ADHD

Na ADHD chorują przede wszystkim:
dzieci przedszkolne dzieci szkolne młodzież dorośli

PRZYCZYNY ADHD

• czynniki genetyczne powodujące zaburzenia dojrzewania struktur układu nerwowego → m.in.

• zaburzenia w neuroprzekaźnictwie dopaminergicznym i noradrenergicnzym w obrębie kory przedczołowej

• mikrouszkodzenia mózgu, np. w czasie ciąży i porodu spowodowane niedotlenieniem

• alergia pokarmowa na barwniki i konserwanty

• przewlekłe zatrucie ołowiem

PROBLEM NADPOBUDLIWOŚCI PSYCHORUCHOWEJ NAJCZĘŚCIEJ ZAUWAŻANY JEST W OKRESIE GDY DZIECKO ROZPOCZYNA EDUKACJĘ SZKOLNĄ.

Wtedy właśnie wymagane są od niego:

• zdolność koncentrowania się na przebiegu lekcji

• umiejętność postępowania według instrukcji

• umiejętność organizowania sobie zadań i aktywności

• podejmowanie trwałego wysiłku umysłowego

• spokojne siedzenie w ławce podczas zajęć

Dzieci z ADHD niestety nie potrafią sprostać tym oczekiwaniom.

Nieodpowiednie postępowanie z takimi dziećmi może przyczynić się do dołączenia m.in. zaburzeń zachowania, lękowych czy depresyjnych.

Konsekwencje zespołu nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi to:

• słabe relacje z rówieśnikami

• trudność w wybieraniu i realizacji najważniejszych celów

• niska samoocena

• opozycyjno-buntownicze zaburzenia zachowania, zaburzenia zachowania, zaburzenia lękowe i depresyjne

• wcześniej kończą karierę szkolną

• uzyskują gorsze wykształcenie

• częściej popadają w konflikty z prawem

• wzrost ryzyka wystąpienia osobowości antyspołecznej

• wzrost ryzyka uzależnienia od leków i substancji psychoaktywnych

• wzrost ryzyka popełnienia samobójstwaObjawy ADHD

1. zaburzenia koncentracji uwagi

2. nadmierna aktywność

3. impulsywność

Obraz kliniczny i różnicowanie ADHD - zespołu deficytu uwagi z nadruchliwością, określanego także jako zespół hiperkinetyczny.

 1. ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI

Dzieci z ADHD ujawniają objawy zaburzeń koncentracji uwagi zwłaszcza w takich sytuacjach jak czytanie tekstu, słuchanie nauczyciela czy też wykonywanie monotonnych zadań, natomiast mogą skupić się na bardzo interesujących ich czynnościach (komputer, TV, klocki lego, samochodziki itd. itp.).

Objawy:

• krótki czas skupienia się

• brak umiejętności skupienia się na jednej rzeczy

• łatwe rozpraszanie się pod wpływem zewnętrznych bodźców

• brak umiejętności długotrwałej pracy nad jednym zadaniem

• gubienie i zapominanie rzeczy

• śnienie na jawie

Sytuacje nowe, trudne jak również w kontaktach jeden na jeden są w stanie zmobilizować się do lepszej koncentracji. Tego typu sytuacją wyjątkową może być wizyta w gabinecie lekarskim, co przy stawianiu rozpoznania bierze się pod uwagę.

2. NADMIERNA AKTYWNOŚĆ

O nadruchliwości mówimy wtedy, kiedy dziecko cechuje nadmierna, niczym nieuzasadniona aktywność ruchowa w porównaniu z innymi dziećmi w jego wieku lub na tym samym poziomie rozwoju.

Wielu badaczy zajmujących się problemem ADHD uważa, że znacznie poważniejszym problemem niż izolowana nadpobudliwość jest nadpobudliwość w połączeniu z impulsywnością, co stanowi swego rodzaju mieszankę wybuchową.

Gdy dziecko jest nadruchliwe, jednak potrafi przewidzieć skutki swego postępowania, będzie tak planować swoje zachowanie, żeby rozładować nadmiar energii, a równocześnie nie łamać norm.

Dziecko nadpobudliwe i impulsywne zwykle nie przewiduje konsekwencji swojego postępowania – „najpierw zrobi, a potem pomyśli”. W szkole będzie chodzić po klasie lub stale wiercić się w ławce, a biegając na przerwach potrąci większość uczniów na korytarzu. 

Pisząc o nadruchliwości warto zauważyć, że nieumiejętność spokojnego siedzenia, przymus chodzenia po klasie, poczekalni, czy kościele są niezależne od dziecka. Tak jak niedostrzeganie szczegółów u dziecka z dużą wadą wzroku czy nieumiejętność chodzenia u niemowlaka.

