Psychoanaliza jako terapia zapoczątkowana pod koniec XIX wieku spełnia funkcję kataryczną. W trakcie zabiegu pacjent zostaje poddawany hipnozie, a lekarz analizuje i interpretuje snutą przez niego opowieść. Twórcą nowego aparatu „leczącego duszę” jest Freud, który psychikę widział jako niepodzielną całość, w której można wyodrębnić poszczególne elementy.

Jednym z nich jest nieświadomość, czyli sfera, której nie jesteśmy w stanie racjonalnie kontrolować. Związana jest z biologiczną naturą człowieka i jego popędami. W niej znajdują się treści wypierane przez człowieka i uznawane przez niego za niewygodne. Te z kolei nie mają prawa przedostać się do sfery przedświadomości, gdyż są od niej odgrodzone cenzurą świadomego JA. Freud zamanifestował tym samym przeciwko kartezjańskiej filozofii i wpisał się w nurt hermeneutyczny. W związku z tym świadomość nie góruje nad nieświadomością i co więcej nie ma na nią żadnego wpływu.

Kolejnym elementem opisywanym przez Freuda jest ID reprezentujący popędowy biegun naszej osobowości. W dużej mierze można go utożsamiać z nieświadomością, gdyż nie podlega racjonalizacji i nie mamy nad nim kontroli. ID odpowiada pierwotnej energii seksualnej (libido).

Ego stanowi następną część aparatu psychicznego, oscylując pomiędzy tym co nieświadome (popęd), a społeczną etykietą. Ego jest łącznikiem pomiędzy rozumem, a namiętnością.

Superego jest obrazem wewnętrznego sumienia, w którym odzwierciedlenie znajdują wszystkie, dotychczasowe zakazy (społeczne, kulturowe czy rodzicielskie).

Libido jako pierwotna energia seksualna ma ogromny wpływ na naszą psychikę. Zakłócenia na poziomie libidynalnym są przyczyną chorób psychicznych. Psychoza jest skutkiem nieumiejętności pogodzenia sfery libido z rzeczywistością, nerwica zaś objawia się wówczas, gdy występują zakłócenia pomiędzy reprezentantem biologicznego popędu a wewnętrznym sumieniem.

Wyparcie objawia się spychaniem pewnych impulsów, pragnień czy wspomnień, częstokroć mających seksualny charakter do sfery nieświadomości. Za pomocą wyparcia JA strzeże swoją świadomość przed utratą stabilności. Przez Freuda opisywane jest jako ciągle powtarzający się proces.

Metodolodzy badań literackich dzięki koncepcji Freuda zaczęli wykorzystywać teksty literackie, a nawet biografie autorów jako symboliczną reprezentację nerwicy. Dzieło literackie w symboliczny sposób reprezentuje wówczas nieświadomy aspekt naszej psychiki. Twórczość spełnia tu więc funkcję katartyczną i broni psychikę przed światem zewnętrznym. Wykorzystuje w tym celu fantazję, która amortyzuje przykre doświadczenia. Tak widziany tekst literacki, który traci swą autonomiczność na rzecz autora ukazuje nam całe spektrum nieświadomych fantazji.

Freudowska psychoanaliza służy także do interpretowania objawów choroby. Spełnia zatem funkcję hermeneutyczną i zasadza się na szukaniu w tekście ukrytych znaczeń. Freud twierdził, że analizowanie marzeń sennych może prowadzić do odkrywczych wniosków, dotyczących zawiłości ludzkiej psychiki. W śnie pojawiają się bowiem pragnienia nieakceptowane z punktu widzenia świadomego JA, które jako zniekształcony obraz dają możliwość analizy prawdziwej natury. Metodolodzy badań literackich odkryli wiele analogii pomiędzy tekstem literackim a snem. Obie te struktury łączy niemożność dokładnej interpretacji i pewnego rodzaju zniekształcanie rzeczywistości. Odbiorca dzieła literackiego jest zatem skazany jedynie na stawianie hipotez i domniemywanie prawdziwych zamiarów autora.