Nazwa GEOGRAFIA powstała od greckich słów geo – ziemia i grapho – opisywać za twórcę tego terminu uważa się Eratostenesa z Cyreny. Podział wg. Leszczyckiego: Działy (dyscypliny podstawowe) - fizyczna, gospodarcza, regionalna, kartografia, historyczna Gałęzie ( - || - szczegółowe) Specjalizacje GEOGRAFIA GOSPODARCZA (społeczno-ekonomiczna) – bada wzajemne oddziaływania człowieka i środowiska geo. W skład geo gosp wchodzą: demografia, ludności, rolnictwa, przemysłu, polityczna, komunikacji, handlu i usług, turystyki, osadnictwa. Kierunki rozwoju geo gosp: Regionalny (połowa XX w) charakterystyka zróżnicowania społeczno-gospodarczego powierzchni Ziemi; Ekologiczny (koniec lat ’60 i pocz ’70 XX w.) konieczność ochrony środowiska, rozwój zrównoważony – odbywa się przy jak najmniejszych kosztach środowiska; Przestrzenny (II poł. lat ’70) zajmuje się analizą zagospodarowania przestrzeni. Kierunki te ułożone są chronologicznie, nie wykluczają się lecz uzupełniają. Na przestrzeni lat geo gosp przestała być nauką opisową a wyjaśniającą. Funkcje geo gosp: 1.Informacyjno-diagnostyczna – zgodnie z nią zadaniem geografii jest informowanie sp-wa o charakterze i wyglądzie powierzchni ziemi. Musi spełniać 2 warunki: informacja musi być syntetyczna i musi prowadzić do diagnozy. 2.Teoretyczno-wyjaśniająca – geo powinna umożliwiać budowanie teorii które umożliwiają wyjaśnianie prawidłowości w systemie człowiek środowisko. 3.Prognostyczna – zgodnie z nią założeniem geografii gospodarczej jest przewidywanie zmian w środowisku oraz działalności gospodarczej człowieka. 4.Planistyczno-decyzyjna – dostarczanie informacji ułatwiających planowanie i podejmowanie decyzji. 5.Optymalizacyjna – zadaniem jest optymalizowanie struktur gospodarczych człowieka czyli zapewnianie coraz bardziej efektywnych działań człowieka. 6.Kulturalno-wychowawcza – powinna dostarczać kompleksowej wiedzy o świecie i kraju ojczystym. GEOGRAFIA POLITYCZNA – można ją określić jako dyscyplinę geografii badającą przestrzenno-polityczną organizację społeczeństw, prawidłowości ich powstawania i rozwoju w konkretnych uwarunkowaniach historycznych Interpretacja mapy politycznej Poznanie specyfiki terytorialnego formułowania się i rozwoju politycznego krajów oraz regionów Jest nauką opisującą, Rozwój geografii politycznej: Pierwszy etap – przypada na lata 1897-1914 związany z rywalizacją imperialistycznych mocarstw. Rywalizacja ta doprowadzała do I wojny światowej. 1915-1949 wiąże się z 2 konfliktami zbrojnymi. Głównym zainteresowaniem były zmiany na mapie politycznej świata będących konsekwencją dwóch konfliktów. Geografia polityczna aplikowana czyli stosowana. 1950-73/75 wiąże się z okresem zimnej wojny na świecie. Okres wzrastającego zapotrzebowania na surowce, co doprowadziło do wielkiego kryzysu. Analiza podziału świata w którym wyróżniano trzy podziały istniejących krajów – blok USA, następnie blok ZSRR i blok państw rozwijających się. 1975 do chwili obecnej – lokalne konflikty międzynarodowe ich scenariusze na przyszłość. Analiza konsekwencji zmiany układu sił politycznych na świecie. Chodzi o konsekwencje upadku ZSRR czyli co pociągnęło olbrzymie zmiany na mapie świata. Konsekwencje pogłębiającej się integracji i globalizacji. Problemy geografii politycznej: Regiony zamieszkane przez mniejszości narodowe i religijne Konflikty zbrojne Geo Polit miast Kartografia polityczna Klasyczna triada „terytorium/państwo/tożsamość narodowa”

