T: kryzys gospodarczy na świecie 1929-1936.

USA w latach 1918-1929

USA przystepuje do I WŚ 6 kwiet 1916 i to przyczyni się do kleski panstw centralnych. Inicjator tego posuniecia prezydent Woodrow Wilson otrzyma pokojowa Nagrode Nobla, będzie inicjatorem powolania Ligi Narodow. Jednak będzie krytykowany za zrywanie z izolacjacjonizmem .

W związku z tym dojdzie do kleski Wilsona w wyborach prezydenckich w 1920r. a wladze przejmie prezydent William Harding. W okresie jego rządów m.in. dojdzie do słynnej ustawy o prohibicji ( istniała do 1933r.). Zostanie powolany tez FBA ( Federalne Biuro Śledcze) 1924r. i do 1972r. na czele FBA będzie stal Edgar Hugoorv ( 1947r amerykanie powołają SIA).

W wyniku I WŚ USA staja się najwieksza potega gospodarcza na swiecie i zaczynaja dominowac w porodukcji siwatowej. Pojawia się w związku z tym z jednej strony inwestowanie w Europie m.in. w Niemczech, Polsce po 1926r. A także w innych krajach. Jednoczesnie wzrasta produkcja na rynek wewnętrzny i m.in. bezrobocie w USA do 1928r. wynosi ok. 3,2%. Zjawiska te wywołują jednak recesje a w zwiazku z tym pojawia się od 1926r. w coraz siewkszym stopniu kredytowanie przez banki bierzacej produkcji przemysłowej firm a także gospodarstw rolnych, które maja problemy ze zbytem nadwyżek żywności.

Banki kredytując dzialanlnosc firm i rolnictwa szybko wyczerpując możliwości kredytowanie, gdyz większość kredytobiorcow ma problemy ze splata zadłużenia.

W związku z tym zjawiskiem dochodzi do upadku banku m.in. austriackiego „ Credit aufstalf” i „Bank of England”.

Upadki bankow wywołują zamieszanie na gieldzie w Nowym Jorku i gwaltowny spadek cen akcji już we wrzesniu 1929r. na Well Street. 28 pazdziernika 1929r dochodzi do „ Czarnego Czwartku” i sprzedazy 13 mln akcji roznych firm i przedsiębiorstw(gwałtowny spadek ich wartości z wiazku z zalamaniem się wartości przedsiębiorstw i firm). 29 pazdziernika 1929r dochodzi do sprzedaz do 16 mln akcji.

Oznaczalo to zalamanie finansowe amerykańskich koncernow i firm, które chcąc ratowac czesc swojego majatku zaczela wycofywac kapitaly z Europy, m.in. 5% przedsiębiorstw w Niemczech było w rekach USA, ok. 250 przedsiebiorstw. W calej Europie Amerykanie wycofali kapital z ok. 1,500 tys koncernow i firm wywołując kryzys gospodarczy.

Wniosek:

Amerykanski boom gospodarczy po I WŚ przyniosl po pewnym czasie zjawisko nadprodukcji i recesji – cofania się spadku aktywności zycia gospodarczego. Recesja doprowadzila do bankructwa wielu firm. Ich bankructwo doprowadzilo do zalamania systemu bankowego i finansowego, a także doprowadzilo to zalamania w rolnictwie.

W związku z powyższym m.in. bankructwami pojawia się zjawiska spadku produkcji przemysłowej w USA i na calym swiecie ( w USA osiagnie poziom 80% z 1905r.), pojawia się zjawisko bezrobocia ( w USA z 3,2% do 20, w Niemczech- 6,4 mln , w Polsce 4,5mln osob, które mialy zajecie rorywcze lub utracily prace) We Włoszech 1,2 % ( faszystom szybko udalo się opanowac kryzys w 1922r). Ogromne bezrobocie wize się ze spadkiem sily nabywczej społeczeństwa, które m.in. mniej kupuje towarow i spozywa żywności, a to z kolei powoduje zalamanie produkcji rolniczej i bankructwo mln farmerow w USA, kryzys w rolnictwie w Europie m.in. w Polsce.

Przeciwdzialanie zjawiskom kryzysowym

W gospodarce kapitalistycznej o procesach ekonomicznych decydowaly wolny rynek i prawo popytu i pokazu. Wszystkie koncepcje związane z opanowaniem skutkow kryzysu zaczely dopuszczac interwencjonizm państwowy w gospodarke kapitalistyczna i m.in. w USA tworca programu naprawczego był wybitny John Keynes który stworzyl koncepcje Newdeal „ nowego ładu”. W 1933r wybory prezydenckie wygral demokrata Fanklin Delano Roosvelt i w okresie jego prezydentury zaczeto reprezentowac newdeal, z rezerw rzadowych zaczeto udzielac kredyty bankom. Doszlo do odluzenia farmerow i wprowadzono świadczenia socjalne m.in. zasilki i emerytury.

