PSYCHOLOGICZNE PODSTAWY ZACHOWAŃ CZŁOWIEKA:
Motywy zachowań człowieka:
motywy:
termin motyw:
wywodzi się od łacińskiego słowa motus tzn. poruszać się
definiowanie:
motyw – czynnik psychiczny warunkujący jakieś działanie lub są to wszystkie czynniki psychiczne będące warunkami działania wyłącznie celowego
rodzaje teorii motywacji:
teorie treści – zajmują się wyjaśnieniem, jakie czynniki są podstawą motywacji
teorie procesu – koncentrują się na tym jak motywować
teorie wzmocnienia – kładą nacisk na sposoby uczenia się zachowań
potrzeby: (teoria treści)
definiowanie:
subiektywne odczucie braku, niezaspokojenia lub pożądania określonych rzeczy lub warunków, które są niezbędne do utrzymania się przy życiu, umożliwienia rozwoju, realizowania ról społecznych
wytwór cech biologicznych i psychicznych człowieka, ukształtowanych przez zespolone oddziaływanie środowiska kulturowego i naturalnego
są nieograniczone ilościowo, stale się odradzają,
są uwarunkowane społecznie i zmienne w czasie
klasyfikacja potrzeb:
wg H. A. Murraya:
potrzeby organiczne (pierwotne) – związane z zapewnieniem biologicznej egzystencji organizmu i gatunku, są to potrzeby wrodzone, np. potrzeby: powietrza, wody, pożywienia, seksu, karmienia piersią, unikanie uszkodzeń ciała, unikanie gorąca, unikanie chłodu, wydalania moczu, kału, doznawania wrażeń
potrzeby psychologiczne (wtórne) – są kształtowane przez oddziaływanie środowiska społecznego, np. potrzeby: autonomii, afiliacji, erotyki, dominacji, agresji, poznania, rozumienia, porządku, unikania cierpienia, bycia szanowanym, zabawy;
wg Abrahama H. Maslowa – ustalił hierarchię potrzeb i wzajemne zależności między nimi
potrzeby fizjologiczne – uwarunkowane funkcjami biologicznymi (potrzeba zaspokojenia głodu, snu, potrzeba seksualna), znajdują się najniżej hierarchii i gdy nie są zaspokojone staja się najważniejsze i wypierają inne potrzeby na dalszy plan, podporządkowując zachowania jednostki
potrzeby bezpieczeństwa – pobudzają do działań zapewniających jednostce nienaruszalność, ujawniają się w warunkach zagrożenia
potrzeby przynależności i miłości - odczucie przynależności do różnych grup społecznych, uczestnictwo w życiu tych grup, poczucie akceptacji przez członków grupy
potrzeby uznania (szacunku) – poczucie bycia uznanym zarówno przez siebie jak i członków grupy, potrzeby realizacji istotnych celów, niezależności, prestiżu, znaczenia i dominacji
potrzeby samorealizacji (samourzeczywistnienia) – dążenie jednostki do zajmowania się tym co daje jej pełne zadowolenie, zaspokajając tę potrzebę jednostka osiąga poczucia wykorzystania swoich możliwości, rozwoju swoich zdolności, realizacji życiowych celów
potrzeby wiedzy i rozumienia – dążenie człowieka do poznawania rzeczywistości w której żyje, motyw szukania wiedzy,
potrzeby estetyczne – pozytywne wzruszenia dostarczane przez określone treści zmysłowe czy intelektualne, zyskują ocenę pięknych, harmonijnych, miłych, przyjemnych, wzruszających
Abraham H. Maslow:
ustalił hierarchię potrzeb i zależności między nimi
zależność między potrzebami niższymi i wyższymi wyraża się w tym, że zaspokojenie potrzeb niższych stanowi warunek pełnego zaspokojenia potrzeb wyższych
stwierdza:
potrzeby wyższe są późniejszym wytworem ewolucie gatunków, tylko potrzeby niższe dzielimy ze zwierzętami
im wyższa potrzeba, tym mniej niezbędne jest jej zaspokajanie dla utrzymania się przy życiu
potrzeby wyższe są subiektywnie mniej natarczywe
zaspokojenie potrzeby wyższej wymaga spełnienia większej liczby warunków
gdy zaspokojona zostaje potrzeba zarówno niższa jak i wyższa zaspokojenie wyższej człowiek ceni sobie bardziej
