Postępowanie administracyjne

i

sądowoadministracyjne

Skrypt dla studentów administracji
Wydziału Prawa Administracji i Ekonomii

Uniwersytetu Wrocławskiego

Opracowanie na podstawie:

Wykładów:

- prof. Jana Jędrośki

- dr Lidii Klat – Werteleckiej

Książki:

Barbara Adamiak, Janusz Borkowski

„Postępowanie administracyjne i sądowoadministracyjne”, LexisNexis 2004

Stan prawny na wrzesień 2006.

Część 2

PODSTAWOWE POJĘCIA

W TEORII POSTĘPOWANIA

ADMINISTRACYJNEGO

PRZESŁANKI STOSOWANIA PRZEPISÓW K.P.A.

W POSTĘPOWANIU OGÓLNYM,

W SPORACH O WŁAŚCIWOŚĆ I POSTĘPOWANIACH UPROSZCZONYCH

1. Postępowanie ogólne

Rozróżniamy 4 przesłanki pozytywne stosowania przepisów, które muszą wystąpić łącznie:

- postępowanie w sprawie będzie prowadzić organ administracji publicznej

- sprawa pozostaje we właściwości tego organu (rzeczowej, miejscowej, instancyjnej)

- sprawa ma charakter indywidualny

- przepisy dają podstawę do rozstrzygnięcia sprawy przez wydanie decyzji administracyjnej

Przesłanki negatywne wyłączają spod mocy obowiązującej k.p.a.:

- sprawy karne skarbowe,

- sprawy podatkowe,

- sprawy będące we właściwościach polskich przedstawicielstw dyplomatycznych i urzędów konsularnych działających na terenie obcego państwa,

- sprawy nadrzędności i podległości organizacyjnej i służbowej

1. Sprawy sporów o właściwość

K.p.a. nie zawiera przepisów procesowych dotyczących czynności podejmowanych przy rozpatrywaniu tych sporów, a jedynie wskazuje właściwe do tego organy.

O właściwości organu decyduje więc sąd administracyjny a rozstrzygnięcie sporu ma nastąpić w postępowaniu sądowoadministracyjnym.

1. Postępowanie w sprawie wydawania zaświadczeń

Jest to postępowanie uproszczone, gdyż zaświadczenie potwierdza jedynie już zaistniałe fakty lub prawa. Czynności mogą ograniczyć się do sprawdzenia ewidencji, rejestrów czy innych dokumentów.

W postępowaniu takim może wziąć udział każda osoba, której potrzebne jest zaświadczenie.

W tym postępowaniu nie występują strony ani nie są wydawane decyzje administracyjne.

1. Postępowanie w sprawach skarg, wniosków i petycji.

Są to także postępowania uproszczone, nie występują strony i nie wydaje się decyzji administracyjnych.

Stosuje się je przed wszystkimi organami państwowymi, organami państwowych jednostek organizacyjnych, organami samorządu każdego rodzaju.

W każdym przypadku, kiedy zostanie wniesiona skarga, lub złożony wniosek a więc, kiedy ktokolwiek wyrazi swoje niezadowolenie lub złoży propozycję ulepszenia działalności.

ZAKRES MOCY OBOWIĄZUJĄCEJ PRZEPISÓW

POSTĘPOWANIA PODATKOWEGO

Znaczna część przepisów postępowania podatkowego zawarta jest w Ordynacji podatkowej.

Przepisy tej ustawy rozciągają się także na:

- postępowanie przed organami kontroli skarbowej

- postępowanie w sprawach celnych.

Są to postępowania administracyjne szczególne, czyli wyróżniające się wąskim kręgiem podmiotowym i przedmiotowym stosowania. Obowiązuje przed dokładnie wskazanymi organami administracyjnymi oraz tylko w sprawach określonego rodzaju.

ZAKRES MOCY OBOWIĄZUJĄCEJ PRZEPISÓW

O POSTĘPOWANIU EGZEKUCYJNYM W ADMINISTRACJI

Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji określa przedmiot regulacji prawnej, który obejmuje postępowanie organów egzekucyjnych i środki przymusu zapewniające wykonanie obowiązków.

Ustawę stosują organy egzekucyjne (podmioty post. egz.).

POJĘCIE POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

Przez pojęcie postępowania administracyjnego rozumiemy regulowany przez prawo procesowe ciąg czynności procesowych podejmowanych przez organy administracji publicznej i inne podmioty postępowania w celu rozstrzygnięcia sprawy administracyjnej w formie decyzji administracyjnej,

jak i ciąg czynności podjętych w celu weryfikacji decyzji administracyjnych.

