INTERAKCJE LEKÓW
Jest to zjawisko polegające na wzajemnym oddziaływaniu podanych równocześnie kilku leków, w wyniku czego zmienia się końcowy wynik działania niektórych z nich, co może mieć korzystne lub niekorzystne implikacje kliniczne. Jest to więc wpływ jednego leku na końcowy wynik działania drugiego, jednocześnie zastosowanego leku.
Prawdopodobieństwo wystąpienia interakcji
Czynnikami ryzyka, najczęściej zwiększenia możliwości wystąpienia interakcji są:
Polifarmakoterapia (polifragmazja)
Liczba niepożądanych interakcji wzrasta proporcjonalnie do liczby leków zapisanych jednemu choremu. Zjawisko to obserwuje się w przypadku stosowania 4 lub 5 leków jednocześnie. W przypadku stosowania więcej niż 5 leków liczba niepożądanych interakcji wzrasta ponad proporcjonalnie.
Zjawisko samo leczenia
Leczenie chorego przez kilku lekarzy jednocześnie
Brak wzajemnej informacji o prowadzonej farmakoterapii
Stosowanie przez pacjenta równocześnie innych metod leczenia
Homeopatia, ziołolecznictwo)
Zażywanie środków antykoncepcyjnych
Mogą być powodem wystąpienia interakcji z równocześnie stosowanymi lekami
Ciężkość schorzenia, które współistnieje, zwłaszcza z chorobami narządów metabolizujących (niewydolność) i eliminujących
Wiek pacjenta i związane z tym fizjologiczne odmienności czynności
Układu krążenia, ośrodkowego układu nerwowego, wątroby, nerek
Stosowanie leków silnie działających oraz leków określanych jako potencjalnie stwarzające największe ryzyko niebezpieczeństwa wystąpienia interakcji
Wrodzone lub nabyte defekty enzymatyczne
Dysbakterioza przewodu pokarmowego
Otyłość
Fazy wzajemnego oddziaływania leków
Faza farmaceutyczna
Niezgodności recepturowe lub interakcje zachodzące poza organizmem podczas przygotowywania leku złożonego w aptece lub podawania kilku leków w jednej strzykawce lub płynie infuzyjnym.
Uwzględniając mechanizm działania, interakcje w tej fazie można podzielić na:
Fizyczne
Przekroczenie rozpuszczalności- w recepcie podana jest zbyt mała ilość rozpuszczalnika lub niewłaściwy
Łączenie cieczy niemieszających się- np. roztworów wodnych z olejowymi
Zmniejszenie lub całkowitą utratę siły działania w wyniku zmieszania leku ze środkiem o działaniu absorpcyjnym- np. alkaloidów z węglem leczniczym lub Al(OH)3
Chemiczne- polegają na reakcji chemicznej między lekami lub substancjami pomocniczymi , w wyniku czego dochodzi do inaktywacji lub wytrącania (z roztworu) jednego ze składników.
Szczególną uwagę należy zachować przy łączeniu różnych insulin. Nadmiar protaminy lub Zn2+ może wiązać insulinę krótkodziałającą, a mieszanie insulin stabilizowanych różnymi buforami może doprowadzić do zmiany pH i w konsekwencji do zmian szybkości wchłaniania.
Nie wolno łączyć w jednej strzykawce lub butelce do wlewów antybiotyków aminoglikozydowych z penicylinami lub związkami o budowie sterydowej
Faza farmakodynamiczna
Interakcje te polegają na zmianie czasu, siły, zakresu działania jednego leku pod wpływem działania farmakologicznego drugiego, jednocześnie zastosowanego leku.
Dzielimy je na:
Receptorowe
Enzymatyczne
Fizjologiczne (czynnościowe)
Pożądane interakcje czynnościowe
- w farmakoterapii nadciśnienia tętniczego łączenie β- brokerów z diuretynami
- łączenie leków w farmakoterapii choroby wrzodowej żołądka: antybiotyk + inhibitor pompy protonowej
- łączenie leków w farmakoterapii choroby niedokrwiennej serca
III- Faza farmakodynamiczna
Interakcje te dotyczą wpływu jednego leku na losy drugiego leku na etapie jego:
Wchłaniania
Wiązania z białkami krwi
Transportu przez błony biologiczne
Dystrybucji
Biotransformacji
Wydalania
INTERAKCJE W ZAKRESIE WCHŁANIANIA Z PRZEWODU POKARMOWEGO mogą doprowadzić do zmniejszenia lub zwiększenia ilości wchłanianego leku, a także do zwolnienia lub przyspieszenia jego wchłaniania.
Jeden lek może zmieniać wchłanianie drugiego przez rożne mechanizmy, np. tworzenie trudno rozpuszczalnych (trudnowchłanialnych) kompleksów- tetracykliny z Ca2+, fenobarbital z metyloksantynami
Absorpcja substancji leczniczej przez inne leki o dużej powierzchni- węgiel leczniczy, Al(OH)3, żywice hamują wchłanianie leków
Zmiany pH treści jelitowej- leki zobojętniające sok żołądkowy zmieniają wchłanianie leków o charakterze kwaśnym, mogą zmniejszyć wchłanianie NLPZ, a zwiększają wchłanianie leków zasadowych
Zmiany napięcia powierzchniowego- kwasy żółciowe, saponiny, tenzydy powodują wzmożenie wchłaniania jelitowego leku
Zmniejszenie przepływu krwi przez jelita- leki zwężające naczynia czy leki hipotensyjne zmniejszają wchłanianie leków
Zmiana perystaltyki jelit- leki przeczyszczające powodują przyspieszenie perystaltyki jelit i zmniejszenie wchłaniania leków
INTERAKCJE W ZAKRESIE POZAJELITOWEGO WCHŁANIANIA LEKÓW
Wchłanianie leków z tkanek jest zmniejszane przez leki zwężające naczynia i zmniejszające przepływ krwi, np. epinefryna, leki adrenergiczne i zimne okłady.
