Obejmuje niewielką, najlepiej zachowaną część Puszczy Białowieskiej. Ten najcennieszy obiekt przyrodniczy niżowej Europy, chroni ostatnie już fragmenty prastarego, naturalnego lasu nizinnego. Prawdziwy skansen pierwotnej przyrody zawiera w sobie ogromne bodactwo grzybów, roślin i zwierząt, z których wiele żyje wyłącznie tutaj. Park wraz z Puszczą to również ojczyzna i najważniejsza ostoja żubra w Polsce.

W puszczy Białowieskiej charakterystyczną cechą jest duża liczba martwego drewna. W obszarze ochrony ścisłej zajmuje aż 10% masy wszystkich drzew. Dzięki rozkładowi martwych pni do gleby wracają cenne substancje odżywcze, przywracające glebie żyzność. Ponadto martwe drewno staje się domem dla niezliczonej ilości grzybów, bakterii i malutkich bezkręgowców. Wiele z nich to gatunki zagrożone wyginięciem, nie występujące nigdzie indziej w Europie.

W puszczy Białowieskiej żyje około 12 000 gatunków zwierząt, wśród których przeważają bezkręgowce, a w szczególności owady (8 000 gatunków). Ponadto występuje tu 120 gatunków ptaków, 7 gatunków gadów i 11 gatunków płazów.

Symbolem parku jest żubr, gdyż właśnie w tym parku ocalono od zagłady to zwierzę. Żubry wyginęły juz prawie całkowicie w XVIII wieku.. Do Białowieży zaczęto ściągać osobniki z ogrodów zoologicznych. Obecnie w Białowieskiej Puszczy żyje około 500 żubrów, a niespełna 2000 na całym świecie. Wszystkie żyjące żubry pochodzą właśnie z białowieskiej hodowli.

Rzeźba terenu i budowa geologiczna:
Teren puszczy należy do obszaru staroglacjalnej wysoczyzny morenowej, powstałej w wyniku rozpadu i wytopienia się lądolodu środkowopolskiego stanowiącego stadiał Warty. Obszar parku zalegają utwory polodowcowe, a więc gliny zwałowe, a także piaski i gliny spiaszczone. Na północ od rzeki Hwoźnej spotyka się fragmenty ukształtowane pod działaniem wiatru w postaci wałów i pagórków wydmowych utworzonych z piasków drobnych i średnich. W dolinach rzek oraz w miejscach dawnych torfowisk wysokich znajduą się utwory pochodzenia organicznego w postaci torfów i murszów. Z tego materiału w ciągu trwającego tysiące lat procesu glebotwórczego ukształtowały się gleby, z których największe powierzchnie zajmują gleby brunatne, gleby opadowo-glejowe, gleby płowe, gleby bielicowe, glejobielicowe, gleby rdzawe, czarne ziemie, a także różne formy gleb torfowych torfowisk niskich, przejściowych i wysokich

 

Gleby Puszczy Białowieskiej są zróżnicowanie; charakteryzuje je też duża zmienność. Uwarunkowane jest to przede wszystkim właściwościami skał macierzystych tudzież lokalnym układem stosunków wodnych. Istotny wpływ na mozaikowatość gleb i tym samym siedlisk ma ukształtowanie terenu i brak zasadniczych zmian antropogenicznych. Skały macierzyste gleb puszczańskich można podzielić na dwie zasadnicze grupy – osady mineralne i osady organiczne.

Przeprowadzone pod koniec lat dziewięćdziesiątych na terenie Puszczy prace glebowe wykazały występowanie na jej terenie szeregu typów uziarnienia osadów mineralnych różniących się między sobą zawartością frakcji szkieletowych, piaszczystych, pyłowych oraz spławialnych.

Pozwoliło to na wyróżnienie:

- utworów piaszczystych zbudowanych z materiału monomineralnego, głównie kwarcu ubogiego w makro i mikroelementy, odpornego na niszczenie mechaniczne, odwapnionego i dobrze przepuszczalnego dla wód opadowych, o charakterze piasków luźnych lub piasków gliniastych;
- utworów pyłowych, grubo i drobno-pyłowych o znacznej spójności i dużych wartościach podsiąku kapilarnego;
- utworów gliniastych o różnej zawartości frakcji ilastej, specyficznych cechach fizyko-chemicznych, o charakterze glin piaszczystych, glin lekkich, średnich lub ciężkich, często z udziałem węglanów wapnia;
- utworów ilastych w postaci iłów i iłów pylastych, grupujących we frakcji ilastej większość minerałów ilastych oraz składników koloidalnych o różnym stopniu dyspersji.

Osady organogeniczne najliczniej reprezentowane są przez torfy i mursze.