POJĘCIE POSTEPOWANIA SĄDOWOADMINISTRACYJNEGO

Przez pojęcie postępowania sądowoadministracyjnego będziemy rozumieli regulowany przez prawo procesowe ciąg czynności procesowych sądu administracyjnego i innych podmiotów tego postępowania , podjętych w celu rozstrzygnięcia sporu o zgodność z prawem działania bądź zaniechania działania przez organ wykonujący administracje publiczną.

RODZAJE, TRYBY I STADIA

POSTĘPOWANIA ADM. I SĄDOWOADM.

A. Postępowanie administracyjne.

Wyróżniamy 2 rodzaje postępowania administracyjnego:

- ogólne (stosowane zazwyczaj, regulowane przepisami k.p.a.)

- szczególne (do załatwiania określonych spraw, np. podatkowych)

Zarówno w postępowaniu ogólnym, jak i w szczególnym rozróżniamy

2 tryby postępowania:

- postępowanie główne (toczące się przed organem I i II instancji)

- postępowanie nadzwyczajne (weryfikujące decyzje wydane w post. głównym)

System nadzwyczajnych trybów postępowania składa się z trzech postępowań:

1. Postępowanie w sprawie wznowienia postępowania (145 kpa)

(gdy postępowanie w którym zapadła decyzja ostateczne było dotknięte kwalifikowaną wadą procesową.

1. Postępowanie w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji (156 kpa)

(sprawdzające, czy decyzja nie jest dotknięta kwalifikowaną wadą materialnoprawną)

1. Postępowanie mające na celu uchylenie, zmianę decyzji prawidłowej lub dotkniętej wadami niekwalifikowanymi.

W postępowaniu głównym i postępowaniach nadzwyczajnych wyróżniamy

3 stadia:

- Stadium wstępne

(obejmujące czynności wszczęcia postępowania oraz czynności procesowe mające na celu zbadanie dopuszczalności wszczęcia postępowania)

- Stadium postępowania wyjaśniającego

(obejmujące ciąg czynności procesowych, których celem jest ustalenie stanu faktycznego sprawy, dającego podstawę do zastosowania normy prawa materialnego)

- Stadium podjęcia decyzji

(rozstrzygającej sprawę indywidualną konkretnej osoby, czyli sprawę będącą przedmiotem postępowania)

B. Postępowanie sądowoadministracyjne

W postępowaniu sądowoadministracyjnym wyróżniamy

3 rodzaje postępowania:

- Ogólne

(rozpoznaje się skargi na działanie lub bezczynność organów: skargi na decyzje, postanowienia, na inne akty, na czynności z zakresu administracji publicznej, na akty prawa miejscowego)

- Odrębne

(rozpoznaje się spory o właściwość między jednostkami samorządu terytorialnego i między samorządowymi kolegiami odwoławczymi, a także spory kompetencyjne między organami tych jednostek a organami administracji rządowej)

- Pomocnicze

(w sprawie nałożenia grzywny, postępowanie w razie zaginięcia lub zniszczenia akt i postępowanie s wprawie wyjaśnienia przepisów prawnych, których stosowanie powoduje rozbieżności w orzecznictwie sądów administracyjnych).

Część 3

INSTYTUCJE PROCESOWE

Pojęcie instytucji używane jest w dwóch znaczeniach.

Jedno, to określenie organów będących organizmami, których status i działania są regulowane prawem (np., parlament).

Drugie – istotne w rozważaniach o postępowaniu administracyjnym, znaczenie określa

zespół, wiązkę przepisów prawnych, jako mechanizm.

Definicja taka pozwala scalać treści prawne rozproszone pomiędzy różne przepisy nie tylko proceduralne, ale też materialne i ustrojowe.

Tak rozumianą instytucją może być:

- organ administracji w postępowaniu administracyjnym,

- strona lub podmiot na prawach strony

- przedmiot postępowania

ORGAN PROWADZĄCY POSTĘPOWANIE

1. Zdolność prawna organów administracji publicznej.

Jest to zespół przesłanek decydujących o zdolności do podejmowania czynności procesowych w postępowaniu administracyjnym.

Zdolność prawną organów wyznaczają normy prawa procesowego (kpa i op).