PRZESTRZEŃ I JEJ PODZIAŁY Geodezyjna – przestrzeń wynika z pomiaru i kształtu Ziemi. Jest to przestrzeń izotropowa (identyczna w każdym kierunku). Nie uwzględnia występującego w rzeczywistości zróżnicowania przestrzennego, jest homogeniczna (jednorodna). Geograficzna - jest to przestrzeń niejednorodna i nieidentyczna w każdym kierunku. Rzeczywista powierzchnia ziemi. Różni się pod względem np. chemicznym. Mogą występować między nimi granice zarówno naturalne jak i umowne. Klasy przestrzeni geograficznej wyznaczone na podstawie przestrzeni geograficznej: Anekumena – człowiek nie żyje w tej przestrzeni i nie prowadzi działalności gospodarczej. Ze względu na złe warunki ta przestrzeń jest nieprzyjazna człowiekowi. Np. góry, centrum pustyni. Mają one duże znaczenie geograficzne. Ekumena – człowiek na stałe tam żyje i prowadzi działalność gospodarczą. Najlepsze warunki przyrodnicze. Człowiek przebywa tam w sposób stały. Subekumena – pomiędzy dwoma pierwszymi. Człowiek na stałe tam nie zamieszkuje ale czasowo prowadzi tam działalność gospodarczą. Występują takie fragmenty które wydają się być dobre na działalność gospodarczą, ale nie na dłuższy czas. Ekonomiczna (subekumena + ekumena= przestrzeń ekonomiczna) – jest to ta część przestrzeni geograficznej w której sposób stały lub czasowy korzysta człowiek. Znajdują się tam osiedla ludzkie cała działalność gospodarcza człowieka. Działalność człowieka w przestrzeni ekonomicznej może przybierać formy: - działalność punktowa – zależy od skali. Można mówić o pojedynczym zakładzie przemysłowym. Działalnością punktową może być również miasto. Jest to efekt koncentracji. W procesie zajmowania przestrzeni cały czas na człowieka wpływa siła koncentracji i podleganie siły do rozprzestrzeniania się. Z miastem. - Liniowa – kojarzymy z liniami komunikacyjnymi między miastami. - Powierzchniowa – wypełnia powierzchnię pomiędzy punktami i liniami. Region ekonomiczny – część większej całości, wyodrębniający się od niej, geograficznie zwarty zespół elementarnych jednostek przestrzennych mających pewne wspólne cechy oraz wyraźnie ukształtowany lub kształtujący się układ ekonomiczny, którego elementy powiązane SA między sobą i ze środowiskiem przyrodniczym relacjami współwystępowania i współdziałalności. Regiony: Jednolity – wyróżnia się ze względu na działalność powierzchniową człowieka w przestrzeni ekonomicznej Węzłowy – czyli obszar ciążeń lub powiązań ekonomicznych danego obszaru z pewnym ośrodkiem centralnym Kompleksowy – jest to wyższy etap rozwoju węzłowego Region jest narzędziem pojęciowym analizy przestrzennej. SKŁAD REGIONU: Podstawowymi składnikami regionu terytorialnego są: zbiorowości ludzi i terytorium regionu..Istotne znaczenie wśród różnorodnych składników kompleksowych mają funkcjonowanie i osadnicze podsystemy regionu wyznaczające charakter i rozwój. Zbiorowość ludzi jako podstawowy składnik konstytuujący region terytorialny występuje w trzech wymiarach: demograficznym, ekonomicznym i społecznym. Terytorium regionu stanowi wyodrębniony obszar wraz z jego zasobami i zawartością materialną, naturalną i sztuczną podlegającą kontroli zamieszkujących go ludzi poprzez instytucje regionalną. OTOCZENIE REGIONU: w geograficzno-systemowym ujęciu regionu terytorialnego występuje w dwóch aspektach wewnętrznym i zewnętrznym. W ujęciu wewnętrznym lub ekonomicznym otoczenie stanowi środowisko zbiorowości ludzi. Środowisko przyrodnicze jest podłożem materialnym bytowania ludzi i zawiera bogactwa lub zasoby naturalne. Otoczeniem zewnętrznym lub właściwym są terytorialne systemy społeczne tego samego lub wyższego rzedu. Otoczeniem regionu tego samego rzędu są te regiony z którymi dany region jest powiązany wzajemnymi oddziaływaniami. Otoczeniem wyższego rzędu jest kraj w obrębie którego mieści się dany region. STRUKTURA REGIONU: Strukturę relacyjną regionu podobnie jak każdego terytorialnego systemu społecznego stanowią relację wiążące i integrujące elementarne i złożone składniki regionu. Na strukturę relacyjną składają się: stosunki społeczne, działania transformacyjne i oddziaływania przyrodniczo-ekologiczne..Strukturę przestrzenną regionu stanowią relacje przestrzenne zachodzące między obiektami wchodzącymi w skład regionu i jego otoczeniem..Strukturę przestrzenną regionu rozpatruje się w dwojakim ujęciu: dystrybucyjnym, porządkującym

