EGZAMIN POLITYKA SPOŁECZNA ZAGADNIENIA
1. Polityka społeczna jako dziedzina nauki i jako działalność
praktyczna
Polityka społeczna jako dyscyplina naukowa i działalność praktyczna. Miejsce teorii polityki społecznej wśród nauk społecznych – dyskusja nad statusem dyscypliny. Kwestie społeczne jako przedmiot polityki społecznej.
Polityka społeczna– sfera aktywności władzy publicznej, której przedmiotem są potrzeby jednostek i proces ich zaspokajania, a istotą jakieś postępowanie wobec różnic społecznych.
Nauka – to społeczna działalność ludzi, mająca na celu obiektywne i adekwatne poznanie rzeczywistości. Każdy kto uprawia naukę dąży – w sposób zamierzony – do coraz doskonalszego odzwierciedlenia cech i prawidłowości rządzących rzeczywistością.
Polityka społeczna jest nauką praktyczną.
Nauki praktyczne – wykorzystują dorobek nauki dla przekształcania świata w imię godnych tego celów (pytania charakterystyczne: „Co robić, by przeprowadzić zmianę w jakiejś dziedzinie życia społecznego).
Cel polityki społecznej jest rozumiany różnie:
1. przekształcanie struktur społecznych (żeby osiągnąć postęp społeczny - definicja Kruczkowskiego)
2. kreowanie postępów społecznych (tu też zgoda na przebudowę struktur – def. Daneckiego)
3. łagodzenie skutków nierówności społecznej.
Kwestie społeczne charakteryzuje:
1) szczególna dotkliwość dla potencjału osobowego społeczeństwa,
2) są następstwem sposobu, w jakim funkcjonuje społeczeństwo (tj. niedostosowanie do potrzeb indywidualnych i zbiorowych),
3) nie są możliwe do rozwiązania siłami pojedynczych grup społecznych.
Kwestie społeczne charakteryzują się występowaniem na masową skalę skrajnie trudnych sytuacji w życiu kraju i rodzi, utrwalającym się upośledzeniem poszczególnych środowisk, piętrzącymi się konfliktami zakłócającymi funkcjonowanie społeczeństwa.
U podłoża kwestii społecznych leżą takie sposoby regulowania życia zbiorowego, które godzą w uczciwość zaspokajania podstawowych potrzeb znacznej części społeczeństwa.
Kwestia społeczna: ubóstwa, edukacyjna, bezrobocia, mieszkaniowa, zdrowia, pracownicza, ekologiczna, czasu wolnego i wypoczynku
2. Geneza i historia polityki społecznej
Dziedzina młoda, powstała w XIX wieku na skutek rewolucji przemysłowej.
- początek urbanizacji, powstania masowe klasy robotniczej, narastające problemy oraz konflikty społeczne.
Myślenie o ludziach, którzy nie mogą sobie zapewnić godnego życia mają swoje początki już w starożytności (Rzym- wspieranie obywateli). Religia chrześcijańska przyczyniła się do dominacji idei miłosierdzia w Średniowieczu- wspomaganie najuboższych, działanie we wspólnotach, pomoc kościoła lub pod egidą kościoła, zakony, praca na rzecz innych, leprozoria. Rozwój miast przyczynił się do rozwoju wspólnot zawodowych: płacenie składek (na wzór dzisiejszych ubezpieczeń)
1601-Elżbieta I Akt o ubogich
XIXw. Anglia „Ustawy fabryczne” polepszenie warunków pracy robotników. Regulacje dotyczące między innymi zatrudnienia dzieci- akty prawne.
W miarę rozwoju przemysłu robotnik musiał mieć coraz większe kwalifikacje. Stało się to motywacją dla pracodawców „zyskiem jest dbanie o pracownika z doświadczeniem”.
30 lata XIX- kontrola aktów prawnych. Dziś te obowiązki pełni Państwowa Inspekcja Pracy.
Lata 60/80 XIXw. W Niemczech pojawiły się ustawy o ubezpieczeniach społecznych dla rolników. Był to fundamentalny krok, od tego czasu ubezpieczenia stały się filarem polityki społecznej.
XX wiek zaczął nieść za sobą także nowe zagrożenia. Po rewolucji październikowej w Rosji (1917r.) pojawił się strach przed socjalistycznym państwem robotników, co spowodowało zwiększenie prawodawstwa socjalnego.
1923 – 1933 (kryzys lat ’30) – Wielki kryzys gospodarczy wymusił działalność praktyczną polityki Społecznej.
Spadek produkcji, bezrobocie, obniżenie poziomu życia. Okazywały się niewydolne nawet rozwiązania ubezpieczeniowe. Zaczęto poszukiwać nowych rozwiązań.
Pojawiły się zalążki kształtującego się nowego typu państwa – Welfare State.
J. M. Keynes – ekonomista zajmujący się przeciwdziałaniem kryzysów gospodarczych – opowiadał się za ingerencją państwa w politykę gospodarczą i społeczną.
Zwiększenie popytu przez :
- zwiększenie zatrudnienia
- rozbudowę świadczeń socjalnych
Welfare state – państwo dobrobytu, państwo bezpieczeństwa socjalnego (państwo opiekuńcze).
Plan W. Beveridge’a – 1942 r.
Plan ten zakładał:
- rozwój ubezpieczeń
- pełne zatrudnienie
- narodowe służba zdrowia – powszechna, finansowana z budżetu
Państwo jako bezpośredni realizator polityki społecznej. Interwencjonizm państwowy (doktryna).
Po II wojnie światowej nastąpił rozwój państwa opiekuńczego/dobrobytu. Na podstawie interwencjonizmu. 30 lat bezpośrednia wysoka koniunktura gospodarcza (od końca II wojny światowej do połowy lat 70) od 8 do 10% wzrostu gospodarczego.
Lata powojenne- wzmacnianie praw człowieka.
Przyrost dobrobytu=wzrost zabezpieczenia socjalnego.
Polityka społeczna polega na redystrybucji (od bogatych dla biednych)
od lat 80’ trwają poszukiwania racjonalnych rozwiązań w polityce społecznej.
Unia Europejska- wydatki socjalne nie jako koszty, ale wydatek inwestycyjny dla rozwoju społecznego oraz ekonomicznego. Nieodzowny element wzrostu gospodarczego oraz porządku społeczna. Konieczna inwestycja zapobiega konfliktom społecznym wynikającym z globalizacji.
Polska- zaprzeszłości komunistyczne, tylko 21 istnienia nowej formy polityki społecznej. Reforma całego systemu przy braku sprawdzonych wzorców. Transformacja nałożyła się na przebudowę państwa opiekuńczego w innych krajach Europy, stąd brak rzetelnych wzorców dla polskiej reformy całego systemu
3. Doktryny polityki społecznej
Doktryny w polityce społecznej - to zbiór teoretyczno - normatywny, zawierający koncepcje kształtowania stosunków społecznych na podstawie określonych układów wartości.
Doktryny służą do oceny zjawisk społecznych, budowy różnych programów społecznych jak również kształtowania samej polityki społecznej.
Doktryna liberalna- najważniejsze wartości to indywidualizm i własność prywatna. Świadczenia społeczne są traktowane jako element dystrybucji, mający na celu zapewnienie spokoju w społeczeństwie. Popularne stają się wszelkie formy filantropii, narasta skłonność do dobrowolnego dzielenia się majątkiem z innymi
Doktryna instytucjonalna- cechą charakterystyczną jest dążenie do uzyskania w społeczeństwie w jak największym stopniu sprawiedliwości poziomej, a więc wyrównywania szans obywateli, równością dostępu. W głównej mierze sprzyjają temu instytucje społeczne i rozbudowany system świadczeń społecznych. Dąży się, głównie poprzez system podatkowy, do wyrównania poziomu życia społeczeństwa przy jednoczesnym zmniejszaniu dysproporcji społecznych. Doktryna ta została odzwierciedlona w idei społecznej gospodarki rynkowej, gdzie państwo odgrywa ważna rolę regulacyjną
Doktryna kolektywistyczna – kwestią zasadniczą jest sprawiedliwość społeczna. Przyjmuje się, że człowiek jest istotą społeczną i każdemu należy stworzyć podobne warunki rozwoju. Odpowiadają za to w głównej mierze sami obywatele. Państwo występuje jako instytucja oceniająca możliwości i planująca zaspokajanie potrzeb, głownie dzięki realizacji równości szans, sytuacji. Rozbudowane świadczenia socjalne zastępują demokrację i poczucie pełnej podmiotowości człowieka. Doktryna ta , znajdująca swoje odbicie w ideologii marksistowskiej
4. Modele polityki społecznej, podmioty polityki społecznej
Najważniejszym podmiotem polityki społecznej jest państwo. Beneficjenci polityki społeczne to obywatele danego społeczeństwa.