Na podstawie przepisów kpa i op wyróżniamy:

- kompetencję ogólną

- kompetencję szczególną

Kompetencja ogólna organów

Dotyczy:

- ministrów

- centralne organy administracji rządowej

- wojewodów

- organy jednostek samorządu terytorialnego (stanowiące i wykonawcze)

- innych powołanych z mocy prawa (Prezydent RP, Przewodniczący KRRiTV)

Kompetencja ogólna w postępowaniu podatkowym

Została przyznana w op:

- naczelnikowi urzędu skarbowego

- naczelnikowi urzędu celnego

- wójtowi (burmistrzowi, prezydentowi miasta), staroście, marszałkowi województwa

- dyrektorowi izby skarbowej / celnej (jeżeli są organami I instancji)

- ministrowi wł. d/s. finansów publicznych w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji, wznowienia postępowania, zmiany lub uchylenia decyzji lub stwierdzenia jej wygaśniecia z urzędu.

Tak więc kompetencję ogólną mają zarówno organy monokratyczne jak i kolegialne.

Kompetencja szczególna organów

Kompetencję szczególną wyznaczają dwie instytucje:

- właściwość

- wyłączenia

Właściwość ustawowa:

Zarówno kpa i op dzielą właściwość na:

- rzeczową,

- miejscową.

- instancyjną (na podst. przepisów o weryfikacji decyzji)

Właściwość rzeczowa.

Jest to zdolność prawna organu administracji publicznej do rozpoznania i załatwiania spraw danej kategorii.

Zarówno kpa jak i op odsyłają do przepisów o zakresie działania organów administracji publicznej przy ustalaniu właściwości rzeczowej organu w sprawie.

Zakres działania oznacza, jakie powinny realizować organy administracji publicznej na podstawie norm ustrojowych.

Ustalenie W odpowiedzi właściwości rzeczowej jest złożone i nie może być realizowane tylko na podstawie norm prawa materialnego, ale istotne jest uwzględnienie zawartych porozumień, związków i uchwał prowadzących do zmiany właściwości rzeczowej.

W sprawach, w których właściwość organu nie wynika w sposób oczywisty z przepisów, obowiązany jest on w decyzji przedstawić szczegółowe ustalenia wskazujące na jego właściwość w sprawie.

Właściwość miejscowa.

Jest to zdolność prawna organu administracji publicznej do rozpoznania i załatwiania spraw danej kategorii na obszarze określonej jednostki podziału terytorialnego kraju.

Zasady ustalania właściwości miejscowej reguluje art. 21 k.p.a.

Zgodnie z tym przepisem obowiązują następujące zasady ustalania właściwości miejscowej:

1. We wszystkich sprawach

(z wyjątkiem spraw dot. nieruchomości, oraz prowadzenia zakładu pracy)

* właściwość miejscową ustala się według miejsca zamieszkania (siedziby)

* w razie braku, według miejsca pobytu strony / jednej ze stron

* w razie braku, według ostatniego miejsca zamieszkania lub pobytu (siedziby) w kraju.

2. W sprawach dot. nieruchomości i zakładu pracy

* według miejsca położenia tej nieruchomości

Jeżeli nieruchomość znajduje się na terenie dwóch lub więcej organów, organem właściwym będzie ten, na którego obszarze znajduje się większa część nieruchomości.

* w sprawie zakładu pracy według miejsca, gdzie on był, jest albo będzie prowadzony.

1. Gdy nie można ustalić właściwości według powyższych przesłanek

Właściwość ustala się według miejsca zdarzenia dającego podstawę do wszczęcia postępowania. Gdy również takiego miejsca nie można ustalić – właściwy będzie organ, który jest właściwy dla obszaru dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy.

Właściwość miejscowa w postępowaniu podatkowym.

Jeżeli ustawy podatkowe nie stanowią inaczej, właściwość miejscową organów podatkowych ustala się według miejsca zamieszkania albo siedziby: podatnika, płatnika, inkasenta.

Jeżeli w trakcie roku podatkowego (lub in. okr. Rozliczeniowego) zajdą okoliczności powodujące zmianę właściwości miejscowej organu podatkowego, właściwym pozostaje ten organ, który był właściwy w pierwszym dniu okresu rozliczeniowego.

Organy właściwe w dniu wszczęcia postępowania podatkowego lub kontroli pozostają właściwe w sprawie, chociażby zaszły okoliczności powodujące zmianę właściwości miejscowej.

Właściwość instancyjna

Jest to zdolność prawna organu administracji publicznej do przeprowadzenia weryfikacji decyzji w drodze postępowania administracyjnego.

Zasady określania właściwości instancyjnej zawiera kpa, jednakże z zastrzeżeniem, że pierwszeństwo mają przepisy szczególne odrębnych ustaw.

Właściwość instancyjna jest przyznana organom wyższego stopnia.