potrzeby ulegają modyfikacjom pod wpływem zdolności człowieka do kierowania się przyswojonymi sobie ideałami społecznymi czy wartościami, które stają się silnymi czynnikami motywacyjnymi i sprawiają, że człowiek łatwiej
znosi bark zaspokojenia niektórych potrzeb
źródłem każdego działania człowieka są potrzeby
motyw powstaje w miarę, jak człowiek uświadamia sobie potrzeby i cele, do których dąży, oraz uwzględnia, ocenia i rozważa okoliczności w jakich się znajduje
teoria motywacji do pracy Fredericka Herzberga:
poszukiwanie czynników motywacji w cechach stanowiska pracy i w cechach związanych z nim zadań
zadowolenie i niezadowolenie z pracy są wywoływane przez zasadniczo różne czynniki środowiska pracy
motywatory – czynniki powodujące zadowolenie z pracy
osiągnięcia
uznanie
awans
pracę samą w sobie
możliwość rozwoju osobistego
odpowiedzialność
czynniki utrzymania - czynniki brakujące w środowisku pracy (często w odpowiedniej formie) co jest przyczyną niezadowolenia
polityka przedsiębiorstwa i zarządzanie
nadzór techniczny
zajmowana pozycja
wynagrodzenie
świadczenia socjalne
warunki pracy
bezpieczeństwo pracy
stosunki między ludzkie
życie osobiste
wzbogacenie pracy – dzięki temu możliwe jest zwiększenie motywacji do pracy, wzbogacenie stanowiska pracy skłoni ludzi do ujawniania ich zdolności do samodzielnego i twórczego działania oraz samokontroli
skoncentrowanie uwagi na pokazaniu pracownikom, że są bardziej użyteczni i ważniejsi przez przydzielanie im pracy mającej sens oraz dawanie im możliwości jak największej autonomii i powierzanie odpowiedzialnych zadań
okazanie uznania dla pracowników zadowolenie z pracy
istnieje możliwość zwiększenie zadowolenia z pracy i wzmocnienia motywacji nawet wtedy, gdy nie zmniejsza się niezadowolenia
teorie procesu:
określają w jaki sposób i przez jakie cele poszczególne osoby są motywowane
J. A. Brown:
dzieli motywy skłaniające człowieka do pracy na trzy rodzaje:
praca może być wykonywana dla samej siebie dla kunsztu pracy
praca może być wykonywana chętnie z motywów bezpośrednio wynikających z sytuacji pracownika w pracy np. koleżeństwo, pozycja
praca może być wykonywana z pobudek zewnętrznych np. dla rodziny, dla pieniędzy
Stanisław Ossowski:
podzielił motywy działania na trzy kategorie:
praca przymusowa
praca wykonywana z motywów społecznych
czynności autoteliczne
w obu sytuacjach motywy nie wykluczają się lecz uzupełniają:
podejmującemu prace z pobudek zewnętrznych zapewne większe zadowolenie przynosić będzie taka praca, która odpowiada jego zainteresowaniom czy tez daje mu wysoką pozycje społeczną
Victor Vroom:
gotowość do działania w pracy jest funkcją pragnienia wyniku pomnożonego przez nadzieję
wysiłek doprowadzi do osiągnięcia pożądanego wyniku
motywacja do pracy jest kształtowana poprzez czynniki leżące poza pracą (wynagrodzenie, awans) i poprzez czynniki związane bezpośrednio z pracą (udział w podejmowaniu decyzji, Wiara w posiadanie zdolności odpowiadających wykonywanej pracy, wiara w docenienie pracownika, możliwości podołania trudnej pracy)
teorie wzmocnienia (teorie modyfikacji zachowań):
B. F. Skinner:
ludzie uczą się w pracy wykonywania zadań dobrze lub źle
ludzie uczą się w pracy punktualności, współdziałania, przyjaznego stosunku do współpracowników
w przyszłości ludzie skłonni są do powtarzania przyjaznych zachowań, a odrzucania negatywnych
techniki modyfikowania zachowań podwładnych:
pozytywne wzmocnienie – kształtowaniu przyjemnych skojarzeń z określonymi zachowaniami np. pochwały, awanse, pieniądze