Uwzględniając charakter gospodarki wodnej, gleby Puszczy Białowieskiej można podzielić ogólnie na cztery działy:

- gleby litogeniczne,
- gleby autogeniczne, (kształtujące się bez udziału wód gruntowych);
- gleby semihydrogeniczne – w których wpływ wody gruntowej obejmuje dolne części profilu;
- gleby hydrogeniczne, w których także powierzchniowe poziomy glebowe kształtują się pod wpływem wód gruntowych.

Są one reprezentowane przez 9 rzędów, 15 typów i 46 podtypów gleb.

Najliczniej reprezentowane są gleby brunatno-ziemne (36,5%), a wśród nich gleby brunatne typowe, oglejone i wyługowane oraz gleby płowe typowe, zbrunatniałe, opadowo-glejowe, gruntowo-glejowe i bielicowane.

Rząd gleb bielico-ziemnych (19,1%) reprezentowany jest przez gleby rdzawe właściwe, brunatno-rdzawe, bielicowo-rdzawe oraz gleby bielicowe.

Gleby glejo-bielicoziemne (12,0%) reprezentują gleby bielicoziemne właściwe, murszaste i torfiaste oraz glejo-bielice właściwe.

Czarne ziemie (4,7%) - to głównie czarne ziemie właściwe, glejowe, zbrunatniałe i murszaste.
Gleby zabagniane (7,8%) - to gleby opadowo-glejowe właściwe oraz gleby gruntowo-glejowe właściwe, torfiasto-glejowe i torfowo-glejowe.

Gleby bagienne (8,2%) tworzą gleby torfowe torfowisk wysokich, przejściowych i niskich.

Gleby pobagienne (11,6%) - to gleby torfowo-murszowe, mineralno-murszowe, murszowate właściwe i gleby murszowato-murszaste.

Gleby litogeniczne oraz gleby antropogeniczne na terenie Puszczy występują sporadycznie (0,1%).

Część gleb regionu Puszczy Białowieskiej to gleby porolne (6,3%). Gleby te występują
Głównie na północno-zachodnich obrzeżach Puszczy w nadleśnictwach: Browsk (na powierzchni 2853,49 ha) i Hajnówka (na powierzchni 395,48 ha).

Opisywane lasy obejmują polską część puszczy w granicach zwartego kompleksu leśnego.

• Dominujący i najbardziej typowy krajobraz tego obszaru stanowią płaskie równiny gliniastej moreny dennej (40,5% powierzchni, 145-165 m n.p.m.), gdzie przeważają gleby brunatne, płowe i opadowo-glejowe, pokryte lasami liściastymi, głównie grądami. Silny związek przestrzenny z łęgami i torfowiskami jest przyczyną przewagi wilgotnych lasów grądowych. Dużej mozaikowości i różnorodności siedlisk odpowiada wysoki stopień różnorodności biologicznej oraz duży udział starodrzewia i drzewostanów naturalnych.

• Krajobrazy grądów ciepłolubnych i borów mieszanych na piaszczysto-żwirowych wzgórzach i falistych terenach moreny ablacyjnej stanowią drugą co do wielkości jednostkę krajobrazową w Puszczy (30,7% pow.). Są to obszary wododziałowe (160-190 m n.p.m.), wyniesione przeciętnie 10-15 m ponad przyległe tereny moreny dennej. Obszary te charakteryzuje dominacja mezotroficznych odmian gleb brunatno ziemnych przy znaczącej obecności gleb bielicoziemnych. Głębokie zaleganie wód gruntowych i stosunkowo niewielkie zróżnicowanie warunków siedliskowych jest powodem znacznej różnorodności krajobrazów. Zbiorowiska leśne charakteryzuje występowanie bogatej i oryginalnej flory.

• Krajobrazy równin akumulacji biogenicznej (17,5% pow.) tworzą lasy łęgowe, głównie jesionowo-olszowe, zajmujące podmokłe dolinki o charakterze denudacyjno-erozyjnym, z czarnymi ziemiami, glebami murszowymi i glejowymi, z okresowym lub stałymi ciekami. Większe płaty łęgów, znajdują się we wszystkich większych dolinach rzecznych na terenie Puszczy: Narewki, Hwoźnej, Łutowni, Leśnej.

• Zatorfione fragmenty dolin rzecznych oraz zabagnione obniżenia terenu, o genezie wytopiskowej, stanowią siedliska subborealnych świerczyn na torfie, brzezin bagiennych (bielu) oraz bagiennych lasów sosnowo-brzozowych i olsów

• Wylesione i użytkowane rolniczo fragmenty dolin rzecznych i innych podtopionych obniżeń są obecnie pokryte szuwarami trzcinowymi i turzycowymi, łąkami wilgotnymi, i ziołoroślami, rzadziej łąkami kośnymi.

• Wzdłuż dawnych koryt rzecznych i starorzeczy występują zaroślowe zbiorowiska wierzbowe

• Oligotroficzne krajobrazy borów sosnowych na równinach piasków eolicznych i wydmach tworzą niewielkie płaty w obrębie wysoczyzn morenowych (11,3% pow.).

