Metody oceny stanu odżywienia
Prawidłowa masa ciała - kiedy zapotrzebowanie i dowóz energii na tym samym poziomie.
Spadek spożycia - wzrost zapotrzebowania
Spadek spożycia - zwiększone wykorzystywanie
Ocena stanu odżywienia:
*dane o spożyciu
*dane o stanie zdrowia
*statystyka zdrowotna - zachorowalność i umieralność z powodu chorób dietozależnych
| Wyznacznik | Uwarunkowania |
|---|---|
Podaż żywności Dostępność |
Polityka ekonomiczna Rozdział żywności |
Popyt na żywność Siła nabywcza rodziny Wzorce spożycia |
Ekonomiczno- polityczne, pomoc ekonomiczna Wiedza żywieniowa Oświata rolnicza |
Rozdział i wykorzystanie żywności Wewnątrz rodziny |
Wiedza, nawyki, przyzwyczajenia, oświata, rola członków rodziny Higiena, infekcje, poradnictwo zdrowotne |
| Indywidualny stan odżywienia |
Metody oceny stanu odżywienia
Czynniki wpływające na indywidualny stan odżywienia:
Spożycie żywności spożycie składników pokarmowych dostępność składników pokarmowych (biodostępność, trawienie, wchłanianie) zapotrzebowanie organizmu na składniki pokarmowe adekwatność spożycia stan odżywienia
Apatia, nadmierne pobudliwość, wzrost masy ciała, utrata apetytu, arytmia serca, zaburzenia funkcjonowania nerek, układu oddechowego.
Metody oceny stanu odżywienia – główne składniki masy ciała i ich powiązania z ogólną energią w organizmie.
Masa ciała to: składniki mineralne, woda (zewnątrz i wewnątrzkomórkowa), energia (glikogen, białko, tłuszcz).
Woda i energia z glikogenu i białka to masa beztłuszczowa.
Materiał biologiczny należy zabezpieczyć przed:
utlenianiem (witamina a, karoteny)
działaniem światła zmieniającym strukturę (zmiana formy stereoizometrycznej)
hemolizą
nieprawidłową ekstrakcją
wielokrotnym zamrażaniem i rozmrażaniem
Materiał biologiczny wykorzystywany w badaniach oceny stanu odżywienia: krew, tkanka tłuszczowa, nabłonkowa, wątroba, kości, szpik kostny, włosy, paznokcie, mocz, mleko kobiece, ślina, pot.
Wpływ stres na funkcjonowanie organizmu:
Zmiany hormonalne
Przyspieszenie metabolizmu
Rozpad tkanek ciała
Utrata białek i tłuszczu:
*zaburzenia funkcjonowania mięśni
*spadek rezerw energicznych
*spadek białek krwi
*spadek syntezy składników pokarmowych
Metody badań oceny stanu odżywienia
antropometryczne (rozmiar ciała, skład, rozwój)
laboratoryjne (zawartość składników w płynach i tkankach, testy funkcjonalne, skład ciała)
medyczne (oględziny ogólnolekarskie, testy kliniczne, statystyka zdrowotna)
Metoda Antropometryczna
rozmiar ciała - obwód głowy, wiek ciążowy, długość w pozycji leżącej, wzrost, wysokość kolana, rozpiętość ramion, masa ciała, szerokość łokcia
rozwój - obwód głowy dla wieku, masa dla wieku, masa dla wzrostu, wzrost dla wieku, zmiany masy ciała
skład ciała - zawartość tłuszczu (grubość fałdu skórnego, obwód talii/biodra, obwód talii, tkanka tłuszczowa kończyn, obliczona zawartość tłuszczu z fałdów skórnych i gęstości ciała), masa beztłuszczowa (obwód środkowej części ramienia, obwód mięśni środkowej części ramienia, powierzchnia mięśni środkowej części ramienia)
Wybór właściwego wskaźnika zależy od celu badania, to znaczy, czy ma służyć określeniu stanu odżywienia na poziomie indywidualnym lub populacyjnym. W tym celu opracowano skalę użyteczności tych mierników.
Skala użyteczności mierników rozwoju: I-miernik bardzo dobry 4-miernik słaby.
| Miernik | Użyteczność dla |
|---|---|
| Masa dla wzrostu | Wzrost dla wieku |
| 1 | 4 |
| 1 | 4 |
| 1 | 4 |
| 4 | 1 |
Masa ciała jest miarą ilości energii zmagazynowanej w organizmie, jej zmian oraz bilansu białka.
U zdrowego dorosłego człowieka zmienia się w granicach +/- 0,1kg dziennie.
Ubytek powyżej 0,5kg-dzień ujemny bilans energetyczny lub wodny. Bezwzględna masa ciała i stopień jej zmian świadczą o niedożywieniu:
poniżej 55-60% wartości masy pożądanej
względnie o objawach klinicznych choroby, gdy w przeciągu pół roku występuje jej spadek powyżej 10-20%
Aby ocenić zmiany masy ciała, trzeba znać aktualną masę ciała i na tej podstawie korzystając z wzorów, określić procent zwykłej masy ciała, procent ubytku masy ciała oraz stopień jej zmian.