uczenie unikania – odmiana pozytywnego wzmocnienia, ludzie zaczynają odrzucać te zachowania, z którymi wiązą się nieprzyjemne konsekwencje, a wybierają te którym towarzyszą przyjemne konsekwencje
wygaszanie – brak wzmocnienia zachowań niepożądanych, założenie, że zachowanie ignorowane z czasem ulegnie wygaszeniu lub zaniknie
karanie – eliminowanie niewłaściwych zachowań za pośrednictwem nieprzyjemnych konsekwencji np. krytykę,
W. Clay Hammer:
Reguły stosowania technik modyfikowania zachowań (związek z technikami Skinnera)
Nie nagradzaj wszystkich jednakowo
Pamiętaj, że brak reakcji również może modyfikować zachowania
Nie zapomnij powiedzieć podwładnym, co mogą zrobić, aby uzyskać wzmocnienie
Powiedz podwładnym co robią źle
Nie karaj w obecności innych
Bądź sprawiedliwy
Postawy a zachowania człowieka:
różnica między motywem a postawą:
motyw pojawia się wraz z potrzebą i zanika w sytuacji jej zaspokojenia, potrzeba może być motywem do działania, natomiast postawa to:
gotowość jednostki do reagowania w określony sposób na odpowiednie obiekty, jakimi mogą być zarówno przedmioty materialne jak i idee
elementy postawy:
wewnętrzne – to te kształtujące postawę
poznawczy – wiadomości o przedmiocie postawy, przekonania, przypuszczenia
emocjonalny – uczucia wyższe w stosunku do przedmiotu postawy (radość, smutek, zachwyt, szacunek)
zewnętrzny – sposób zachowania postawy
zachowanie – reakcje mimiczne, werbalne, motoryczne
klasyfikacja postaw:
ze względu na kierunek:
pozytywne
negatywne
obojętne
ze względu na czas trwania:
trwałe
zmienne
ze względu na treść:
w stosunku do pracy
w stosunku do nauki
w stosunku do rodziców
…
ze względu na podmiot:
indywidualne
grupowe
ze względu na stosunek do norm społecznych i prawnych:
konformista – ten kto przystosowuje się do panujących zasad i norm
nonkonformista – nie zgadza się z panującymi normami i zasadami, z powszechną opinią, trudno jest im się do tego przystosować, woleli by zmian
legalista – osoba ściśle przestrzegająca przepisów prawa, postępujący zgodnie z obowiązującymi normami i zasadami
przestępca – osoba, która łamie przepisy prawa, normy i zwyczaje ponieważ nie zgadza się z nimi i nie chce się do nich dostosować, jego działania są często niezgodne z prawem
stereotyp – przykład postawy, rozumiany jako typ uproszczonej postawy, w której często element emocjonalny dominuje nad poznawczym
Zachowania:
istota zachowania:
zachowanie to wypadkowa postaw i sytuacji
jest zależne od sytuacji
często są niezgodne z postawami
może być wynikiem frustracji (przeszkody na drodze do osiągnięcia potrzeby) – agresja, kompensacja, racjonalizacja, fiksacja, projekcja, represja, regresja, marzenie na jawie, ucieczka, apatia, zniechęcenie
Tadeusz Tomaszewski:
na zachowanie wpływają także zadania wynikające z uczestnictwa człowieka w różnych organizacjach
jednostka przez uczestnictwo w jakimkolwiek systemie społecznym wchodzi w stosunki i zależności ze światem ją otaczającym, które stawiają przed nim zadania
Dawid Nadler i Edward Lawler:
teoria oczekiwać i wartości
założenia dotyczące zachowań człowieka w organizacji:
zachowania są wyznaczone przez wypadkową zmiennych indywidualnych (potrzeby i oczekiwania, postawy) i środowiska
ludzie mają różne potrzeby, pragnienia i cele, poznając je można oddziaływać na zachowania ludzi
ludzie podejmują świadome decyzje o swoich zachowaniach
ludzie wybierają wariant zachowania na podstawie oczekiwań, że dane zachowanie doprowadzi do pożądanego wyniku
zachowanie w stanach frustracyjnych:
frustracja – stany długotrwałego stanu napięcia, rozdrażnienia wynikający z trudności w osiągnięciu pożądanego celu
są niekorzystne gdy się powtarzają, powodują obniżenie stanu aspiracji, brak wiary w powodzenie działań