 3. IMPULSYWNOŚĆ

Większość z nas, gdy wpada na jakiś pomysł zastanawia się czy opłaca się go zrealizować, a następnie w zależności od wyciągniętych wniosków realizuje go lub nie. U dziecka z ADHD, z powodu kłopotów z odroczeniem / zahamowaniem reakcji proces ten przebiega odmiennie – jest pomysł i natychmiast jego realizacja.

spokojna osoba: pomysł → STOP → decyzja → realizacja

osoba z ADHD:  pomysł → brak zahamowania → realizacja

Dzieci nadpobudliwe najczęściej wiedzą, co powinny zrobić. Jednak zazwyczaj tego nie robią. Znają reguły, ale mają kłopoty z ich zastosowaniem.

Inne objawy i zachowania dzieci z ADHD:

• reagowanie dużo bardziej emocjonalnie na różne wydarzenia niż ich rówieśnicy

• bardzo szybkie przechodzenie bez „stanów przejściowych” ze świetnego nastroju w złość czy gniew lub na odwrót

• dyskutowanie godzinami na temat sensowności wykonywania jakiegoś zadania czy pracy

• część dzieci zachowuje się jakby była młodsza niż jest w rzeczywistości

• słabe pojęcie czasu

ROZPOZNANIE zespołu hiperkinetycznego / ADHD...

Rozpoznanie stawia lekarz, na podstawie wywiadu od rodziców lub opiekunów dziecka, rozmowy z dzieckiem, badania fizykalnego i neurologicznego dziecka.

Wskazana jest również opinia wychowawcy /pedagoga szkolnego.

1) Szczegółowy wywiad dotyczący ADHD może mieć formę pytań kwestionariuszowych.

Jest to forma wygodna zarówno dla rodzica jak i dla lekarza:

• każde pytanie dotyczy jednego z niżej wymienionych objawów

• w sytuacji trudności z odpowiedzią lekarz zadaje pytania pomocnicze

• odpowiedzi wymagane od rodzica to: tak, raczej tak, chyba nie, nie.

Obraz kliniczny i różnicowanie ADHD - zespołu deficytu uwagi z nadruchliwością, określanego także jako zespół hiperkinetyczny.

