akcent wyrazowy – wyróżnienie danej sylaby w obrębie wyrazu za pomocą środków fonetycznych, np. poprzez wymawianie sylaby z większą siłą, głośnością (akcent dynamiczny, przycisk), dłuższe wymawianie danej sylaby (akcent iloczasowy) lub wymawianie akcentowanej sylaby specjalnym tonem (akcent toniczny)

akcent zdaniowy - wymawianie z naciskiem w zdaniu tych wyrazów, które są uważane przez mówiącego za bardziej istotne dla przekazywanej treści

intonacja - nadawanie wypowiedzi pewnego rodzaju melodii, poprzez zmianę modulacji głosu, w celu wyrażenia emocji lub dla oddania specyficznego charakteru danej wypowiedzi

elizja (wyrzutnia) – opuszczenie w wymowie niektórych dźwięków

metateza (przestawka) – zmiana kolejności sąsiednich głosek

asymilacja (upodobnienie) – proces polegający na częściowej lub pełnej adaptacji głoski do jej fonetycznego otoczenia; np. udźwięcznienie, ubezdźwięcznienie

• wsteczna (regresywna)

• postępowa (progresywna)

dysymilacja (odpodobnienie) – zjawisko fonetyczne polegające na wytworzeniu różnic (albo na powiększeniu istniejących) między głoskami występującymi wewnątrz wyrazu; np. „letki” zamiast „lekki”

GŁOSKA A FONEM
GŁOSKA
element tekstu mówionego postrzegalny zmysłowo dźwięk mowy zbiór wszystkich cech artykulacyjnych może być opisana niezależnie od innych głosek i niezależnie od języka

fonem – wiązka cech dystynktywnych (relewantnych, diakrytycznych); służy do odróżniania morfemów od siebie

Praskie Koło Lingwistyczne – stowarzyszenie językoznawcze z początku XX w.; najważniejsi przedstawiciele: Roman Jakobson, Mikołaj Trubecki (Nikołaj Trubieckoj)

Cztery reguły inwentarza fonemów dla każdego języka wg M. Trubeckiego

1. Jeżeli dwa dźwięki tego samego języka występujące w tym samym otoczeniu mogą być wzajemnie podstawiane nie powodując zmiany znaczenia wyrazy, to dźwięki te są wariantami fakultatywnymi tego samego fonemu (allofonami)

2. Jeżeli dwa dźwięki pojawiają się w tej samej pozycji i nie mogą być podstawiane bez zmiany znaczenia wyrazu bądź istnieje ryzyko, że wyraz zostanie niezrozumiany, to dźwięki te są realizacją dwóch różnych fonemów

3. Jeżeli dwa artykulacyjnie pokrewne dźwięki tego samego języka nigdy nie występują w tym samym otoczeniu, to są to warianty kombinatoryczne

4. W pewnych otoczeniach niektóre opozycje neutralizują się

morfologia – dział językoznawstwa zajmujący się budową i odmiana wyrazów

allomorfy – różne warianty fonemu

rdzeń (pierwiastek) – główny morfem wyrazu, który pozostaje po oddzieleniu od niego wszystkich afiksów

temat fleksyjny – część wyrazu powtarzająca się podczas odmiany i wspólna dla wszystkich form

końcówka fleksyjna – część wyrazu zmieniająca się podczas odmiany

temat supletywny – np. człowiek → ludzie, rok → lata; l. mn. ma zupełnie inny temat fleksyjny

synkretyzm przypadków – zjawisko przejmowania funkcji jednego przypadka deklinacji przez inny i będąca tego następstwem homonimia dwóch bądź kilku form fleksyjnych jednego leksemu

derywacja (motywacja, fundacja) – tworzenie nowego wyrazu od już istniejącego; wyraz podstawowy (motywujący, fundujący) → wyraz pochodny (motywowany, fundowany)

formant słowotwórczy – wszystko to, co różnicuje wyraz pochodny od podstawowego

derywacja wsteczna – typ derywacji polegający na utworzeniu nowego wyrazu poprzez skrócenie tematu wyrazu podstawowego; np. wódka → wóda, dwójka → dwója