Motywacje:
Humanitarne.
Racjonalne z obawy przed konfliktami społecznymi
Państwo jako rzecznik klasy pracującej
PAŃSTWO
REGULACJA RZECZNICTWO
MODELE POLITYKI SPOŁECZNEJ
Nie występują w rzeczywistości w modelowym stanie.
Typologia według Mirosława Księżopolski
Model REZYDUALNY/MARGINALNY
USA. Wielka Brytania
Polityka społeczna traktowana jest jako „zło konieczne”.
Neokenserwatyzm, fundamentalny liberalizm
Rynek prywatny oraz rodzina- dwa najważniejsze podmioty w realizacji potrzeb społecznych.
Polityka społeczna powinna być ograniczona do minimum.
Integracja tylko wtedy, gdy ludzie nie mogą sobie poradzić z przyczyn obiektywnych: Polityka interwencyjna
Istotna funkcja organizacji pozarządowych oraz instytucji charytatywnych.
Jednostka obarczona pełną odpowiedzialnością za jakość swojego życia, za radzenie sobie z trudnościami życiowymi. W związku z tym tylko jednostka może określać swoje potrzeby jako niezaspokojone. Chronienie wolności jednostki* , z tego względu nie ma uniwersalnych potrzeb społecznych.
* wolność jednostki- założenia sklasyfikowane przez współczesną naukę-> istnieje obiektywna hierarchia potrzeb mających znaczenie w rozwoju jednostek.
Preferowane pomoce pieniężne, kompensowanie dochodów. Wtedy to jednostka decyduje w jaki sposób je spienięży. Indywidualna odpowiedzialność za swój stan.
Nierówności społeczne postrzegane są jaki niezbędny element życia społecznego, ponieważ pełnią funkcję motywującą.
Model korporacyjny/motywacyjny
Francja, Niemcy
Neoliberalny, socjoliberalny.
Integracja państwa w mechanizmy wolnego rynku za pomocą polityki społecznej w uzasadnionych przypadkach.
Najważniejszą wartością jest RÓWNOŚĆ SZANS. Państwo daje równy start, ale to jednostka decyduje jak wykorzysta te możliwości.
Uznanie istnienia obiektywnych przyczyn nierówności.
SYSTEM PRZYMUSOWEGO UBEZPIECZENIA SPOŁECZNEGO
-ważna jest jednak własna zapobiegliwość. System motywuje do płacenia większych skład. Korporacyjny, ponieważ ubezpieczenie w dużym stopniu zależne jest o pozycji zawodowej. Im większy wkład, tym większe prawa do zabezpieczenia socjalnego.
Programy społeczne nie mogą zakłócać mechanizmów wolnego rynku.
Świadczenia związane z rynkiem pracy.
Pomoc społeczna nie tylko w postaci pieniężnej formy świadczeń, lecz także usług.
Nierówności społeczno motywują do działanie, ale niekorzystne są nadmierne formy nierówności społeczne, które prowadzą do szkód społecznych (konflikty) oraz poczucia niesprawiedliwości, które demotywuje.
Model Instytucjonalny/Redystrybucyjny
Szwecja oraz inne kraje skandynawskie
Socjaldemokracja.
Redystrybucja dochodów wyższych dla niższych.
Odpowiedzialność za jednostkę ponosi społeczeństwo oraz jego struktura społeczna.
Najważniejsza wartość: RÓWNOŚĆ SYTUACJI
Usługi pomocy społecznej niezależnie od praw rynku oraz wkładu własnego.
Źródło gwarantowania, zaspakajania potrzeb.
INSTYTUCJONALNY, bo państwo realizuje politykę społeczną.
Jednostka zwolniona z odpowiedzialności za siebie. (przy tym pojawiają się postawy roszczeniowe- „państwo ma dać”)
Nierówności społeczne traktowany jest jako poważny problem. Stąd redystrybucja.
Czasem wskazuje się na istnienie czwartego modelu- Model Śródziemnomorski
Grecja, Portugalia.
Model utworzony na tradycji. Więzi sąsiedzko-rodzinne jako narzędzie rozwiązywania problemów. Lokalny poziom, społeczeństwo wspólnotowe.
PRL- Fundusz Spożycia Zbiorowego.
Dofinansowanie dóbr, towarów, usług, które powinny być dostępne dla każdego obywatela bez względu na poziom dochodów. Jednak końcowy efekt można było ująć w słowach „ bieda była dzielona po równo”.
Obniżenie motywacji do samo zaradności.
Państwa Europejskie, to państwa opiekuńcze/państwa dobrobytu socjalnego. Model redystrybucyjny/instytucjonalny+ model korporacyjny/motywacyjny.
Źródła problemów społecznych zostały zglobalizowane. Dany kraj może na nie wpływać jedynie za pomocą polityki społecznej. Inwestycja w ludzi oraz infrastrukturę.
Wartości w polityce społecznej
Wartości określane są jako bardzo ważne elementy w procesie społecznym i procesie indywidualnego rozwoju człowieka. Stanowią one podstawę skoordynowania działań jednostki. W wymiarze indywidualnym mogą nadawać życiu sens, zaś w wymiarze społecznym mogą wpływać na utrzymywanie porządku publicznego stanowią w społeczeństwie wzorce myślenia ustalające kryteria ważności spraw
Wartości podstawowe
Zalicza się do nich wolność, życie, równość, sprawiedliwość, prawda, solidarność.
Uważa się, że są one niezbędne dla rozwoju człowieka i stanowią fundament porozumienia społecznego.
Mogą one czynić życie godnym i cennym, maja przede wszystkim wymiar społeczny i instytucjonalny.
Wartości ostateczne
Mogą mieć charakter religijny i poza religijny.
Religijne wiążą się z celami jakie stawia sobie jednostka. Związanymi ze sferą sakrum: Bóg, misterium, siła wyższa.
Pozareligijne mają wymiar humanistyczny, przypisuje im się głównie funkcje związane z poszukiwaniem sensu życia, inspiracjami życiowymi i celami do których człowiek dąży.
Wartości codzienne
Wartości związane ze stosunkami społecznymi to: wolność, sprawiedliwość, równość społeczna, natomiast wartościami związanymi ze stanem zaspokojenia potrzeb są: samorządność, podmiotowość człowieka, partnerstwo, godność oraz możliwość samorealizacji. Wartościami występującymi w ocenach instytucji społecznych są: dobro wspólne, sprawność, mobilność, efektywność. Jeśli chodzi o stosunki między człowiekiem a przyrodą określają one m.in. takie wartości jak: równowaga ekologiczna, ochrona ginących gatunków.
Funkcje wartości w polityce społecznej
funkcja programowa- związana z podporządkowaniem wartości celom polityki społecznej a zatem formułują konkretne kierunki działań.
funkcja motywacyjna- wartości motywują do podejmowania konkretnych działań
funkcja normotwórcza- gdy wartości uzasadniają stanowione normy prawne
funkcja prognostyczna- związana z tym, że znając wartości społeczeństwa można formułować pojawianie się nowych potrzeb, przewidywać spadek lub nasilenie potrzeb już istniejących.