KLASYFIKACJA ICD-10	KLASYFIKACJA DSM-IV
G1. Brak uwagi. min. 6 objawów przez min. 6 miesięcy Częste nie zwracanie bliższej uwagi na szczegóły lub częste beztroskie błędy w pracy szkolnej, pracy lub innych czynnościach. Częste trudności w utrzymywaniu uwagi na zadaniach lub czynnościach związanych z zabawą. Często wydaje się nie słyszeć tego, co zostało do niego (do niej) powiedziane. Częste trudności w postępowaniu według instrukcji albo w kończeniu pracy szkolnej, w pomocy w domu lub wypełnianiu obowiązków w miejscu pracy (ale nie z powodu zachowania opozycyjnego, ani niezrozumienia poleceń). Często upośledzona umiejętność organizowania zadań i aktywności. Częste unikanie lub silna niechęć do wykonywania zadań, wymagających wytrwałego wysiłku umysłowego, takich jak np. praca domowa. Częste gubienie rzeczy niezbędnych do niektórych zadań lub czynności, takich jak przybory szkolne, ołówki, książki, zabawki lub narzędzia. Często łatwe rozpraszanie uwagi przez zewnętrzne bodźce. Częste zapominanie o codziennych sprawach.	A1. Zaburzenia koncentracji uwagi. min. 6 objawów przez min. 6 miesięcy Dziecko nie jest w stanie skoncentrować się na szczegółach podczas zajęć szkolnych, pracy lub w czasie wykonywania innych czynności. Popełnia błędy wynikające z niedbałości. Dziecko ma trudności z utrzymaniem uwagi na zadaniach i grach. Często wydaje się, że dziecko nie słucha tego, co się do niego mówi. Dziecko nie stosuje się do podawanych kolejno instrukcji i ma kłopoty z dokończeniem zadań szkolnych i wypełnianiem codziennych obowiązków, jednak nie z powodu przeciwstawiania się lub niezrozumienia instrukcji. Dziecko często ma trudności ze zorganizowaniem sobie pracy lub innych zajęć. Dziecko nie lubi, ociąga się lub unika zajęć wymagających dłuższego wysiłku umysłowego, jak nauka szkolna lub odrabianie zajęć domowych. Dziecko często gubi rzeczy niezbędne do pracy lub innych zajęć, np. zabawki, przybory szkolne, ołówki, książki, narzędzia. Dziecko łatwo rozprasza się pod wpływem zewnętrznych bodźców. Dziecko często zapomina o różnych codziennych sprawach.
G2. Nadmierna aktywność. min. 3 objawy przez min. 6 miesięcy Często niespokojnie porusza rękoma lub stopami albo wierci się na krześle. Opuszcza miejsce w klasie podczas lekcji lub w innych sytuacjach, w których oczekiwane jest utrzymanie pozycji siedzącej. Często jest nadmiernie rozbiegane lub wspina się na meble w sytuacjach, w których jest to niewłaściwe (w wieku młodzieńczym lub u dorosłych może występować jedynie poczucie niepokoju). Często jest przesadnie hałaśliwe w zabawie lub ma trudności w zachowaniu spokoju w czasie wypoczynku. Przejawia utrwalony wzorzec nadmiernej aktywności ruchowej, praktycznie nie modyfikowany przez społeczny kontekst i oczekiwania.	A2. Nadruchliwość i impulsywność min. 6 objawów przez min. 6 miesięcy Nadruchliwość Dziecko ma często nerwowe ruchy rąk lub stóp, bądź nie jest w stanie usiedzieć w miejscu. Dziecko wstaje z miejsca w czasie lekcji lub w innych sytuacjach wymagających spokojnego siedzenia. Dziecko chodzi po pomieszczeniu lub wspina się na meble w sytuacjach, gdy  jest to niewłaściwe. Dziecko często ma trudności ze spokojnym bawieniem się lub odpoczywaniem. Dziecko często jest w ruchu; „biega jak nakręcone”. Dziecko często jest nadmiernie gadatliwe.
G3. Impulsywność min. 1 objaw przez min. 6 miesięcy Często udziela odpowiedzi przed dokończeniem pytania. Często nie umie czekać w kolejce lub doczekać się swej rundy w grach lub innych sytuacjach grupowych. Często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmów lub gier innych osób) Często jest nadmiernie gadatliwe.	Impulsywność 7. Dziecko wyrywa się z odpowiedzią zanim zostanie sformułowane pytanie. 8. Dziecko często ma kłopoty z zaczekaniem na swoją kolej. 9. Dziecko często przerywa lub przeszkadza innym (np. wtrąca się do rozmowy lub zabawy).
G4. Początek zaburzenia nie później niż w wieku 7 lat.	B. Niektóre upośledzające funkcjonowanie dziecka objawy zaburzeń koncentracji uwagi lub nadpobudliwości psychoruchowej ( nadruchliwości, impulsywności) ujawniły się przed 7 rokiem życia.
G5. Całościowość. Kryteria są spełnione w więcej niż w 1 sytuacji, np. połączenie braku uwagi i nadaktywność występujące i w szkole i w domu lub zarówno w szkole, jak i w innych okolicznościach gdzie dziecko jest obserwowane, takich jak klinika.	C. Upośledzenie funkcjonowania dziecka spowodowane tymi objawami występuje w 2 lub więcej sytuacjach ( np. w szkole i w domu).
G6. Objawy od G1 do G3 powodują istotne klinicznie cierpienie lub upośledzenie w zakresie funkcjonowania społecznego, szkolnego lub zawodowego.	D. Stwierdza się klinicznie istotne upośledzenie funkcjonowania społecznego, zawodowego lub szkolnego ( w zakresie edukacji).
G7. Zaburzenie nie spełnia kryteriów całościowych zaburzeń rozwojowych, epizodu maniakalnego, epizodu depresyjnego, ani zaburzeń lękowych.	E. Objawy u dziecka nie występują w przebiegu przetrwałych zaburzeń rozwojowych, schizofrenii lub innych psychoz i nie można ich trafniej uznać za objawy innego zaburzenia psychicznego ( np. zaburzeń nastroju, lękowych, dysocjacyjnych lub nieprawidłowej osobowości).

Podtypy ADHD wg klasyfikacji DSM-IV

podtyp mieszany	spełnione równocześnie min. 6 objawów zaburzeń koncentracji uwagi + min. 6 obj. nadruchliwości i impulsywności
podtyp z przewagą zaburzeń koncentracji uwagi	spełnione min. 6 objawów zaburzeń koncentracji uwagi
podtyp z przewagą nadruchliwości i nadmiernej impulsywności	spełnione min. 6 objawów nadruchliwości i impulsywności

OBJAWY NADRUCHLIWOŚCI LUB ZABURZENIA KONCENTRACJI UWAGI MOGĄ WYSTĘPOWAĆ RÓWNIEŻ W PRZEBIEGU INNYCH PROBLEMÓW ZDROWOTNYCH, KTÓRYCH WYKLUCZENIE MOŻE WYMAGAĆ BADAŃ DODATKOWYCH.