GEOPOLITYKA – nauka powstała na przełomie XIX i XX wieku, badająca wpływ czynników geograficznych na zjawiska i procesy społeczno-polityczne. Termin ten został stworzony przez Szweda, Rudolfa Kjelléna. Nauka o zmiennej strategii politycznej, która odbywa się na niezmiennej przestrzeni geograficznej Zajmuje się badaniem modeli teoretycznych, które pozwalają patrzeć na państwo w kategoriach przestrzeni oraz konfliktów w niej zachodzących Nauka zajmująca się oddziaływaniem przestrzeni geograficznej i procesów politycznych Teoria „potęgi kontynentalnej” (Sir HALFORD JOHN MACKINDER) Przewaga ziemi nad morzem, czyli państw kontrolujących wnętrza kontynentów nad państwami morskimi. Teoria Mackindera: kto rządzi Europą Wschodnią rządzi „sercem lądu” kto rządzi „sercem lądu” rządzi „wyspami świata” kto rządzi „wyspami świata” RZĄDZI ŚWIATEM Rozwinięcie teorii Mackindera – czynnik kulturowy, Mitteleuropa i Lebensraum Gen. KARL HAUSHOFER połączył teorie Ratzla i Mackindera z geostrategicznym interesem Niemiec (nazistowskich) Pan-Ameryka – hegemonia USA, Pan-Europa – hegemonia niemiecko-włoska, Pan-Rosja – hegemonia ZSRR, Pan-Pacyfika – hegemonia Japonii Teoria „mocarstwa morskiego” (Kontradm. ALFRED THAYER MAHAN) Morze jest przede wszystkim środkiem transportu, zatem ‘potęga morska’ jest ważniejsza od ‘potęgi lądowej’. Kształtuje ją 6 czynników: Czynniki terytorialne: dostęp do mórz otwartych, ukształtowanie wybrzeża, długość wybrzeża. Czynniki społeczne: liczebność narodu; charakter narodowy, zdolności, umiejętności kupieckie; determinacja rządu Teoria „potęgi półwyspowej” (Nicholas J. Spykeman) Kluczem do światowej hegemonii nie jest opanowanie heartlandu lecz pasa półwyspowego i wyspowego otaczającego Euroazję czyli obrzeża (rimland). Teoria Spykeman’a brzmi: Kto panuje nad obrzeżami kontynentu (rimlandem) panuje nad Euroazją. Kto panuje nad Euroazją, panuje nad losami świata. Teoria „potęgi powietrznej” (ALEXANDER DE SEVERSKY) Dominacja znaczenia sił lotniczych sprawia, że szczególnego znaczenia nabiera sąsiedztwo dwóch potęg USA i ZRRR poprzez Ocean Arktyczny. Geopolityka regionalna i wielobiegunowa (SAUL BERNARD COHEN) Regionalne i wielobiegunowe teorie geopolityczne powstały w opozycji do teorii Mackindera, Spykemana oraz ich zastosowaniu w doktrynie H.Trumana (containment – powstrzymania). Świat nie jest geopolityczną jednością lecz składa się z odrębnych regionów o zróżnicowanym charakterze, tworzących jednak racjonalny system. Świat można podzielić na regiony o dwojakim charakterze: geostrategiczne i geopolityczne. Plan Balcerowicza to potoczna nazwa pakietu reform gospodarczo-ustrojowych, przygotowanego w ciągu 111 dni, którego realizacja rozpoczęła się w roku 1990. Nazwę tę utworzono od nazwiska głównego autora tych reform, ówczesnego wicepremiera i ministra finansów, Leszka Balcerowicza. Globalizacja jest pojęciem używanym do opisywania zmian w społeczeństwach i gospodarce światowej, które wynikają z gwałtownego wzrostu międzynarodowej wymiany handlowej i kulturowej. Opisuje zwiększenie wymiany informacyjnej, przyśpieszenie i spadek cen transportu, a także wzrost handlu międzynarodowego oraz inwestycji zagranicznych spowodowanych znoszeniem barier oraz rosnących współzależności między państwami.