Kategorie klasyfikacji wartości celów polityki społecznej
praca zawodowa- treść pracy, np. praca interesująca, angażująca, dająca poczucie prestiżu, ale chodzi także o jej organizację i gratyfikację jakich może dostarczyć poznanie współpracowników i przełożonych, poczucie przydatności i poczucie zadowolenia
dobra materialne czyli wartości aspiracji i cele konsumpcyjne takie jak: mieszkanie- wyższy standard życia, możliwość przemieszczania się.
przyszłość dzieci- wartości, aspiracje i cele rodzicielskie
zaspokojenie potrzeb emocjonalnych- wartości, aspiracje i cele osobiste- głównie potrzeby przynależności uczuciowej i tzw. szczęście rodzinne
wartości, aspiracje i cele intelektualne, czyli
wyższy od aktualnego poziom wykształcenia.
formy spędzania czasu wolnego- czyli wartości, aspiracje i cele kulturalne takie jak: konsumpcja dóbr kultury, wypoczynek i jego jakość, możliwość realizacji zainteresowań i pasji
poczucie własnej wartości- czyli wartości, aspiracje i cele osobiste
właściwe stosunki międzyludzkie- interpersonalne, takie jak brak konfliktów i umiejętność porozumiewania się.
Potrzeby i ich mierzenie a polityka społeczna/ Poziom mierzenia życia ludności.
Potrzeby elementarne oraz wyższego rzędu.
Zaspakajanie potrzeb ludzkich przez politykę społeczną jest najbardziej rozbudowane w państwach opiekuńczych. Dążenie do stworzenia możliwości uczestnictwa jednostki w życiu społecznym. Kwestie ideologiczne/polityczne. Zależne także od rozwoju społeczno-gospodarczego państwa. (Co wyznacza także społeczne oczekiwania. Poziom odniesienia w zaspakajaniu potrzeb).
Próba stworzenia uniwersalnych miar dla potrzeb ludzkich przez
Badanie budżetów gospodarstw domowych- prowadzone są coroczne, najpopularniejsze badania dotyczące poziomu życia społeczeństwa np. w krajach rozwiniętych udział wydatków na żywność jest coraz mniejszy. Wzrastają jednak wydatki na zagospodarowanie oszczędności, opłaty incydentalne, związane z nagłą potrzebą (coraz większe rezerwy budżetowe)
Pozwala wskazać różnice między kategoriami wydatków uzależnionych od kapitału rodziny np. im wyższy poziom wydatków, tym coraz większy wydatków na kulturę oraz rozrywkę.
Miara decylowa- 10% rodzin najbiedniejszych w danym kraju porównywanych do 10% rodzin najbogatszych- porównywanie skali dochodu pozwala na ukazanie nierówności społecznych. W Polsce ostatnio skala rośnie- dowód na nieskuteczność redystrybucji.
Produkt krajowy brutto na jednego mieszkańca
Powszechny i uniwersalny charakter. Użyteczność tej metody ograniczona jest do sfery finansów.
Nie tłumaczy poziomy życia. Jest to sposób łatwy, lecz nieprecyzyjny.
Używany głównie do porównań międzynarodowych.
WADY: miernik wyrażony jest w pieniądzu, jednak nie określa w jaki sposób wpływa to na poziom życia. Nie bierze pod uwagę różnic wynikających z siły nabywczej pieniądza (jest to uwzględniane, ale tylko na poziomie szacowania). Nie uwzględnia także podziału pracy- kraje wysoko rozwinięte koncentrują się na płatnych usługach, w krajach biedniejszych czynności i usługi wykonywane w obrębie gospodarstwa domowego.
Indeks rozwoju społecznego HDI- Human Development Index
Miały niwelować wady PKB. Uwzględnia:
PKB na mieszkańca,
Przeciętną długość trwania życia (bądź umieralność noworodków),
Poziom skolaryzacji- przeciętna liczba lat nauki szkolnej jaką odbywa średni mieszkaniec danego kraju.
Algorytmy, które umieszcza się na skali 0-1. (0-kraj maksymalnie biedny, 1-kraj maksymalnie rozwinięty) Polska- 0,83.
Jest to miernik powiązany z ubóstwem.
Obecnie odchodzi się od kwestii finansowych. Ważniejsze subiektywne odczucia zaspokojenia potrzeb życia, bądź deprywacji określonych potrzeb.
7. Funkcja socjalna państwa i uwarunkowania polityki
Społecznej
Funkcja socjalna państwa:
całokształt działalności w socjalnej sferze stosunków społecznych zmierzająca do zabezpieczenia społecznego jednostek ludzkich. Obejmuje ona przede wszystkim działania na rzecz ubezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, pomocy społecznej, a także rozwiązania problemu wykorzystania zasobów ludzkich, stworzenia odpowiednich warunków pracy i bytowania ludzkiego.
system ubezpieczeń społecznych polega na tym, że ubezpieczeni wnoszą składki
system ubezpieczeń zdrowotnych jest finansowany w różny sposób; w niektórych krajach prawo do świadczeń związane jest z obywatelstwem, nie trzeba płacić żadnych składek; taki system ograniczenia pewien dostęp do niektórych świadczeń (jest określony pewien koszyk świadczeń, a coś ponad to wymaga własnego wkładu)
w niektórych krajach świadczenia emerytalne również są dla każdego obywatela, nie wymagają płacenia składek, związane są z obywatelstwem – jest to tzw. emerytura socjalna
Oprócz zabezpieczenia społecznego realizowanego poprzez ubezpieczenia, funkcjonuje jeszcze technika zaopatrzeniowa oraz opiekuńcza
- technika zaopatrzeniowa – jej geneza jest dużo starsza niż techniki ubezpieczeniowej.
istotą jest odszkodowanie za zasługi. Świadczenia mogą być traktowane jako zadośćuczynienie za zasługi dla państwa.
Początki tej techniki wiążą się z początkiem XVII w. (wojny, obywatele byli pobierani do wojska, służba była z reguły długotrwała). Coraz liczniejsza kategoria ludzi, którzy stracili zdrowie, służąc państwu stracili też możliwości gromadzenia kapitału, nie mieli kwalifikacji.
Ludzie ci byli zdeterminowali i zaczęli stwarzać zagrożenie dla państwa. Pierwszą formą tego typu pomocy było to, że np. kiedy w Niemczech zaczęły powstawać publiczne szkoły (trzyletnie, gdzie uczono czytać i pisać), to w tych szkołach praca nauczyciela była zarezerwowana dla tych osób.
Współcześnie technika zaopatrzeniowa wywodzi się z podobnego myślenia (konieczność świadczeń za zasługi).
W ramach techniki zaopatrzeniowe wyróżnia się świadczenia dla: `kombatantów, `inwalidów wojennych, `służb mundurowych. Takie świadczenia mogą być wypłacane też za inne zasługi dla państwa (np. za urodzenie dziecka becikowe)
Świadczenia zaopatrzeniowe przysługują obywatelom, którzy spełniają określone kryteria; są to świadczenia o charakterze roszczeniowym; mają tylko jedną postać – pieniężną; świadczenia zaopatrzeniowe są wypłacane z budżetu państwa przez administrację centralną; nie trzeba wnosić żadnej składki
świadczenia zaopatrzeniowe mają charakter niewybiórczy; z punktu widzenia swoich funkcji i racjonalności społecznej/budżetowej ta technika jest nieracjonalna; zauważa się tendencję do odchodzenia od techniki zaopatrzeniowej (tam, gdzie jest to uzasadnione);
- technika opiekuńcza – sprowadza się do pomocy społecznej.
system opieki społecznej przed 1990 r. należał do ministerstwa zdrowia. Po 1990 r. opieka społeczna zmieniła się na pomoc społeczną.
Technika opiekuńcza jest skierowana do osób, które, nie z własnej winy, popadły w problemy społeczne, pomaga się przy wykorzystaniu zasobów tych osób.