Są nimi w rozumieniu kpa:

- w stosunku do organów samorządu terytorialnego – samorządowe kolegia odwoławcze

- w stosunku do wojewodów – właściwi w sprawie ministrowie

- w stosunku do in. organów adm. publ. – odpowiednie org. nadrzędne lub wł. ministrowie

a w razie ich braku – organy państwowe spr. nadzór nad ich działalnością

- w stosunku do organizacji społecznych – organy nadrzędne lub państwowe organy nadzoru.

… W postępowaniu podatkowym:

- w stosunku do naczelnika u.s. – dyrektor izby skarbowej

- w stosunku do naczelnika u. celnego – dyrektor izby celnej

- w stosunku do wójta, starosty, marszałka woj. – samorządowe kolegia odwoławcze

Organy administracji publicznej obowiązane są z urzędu przestrzegać swojej właściwości. Expressis verbis wprowadza ten obowiązek art. 18 k.p.a. i art. 15 o.p. odnośnie do właściwości miejscowej i rzeczowej, ale rozciągać go należy również na właściwość instancyjną.

Właściwość delegacyjna

Kpa dopuszcza możliwość przekazania sprawy albo czynności procesowej jednemu organowi przez inny organ.

Taka sytuacja może zajść np. w przypadku wyłączenia organu.

W razie wyłączenia właściwy staje się organ wyższego stopnia, może on jednak wyznaczyć podległy mu organ jako właściwy.

W postępowaniu podatkowym, jeżeli wyłączeniu podlega naczelnik urzędu skarbowego, właściwy organ wyznacza dyrektor izby skarbowej.

W razie wyłączenia dyrektora izby skarbowej – naczelnika właściwego urzędu skarbowego wyznaczy minister wł. ds. finansów publicznych.

Gdy wyłączeniu podlega wójt, starosta, marszałek województwa, właściwy organ wyznacza samorządowe kolegium odwoławcze.

Przekazanie innemu organowi niektórych czynności procesowych w sprawie nazywane jest instytucją pomocy prawnej.

Organ administracji publicznej, jeżeli chodzi o czynności, które nie muszą być dokonane osobiście przed tym organem, może zwrócić się do innego organu administracji rządowej lub samorządu terytorialnego o odebranie wyjaśnień, zeznań, albo dokonanie innej czynności z udziałem osoby zamieszkującej na obszarze właściwości tych organów.

W postępowaniu podatkowym również stosuje się instytucję pomocy prawnej, w sytuacji, gdy postępowanie prowadzone jest przez organ podatkowy, którego siedziba znajduje się poza województwem, w którym zamieszkuje lub przebywa osoba obowiązana do osobistego stawiennictwa.

W toku postępowania odwoławczego, organ rozpatrujący odwołanie może przekazać organowi I instancji czynności procesowe polegające na przeprowadzaniu uzupełniającego postępowania dowodowego w sprawie.

Rozstrzyganie sporów o właściwość.

Sporem o właściwość jest taka sytuacja, gdzie w postępowaniu o rozpatrzenie i rozstrzygnięcie tej samej sprawy biorą udział co najmniej 2 organy.

A więc jest to sytuacja, w której chodzi o rozstrzygnięcie sprawy między tymi samymi stronami, dotyczącej tego samego przedmiotu, przy zastosowaniu tej samej podstawy prawnej.

Podstawową przyczyną sporów o właściwość jest niedoskonałość przepisów prowadząca do błędnej ich wykładni.

Wyodrębniamy:

- spory pozytywne (za właściwe uważają się co najmniej 2 organy)

- spory negatywne (żaden organ nie uważa się za właściwy)

Instytucja sporu spełnia rolę gwarancyjną wobec stron, zapewniając, że w sprawie nie zostaną wydane dwa różne rozstrzygnięcia, lub też że sprawa pozostanie nie rozstrzygnięta.

Można też wyróżnić 2 rodzaje sporów ze względu na rodzaj organów pozostających w sporze:

- spory wewnętrzne (pomiędzy jednostkami administracji publicznej)

- spory zewnętrzne (pom. organami samorządu teryt. a innymi org. administracji publ. oraz

pomiędzy organami administracji publ a sądami powszechnymi.)

Rozstrzyganie wewnętrznych sporów o właściwość

Art. 22§1 k.p.a. reguluje właściwość organów do rozstrzygania sporów wewnętrznych:

- organami właściwymi do rozstrzygnięcia sporu są najbliższe wspólne dla organów pozostających w sporze, chyba, że brak takiego organu.

