Równowaga rynkowa

Uczestnicy: nabywcy (popyt), producenci (podaż)

Nabywcy chcą kupić jak najtaniej, a pracodawcy chcą sprzedać jak najdrożej. Interesy są wiec przeciwstawne, sprzeczne, ale są pewne granice w tym zakresie. Nabywcy, bowiem przy określonych dochodach nie mogą zapłacić każdej ceny. Producent nie może sprzedać taniej niż koszty produkcji.

Postępowanie nabywców i producentów wyznacza pewne granice w ramach, których kształtują się reakcje popytowo-podażowe wyznaczające różne poziomy cen. Reakcje kształtują się podczas spotkania się na rynku.

Graficzny obraz tego spotkania popytu z podażą na rynku możemy przedstawić nanosząc krzywą popytu i podaży na jeden układ współrzędnych

Równowaga rynkowa

Zakładamy ze w punkcie wyjścia cena ukształtowała się na wysokim poziomie P₁, przy tym poziomie jest niewielu nabywców skłonnych zakupić towar. Popyt wynosi d₁Natomiast jest wielu producentów oferujących duże rozmiary podaży, które przy tym poziomie ceny =s₁w tej sytuacji na rynku kształtuje się przewaga podaży nad popytem określana, jako nadwyżka. Ta nadwyżka powoduje uruchomienie procesów dostosowawczych, które rozpoczynają się po stronie podaży. Producenci, bowiem ograniczają rozmiary podaży a jednocześnie obniżają poziom cen. Obniżenie poziomu cen kreuje popyt, którego rozmiary w miarę obniżania się cen, rosną. Te procesy trwają do czasu, gdy dojdzie do zrównania popytu z podażą (d=s) to zrównanie następuje w punkcie R przecięcia się krzywych popytu i podaży, wyznaczających poziom ceny P₂. Tj. ceny równowagi.

Zakładamy ze cena ukształtuje się, pkt. wyjścia na niskim poziomie P₂ przy tej cenie będzie wielu nabywców chętnych zakupić towar. Popyt wynosi d_{2, ale} będzie niewielu producentów oferujących podaż przy tej cenie. Podaży wynosi S₂. Charakterystycznym do tej sytuacji na rynku będzie niedobór i przewaga popytu nad podażą danego dobra. Ten niedobór będzie generować procesy dostosowawcze na rynku, których impulsy rozpoczną się po stronie popytu. Zawsze znajda się nabywcy skłonni zapłacić więcej. Impulsy te są przekazywane do producentów. Tak długo trwają te dostosowania Az do osiągnięcia stanu równowagi tj. przecięcia się krzywych popytu i podaży w pkt. R i wyznaczeni poziomu ceny równoważącej popyt i podaż tj. ceny równowagi P_R

Stan równowagi nie jest trwały jest on krotki. Ukształtuje się i nadal się zmienia pod wpływem rozrycz czynników.

Stan ten jest zachowany.

Jeśli tempo zmian po stronie popytu i podaży byłoby takie samo oraz kierunek tych zmian także to wówczas stan równowagi na rynku byłby zachowany a cena równowagi nie ulegałaby zmianie (jest to szczególny przypadek)

Rosnąca podaż powoduje spadek cen, powstaje nowy punkt R.

Nadwyżki konsumenta.

Poziom cen zależy od:

• Na podstawie relacji popytowo-podażowych,

• Od relatywnej rzadkości dobra

Jeżeli dobro jest rzadkie to jego użyteczność krańcowa jest wysoka, więc i cena jest wysoka. Jeśli dobro występuje w obfitości to jego cena kształtuje się na niskim poziomie, użytkowność jest niska.

Użyteczność krańcowa można by oszacować w jednostkach pieniężnych pytając konsumenta, jaka max cenę jest gotów zapłacić za każdą dodatkowa jednostkę. Na tej zasadzie krzywa popytu stwarza podstawę do szacowania krzywej użyteczności krańcowej. Porównanie jej kształtu z cena rynkowa pozwala uzyskać nadwyżkę konsumenta. Tę nadwyżkę przedstawiamy graficznie:

Zakładamy, ze nabywca jest gotów zapłacić za I jednostkę dobra x 25 jednostek pieniężnych. Sprawa malejącej użyteczności wynika ze każdą następną jednostka dobra x ma mniejsze zadowolenie wiec skłonny jest zapłacić znacznie mniej (20, poniżej 15) przy cenie rynkowej dobra x wynoszącej 15 jednostek kupi on 3 sztuki. Krzywe przecinają się w punkcie E(równowagi), czyli konsument znajduje się w stanie równowagi. Osiąga ten stan w punkcie, w którym wartość użyteczność ostatniej jednostki dobra zrównuje się z jego cena rynkowa> stad tez można sformułować prawidłowość, wniosek: zakupy I i II jednostki dobra dostarczają konsumentowi więcej korzyści mierzonej użytecznością niż wynosi koszt (cena nabycia dobra). Użyteczność końcową jest większa. Dlatego konsument osiąga nadwyżkę korzyści nad kosztami, która w teorii ekonomii jest określana jako nadwyżka konsumenta lub renta konsumenta. Jeśli przyjmiemy określone założenie, ze użyteczność końcowa pieniądza jest stała to nadwyżkę konsumenta możemy zapisać jako pole ABCE.