Przywrócenie ludziom samodzielności życiowej. Istotą techniki jest jej fakultatywność. żeby te świadczenia mogły być przyznane, to musi być stwierdzona potrzeba przyznania i określony ich rodzaj. Pracownik socjalny dopasowuje formę świadczeń do konkretnej rodziny.
Świadczenia rzeczowe mogą być b. różne; jest określony próg dochodowy wejścia do pomocy społecznej; świadczenia opiekuńcze finansowane są z budżetów publicznych, nie wymaga się żadnego wkładu własnego; źródeł finansowania świadczeń może być wiele, w tym fundusze europejskie, środki prywatne, darowizny, zbiórki itp.; technika opiekuńcza nie ma więc charakteru roszczeniowego; na poziomie powiatu zadania te realizuje Powiatowe Centrum Pomocy Rodzinie, które dostają dotacje; gmina realizuje też zadania własne, ale musi znaleźć na to swoje środki, gmina tę grupę zadań ma obowiązek realizować; gmina/powiat może też realizować zadania fakultatywne; w ramach pomocy społecznej realizuje się wiele usług, w tym najważniejszą jest praca socjalna; narzędzie, jakim jest praca socjalna, jest jednak niedoceniane; niezależnie od rodzaju świadczeń są sposoby różne sposoby ich realizacji:
` świadczenia o charakterze środowiskowym – np. dzienne domy pomocy społecznej
` świadczenia o charakterze stacjonarnym – np. domy pomocy społecznej
świadczenia o charakterze rodzinnym podlegają innej ustawie niż o pomocy społecznej – ustawie o świadczeniach rodzinnych. Nie mają więc już charakteru opiekuńczego. Związane są z sytuacją dzieci. Mają charakter głównie pieniężny, świadczenia te są quasi-zaopatrzeniowe; oddzielenie świadczeń rodzinnych od pomocy społecznej jest uzasadnione:
Pozostaje w systemie pomocy społecznej wszystko to, co jest zindywidualizowane.
W praktyce jest tak, że w ośrodkach pomocy społecznej administruje się świadczeniami rodzinnymi, ale są do tego przeznaczeni oddzielni pracownicy; świadczenia opiekuńcze mają służyć pomocy ludziom, którzy popadli w problemy nie ze swojej winy.
pojęcie pomocy społecznej jest pojęciem szerszym niż opieka.
Opieka społeczna mieści się w pomocy społecznej. W ostatnich latach nacisk położono na formy aktywizujące klientów pomocy społecznej. Nie ma mowy o opiekuńczości, (a o wspieraniu i motywowaniu do odzyskiwania aktywności społecznej, zawodowej itp.). Technika ubezpieczeniowa jest techniką preferowaną z uwagi na jej charakter, technika zaopatrzeniowa jest w odwrocie, a technika opiekuńcza jest różnie traktowana; w systemach liberalnych i konserwatywnych jest podstawą systemów zabezpieczenia społecznego, jednak traktuje się ją jako zło konieczne; pomoc społeczna nadmiernie hojna prowadzi do uzależnienia; w państwach o orientacji socjalliberalnej technika opiekuńcza jest traktowana jako uzupełnienie systemu ubezpieczeń społecznych i zaopatrzenia społecznego; jest tendencja, żeby świadczenia trafiały do osób naprawdę potrzebujących, czemu sprzyja system opiekuńczy, który sprawia, że można sięgnąć do indywidualnych, lokalnych zasobów; minusem techniki opiekuńczej jest jedynie uzależnianie;
9. Zatrudnienie jako kwestia polityki społecznej
Rynek pracy i zatrudnienia.
Polityka rynku pracy jest związana z obszarem zatrudnienia.
Kilka lat temu ważna była kwestia bezrobocia. Obecnie na pierwsze miejsce wysuwa się polityka zatrudnienia, co wynika z procesów globalizacyjnych i starzenia się społeczeństw.
Starzenie się polskiego społeczeństwa jest wynikiem migracji młodych ludzi. Starzenie się społeczeństwa polega na zmianie proporcji (coraz więcej osób w wieku poprodukcyjnym w stosunku do osób w wieku produkcyjnym). Zmiana proporcji wynika z tego, że ludzie żyją coraz dłużej.
Czynnikiem starzenia się jest też niewysoki lub ujemny przyrost naturalny
Państwa europejskie stanęły przed problemem deficytu w FUS; jest to nie tylko problem finansowy, ale także problem polityki społecznej.
Polityka rynku pracy ma na celu aktywizację zawodową w jak najszerszym zakresie; w Polsce ledwie połowa ludności w wieku produkcyjnym jest aktywna zawodowo (pracuje lub poszukuje pracy); w strategii lizbońskiej zapisano cel, że w 2010 r. średni poziom aktywności zawodowej osiągnąć miał 70% ( w wielu krajach się to udało zrealizować)
Polityka rynku pracy jest o tyle ważna, o ile ważna jest w życiu praca; praca zaspokaja bardzo wiele innych potrzeb, np. potrzeby wyższego rzędu np. poczucie samorealizacji
ZATRUDNIENIE TO:
Pracę zawodową/ pracę zarobkową.
Polityka na umowę najemną (pojęcie węższe)
Polityka zatrudnienia jest nakierowana na to, żeby praca pełniła funkcję:
- dochodową (co też jest źródłem bogacenia się społeczeństwa, pojawia się zysk, wartość dodana)
- społeczną (wyznacza miejsce w społeczeństwie), pozwalała na zaspokojenie rozmaitych potrzeb
W polityce społecznej dąży się do pełnego zatrudnienia.
Zatrudnienie pełne pozwala każdemu chętnemu znaleźć pracę zgodnie ze swoimi możliwościami, kwalifikacjami, chęciami.
W polityce zatrudnienia chodzi o to, żeby pełne zatrudnienie miało charakter racjonalny (popyt powinien odpowiadać podaży na rynku pracy).
Instrumentem ułatwiającym ten proces są instytucje pośrednictwa pracy, które pełnią różne zadania: informują o dostępnych miejscach pracy, pozwalają na zmianę kwalifikacji, poszerzenie ich itp.
Istotne jest tworzenie takich form zatrudnienia, które pozwolą znaleźć zatrudnienie w formie odpowiadającej pracownikom i pracodawcom.
Obecnie na rynku pracy pojawiają się elastyczne formy zatrudnienia / nie tylko zatrudnienie na etat. Zmienia to w sposób istotny rynek pracy. Rozwój alternatywnych form zatrudnienia prowadzi do zmniejszenia poczucia bezpieczeństwa na rynku pracy /brak stabilności zatrudnienia/. Umowy śmieciowe nie stwarzają podstaw do budowania swojej kariery zawodowej/życiowej
Alternatywne formy zatrudnienia, w sytuacji globalizującej się gospodarki i kryzysu, są istotnym uzupełnieniem
Telepraca jest np. dobrym rozwiązaniem tylko dla niektórych kategorii osób zatrudnionych (np. niektórych niepełnosprawnych).
Nie daje jednak możliwości nawiązywania i rozwijania kontaktów społecznych, zaburza czas pracy (albo traci się umiar, albo nie ma mobilizacji do wykonywania obowiązków).
10. Bezrobocie i sposoby przeciwdziałania
Bezrobocie
Sytuacja, w której mamy do czynienia z nierównością między popytem, a podażem na rynku pracy.
Kiedy osoby zdolne do pracy i chcące ją wykonywać, nie mogą tego robić, z przyczyn od nich niezależnych.
Mierzenie bezrobocia:
Stopa bezrobocia- stosunek liczby osób bezrobotnych (zarejestrowanych w urzędach pracy) do liczby osób aktywnych zawodowo ( Ci, którzy pracują oraz aktywnie poszukują pracy)
Rodzaje i konsekwencje ze względu na przyczyny:
Fluktuacyjne
Jedyny rodzaj bezrobocia, w którym można dostrzec pozytywne aspekty.
Lepsze dopasowanie zasobów pracownika do rodzaju wykonywanej pracy.