Są to:

• nadczynność tarczycy

• zatrucie ołowiem

• znaczny przerost trzeciego migdałka

• ch. genetyczne i metaboliczne ( fenyloketonuria, zespół Wiliamsa, neurofibromatoza, Fra X, niedobór G6PD)

• płodowy zespół alkoholowy (FAS)

• padaczka

• następstwo urazów głowy i stanów zapalnych OUN

• zaburzenia lękowe

• zespół maltretowanego dziecka

• upośledzenie umysłowe

• całościowe zaburzenia rozwoju ( np. zespół Aspergera)

• nadużywanie substancji psychoaktywnych

• zaburzenia nastroju: zespoły depresyjne, maniakalne, hipomania

• zaburzenia psychotyczne

• przewlekłe przyjmowanie leków!: barbiturany, benzodiazepiny, leki p/padaczkowe, laki antyhistaminowe, teofilina, sympatykomimetyki, izoniazyd, sterydy [1i]

ADHD MOŻE NIERAZ WSPÓŁWYSTĘPOWAĆ Z INNYMI PROBLEMAMI, KTÓRE NALEŻY NASTĘPNIE UWZGLĘDNIĆ W PLANOWANIU POSTĘPOWANIA  TERAPEUTYCZNEGO, NP:

• zaburzenia zachowania, zwłaszcza opozycyjno-buntownicze

• lęk, depresja

• moczenie mimowolne

• zanieczyszczanie się

• zaburzenia tikowe [1j]

Dopiero rozpoznanie i uświadomienie sobie problemu pozwala na skuteczną pomoc dziecku. Pomaganie to nieraz wymaga znacznego wysiłku, zwłaszcza na początku, kiedy dojść musi do zmian w samym postrzeganiu  problemu, jednak cóż nie jest ważniejsze dla kochającego rodzica niż zdrowie i pomyślny rozwój własnego dziecka! 

Jakie są objawy ADHD?

Charakterystycznymi objawami adhd są zaburzenia koncentracji, impulsywność i nadruchliwość.
Jednak dla postawienia prawidłowego rozpoznania wymagane jest, aby objawy występowały przed 7 rokiem życia oraz muszą występować w co najmniej dwóch środowiskach (np. szkoła-dom).
Nie można rozpoznać adhd u dziecka, które w domu jest oazą spokoju, a w szkole wulkanem energii. Podobnie dziecko, które w szkole jest powolne, spokojne, obowiązkowe, a w domu przyprawia rodziców i sąsiadów o siwiznę, również raczej adhd nie ma.

Ważne:
ADHD nie jest równoznaczne z agresją !

ADHD nie może być usprawiedliwieniem dla agresji !

JAKIE PRZYKŁADOWE ZACHOWANIA MOGĄ BYĆ OBJAWEM ADHD?

Zaburzenia koncentracji:

- wydaje się, że nie słyszy, co się do niego mówi,

- nie dokańcza rozpoczętych zadań,

- często gubi rzeczy,

- często zapomina o codziennych sprawach,

- rozpoczyna kilkanaście przedsięwzięć jednocześnie.

Impulsywność:
- odpowiada zanim usłyszy do końca pytanie,

- ma trudności z czekaniem na swoją kolej,

- przerywa innym,

- nie jest w stanie przewidzieć następstw swojego postępowania.

Nadruchliwość:
- często macha nogami lub rękami,

- w czasie lekcji wędruje po klasie,

- wspina się, skacze, zdobywa kolejne szczyty i stale jest w ruchu,

- często jest nadmiernie gadatliwy.

JAK WYLECZYĆ ADHD?

ADHD nie da się wyleczyć. Można natomiast z pomocą leków, terapii i wsparcia środowiska złagodzić objawy i przekuć je w atuty.

Niektórzy wyrastają z większości objawów. U wielu osób słabnie jedynie nadruchliwość . U niektórych wszystkie objawy adhd utrzymują się przez całe życie.

JAKIE SĄ NAJSKUTECZNIEJSZE DZIAŁANIA W PRACY Z DZIEĆMI Z ADHD?

- Ustalenie i przestrzeganie zasad i konsekwencji.

- Zauważanie i wzmacnianie wszelkich pozytywnych zachowań.

- Dopingowanie do działania.

- Wspieranie sukcesów dziecka.

- Przywrócenie dziecku poczucia własnej wartości.