I tak:

1. Spory między organami jednostek samorządu terytorialnego:

a. między organami jst – wspólny dla nich organ wyższego stopnia

a w razie braku – sąd administracyjny.

b. między kierownikami służb, inspekcji i straży administracji zespolonej tego samego powiatu, działającymi w imieniu własnym lub starosty – starosta.

c. między organami jst w różnych województwach – minister wł. ds. administracji publ.

2. Spory między organami administracji rządowej

a. między organami rządowej administracji zespolonej w jednym województwie – wojewoda

b. między wojewodami oraz org. adm. zespolonej w różnych województwach – minister wł. ds. administracji publicznej.

c. między wojewodą a organami administracji zespolonej – minister właściwy ds. administracji publ. po porozumieniu z organem sprawującym nadzór nad organem pozostającym w sporze z wojewodą.

d. między organami administracji niezespolonej – wspólny dla nich organ wyższego stopnia a w razie braku takiego organu, minister właściwy ds. administracji publicznej.

e. między terenowymi organami administracji rządowej a ministrem – Prezes Rady Ministrów

Spory między innymi organami państwowymi oraz innymi podmiotami rozstrzyga wspólny dla nich organ wyższego stopnia a w razie braku takiego organu – minister właściwy do spraw administracji publicznej.

… W postępowaniu podatkowym.

Spory rozstrzyga:

1. między naczelnikami urzędów skarbowych w jednym województwie – dyrektor is

2. między naczelnikami us w różnych województwach i między dyrektorami is – minister wł. ds. finansów publicznych.

3. Między naczelnikami u. celnych w jednym województwie – dyrektor ic

4. Między naczelnikami uc w różnych województwach i między dyrektorami ic - minister wł. ds. finansów publicznych.

5. Między wójtem, starostą, marszałkiem województwa a naczelnikiem us lub uc – sąd administracyjny.

6. Między wójtami i starostami – wspólne dla nich sko a w razie braku – sąd administracyjny..

7. Między marszałkami województw – sąd administracyjny.

W kpa i op nie uregulowano ani kwestii wszczęcia procesu w sprawie rozstrzygnięcia sporu, toku postępowania, ani form prawnych i skutków rozstrzygnięcia sporu.

Są to czynności wewnętrzne pozostające poza kontrolą stron.

Do czasu rozstrzygnięcia sporu o właściwość, organ administracji publicznej, na którego obszarze działania wynikła sprawa podejmuje tylko czynności nie cierpiące zwłoki. (rozpoznanie sprawy, czynności dowodowe).

Rozstrzyganie zewnętrznych sporów o właściwość

Spory zewnętrzne, to spory pomiędzy organami, które należą do różnych elementów budowy systemu ustrojowego administracji publicznej.

A zatem są to spory

między organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej.

Ten rodzaj sporów, ustawa Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi określa mianem sporów kompetencyjnych.

Drugim rodzajem sporów są spory między organami administracji publicznej a sądami powszechnymi.

1. Spory między organami samorządu terytorialnego a organami administracji rządowej.

Właściwy do rozstrzygnięcia takiego sporu jest sąd administracyjny, konkretnie Naczelny Sąd Administracyjny.

Z wnioskiem do NSA o rozstrzygnięcie sporu mogą wystąpić:

- strona

- organ jst lub inny organ pozostający w sporze

- minister właściwy do spraw administracji publicznej

- minister właściwy do spraw sprawiedliwości, Prokurator Generalny

- Rzecznik Praw Obywatelskich

Sąd rozstrzyga spory na wniosek, postanowieniem, przez wskazanie organu właściwego do rozpoznania sprawy.

Jeśli postępowanie nie zostało wszczęte – organ wskazany jest obowiązany wszcząć postępowanie, jeśli zaś organ nie wskazany wszczął już postępowanie, wydaje on decyzję o umorzeniu postępowania.

Jeżeli organ nie wskazany wydał już decyzję, to decyzja taka podlega wyeliminowaniu z obrotu prawnego w trybie stosowanym w sprawie stwierdzenia nieważności decyzji.

1. Spory między organami administracji publ. a sądami powszechnymi.

Zarówno w zakresie właściwości administracji publicznej, jak i w zakresie właściwości sądów powszechnych, wspólnym elementem jest rozstrzyganie spraw materialno – prawnych.

Spory dawniej (w II RP) regulował Trybunał Kompetencyjny. Później do 1 stycznia 2004 przy SN działało Kolegium Kompetencyjne, jednakże przestało ono funkcjonować wraz z utratą obowiązywania z tym dniem działu V k.p.a.