Jednoczesnie uruchomiono caly front robot publicznych w których w pierwszym okresie zatrudniono ok. 8,5 mln ludzi m.in. wybudowano 77tys mostow, ok. 300 lotnisk. W ten sposób w ramach programu naprawczego administracja Roosvelta przeznaczyla ok. 10 mld dolarow na walke z kryzysem i w 1935r. zaczely się pojawiac pierwsze symptomy poprawy gospodarczej.

Pelne ożywienie gospodarczej koniunktora będzie wiązała się z wybuchem IIWŚ i realizacja programu Land Lease Act.

Amerykanie zyskuja wtedy rynki zbytu w krajach, które prowadza dzialania przeciwko koalicji w hitlerowskich, m.in. Wlk. Brytanii.

( Lend Lease Act – pomoc USA w formie dostaw broni, odzieży, żywności, dla krajow walczacych z Japonia i Niemcami).

W 1940r w ramach tej pomocy dostarczono uzbrojenie Chinom prowadzacym wojne z Japonia. W 1941r. objeta ta pomoca ZSRR ( ponad 1,5 mld dolarow).

Przeciwdzialanie zjawiskom kryzysu gospodarczego w Europie m.in. w Polsce.

W przypadku Polski dochodzi po 1929r do wywozu kapitału m.in. zyskow i wkładów obcych o wartości ok. 2,5mln zł wywoz kapitalu wiaze się z wycofaniem aktywow USA. Ma to wpływ na upadek przedsiębiorstw, bezrobocie i spadek produkcji przemysłowej.

W 1932r. wyniosła ona ok. 63%, w 1939r. ok. 70% doszlo do spadku cen artykułow rolniczych w związku z ograniczeniem spozycia. W związku z tym następowały zjawiska niszczenia żywności by doszlo do podwyzek jej cen.

Rzad premiera Walerego Sławka chcąc przeciwdziałać zjawisku pzalamania budżetowego m.in. zaczal prowadzic eksport po cenach dumpingowych by otrzymac rynek zbytu.

Ponadto dochodzi do uruchomienia w 1933r. Funduszu Pracy, który uruchamia roboty publiczne m.in. budowa mostow i systemu malyracyjnego.

W ten sposób likwidowano czesc bezrobocia, która realnie wynosila 1,5-1,2 mln ludzi.

Po 1935r. dochodzi do utworzenia rzadu Felicjana Sławoj-Skladkowski (do 17 wrzesnia 1939r.) wicepremierem w tym rzadzie był Eugeniusz Kwiatkowski, który zasłynął jako architekt budowy portu Gdynia.

Stworzyl on plan ożywienia gospodarczego Polski poprzez budowe COP(Centralnego Okregu Przemyslowego).

Koncepcja COP przedstawiona napoczatku 1936 wiazala się z likwidacja bezrobocia w Polsce B(region Szkielenczyzny i Karpacia). W lutym 1937r rozpoczeto budowe COP w widlach Wisly i Sanu.

M.in. w ramach tej inwestycji zaczeto budowac elektrowni w Rożnowie. Zakladow lotniczych w Mielcu i Rzeszowie, huty w Stalowej Woli. Zaklady zbrojeniowe w Radomiu i Sadoku. Zaczeto tez budowac najlepsze zakłady chemiczne w Debicy. Powstaly tez zakłady chemiczne w Niedomicach. W ramach rozwoju CoP w grudniu 1938r rzad przyjal plan 15letni, który kładł nacisk szczególnie na rozwoj przemyslu zbrojeniowego i systemow komunikacyjnych, m.in. stworzenie sieci autostrad.

COP faktycznie zlikwidowal w Polsce skutki kryzysu gospodarczego i doszlo do likwidacji bezrobocia.

Ozywienie gospodarcze związane z COP mialo doprowadzic do tego iż wedlug planow Kwiatkowskiego ok. 1942-1944r Polska miala dorównać pod względem gosp. Średnim kraja Europejskim, np. Holendrom.

Rozwoj COP wiązał się z rezygnacja II RP ze zbrojen i brakiem realizacji założeń związanych z planem „Zachod” ogłoszony w czerwcu 1936r.

Wniosek:

Czerny wtorek i czarny czwartek na Well Street w październiku 1929r. spowodowaly zapasc gospodarcza i wpłynęły w Europie na dojsciu do waldzy ruchow populistycznych m.in. NSDAP. Kryzys wpłynął tez na tworzenie sys. Autorytarnych gdyz wybuch zapasci gosp. Wiązano z liberalizmem gospodarczym i demokracja.

Zjawiska kryzysowe nie objely jedynie ZSRR gdzie Stalin prowadzil kolektywizacje i tworzyl niewolniczy system sily roboczej.

W przypadku Polski kryzys przyczynil się do wzmożonych prac nad inwestycjami i rozbudowa COP jednak wpłynął na osłabienie zdolności obronnych kraju przed Ii WŚ.