Poczucie szacunku dla pracy.
Jest krótkotrwałe.
Wynika z naturalnych ruchów na rynku pracy (np. szukanie pracy, która bardziej mi odpowiada).
Koniunkturalne
Powiązane z cyklem koniunkturalnym w gospodarce.
Z reguły trwa kilka miesięcy. Z wyłączeniem sytuacji nadzwyczajnych, czyli między innymi kryzysu gospodarcze, gdzie ten rodzaj bezrobocia może utrzymywać się nawet do kilku lat.
Działania polityki społecznej dla tego rodzaju bezrobocia nie są konieczne. Powodem jest ścisły związek z niezmiennym cyklem koniunkturalnym w gospodarce.
Technologiczne
Bezrobocie związane z automatyzacją, która zastąpiła pracę fizyczną ludzi.
Najczęściej dotyczy osób z niskim poziomem wykształcenia.
Sezonowe.
Związane z wykonywaniem prac sezonowych, np. zbieranie owoców.
Strukturalne
Aktualnie w Polsce mamy do czynienia z bezrobociem strukturalnym.
Wynika z niedopasowania struktury podaży siły roboczej ze strukturą zapotrzebowania na tę siłę roboczą. Niedopasowanie kwalifikacji do potrzeb rynków pracy
Najczęściej powstaje na skutek przemian społeczno-gospodarczych.
- proces restrukturyzacji przemysłu. Charakter pracy współcześnie oparty na usługach- niemożność odnalezienia się w nowych potrzebach rynku pracy.
Istnieją wolne miejsca pracy, lecz osoby bezrobotne nie posiadają odpowiednich kwalifikacji.
Ma charakter chroniczny i współcześnie traktowany jest jako najpoważniejsze w konsekwencjach bezrobocie.
RODZAJ ZE WZGLĘDU NA OKRES TRWANIA
Krótkotrwałe.- nie dłużej niż trzy miesiące np. fluktuacyjne.
Średniotrwałe- np. koniunkturalne.
Długotrwałe- trwające ponad rok.
Chroniczne/Długookresowe- trwające dwa lata oraz więcej.
INNE RODZAJE:
Bezrobocie jawne
-zarejestrowane w Powiatowym Urzędzie Pracy
Bezrobocie utajone
- osoby, które świadomie rezygnują z pracy zawodowej ze względu na subiektywne poczucie braku szans na znalezienie pracy.
KONSEKWENCJE
Dramatyczne konsekwencje pociąga za sobą bezrobocie strukturalne ze względu na jego chroniczny charakter. Im dłużej trwające bezrobocie, tym większe nawarstwienie oraz różnorodność konsekwencji.
Płaszczyzna społeczna
-bezrobocie dotyczy ogółu społeczeństwa. Prowadzi do utraty pewnej siły roboczej. A także do konieczności utrzymywania instytucji z budżetów publicznych, które zajmują się problemem bezrobocia. Istotnym czynnikiem negatywnie wpływającym na społeczeństwo są także patologiczne zachowania występujące wśród większości osób bezrobotnych.
Jednostka, której to bezrobocie dotyka
Utrata dochodu.
Obniżenie jakości życia.
Zagrożenie wykluczeniem oraz ubóstwem.
Niemożność zaspokojenia potrzeb.
Stres związany z poczuciem własnego bezpieczeństwa życiowego. Zaburzenia nerwicowe.
Obniżenie poczucia własnej wartości. Pojawienie się izolacji społecznej jednostki na skutek izolacji społecznej np. ograniczanie spotkań towarzyskich, poczucie gorszości.
Zaburzenie rytmu dobowego. Bezrobocie demobilizuje. Zaburza rytmizację dnia oraz poczucie czasu. O ile wcześniej dzień składał się z czasu pracy oraz czasu wolnego, to w stanie bezrobocia ten podział zanika. Wskutek tego dochodzi do niemożności zaplanowania czasu oraz zmobilizowania się do działania.
Prowadzi najczęściej do dezaktualizacji nabytych wcześniej kwalifikacji zawodowych, bądź ich całkowitej utraty.
Rodzina
Konflikty rodzinne.
Kompensowanie poczucia gorszości poprzez uzależnienia, wywoływanie napięć, konflikty, przemoc.
Izolacja społeczne oraz poczucie gorszości przenosi się do dzieci. Wiąże się to ze wstydem przyznania się do bezrobocia swoich rodziców, czy niemożności zaspokojenia potrzeb. W środowisku, w którym stan bezrobocia jest normalnym zjawiskiem może przyczynić się do dziedziczenia tego stanu. Wykształcenia wrodzonej bezradności.
ZADANIA POLITYKI SPOŁECZNEJ ZWIĄZANEJ Z BEZROBOCIEM.
Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego.
W Polsce następuje to za pomocą przyznawanych zasiłków bezrobotnych oraz pomocy społecznej. W innych krajach funkcjonują także ubezpieczenia od bezrobocia.
Pieniężne wsparcia dla osób bezrobotnych w krajach wysoko rozwiniętych utrwala bezrobocie, staje się alternatywnym źródłem dochodów. Dlatego w Polsce zasiłek przyznawany jest na sześć miesięcy, jego wysokość jest połową płacy minimalnej. Jednak po mimo tego dla wielu osób jest to wystarczająca kwota, zniechęcająca ich do poszukiwania pracy.
Przeciwdziałanie bezrobociu.
Pasywne- zmniejszenie bezrobocia poprzez alternatywne rozwiązania np. możliwość przejścia na wcześniejszą emeryturę, nowe możliwości edukacyjne. Dezaktywowanie bezrobotnych lub odsuwanie aktywnego wejścia na rynek pracy ( przez dłuższy okres nauki).
Aktywne
- umożliwienie/ułatwienie bezrobotnym wejścia na rynek pracy.
- wsparcie dla pracodawców tworzących nowe miejsca pracy.
- wsparcie oraz finansowanie instytucji zajmujących się problemem bezrobocie oraz aktywizacji osób bezrobotnych tak, by mogli oni odnaleźć się na współczesnym rynku pracy (doradztwo zawodowe, kursy, szkolenia)
- wsparcia dla bezrobotnych.
STRUKTURA BEZROBOCIA
Bezrobocie jest sfeminizowane. Kobiety częściej tracą pracę i mają mniejszą chęć poszukiwania nowej pracy. Wynika to z tego, że kobiety łatwiej adaptują się do stanu bezrobocia, głównie przez pełnienie obowiązków domowych.
Najliczniejszą grupą bezrobotnych są osoby młode między 15, a 24 rokiem życia. Kolejną grupą są osoby niemobilne, czyli osoby, które ukończyły 50 r.ż
Wśród bezrobotnych dominują osoby z niższym stopniem wykształcenia, jednak największa dynamika zachodzi wśród bezrobotnych z wyższym stopniem wykształcenia.
Miejsce zamieszkania także wpływa na strukturę bezrobocia. Im mniejsza miejscowość, tym większy stopień bezrobocia i odwrotnie. W Polsce występuję bardzo duże zróżnicowanie terytorialne pod względem bezrobocia.
STATYSTYKA W POLSCE
1990r. Od poziomu „zero”do 6%
Gwałtowny wzrost bezrobocia do 1994r.
Od 1999 rośnie.
2002r. apogeum stopy bezrobocia- 20%. Ponad 3 mln samych bezrobotnych.
2008r. spadek bezrobocia. Poniżej 10%. W skutek dobrej koniunktury gospodarczej.
Aktualna stopa bezrobocia to 12%.
Należy jednak zaznaczyć, że okres spadku bezrobocia od 2003r. do 2008r. nie był związany ze wzrostem zatrudnienia.
W 2011 roku odnotowano najwyższy poziom zatrudnienia w XXIw.