Obecnie obowiązuje na podstawie art. 66§3 k.p.a. i art. 171§3,4 o.p. zasada wedle której:

- organ administracji publicznej, jeżeli jako pierwszy uznał się na niewłaściwy w sprawie, przesądza o właściwości sądu powszechnego.

- sąd administracyjny, jeżeli jaki pierwszy uznał się za niewłaściwy w sprawie, przesądza o właściwości organu administracji publicznej.

WYŁĄCZENIA

W POSTĘPOWANIU ADMINISTRACYJNYM

Wyłączenie również jest instytucją procesową wyznaczającą zdolność prawną organu administracji publicznej. Kpa wyodrębnia wyłączenie:

- pracownika organu administracji publicznej

- organu administracji publicznej

- członka organu kolegialnego

Istotna jest więc instytucja wyłączenia organu, gdyż wskutek wyłączenia traci on zdolność do prowadzenia postępowania w określonej sprawie.

Z tego punktu widzenia istotne jest też wyłączenie członka organu kolegialnego, gdyż wskutek wyłączenia pewnej liczby członków, organ utraci kworum niezbędne do podejmowania ze skutkiem prawnym uchwał.

W przypadku wyłączenia pracownika, bezpośredni przełożony wyznaczy innego do prowadzenia sprawy.

Naruszenie instytucji wyłączenia przy wydaniu decyzji pociąga za sobą sankcję wzruszalności tej decyzji w trybie wznowienia postępowania.

Wyłączenie pracownika organu

Podstawowymi elementami konstrukcji wyłączenia pracownika są: bliskość wobec strony i osobiste zaangażowanie w sprawie.

Pracownik podlega wyłączeniu, gdy:

- wynik sprawy może mieć wpływ na jego prawa lub obowiązki

- jest to sprawa jego małżonka, krewnych, powinowatych do II stopnia

- sprawa dotyczy osoby związanej z pracownikiem stosunkiem przysposobienia, opieki lub kurateli

- pracownik był lub jest przedstawicielem jednej ze stron, lub tym przedstawicielem jest krewny, powinowaty, przysposobiony, podopieczny

- stroną jest osoba nadrzędna służbowo wobec pracownika

Poza tymi okolicznościami (wymienionymi w art. 24§1 k.p.a.), podstawą wyłączenia pracownika będą stanowić inne okoliczności mogące powodować bezstronność pracownika.

Wyłączenie pracownika następuje w formie postanowienia wydanego przez bezpośredniego przełożonego. Na to postanowienie nie służy zażalenie i można je zaskarżyć tylko łącznie z odwołaniem od decyzji.

Wyłączenie organu

Na konstrukcję prawną wyłączenia organu składają się 3 elementy:

Rodzaj sprawy, osobiste zaangażowanie, bliskość wobec strony.

Organ podlega wyłączeniu od załatwiania sprawy dotyczącej interesów majątkowych:

- jego kierownika

- osoby zajmującej stanowisko kierownicze w organie bezpośrednio wyższego stopnia.

W ordynacji podatkowej zastosowano takie same elementy konstrukcji.

Naczelnik us podlega wyłączeniu, gdy sprawa dotyczy:

- naczelnika us lub jego zastępcy

- dyrektora izby skarbowej albo jego zastępcy

- ich małżonków, wstępnych, zstępnych, rodzeństwa, powinowatych

Na tych samych zasadach podlega wyłączeniu naczelnik uc.

Organ administracji w razie wystąpienia przesłanek wyłączenia, traci z mocy prawa zdolność do prowadzenia postępowania w danej sprawie.

Wyłączenie członka organu kolegialnego.

Instytucja ta jest identyczna z instytucją wyłączenia pracownika organu administracji publicznej. Różnica jest tylko taka, że organ ten wciąż może działać, o ile zachowane jest kworum. Po wyłączeniu takiej liczby członków, że organ traci kworum, z mocy prawa traci on zdolność prawną do podjęcia uchwały.

STRONA POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

Definicję strony formułuje art. 28 k.p.a.:

Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie,

albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.

Pierwsza część definicji daje podstawę do wezwania do udziału w postępowaniu podmiotu będącego w nim stroną.

Druga część oznacza iż w dacie żądania wniesionego do organu administracji publicznej następuje wszczęcie postępowania.

Ów interes prawny musi być obiektywny, czyli musi być rzeczywiście istniejącą potrzebą ochrony prawnej.

Musi to być interes osobisty, własny, indywidualny, aktualny (nie ewentualny).

Strona jest instytucją procesową.