sposoby przejawiania frustracji:
agresja – typowy objaw stanów frustracyjnych, dość prymitywne, rzadko prowadza do usunięcia przeszkód utrudniających zaspokajanie potrzeb, typowe dla jednostek kierujących się emocjami w swoim działaniu; odmiany:
agresja bezpośrednia – jednostka atakuje przeszkodę znajdującą się na drodze do celu
agresja pośrednia – jednostka nie zna przeszkody, kieruje niezadowolenie i wrogie działania ku osobom czy przedmiotom, które są bez winy, może wystąpić także wtedy gdy jednostka zna przyczynę swojego niepowodzenia, lecz nie może lub nie chce okazać niezadowolenia
agresja introwertywna – kierowanie niezadowolenia na samego siebie, czasem może to spowodować pozytywną zmianę zachowań, wyraża się w agresji, samooskarżaniu, braku energii i inicjatywy
mechanizmy obronne – sposoby zachowania w stanach emocjonalnych, charakterystyczne dla jednostek dojrzałych emocjonalnie, postępujących w sposób przemyślany, którzy potrafią ocalić poczucie godności; rodzaje:
kompensacja – uporczywe powtarzanie czynności przez jednostkę, mimo iż okazały się one nieskuteczne
kompensacja bezpośrednia – jednostka zwykle nie próbuje nowych, alternatywnych rozwiązań, jest uparta i nie przyjmuje rozsądnych rad i wskazówek otoczenia, nadkompensacja – wysiłki jednostki idą za daleko (osoba lękliwa jest za pewną siebie i bardzo arogancka)
kompensacja pośrednia – koncentracja na celu zastępczym, w wyniku trudności w osiągnięciu celu jednostka stara się skupić na innym zastępczym celu, zbyt częste stosowanie kompensacji może spowodować osiąganie niewart ościowych celów
racjonalizacja – jednostka wynajduje logiczne powody lub wyglądające wiarygodnie usprawiedliwienia dla uzasadnienia swoich impulsywnych zachowań, występuje zwykle wtedy gdy człowiek zmuszony jest do odstąpienia od działania i przekonuje siebie i innych, że cel nie jest wart podjętego działania, używana wtedy gdy jednostka swoim zachowaniem narusza normy społeczne i usprawiedliwia swoje postępowanie, chcąc zachować uznanie otoczenia oraz szacunek do samego siebie
utrudnia sensowne i skuteczne rozwiązywanie problemów
skłania do gruntownej analizy motywów podjętych zachowań, wartości celów i wymaganego wysiłku niezbędnego w ich realizacji
projekcja – jednostka broni się przed lękiem, przenosząc na zewnątrz, na inne osoby swoje myśli, intencje, postawy, występuje wtedy gdy jednostka dostrzega sprzeczność między swoim postępowaniem czy postawą a nakazami sumienia, projektowanie na innych przywraca dobre samopoczucie, jednostka dostrzega swoje słabości także u innych osób, może punktem wyjścia do korekty własnych poglądów czy zachowań
represja – całkowite wyparcie motywu i rezygnacja z realizacji celu, jeśli w wyniku takiego zachowania nie zostaną zaspokojone istotne potrzeby, może ono prowadzić do napięć lub też wyzwalania innych mechanizmów obronnych
regresja – występuje w dwóch formach zachowań:
zachowanie retrogresywne – zachowanie charakterystyczne dla jednostki w minionym okresie jej życia, w którym czuła się bezpiecznie, np. dorosły zaczyna postępować jak dziecko
prymitywizacja – zachowania prymitywne, nie mające wzorów w zachowaniach jednostki z poprzedniego okresu jej życia
ucieczka – zmiana grupy społecznej lub miejsca, rzeczy która przeszkadza, jest skuteczna wtedy, gdy przeszkody są tylko natury zewnętrznej, może też przyczynić się do pogłębienia stanu frustracji
marzenie na jawie – szukanie schronienia przed trudnościami w świecie fantazji, w wyniku ucieczki w świat marzeń człowiek nie napotyka trudności ale też nie zaspokaja potrzeb, których nie mógł zaspokoić w świecie realnym