11. Zabezpieczenie społeczne
Zabezpieczenie społeczne to całokształt środków i działań instytucji publicznych, za pomocą których państwo i społeczeństwo starają się zabezpieczyć obywateli przed niezawinionym przez nich niedostatkiem, przed groźbą niezaspokojenia podstawowych, społecznie uznanych za ważne, potrzeb
Zagadnienie zabezpieczenia społeczne reguluje art. 67 Konstytucji RP
Wymienia się kilka rodzajów ryzyk, które objęte są zabezpieczeniem społecznym:
1) ryzyka socjalne objęte zabezpieczeniem społecznym:
- niezdolność do pracy z powodu podeszłego wieku (kobiety: 60 lat; mężczyźni: 65 lat)
2) niezdolność do pracy na skutek choroby
3) kalectwo, inwalidztwo
4) wypadek przy pracy, choroba zawodowa
5) śmierć
6) utrata pracy
7) urodzenie i wychowanie dziecka
W skład systemu zabezpieczenia społecznego wchodzą:
1) technika ubezpieczeniowa
2) technika zaopatrzeniowa
3) technika opiekuńcza
Technika ubezpieczeniowa
- ubezpieczenia społeczne
`ubezpieczenia emerytalne, `chorobowe, `wypadkowe, `rentowe
- ubezpieczenia osobowe
- ubezpieczenia majątkowe
Idea polega na tym, że państwo tworzy przymusowy system ubezpieczeń; obywatele płacą składki, dzięki czemu mogą otrzymać świadczenia. Każdy obywatel, który podejmuje pracę, wnosi swój wkład do systemu. Jest to system przymusowy.
Fundusz ubezpieczeń społecznych:
- w jego skład wchodzą składki płacone przez pracodawców i pracobiorców; obecnie suma płaconych składek nie wystarcza na aktualnie wypłacane świadczenia; świadczenia realizowane w ramach systemu mają charakter roszczeniowy (niezależnie od tego, czy jest to potrzebne, nabywa się je ustawowo, po spełnieniu określonych warunków)
Ochrona ubezpieczeniowa ma charakter automatyczny. Nie trzeba zgłaszać akcesu, ale nie można nie przystąpić do systemu. Ubezpieczenie rozszerzone jest na członków rodziny, pod pewnymi warunkami
Rodzaje świadczeń:
* pieniężne: emerytura, zasiłki chorobowe
* rzeczowe: np. sprzęt rehabilitacyjny
* usługi: np. leczenie
Rodzaje ubezpieczeń społecznych
- w wielu krajach funkcjonują ubezpieczenia od bezrobocia
- ubezpieczenia opiekuńcze 0 pierwsze w Niemczech od 1996 r. (w Polsce brak takiego ubezpieczenia)
Zakres przedmiotowy ubezpieczeniem to ryzyka objęte ubezpieczeniem
Zakres podmiotowy ubezpieczenia obejmuje kategorie osób objęte przymusem ubezpieczeniowym; zakres ten ciągle się rozszerza (objęto np. nim księży)
Ubezpieczenie emerytalne
- poziom ochrony socjalnej zależy od własnego wkładu ubezpieczeniowego, czyli od wysokości zarobków i długości płacenie składek, co pełni funkcję motywującą (wcześniej – im więcej się zarabiało, to przyszła emerytura nie mogła być większa niż określona część zarobków – było tak do lat 90. XX w. gdy np. zarabiało się 2 tys., to można było dostać 80-90% wcześniejszych zarobków jako emeryturę, dziś jest to uśrednione do około 50-60%)
Ważne jest to, że ustawa mówi o prawie do emerytury, a nie o obowiązku emerytalnym
System finansowania świadczeń emerytalnych to system repartycyjny; zaczynał się od kapitałowego sposobu finansowania (indywidualne składki gromadzone na indywidualnym koncie)
System repartycyjny – świadczenia aktualnie wypłacane są finansowane z obecnie wpływających składek; powodem m.in. niż demograficzny; ludzie żyją coraz dłużej, co za tym idzie, można powrócić do systemu kapitałowego; niż demograficzny jest kolejnym argumentem do zmiany systemu repartycyjnego na kapitałowy
Coraz mniej osób pracuje i płaci składki, a coraz więcej ludzi wchodzi w wiek emerytalny
nierównowaga systemu
W 1999 r. w Polsce utworzono już indywidualne konta emerytalne, do których wpływała część składki emerytalnej; wzorcem dla polskich reform była reforma chilijska; w Chile w połowie lat 80. władza całkowicie przeszła na system kapitałowy; uznano, że reforma się powiodła; w latach 90. skończył się tam system repartycyjny, co przyczyniło się do ogromnego dopływu kapitału, rozkwitu gospodarczego
Dzisiejszy system kapitałowy nie jest jednak możliwy do zrealizowania w Polsce. Dziś wydłużyła się przeciętna trwania życia, składki musiałyby być dużo wyższe albo emerytury dużo niższe (na poziomie 1/3 emerytur wypłacanych w starym systemie); obecnie obniżono składkę na ubezpieczenie społeczne (z 7,5 do 2…% w Polsce)
Około 15% budżetu państwa jest przekazywane na pokrycie deficytu w systemie emerytalnym; w systemie repartycyjnym ważną funkcję pełni solidaryzm międzypokoleniowy (element niespisany); pewien element solidaryzmu wewnętrznego zapisany jest w związku z przymusem ubezpieczeniowym i brakiem dziedziczenia w systemie repartycyjnym; składka w systemie kapitałowym natomiast może być dziedziczona
Ubezpieczenia zdrowotne – nie ma wyraźnej funkcji motywującej. W jeszcze większym stopniu wyraża się natomiast solidaryzm. Ryzyko choroby jest rozłożone bardzo nierówno między ludźmi. Nie ma powiązania zakresu ochrony z wysokością wpłacanych składek. Dobre zdrowie jest najbardziej egalitarną wartością, stąd solidaryzm
Funkcje ubezpieczeń zdrowotnych
1) rekompensata utraconych dochodów
2) umożliwienie powrotu do zdrowia
Konkurencją jest zagwarantowanie świadczeń zdrowotnych w ramach środków publicznych (z podatków); ochrona zdrowia nie jest wtedy powiązana z zatrudnieniem, a z obywatelstwem (system socjalny – emerytura socjalna – wypłacana po osiągnięciu wieku emerytalnego) (system Beveridge’a ? – określenie puli świadczeń przysługujących każdemu)
Koszty usług medycznych, które funkcjonują w systemie ubezpieczeń społecznych rosną lawinowo (nowa technologia); istnieje przekonanie, że każdy będzie miał dostęp do nowych technologii; nierównowaga między wpływami a koniecznością wypłacanych świadczeń jest ogromna
12. Kwestia ubóstwa
Ubóstwo jest to:
niski, uniemożliwiający ludziom zaspokajanie ich najważniejszych potrzeb w koniecznym stopniu, poziom życia (określenie względne)
Rodzaje ubóstwa:
Ubóstwo bezwzględne/absolutne
- jest najbardziej dominującym problemem związanym z ubóstwem.
-poziom życia odnoszony jest do podstawowych potrzeb egzystencjalnych, związanych z wyżywieniem, odzieniem i schronieniem, odpowiednim do danego klimatu. Ubóstwo absolutnie jest poważnym zagrożeniem dla życia oraz zdrowia człowieka.
ubóstwo absolutne dotyka przede wszystkim państw najbiedniejszych (np. Afryka)
- w państwach najwyżej rozwiniętych ubóstwo absolutne nie ma charakteru systemowego, nie jest problemem państwowym, ma charakter indywidualny
Ubóstwo względne
-problem krajów rozwiniętych. Wykracza poza potrzeby egzystencjalne.
-niski poziom życia, w którym ludzie nie mogą zaspokoić potrzeb uważanych w danym społeczeństwie za ważne. Minimalny standard życia w danym społeczeństwie.
- ubóstwo względne dzisiaj przybiera postać wykluczenia społecznego/ograniczenia możliwości partycypacji; problem ten narasta a nie zmniejsza się (na skutek rozbudowanej polityki społecznej)
Im bogatsze społeczeństwo, tym granica ubóstwa względnego jest na wyższym poziomie.