Użyteczność całkowita jako pole UC=OBCEQ.

Koszt natomiast K=AEQO.

UC-K=nadwyzka.

Całkowita użyteczność będzie wynosić UC=25+20+15=60

Koszt nabycia K=3*15=45;

Nadwyżka NK=60-45=15.

Taką korzyść osiągnął konsument przy tych relacjach popyt-podaż wyznaczających ceny.

Jeśli cena rynkowa danego dobra spadnie, obniży się do poziomu 10 jednostek, to nadwyżka konsumenta powiększy się (wyniesie NK=30, K=30) końcowa użyteczność maleje, nadwyżka wzrasta.

Kategoria nadwyżki k. służy do wyjaśnienia pewnych mechanizmów przechwytywania znacznej części nadwyżki przez określone podmioty (monopole i państwo). Monopole (sprzedawca ustala cenę) Maja możliwość dyktowania wyższych cen rynkowych w porównaniu z innymi cenami jakie SA kształtowane na wolnym rynku. A jeśli mogą ustalać wyższe ceny to stawia to możliwość przechwytywania nadwyżki k. , znacznej jej części, bo im wyższe ceny to nadwyżka maleje.

W przypadku monopolu pełnego (absolutnego) może nastąpić całkowite przechwycenie nadwyżki. Państwo realizuje określona politykę podatkowa, a zwłaszcza podatki pośrednie. Za ich pomocą może kształtować poziom wielu towarów – akcyza, VAT, podatek importowy, i opłaty wyrównawcze; SA to elementy cenotwórcze, cena rośnie, państwo wpływa na kształtowanie się relacji popyt-podaż. Jednocześnie państwo poprzez ustalenie tych podatków będzie kształtować strukturę konsumpcji.

Podatki bezpośrednie ( naliczane od dochodu indywidualnego, w ten sposób państwo wpływa na zasoby rozporządzalnych dochodów ludności (RDL). Ale jest pewna granica podnoszenia stopy opodatkowania i progresji opodatkowania, ponieważ możemy zatracić ducha przedsiębiorczości; należy obniżać podatki, by zwiększyć aktywność ekonomiczna.

Krzywa obojętności konsumenta

Teorii nadwyżki k. stawiano zarzut, ze porównuje wielkości niemierzalne z wielkościami mierzalnymi. Konsekwencja tego zarzutu było wprowadzenie krzywych obojętności. Konsument dokonuje równoczesnych wyborów wielu dóbr, dążąc do osiągnięcia takich kombinacji konsumowanych dóbr, które spełniają w stopniu najwyższym jego preferencje.. Podstawa wyboru konsumenta jest uporządkowany system preferencji, odnośnie kombinacji konsumowanych dóbr. Załóżmy ze konsumpcja dotyczy dwóch dóbr: X, Y. Istnieje wiele kombinacji tych dóbr X , Y. Konsument podejmuje decyzje odnośnie preferowanych kombinacji tych dóbr (kieruje się zasada więcej niż mniej). Będzie zawsze preferował kombinacje dóbr dająca więcej zadowolenia, satysfakcji od kombinacji dającej mniej zadowolenia. Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje konsumpcji dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie samo zadowolenie. Oznacza to ze dana krzywa obojętności charakteryzuje się stałym poziomem zadowolenia. Przykład: Załóżmy ze rozpatrujemy tygodniowa konsumpcje dwóch dóbr: jabłek i pomidorów. Pewne kombinacje konsum. tych dóbr dają konsumentowi takie samo zadowolenie, SA to kombinacje obojętne dla konsumenta.

Kg. Jabłek w tyg.	Kg. Pomidorów w tyg.	kombinacje
1	5	A
2	3	B
3	2	C
4	1,5	D

Jeśli A, B, C, D przeniesiemy na układ współ. I połączymy je, otrzymujemy krzywą obojętności konsumenta.

Krzywa obojętności konsumenta posiada nachylenia negatywne, które zmniejsza się w miarę zwiększenia konsumpcji dobra, którego ilość odkładamy na osi odciętych. Krzywych ok. może być nieskończenie wiele, a ich wzajemne położenie wskazuje na różnice w poziomach zadowolenia konsumenta. Możliwe jest ustalenie porządku preferencji konsumenta, w zależności od położenia krzywych obojętności. Wszystkie kombinacje na danej krzywej obojętności konsumenta oznaczają się takim samym poziomem zadowolenia konsumenta. Jednak poziom zadowolenia konsumenta wzrasta w miarę przesuwania się w prawo. Krzywym położonym wyżej można przypisać większe wartości. Powstaje uporządkowany system preferencji.

I Krzywe obojętności maja nachylenie negatywne.

II Krzywe obojętności nie mogą się przecinać.

III Krzywe o. są wypukłe do początku ukł. wspł.

IV Krzywych o. jest nieskończenie wiele.