Wchłanianie leków z tkanek jest zwiększane przez leki rozszerzające naczynia i zwiększające przepływ krwi, np. leki cholino mimetyczne, gorące okłady i maści rozgrzewające.
INTERAKCJE W ZAKRESIE DYSTRYBUCJI, W ZAKRESIE WIĄZANIA LEKU Z BIAŁKAMI OSOCZA LUB TKANEK
Istotny wpływ na proces wiązania leków z białkami wywiera pH środowiska.
Alkalizacja krwi zwiększa stopień wiązania leków będących słabymi zasadami, zakwaszenie krwi zwiększa stopień wiązania leków będących słabymi kwasami.
Zdolność absorpcyjna białek osocza krwi maleje w chorobach powikłanych hipoproteinemią oraz wysoką temperaturą.
Po równoczesnym podaniu choremu kilku leków, te z nich, które uzyskują wyższe stężenie we krwi lub mają większe powinowactwo do białek, wypierają z połączeń z białkami te leki, które charakteryzują się mniejszym powinowactwem do białek oraz leki występujące we krwi w mniejszym stężeniu.
Do silnych wypieraczy, tzn. mających duże powinowactwo, należą
NLPZ
Sulfonamidy
Chloramfenikol
Werapamil
Amiodaron
Chinidyna
Do leków podatnych na wypieranie z białek z osocza należą:
Doustne leki przeciwcukrzycowe, przeciwpadaczkowe, przeciwkrzepliwe
Metotreksat
Digoksyna
Doustne leki antykoncepcyjne
Hydrokortyzon
INTERAKCJE W ZAKRESIE METABOLIZMU
Polegają ona na zwiększaniu (indukcja) lub hamowaniu (inhibicja) metabolizmu przez działanie na aktywność wątrobowego układu enzymatycznego.
Indukcja enzymatyczna wywoływana jest przez leki, które stosowane przez dłuższy czas zwiększają aktywność enzymów metabolizujących inne leki równocześnie stosowane. Leki wywołujące takie właściwości określamy jako induktory enzymatyczne. Są to: fenytoina, ryfampicyna, barbiturany. W wyniku indykcji enzymatycznej leku zwiększa się jego stężenie i aktywność farmakologiczna.
Inhibicja enzymatyczna wywoływana jest przez leki, które stosowane przez dłuższy czas zmniejszają enzymy metabolizujące inne leki równolegle stosowane. Leki wykazujące takie właściwości określamy jako inhibitory enzymatyczne. Są to: cymetydyna, ketokonazol, erytromycyna.
Podając leki noworodkom należy pamiętać, że układ enzymatyczny metabolizujący leki jest u nich słabo rozwinięty, co powoduje, że niektóre leki mogą być dla nich bardziej toksyczne.
INTERAKCJE W ZAKRESIE WYDALANIA
Interakcje modyfikujące wydalanie dotyczą najczęściej leków eliminowanych z moczem i kałem.
Leki moczopędne przez filtrację kłębuszkową mogą zwiększać wydalanie większości leków i ich metabolitów, co w praktyce wykorzystuje się w leczeniu zatruć.
Zastosowanie leków lub środków zmieniających pH moczu:
Alkalizacja moczu- powoduje zwiększenie wydalania leków o charakterze kwaśnym, natomiast zmniejsza wydalanie leków o charakterze zasadowym
Zakwaszenie moczu- powoduje hamowanie wydalania leków o charakterze kwaśnym, wzrost wydalania leków o charakterze zasadowym.
RODZAJE NASTĘPSTW INTERAKCJI LEKÓW
Osłabienie działania farmakologicznego i związana z tym utrata skuteczności leczniczej.
Zwiększona siła działania farmakologicznego lub działań niepożądanych i związana z tym zwiększona toksyczność leku.
Osłabienie siły działania farmakologicznego leku może być spowodowane przez:
Farmakodynamiczny antagonizm
Utrudnienie wchłaniania (zmniejszenie dostępności biologicznej)
Nasilenie procesów biotransformacji i zwiększenie wydalania
Zwiększenie siły działa farmakologicznego leku może być wywołane przez:
Farmakologiczny synergizm
Wypieranie leków z połączeń z białkami
Zahamowanie procesów biotransformacji
Zmniejszenie wydalania
LEKI STWARZAJĄCE NAJWIĘKSZE PRAWDOPODOBIEŃSTWO WYSTĄPIENIA NIEPOŻĄDANYCH INTERAKCJI
Leki stosowane w anestezjologii
Leki wpływające na układ krzepnięcia krwi
Leki przeciwcukrzycowe
NLPZ
Leki stosowane w chorobach układu krążenia
Leki hipolipemiczne
Teofilina
Antybiotyki
Leki psychotropowe
Leki przeciwpadaczkowe
Leki przeciwnowotworowe
Cyklosporyna
Takrolimus