Różnicy pomiędzy poszczególnymi społeczeństwami mogą być ogromne.
* jeden z powodów migracji Polaków np. początek lat 90, Polacy emigrowali do Niemiec w celu pobierania zasiłku, co umożliwiało życie na wyższym poziomie ekonomicznym.
Polityka społeczna a ubóstwo:
Współcześnie ubóstwo postrzegane jest jako zjawisko, któremu należy przeciwdziałać oraz niwelować jego skutki.
Polityka społeczna oraz jej działania w stosunku do zjawiska ubóstwa uwarunkowana jest doktrynami politycznymi.
Odpowiedzi na pytania o przyczyny ubóstwa także warunkują dalsze działania.
Przyczyny ubóstwa:
Przyczyny ubóstwa tkwiące w niewłaściwych zachowaniach oraz decyzjach jednostki. Uwarunkowania kulturowe.
Teoria skażonych charakterów- najczęściej liberałowie, co wynika z nacisku na wolność jednostki
Ubóstwo zawinione- wskazuje się często, że niewłaściwe wybory kształtują uwarunkowania kulturowe (kultura ubóstwa, związana z przebiegiem socjalizacji pod wpływem niedostatku; większa zgoda na to pojęcie jest na poziomie opisowym); ubóstwo zawinione może odnosić się tylko do osób dorosłych, co stanowi ograniczenie teorii skażonych charakterów
Ubóstwo jako wynik nierówności (doktryny socjaldemokratyczne)
Osoby, które zajmują pozycje niższe/upośledzone mają mniejsze szanse na zaspokajanie potrzeb na odpowiednim poziomie
Koncepcja możliwości/nierówności strukturalnych
- Odpowiedzialność za los jednostek przeniesiona jest na społeczeństwo.
- Zbyt duży poziom nierówności stwarza bariery, które utrudniają osiągnięcie odpowiedniego poziomu życia, jednostka więc nie jest sama winna ubóstwa.
Teoria wielkiego brata
-Odpowiedzią na przyczyny ubóstwa w tej koncepcji jest nadmiernie rozbudowany system pomocy państwa, który uczy zależności i powoduje, że ludzie przestają być zdolni do samodzielności. W wyniku nadmiernych możliwości korzystania z pomocy państwa, pojawia się wyuczona bezradność
- Cechuje najczęściej współczesne państwa rozwinięte
W zależności od tego, którą z koncepcji uzna się za bardziej adekwatną, podejmuje się określone działania:
Liberałowie są skłonni relatywizować potrzeby.
Tylko jednostka może określić swoje potrzeby/satysfakcjonujący poziom ich zaspokojenia.
Koncentracja na dochodach jednostek.
Problemem podstawowym w takim ujęciu ubóstwa są niskie dochody.
Działaniem jest podwyższanie dochodu.
Zastrzeżeniem jest współczesna wiedza, która mówi, że potrzeby kształtują się odnośnie do środowiska, nie są one całkowicie subiektywne.
Polityka społeczna musi wziąć pod uwagę to, że można również podejmować działania ku zaspokojeniu potrzeb a nie tylko zwiększaniu dochodów
Nacisk na świadczenia pieniężne, pomija się kwestie różnic kulturowych, aspiracji itp.; polityka konserwatywno-liberalna jest nastawiona na sytuacje, kiedy dochody są zbyt niskie
Nie ma tutaj mowy o profilaktyce; są to działania w trybie interwencji, jednak tylko do poziomu, który pozwoli jednostce odzyskać minimalny poziom życia, żeby mogła dalej podwyższać swoje dochody/swój poziom życia
Unika się rozwiązań o charakterze redystrybucyjnym
Przyjmując stanowisko o charakterze socjaldemokratycznym/socjalistycznym
koncepcje nierówności społecznych.
Najważniejszą wartością jest równość i dlatego uważa się, że cechy położenia społecznego wyznaczają poziom partycypacji w kulturze i stosuje się mechanizmy redystrybucyjne (zabiera się tym, którzy mają więcej, aby dać tym, którzy mają mniej; stosuje się do tego celu podatki)
W tej koncepcji podatek progresywny jest preferowany (bogatsi płacą większe podatki)
Redystrybucja dotyczy też umożliwianie dostępu do różnego rodzaju dóbr i usług, które osoby biedniejsze mogą nabywać/korzystać z nich na uprzywilejowanych warunkach
Fundusz Spożycia Zbiorowego – generalna dotacja państwa do pewnych dóbr i usług, które uważane są za ważne, dzięki czemu pozwala się nabywać je obywatelom w korzystnych cenach, co pozwala osobom o niższych dochodach również mieć do nich dostęp; w PRL-u był to prąd, woda, komunikacja, książki itp.; w gruncie rzeczy z Funduszu korzystają jednak bogatsi, którzy pośrednio konsumują większe dotacje, np. korzystając z infrastruktury państwowej.
Współcześnie rzadko się zdarza, aby elementem redystrybucji był w/w Fundusz Spożycia Zbiorowego.
Podejście, które kładzie nacisk na partycypację w życiu zbiorowym jako podstawę dla poziomu zaspokojenia potrzeb podstawowych.
Polityka społeczna będzie się koncentrować na ułatwianiu partycypacji a nie np. na zwiększaniu dochodów.
Dzisiaj coraz częściej pojęcie ubóstwa zastępują pojęcia: ekskluzja, wykluczenie itp.; niski poziom dochodu prowadzi jednak do utraty samodzielności, co jest tego rodzaju stanem, którego nie da się zmienić tylko poprzez podnoszenie poziomu dochodów
Tzw. model aktywnej polityki społecznej
MIERNIKI UBÓSTWA
Linii, czyli mierników ubóstwa jest wiele.
Głębokość ubóstwa mówi, o ile trzeba uzupełnić dochody, żeby ludzie znaleźli się powyżej granicy ubóstwa
Miernik ubóstwa absolutnego.
Miernikiem ubóstwa absolutnego jest w Polsce linia określana jako minimum egzystencji – granica, linia ubóstwa, która jest tak niska, że pozwala przeżyć, ale nie pozwala na rozwój
Minimum egzystencji jest wyznaczane kwotowo przez Instytut Pracy i Spraw Socjalnych; minimum egzystencji jest różnicowane w zależności od rodzaju gospodarstwa domowego (wiek, wielkość gospodarstwa domowego)
Każde dziecko w wieku do lat 7 jest odpowiednikiem 3/10 osoby dorosłej, jeżeli chodzi o koszty itp.
Minimum egzystencji wyraża się kwotą w zł. Jest określony koszyk dóbr i usług, niezbędnych do życia, w taki koszyk wlicza się więc koszty utrzymania najmniejszego mieszkania, wyżywienia, koszty edukacyjne (obowiązkowe), pewne wydatki na zdrowie; do koszyka dóbr i usług nie wlicza się np. kosztów zakupów odzieży, z wyjątkiem bielizny i butów (zakłada się, że ubrania można uzyskać z pomocy)
Linia minimum egzystencji w Polsce mniej więcej ok. 5-6% Polaków osiąga dochody nie wyższe niż minimum egzystencji (około 2 mln osób)
Miernik ubóstwa względnego
linia ubóstwa relatywnego – wyznacza ją liczba oznaczająca 50% dochodów przeciętnego gospodarstwa domowego w Polsce; zasięg ubóstwa wg tej linii waha się między 18 a 20% ; w miarach międzynarodowych przyjmuje się linię 60% (w krajach bogatszych)
linia minimum socjalnego – oddziela sferę zagrożenia ubóstwem od sfery wolnej od ubóstwa.
oblicza się linię minimum na podstawie koszyka dóbr i usług; uwzględnia się jednak w nim uczestnictwo w różnych sferach życia społecznego.
Około połowa wszystkich rodzin w Polsce to są osoby, których dochody nie przekraczają minimum socjalnego; w koszyku uwzględnia się: wydatki na mieszkanie, odzież, edukację, zdrowie, kulturę + rezerwa/zabezpieczenie na inne wydatki (np. kiedy zepsuje się jakieś urządzenie itp.)