Aby osiągnąć najlepsze rezultaty niezbędne jest współdziałanie rodziców i pedagogów.


JAK WYKORZYSTAĆ ENERGIĘ DZIECKA W CZASIE LEKCJI?

Aby rozładować napięcie dziecka można zlecić mu do wyboru:

- wytarcie tablicy

- podlanie kwiatów,

- przyniesienie kredy,

- zebranie-rozdanie zeszytów klasowych,

- poprowadzenie krótkiej gimnastyki rozciągającej.

Jak skłonić dziecko do podjęcia wyznaczonego zadania? Odrabiamy lekcje.
- Nie włączaj radia, telewizora, komputera i wszelkich urządzeń, które mogłyby niepotrzebnie rozproszyć uwagę dziecka. Zauważ, ze wyłączenie uruchomionego już urządzenia jest zawsze trudniejsze. Dziecko, któremu nagle odcina się dopływ przyjemności staje się nerwowe, buntuje się i przekonanie go do zadania może okazać się niemożliwe.

- Wyznacz czas rozpoczęcia zadania.

- Ustaw w miejscu widocznym dla dziecka minutnik, który będzie odliczał czas do rozpoczęcia zadania.

- Pamiętaj, że dzieci często zostawiają wszystko na ostatnie sekundy, dlatego dany czas nie powinien przekraczać 15 minut. Jest to na tyle długo, żeby dziecku dało poczucie wolności i na tyle krótko, żeby rodzic nie miał okazji do "trucia".

- Bardzo krótko przypomnij o korzyściach jakie dziecko osiągnie podejmując się wykonania zadania, np. czas na tv, dłuższa zabawa z kolegami itp.

- Unikaj długich, monotonnych przemówień, które zabiorą dziecku jego „czas wolności” i skutecznie zniechęcą do pożądanego działania.

- Zauważ i doceń wysiłek.

Metody leczenia ADHD

Terapia ADHD jest wielokierunkowa. Oznacza to, że w jej skład wchodzi leczenie dziecka, jak również działania edukacyjne skierowane do rodziców oraz nauczycieli. Warto jest przede wszystkim uzmysłowić sobie, jakie są cele leczenia. Ogólnie mówiąc, ma ono doprowadzić do zmniejszenia objawów ADHD, zmniejszenia objawów współistniejących (np. dysleksji, dysgrafii) oraz zmniejszenia ryzyka późniejszych powikłań. W skład terapii ADHD wchodzą:

• terapia behawioralna – celem tej terapii jest modyfikowanie zachowań dziecka, co ma w efekcie doprowadzić do wyciszenia złych zachowań, a wzmocnienia dobrych; jedna z najbardziej skutecznych terapii;

• psychoedukacja na temat przyczyn, objawów, leczenia ADHD, co ma pomóc dziecku w zdjęciu z siebie poczucia winy;

• praca na pozytywnych wzmocnieniach ma pomóc dziecku w podwyższeniu własnej samooceny oraz zwiększeniu motywacji do pracy;

• ustalenie systemu zasad oraz konsekwencji ich nieprzestrzegania w różnych środowiskach (np. dom, szkoła);

• nauczanie wyrównawcze – są to dodatkowe zajęcia, które mają pomóc dziecku wyrobić w sobie pewne nawyki, które będą mu pomagały w uczestniczeniu w zajęciach; stworzenie strategii ułatwiających radzenie sobie z objawami chorobowymi;

• zajęcia z logopedą – często wśród dzieci z nadpobudliwością występują zaburzenia mowy, takie jak jąkanie – w takich przypadkach terapia mowy jest niezbędna;

• terapia zajęciowa – ukierunkowana z reguły na rozwój motoryczny dziecka;

• trening umiejętności społecznych;

• terapia zaburzeń uwagi;

• terapia indywidualna – może okazać się potrzebna w przypadku dzieci, u których dołączają się objawy depresyjne lub nerwicowe; niekiedy pomocna okazuje się terapia rodzinna, trening umiejętności rodzicielskich i poradnictwo rodzinne, jeżeli wyraźne są nieprawidłowości dotyczące relacji poszczególnych jej członków oraz funkcjonowania rodziny jako całości;

• farmakoterapia – terapia za pomocą leków nie jest stosowana jako metoda samodzielna. Jeżeli jest wprowadzona, a nie dzieje się tak zawsze, powinna być połączona z psychoterapią. Istnieje kilka grup leków stosowanych w terapii ADHD. Należą do nich: leki psychostymulujące, selektywne inhibitory wychwytu zwrotnego noradrenaliny, trójcykliczne leki przeciwdepresyjne, alfa-mimetyki.