Największy wpływ na skład gatunkowy zespołów roślinnych porastających dany teren ma wilgotność i typ gleby (te cechy decydują o żyzności siedliska). Zależność ta jest bardzo silna w przypadku obu omawianych cech. Zupełnie inny skład gatunkowy będą miały lasy na glebie żyznej, a inny na ubogiej o tym samym uwilgotnieniu. Odmienny będzie też skład gatunkowy lasów przy zbliżonej żyzności gleby w różnych warunkach uwilgotnienia.
W wielu miejscach Puszczy Białowieskiej wciąż jeszcze zachowała się naturalna mozaika zbiorowisk roślinnych. Najbardziej charakterystyczny i schematyczny jest układ zbiorowisk leśnych w dolinach cieków wodnych. Najłatwiej to zauważyć idąc prostopadle do osi rzeki lub strumienia. Oddalając się od brzegów rzeki, w miarę podnoszenia się terenu, kolejno występują: łęg, grąd (począwszy od wariantu wilgotnego po warianty mniej uwilgocone), bór mieszany, aż w warunkach ekstremalnego przesuszenia, na glebach piaszczystych dojdziemy do boru sosnowego. Ten dość przejrzysty układ zaburzony jest przez bezodpływowe zagłębienia terenu o nieprzepuszczalnym podłożu. W nich, w warunkach silnego i bardzo zmiennego uwilgotnienia rozwija się ols, a przy stałym silnym uwodnieniu - torfowisko wysokie, na którym z kolei może rozwinąć się bór bagienny.
Spośród roślin Puszczy Białowieskiej najliczniejszą grupą są rośliny naczyniowe - jest ich nieco ponad tysiąc gatunków. Wiele gatunków mszaków i porostów, które w przeszłości były najprawdopodobniej szeroko rozprzestrzenione przetrwały jedynie w takich miejscach jak Puszcza. Można je spotkać tylko tam, gdzie las zachował swoją pierwotność, a układ warunków przyrodniczych i gospodarka ludzka (a raczej jej brak) umożliwiły ich przetrwanie. Większość z nich jest związana z martwym drewnem lub z pniami, konarami i korą starych drzew. Właśnie ich obecność stanowi o unikatowości Puszczy, będąc jednocześnie miernikiem stopnia zachowania jej zasobów naturalnych.
Oprócz pojedynczych gatunków roślin w Puszczy zachowały się również rzadkie gdzie indziej zespoły roślinne. Spośród nich na wymienienie zasługuje przede wszystkim świerczyna na torfie - bardzo rzadko w Polsce spotykane zbiorowisko leśne. Charakterystycznym rysem świerczyny na torfie jest wyraźna dominacja świerka w drzewostanie, prawie zupełny brak liściastych gatunków drzew oraz występowanie w runie, wśród bardzo bogatego kobierca mchów torfowców tak rzadkich roślin jak listera

Puszcza Białowieska jest środowiskiem życia dla olbrzymiej, jak na naszą strefę klimatyczną, liczby gatunków zwierząt. Dotychczas stwierdzono w Puszczy obecność ponad 12 tysięcy w tym: 58 gatunków ssaków, 250 ptaków, 7 gadów, 13 płazów, 32 ryb, ponad 9000 owadów, 331 pająków, 20 pijawek. Szacuje się, że puszczańska fauna jest rozpoznana w około 50%, a więc rzeczywista liczba gatunków zamieszkujących ten masyw leśny, może liczyć około 25 tysięcy.

• minimum 809 gatunków roślin naczyniowych,

• ponad 3 tys. gatunków roślin zarodnikowych i grzybów,

• prawie 200 gatunków mchów

• 283 gatunków porostów,

• ponad 8 tys. gatunków bezkręgowców,

• około 120 gatunków ptaków lęgowych,

• oraz 52 gatunków ssaków.

Flora Puszczy Białowieskiej  - rośliny wiosenne

Puszcza Białowieska jest środowiskiem życia dla olbrzymiej jak na naszą strefę klimatyczną liczby gatunków zwierząt. Poczynając od bezkręgowców: pierwotniaków, płazińców, obleńców, brzuchorzęsków, mięczaków, dżdżownic, niesporczaków, pająków, roztoczy, wijów, owadów i wielu innych, aż po kręgowce: ryby, płazy, gady, ptaki i ssaki – dotychczas stwierdzono w Puszczy obecność ponad 12 tysięcy gatunków zwierząt. W całej Polsce jest ich około 35-40 tysięcy. Szacuje się, że puszczańska fauna jest rozpoznana w około 50%, a więc rzeczywista liczba gatunków zamieszkujących ten masyw leśny może liczyć około 25 tysięcy.