Nacisk na możliwości partycypacyjne jednostek
subiektywna linia ubóstwa – taki rodzaj ubóstwa, który wynika ze świadomości/przekonań samych ludzi.
nie jest wyznaczana przez żadną wielkość dochodu.
Mogą się tutaj pojawiać bardzo różne wielkości.
Pyta się ludzi, czy sami czują się biedni albo, od jakiej granicy można mówić o ubóstwie; ważny jest punkt odniesienia; około 30% Polaków może się czuć subiektywnie biednymi; subiektywna ocena ubóstwa też jest ważna dla polityki społecznej;
ŻADNA Z POWYŻEJ WYMIENIONYCH PODSTAW PRAWNYCH NIE STANOWI REGULACJI PRAWNEJ.
urzędowa linia ubóstwa/próg wejścia do systemu pomocy społecznej; ok. 380 zł na osobę w rodzinie w Polsce to kwota bazowa; kwota ta jest zapisana w Ustawie o pomocy społecznej; w tym rozumieniu 10-12% osób w Polsce jest ubogich.
- uważa się, że głębokość ubóstwa w Polsce nie jest zbyt wielka, ale zasięg jest duży
- głębokość ubóstwa jest najmniejsza w przypadku minimum egzystencji
- ubóstwo egzystencjalne w Polsce przejawia się raczej w niedożywieniu niż w głodowaniu
- populacja dzieci jest znacznie bardziej dotknięta ubóstwem niż populacja dorosłych (wg linii ubóstwa relatywnego); jest to ogólnoeuropejski problem, a w Polsce jest on szczególnie znaczny
- problem ten wynika z wielodzietności; nie sposób do biedy dotykającej dzieci stosować np. doktryny liberalnej (bieda zawiniona); każde dziecko w rodzinie ponad trójkę dzieci oznacza gwałtowny wzrost prawdopodobieństwa wystąpienia ubóstwa
- bieda powoduje wielodzietność a nie wielodzietność jest powodem biedy
- w rodzinach biednych nie ma zwyczaju planowania rodziny
- kiedy rodzina jest naprawdę biedna koszty urodzenia dziecka nie stanowią problemu/nie są konkurencyjne wobec innych wydatków (na które i tak nie ma środków; z racji urodzenia dziecka można natomiast otrzymać wsparcie); „z biednych dzieci wyrastają biedni dorośli”
- najważniejszym, silnym korelatem biedy jest bezrobocie
- istnieje stereotyp, że emeryci są biedni; jednak nie stwierdza się, że emeryci są z jakiegoś powodu biedniejsi niż inni.
- w Polsce dochody emerytów był chroniony przez mechanizm indeksacji, co powodowało, że świadczenia emerytalne były waloryzowane;
ZAGROŻENIA W ZALEŻNOŚCI OD RODZAJU ŹRÓDEŁ UTRZYMANIA
Brak źródeł dochodów może być równoznaczny biedzie.
Indywidualni rolnicy.
Osoby utrzymujące się z niezarobkowych źródeł utrzymania np. zasiłków.
Gospodarstwa pracownicze pracowników najemnych (bez odpowiedniego wykształcenia)
Najmniej zagrożonymi ubóstwem są rodziny, których dochody pochodzą z własnej działalności gospodarczej
im mniejsza miejscowości, tym większe prawdopodobieństwo, że rodzina będzie żyła w biedzie- siła tej zależności jest specyficzna dla Polski (ze względu na tradycyjny charakter rolnictwa; położenie wsi daleko od największych ośrodków miejskich)
nowa kategoria ubogich to „biedni pracujący” tzw. nowa bieda
ludzie pracujący, mający tak niewysokie dochody, uprawnieni są do korzystania z pomocy społecznej symptom narastających nierówności społecznych powodem przemiany globalizacyjne i przechodzenie ze społeczeństwa przemysłowego do poprzemysłowego (dominuje zatrudnienie w usługach, gdzie nie ma motywacji do odpowiedniego wynagradzania wysoko wykwalifikowanych pracowników)
WYKLUCZENIE SPOŁECZNE
Wykluczenie społeczne, które wynika z niedostatku środków materialnych jest problemem polityków społecznych
Ludzie doświadczają deprywacji i utraty umiejętności funkcjonowania w różnych sferach życia społecznego, z edukacji, z różnych form wypoczynku itp. Spowodowane jest to ubóstwem
Ludzie zmarginalizowani przestają np. uczestniczyć w wyborach. Ważny jest problem dzieci, które dorastają przy braku możliwości angażowania się. Nie posiadły umiejętności uczestniczenia w różnych sferach życia społecznego. W takiej sytuacji nie wystarczy wtedy dostarczyć odpowiednich środków finansowych.
objawem wykluczenia jest brak umiejętności uczestniczenia w rynku pracy (trzeba na nowo budować rytm dnia, co jest bardzo trudne po okresie bezrobocia; reguły zewnętrzne związane ze środowiskiem pracy są bardzo trudne do przestrzegania dla osób bezrobotnych); pomoc takim osobom jest bardzo trudna, bo wiąże się z kulturą ubóstwa (O. Louis) wielu socjologów nie uznaje takiego pojęcia; jest to szczególne nastawienie do rzeczywistości społecznej, które powoduje problemy z przystosowaniem do życia społecznego; ludzie tacy są jednak „zaradni”; zaradność ta jest charakterystyczna dla przystosowania się do środowiska biedy; strategie te nie są możliwe do realizacji poza sferą ubóstwa; środowiska objęte marginalizacją nie są w stanie same sobie pomóc; potrzebny jest zewnętrzny system działań, który pozwoli zmienić ich strategie przystosowawcze; ludziom takim trzeba przywrócić chęć do zmiany
INDYWIDUALNE SYNDROMY ŻYCIA W BIEDZIE
amoralny familizm – nastawienie wobec rzeczywistości, które polega na tym, że długotrwała deprywacja w zakresie różnorodnych potrzeb, swoich i członków rodziny, powoduje, że ludzie koncentrują się na doraźnym zaspokojeniu potrzeb, maksymalizacji doraźnego zaspokajania tych potrzeb. Ludzie ci popierają system norm ludzi nie żyjących w biedzie, ale niemożność zaspokojenia potrzeb, pozwala na nieprzestrzeganie tych norm; deprywacja staje się usprawiedliwieniem dla działań niezgodnych z systemem aksjonormatywnym, który obowiązuje w społeczeństwie; codzienne funkcjonowanie tych ludzi jest poza systemem obowiązujących norm; trudno przestawić się po ustaniu biedy
wyuczona bezradność
bardzo dotkliwe następstwo ubóstwa.
Wynik długotrwałych doświadczeń podejmowania wysiłków przy braku efektywności.
Poczucie braku możliwości zmiany własnej sytuacji (mechanizm obronny)
Brak motywacji do podejmowania wysiłków na rzecz zmiany sytuacji; w toku działań pomocowych trzeba pomóc odzyskać motywację
Syndrom szczurzego gniazda
życie w środowiskach, które pod względem położenia społecznego są podobne do osób żyjących w ubóstwie. Ludzie biedni konkurują między sobą o trudnodostępne dobra. Nie ma solidarności w biedzie, ludzie ci nie odczuwają poczucia wspólnoty, nie współpracują ze sobą, gdy nie ma możliwości czegoś uzyskać.
Każdego obcego traktuje się jako wroga, bo jest on potencjalnym konkurentem;
Zaburzenie rozwoju osobowości.
Osobowość nie doznaje bodźców, które prowadzą do rozwoju. Możliwości przystosowawcze do zmian maleją. Nie ma nowych kontaktów, kontekstów społecznych. Ludzie żyją w warunkach, które niewiele się zmieniają
13. Polityka rodzinna
14. Polityka ochrony zdrowia
15. Edukacja jako kwestia polityki społecznej