1- 12/
Odtwarzanie elementów w układzie liniowym różniących się kształtem, wielkością/ różnego rodzaju szlaczki
Dorysowywanie drugiej części elementu tworząc symetryczny układ
Łączenie ze sobą takich par figur przebywających w analogicznym położeniu
Labirynty
Rozpoznawanie obrazków i wzorów geometrycznych - wyszukiwanie spośród kilku powtórzenia wzorca
Uzupełnianie konturów i wypełnianie ich / rysunki do kolorowania /
Rysowanie kształtów wzorów po śladzie kropkowym
odtwarzanie podanych obrazów graficznych / pod wzorem /
Wyszukiwanie takich samych obrazków, znaków do siebie podobnych w układzie szeregowym
Wyodrębnianie figur geometrycznych ze struktury całości
Zagadki obrazkowe typu: jaki znak powstanie, gdy w koło wrysujesz kwadrat?
Szyfrogramy
Ćwiczenia na materiale literowym / trening specyficzny/
/ ANEKSY: 1- 8/
Obrysowywanie kolorowymi kredkami poszczególnych liter
Przepisywanie rzędów liter wg podanej kolejności
Wpisywanie w puste kratki liter wg wzoru, uwzględniając kierunek ich pisania
Rozpoznawanie takich samych sylab, wyrazów w dwóch ramkach
Doprowadzanie liter tworzących nazwę przedmiotu na właściwe miejsce
Kolorowanie jednakowym kolorem kwadratów z pierwszego i drugiego rzędu, z których można utworzyć wyraz, głośne czytanie powstałych wyrazów
/ wersja trudniejsza: uzupełnianie kwadratów wyrazami przez siebie wymyślonymi/
Tworzenie 3- literowych wyrazów przez dodanie właściwej litery i wpisanie utworzonego wyrazu na kresce
Znajdowanie w grupie wyrazów - wyrazu wzorcowego
Ćwiczenia ukierunkowane na usprawnianie elementarnych umiejętności czytania:/ ANEKSY: 1- 13/
Czytanie:
Sylab otwartych dwuliterowych: ma, ko...
Sylab dwuliterowych zamkniętych: on, as, ul...
Wyrazów dwusylabowych, gdzie jedną sylabę stanowi samogłoska a druga jest zgłoską otwartą np. i-le, o- ni , A- da...
Wyrazów utworzonych z dwóch sylab otwartych:
tych samych: ma - ma
o tej samej pierwszej lub drugiej sylabie:
ku - ra, ku - je, se- ry, wo - ry,
dwóch różnych: ja - ki, si - to,
Sylab 3- literowych z samogłoską w środku: mak
6. Wyrazów utworzonych z kilku sylab dwugłoskowych:
ma - te - ra - ce
7. Wyrazów dwusylabowych, z których pierwsza zgłoska jest 2- literowa otwarta, a druga 3- literowa z samogłoską w środku: be - ret
8. Sylab 3- literowych ze zbitką spółgłoskową: akt, łzy
Wyrazów dwusylabowych, w których pierwsza zgłoska jest 3- literowa z samogłoską w środku a druga dwuliterowa otwarta : kot - ka
10. Wyrazów wielosylabowych z co najmniej jedną zgłoską 3- literową o samogłosce w środku: ka - lo - ry - fer
11.Wyrazów z użyciem sylaby 3- literowej ze zbitką spółgłoskową:
kro - ko - dyl
12.Sylab trzy- i cztero literowych ze zmiękczeniami przez i:
nie, cio, siat, bieg...
13. Wyrazów z użyciem tych zgłosek: nie - bo, bia- ły, ra - dio..
14.Układanie własnych wyrazów z przedstawionych sylab
BIBLIOGRAFIA:
B. Bieleń, G. Trzeciak: Profilaktyka i terapia w proceszie przygotowania dzievka do nauki czytania i pisania w przedszkolu. " Edukacja w przedszkolu"2000
A. Rentflejsz - Kuczyk: Jak zapobiegać dysleksji. "Edukacja w przedszkolu"1998
B. Zakrzewska: Trudności w czytaniu i pisaniu. Modele ćwiczeń. WSiP Warszawa 1996