Strona w postępowaniu podatkowym

Ordynacja podatkowa zawiera definicję strony w art. 133 o.p.:

Stroną w postępowaniu podatkowym jest podatnik, płatnik, inkasent lub ich następca prawny a także osoby trzecie o których mowa w art. 110-117 o.p.,

które z uwagi na swój interes prawnyżądają czynności organu podatkowego.

Stroną jest także osoba, do której czynność organu się odnosi lub której interesu prawnego, czynność organu podatkowego dotyczy.

Stroną może być także inna osoba (fizyczna, prawna), jeśli zgodnie z przepisami prawa podatkowego, przed powstaniem obowiązku podatkowego ciążą na niej szczególne obowiązki lub zamierza skorzystać z uprawnień wynikających z tego prawa.

ZDOLNOŚĆ ADMINISTRACYJNOPRAWNA

Jest to zdolność występowania jako strona w postępowaniu administracyjnym.

Stroną może być zgodnie z kpa:

- osoba fizyczna

- osoba prawna

- jednostka organizacyjna państwowa, samorządowa lub społeczna

- organ administracji rządowej

- gmina, powiat, województwo (gdy ich interes prawny wynika z przepisów prawa publicznego).

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Daje stronie zdolność procesową, czyli możliwość samodzielnego i skutecznego działania w postępowaniu.

Zdolność tą należy oceniać według zasad zawartych w Kodeksie Cywilnym.

A więc mamy (w przypadku osób fizycznych):

- pełną zdolność o cz. pr.

- ograniczoną zdolność

- brak zdolności do cz. pr. (np. osoba do lat 13).

W przypadku osób nie mających zdolności prawnej, czynności procesowych dokonuje za nie ich przedstawiciel ustawowy. Nie mniej jednak wciąż są one stronami postępowania.

W przypadku osób prawnych i in. jednostek organizacyjnych działają one przez swoich ustawowych lub statutowych przedstawicieli.

W przypadku, gdy strona powinna brać udział w sprawie a jest nieobecna w Kraku, a nie ustanowiła pełnomocnictwa, organ występuje do sądu, który wyznaczy kuratora.

W sprawach nie cierpiących zwłoki, organ może wyznaczyć tymczasowego przedstawiciela do czasu wyznaczenia kuratora przez sąd.

Organ ma ustawowy obowiązek dbać, by strona była w postępowaniu należycie reprezentowana. Przeprowadzenie postępowania bez należytej prawnej reprezentacji będzie podstawą wznowienia postępowania.

PEŁNOMOCNICTWO PROCESOWE

Pełnomocnikiem strony zgodnie z kpa może być każda osoba fizyczna posiadająca zdolność procesową. Może to też być zdolność ograniczona.

W postępowaniu podatkowym, pełnomocnik musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych.

Pełnomocnikiem zostaje osoba, której udzielono pełnomocnictwa pisemnie lub ustnie – do protokołu.

Nie ma wymogu posiadania kwalifikacji fachowych. Jedynym przywilejem, jaki przyznaje się w kpa adwokatowi, radcy prawnemu lub rzecznikowi patentowemu, a w postępowaniu podatkowym – doradcy podatkowemu – mogą onisami uwierzytelniać odpis udzielonego im pełnomocnictwa.

W drobnych sprawach domniemywa się udzielenie pełnomocnictwa członkom najbliższej rodziny, domownikom.

W postępowaniu podatkowym można domniemywać udzielenie pełnomocnictwa małżonkowi. Przesłankami domniemania pełnomocnictwa w postępowaniu podatkowym są:

- jako pełnomocnik występuje małżonek

- kwestia procesowa jest mniejszej wagi

- nie ma wątpliwości co do istnienia umocowania i jego zakresu.

Od dnia powiadomienia organu przez stronę o ustanowieniu pełnomocnika, musi on mieć zapewniony czynny udział w postępowaniu jako strona.

Pominięcie tego wymogu przez organ stanowi podstawę wznowienia postępowania.

PODMIOTY NA PRAWACH STRONY

Podmiotami na prawach strony mogą być:

- organizacja społeczna

- prokurator

- Rzecznik Praw Obywatelskich

Podmioty te nie są stronami, gdyż sprawa nie toczy się w ich własnej sprawie.

1. ORGANIZACJA SPOŁECZNA

Przyznanie praw procesowych organizacji społecznej jest zależne od spełnienia łącznie 2 przesłanek:

- jest to uzasadnione celami statutowymi organizacji

- zachodzi potrzeba ochrony interesu społecznego (np. problem ochr. środowiska)

Organizacja ma następujące prawa procesowe:

- prawo żądania wszczęcia postępowania w indywidualnej sprawie (a)

- dopuszczenia jej do już toczącego się postępowania (b)

1. Organizacja może żądać wszczęcia postępowania

wtedy, gdy przepisy prawa materialnego dopuszczają wszczęcie postępowania z urzędu.