POLITYCZNO-GOSPODARCZY PODZIAŁ ŚWIATA Państwo – polityczna, suwerenna, terytorialna i obligatoryjna organizacja społeczeństwa. Kolonia – posiadłość państwa, nazywanego krajem macierzystym bądź metropolią, znajdująca się poza jego granicami i podlegająca bezpośredniej zależności politycznej i gospodarczej. Protektorat – jedna z form zależności politycznej, w której państwo posiadające własny ustrój uzależnione jest w swej polityce od państwa silniejszego (protektora). 196 państw. Liczba państw jest wypadkową integracji i dezintegracji. Kraje wysoko rozwinięte zajmują ok. 24% powierzchni świata, skupiają ok. 20% ludności, przypada na nie ponad 60% światowej produkcji, 70% eksportu i importu świata. Są to państwa, w których PKB (Produkt Krajowy Brutto) na jednego mieszkańca przewyższa 10 tys. $. Zaliczają się do nich kraje członkowskie OECD - Organizacji Współpracy Gospodarczej i Rozwoju – państwa Europy Zachodniej, Stany Zjednoczone, Kanada, Japonia, Australia, Nowa Zelandia, Izrael. Państwa te wyróżniają się ponadto: wysokim dochodem na jednego mieszkańca; przewagą usług w strukturze gospodarki zarówno pod względem zatrudnienia, jak i w tworzeniu PKB; stosunkowo dużym udziałem handlu zagranicznego w tworzeniu PKB; wysokim poziomem rozwoju przemysłu, w którym zaznacza się duży udział gałęzi nowoczesnych, zaawansowanych technologicznie; niskimi wartościami przyrostu naturalnego i postępującym starzeniem się społeczeństwa; chłonnym rynkiem zbytu odzwierciedlającym wysoki poziom życia ludności; rozwiniętą infrastrukturą społeczną i techniczną. Krajami transformacji gospodarczej określa się państwa Europy Środkowej i Wschodniej: Albanię, Bułgarię Czechy, Polskę, Rumunię, Słowację, Węgry oraz kraje bałtyckie. Państwa te wprowadzają demokratyczne formy rządów i dokonują przemian systemu ekonomicznego od gospodarki centralnie planowanej do gospodarki rynkowej. Przez gospodarkę rynkową rozumie się taki system ekonomiczny, w którym ludzie mają znaczną swobodę w podejmowaniu decyzji – co chcą produkować, kupować i sprzedawać. Główną rolę odgrywa w tym systemie mechanizm cenowy. Reguluje on wielkość produkcji dóbr i usług. Istotnym elementem systemu rynkowego jest własność prywatna. Stąd przemiany ekonomiczne w krajach postsocjalistycznych dotyczą przede wszystkim przekształceń własnościowych. Kraje średnio rozwinięte - zalicza się do nich kraje, w których PKB wynosi od 3-10 tys.$ na jednego mieszkańca. Są to wspomniane już wcześniej państwa transformacji gospodarczej, a także tzw. „tygrysy azjatyckie„ obejmujące państwa uprzemysławiane w latach 50-tych, takie jak Tajwan, Singapur, Korea Płd. oraz Malezja, Tajlandia, Indonezja, które uprzemysławiane były w latach 70-tych. Rozwój tych krajów znamionuje podobny model ekonomiczny oparty na doświadczeniach Japonii. Cechy charakterystyczne: przewaga przemysłu w tworzeniu PKB, zakup nowoczesnych technologii, zasoby dobrze wykwalifikowanej, taniej siły roboczej (Korea Południowa, Tajwan, Hongkong, Indonezja, Singapur). Kraje słabo rozwinięte to kraje, w których PKB nie przekracza 3 tys. $ na jednego mieszkańca. W skład tej grupy państw wchodzi ponad połowa krajów świata i zamieszkuje ją większość ludności (ponad 4 mld). Grupa krajów słabo rozwiniętych jest bardzo zróżnicowana wewnętrznie, zarówno pod względem ustroju politycznego, jak i osiąganych dochodów na jednego mieszkańca, czy tempa wzrostu produktu krajowego. Produkt Krajowy Brutto – pojęcie ekonomiczne, oznaczające jeden z podstawowych mierników dochodu narodowego stosowanych w rachunkach narodowych. PKB opisuje zagregowaną wartość dóbr i usług finalnych wytworzonych na terenie danego kraju w określonej jednostce czasu (najczęściej w ciągu roku).