Zwyczajowa masa ciała [%]= (masa aktualna (w chwili pobrania)/masa zwyczajowa) i to wszystko *100
Ubytek masy ciała [%]= masa zwyczajowa- masa aktualna/masa aktualną /*100
W celu wyeliminowania różnic związanych z wiekiem i wysokością ciała wprowadzono mierniki masy ciała do wysokości, to jest:
wskaźnik queteleta
wskaźnik ponderal
wskaźnik benna
W przypadku dzieci i młodzieży wartości współczynnika BMI WHO opracowała, przyjmując za podstawę:
pozytywną korelację między wartością tego współczynnika a ilością tłuszczu w organizmie
związek między tymi współczynnikami lub jego zmianami, a czynnikami ryzyka chorób serca i innych chronicznych
większą korelację tego współczynnika w okresie dzieciństwa z jego wartościami w okresie dorastania niż pomiar grubości fałdu skórnego
chłopcy z BMI powyżej 75 percentyla (pc) wykazują większe ryzyko chorób chronicznych
Za punkt wyjścia przyjęto wartość 25kg-m2 dla nadwagi, a 30kg-m2 dla otyłości.
Współczynnik masy ciała: WMC=M1425 * 71,84/H1275
M-masa ciała (kg), a H wysokość ciała
Dzieląc wartości BMI dla 50 pc masy ciała i 50pc wzrostu dla danego wieku i płci dzieci, uzyskano tak zwany wskaźnik Cole’a wyrażany w procentach, który określa stan odżywienia dzieci na podstawie klasyfikacji McLarena:
| Wartość [%] | Ocena |
|---|---|
| >110 | Nadwaga |
| 90-100 | Norma |
| 85-90 | Łagodne niedożywienie |
| 75-85 | Umiarkowane niedożywienie |
| <75 | Kategoryczne niedożywienie |
BMI Z-score= (BMI dziecka-BMI norma)/odchylenie standardowe (norma)
| BMI Z-score | Ocena |
|---|---|
| <-2,5 | Nadwaga |
| -2,5- -1,5 | Norma |
| -1,5 - +1,5 | Łagodne niedożywienie |
| +1,5- +2,5 | Umiarkowane niedożywienie |
| +2,5 | Kategoryczne niedożywienie |
Do obliczenia ogólne zawartości tłuszczu w organizmie stosuje się równanie Siri:
Masa tłuszczu (kg)= masa ciała * (4,95/D) – 4,5
CMR= obwód ramienia – (3,14X grubość fałdu skórnego nad mięśniem trójgłowym ramienia)
PMR= obwód ramienia- 3,14* (grubość fałdu skórnego…)2 : 4*3,14, gdzie 3,14 to wartość n.
Masę beztłuszczową można obliczyć, jeśli znam zawartość tłuszczu w organizmie:
Masa beztłuszczowa= masa ciała –masa tłuszczowa
Zalety stosowania metod antropometrycznych:
prostota wykonania, nieinwazyjność, możliwość zastosowania na szeroką skalę
niedrogie wyposażenie, podręczne i trwałe, na ogół nie wymagają przeszkolonego personelu, metody są wystandaryzowane
informacje generowane są na podstawie historii żywienia dotyczące dłuższego czasu
przydatność w identyfikacji średniego, umiarkowanego i poważnego niedożywienia
przydatność w identyfikacji przekarmiania (nadwaga, otyłość), możliwość śledzenia zmian w stanie odżywienia w określonym czasie
możliwość prowadzenia testów skreeningowych dla identyfikacji ryzyka niedożywienia lub nadwagi na poziomie indywidualnym
Błędy - różne mogą być; np. nakrycie głowy, pomiary w butach. Należy je eliminować, ot co!
Ocena laboratoryjna stanu odżywienia
skład ciała (analiza chemiczna zwłok, całkowita zawartość potasu, całkowita zawartość wody, masa beztłuszczowa, masa pozakomórkowa, masa komórkowa)
testy statyczne (zawartość składników w płynach i tkankach oraz stopień wydalania składników w moczu)
testy funkcjonalne (metabolity we krwi lub moczu, zmiany w składnikach krwi, lub aktywności enzymów, zawartość przeciwciał lub limfocytów, testy tolerancji, obciążeniowe in vivo, reakcje fizjologiczne in vivo, wzrost i rozwój
Czynniki wpływające na interpretację testów:
analityczne (metoda, pobranie próbki)
biologiczne (czynniki fizjologiczne, osobniczy, zdrowie)
Techniki stosowane w badaniach składu ciała:
bilanse metaboliczne
densytometryczne
ultradźwiękowe
dilutometryczne
izotopowe
przewodnictwo elektryczne
oporność bioelektryczna
tomografia komputerowa
aktywacja neuronów
nuklearny rezonans magnetyczny
absorpcjometria podwójnego fotonu
radiografia kończyn
Wyniki uzyskane w badaniach laboratoryjnych porównujemy z:
rozkładami referencyjnymi dla danego składnika – siatki centylowe
poziomami referencyjnymi- wartości centylowe
punktami odcięcia- poziomy niedoborowe, niskie, zadowalające, wysokie
Metody medyczne
statystyka zdrowotna
badania ogólnolekarskie
testy kliniczne