Organ uznając żądanie za słuszne – wydaje postanowienie o wszczęciu postępowania z urzędu. Na takie postanowienie nie przysługuje zażalenie. Zażalenie przysługuje (a następnie skarga do SA) na postanowienie odmowne.

1. Organizacja może żądać dopuszczenia do już toczącego się postępowania

Dopuszczenie następuje w drodze postanowienia.

Organ administracji publicznej może podjąć postanowienie o nie dopuszczeniu organizacji społecznej do udziału w postępowaniu. Musi takie postanowienie uzasadnić wykazując w jakim zakresie udział ten nie ma uzasadnienia w interesie społecznym i celach statutowych.

1. PROKURATOR

Przepisy kpa przyznają prokuratorowi następujące prawa procesowe:

- prawo żądania wszczęcia postępowania w celu usunięcia stanu niezgodnego z prawem

- prawo udziału w postępowaniu w celu zapewnienia postępowania i rozstrzygnięcia zgodnego z prawem.

Jeśli postępowanie zostało zakończone, prokuratorowi służą dwa środki zaskarżenia decyzji ostatecznej:

- sprzeciw – na drodze administracyjnej

- skarga – na drodze sądowej

Wniesiony sprzeciw powinien być załatwiony w ciągu 30 dni od jego wniesienia.

Sprzeciw nie powoduje wstrzymania wykonania decyzji z mocy prawa, ale organ powinien stwierdzić, czy wstrzymanie nie jest zasadne.

1. RZECZNIK PRAW OBYWATELSKICH

Ma prawa procesowe takie, jak prokurator:

- prawo żądania wszczęcia postępowania

- prawo uczestniczenia w postępowaniu na prawach prokuratora

- prawo wnoszenia skarg do SA.

W praktyce RPO nie wnosi żądań wszczęcia postępowania, gdyż wykonuje on swoje funkcje na zasadzie subsydiarności, a więc gdy strona wykorzystała już inne możliwości ochrony prawnej. Dodatkowo masowość wpływających do RPO spraw mogłaby powodować nierówne traktowanie obywateli, gdyż wszczęcie postępowania we wszystkich tych sprawach nie byłoby możliwe.

1. INNE PODMIOTY

Przepisy materialnoprawne mogą przyznawać prawa procesowe innym podmiotom, np. organom Inspekcji Ochrony Środowiska.

UCZESTNICY POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

W postępowaniu administracyjnym rozróżniamy podmioty postępowania i uczestników postępowania.

Podmioty:

- organy administracji publ.

- strony

- podmioty na prawach strony.

Uczestnicy zaś, to osoby fizyczne, prawne lub inne jednostki organizacyjne, które w sprawie będącej przedmiotem postępowania nie mają interesów chronionych przez prawo.

Mogą oni być sprawą zainteresowani, gdyż rozstrzygnięcie nie będzie obojętne dla ich sytuacji. Takich uczestników będziemy określać mianem osób zainteresowanych.

Mogą także należeć do drugiej grupy – świadków, biegłych, osoby trzecie wezwane do przedstawienia przedmiotu oględzin.

Osoby zainteresowane pozbawione są praw procesowych.

Natomiast biegłym, świadkom przyznane są pojedyncze uprawnienia, np. uchylenia się od składania zeznań w sprawie najbliższych.

PRZEDMIOT POSTĘPOWANIA ADMINISTRACYJNEGO

Postępowanie administracyjne może toczyć się tylko wtedy, gdy jest „przedmiotowe”.

Przedmiot postępowania administracyjnego rozumiany, jako obiekt regulacji prawnej, jest to pewien zbiór reguł, które powinny odnosić się wyłącznie do samego podejmowania decyzji stosowania prawa.

Przedmiotem procesu administracyjnego jest konkretna sprawa indywidualnego podmiotu, w której na podstawie przepisów prawnych, organy administracji publicznej są władne podjąć decyzję administracyjną, albo orzekając w niej o uprawnieniach lub o obowiązkach indywidualnego podmiotu, albo stwierdzając o niedopuszczalności orzekania.

W sprawach podatkowych najpierw trzeba ustalić przedmiot podatku, potem na tej podstawie określa się podmiot obowiązku podatkowego a w dalszym biegu sprawy – zobowiązania podatkowego.