Status prawny NBP
Narodowy Bank Polski jest konstytucyjnym organem władzy publicznej oraz bankiem centralnym Rzeczypospolitej Polskiej.
Konstytucja RP art. 227 ust. 1-7 nt. NBP mówi:
Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz ustalania i realizowania polityki pieniężnej. Narodowy Bank Polski odpowiada za wartość polskiego pieniądza.
Organami Narodowego Banku Polskiego są: Prezes Narodowego Banku Polskiego, Rada Polityki Pieniężnej oraz Zarząd Narodowego Banku Polskiego.
Prezes Narodowego Banku Polskiego jest powoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta Rzeczypospolitej, na 6 lat.
Prezes Narodowego Banku Polskiego nie może należeć do partii politycznej, związku zawodowego ani prowadzić działalności publicznej nie dającej się pogodzić z godnością jego urzędu.
W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes Narodowego Banku Polskiego jako przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z zakresu finansów powoływane na 6 lat, w równej liczbie przez Prezydenta Rzeczypospolitej, Sejm i Senat.
Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki pieniężnej.
Organizację i zasady działania Narodowego Banku Polskiego oraz szczegółowe zasady powoływania i odwoływania jego organów określa ustawa.
STATUS PRAWNY BANKU
Narodowy Bank Polski jest centralnym bankiem państwa, którego pozycja prawna, organizacja i zadania są przedmiotem regulacji odrębnej od ogólnego Prawa bankowego ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim. Ustawa ta pełni zarazem rolę statutu NBP.
Narodowy Bank Polski jest bankiem państwowym, zarówno pod względem formy organizacyjno-prawnej, jak i własności. Jest to jednak - ze względu na jego szczególną pozycję i rolę w systemie - bank powołany do życia aktem rangi ustawowej (NBP powstał na mocy dekretu z 1945 r.). Działalność NBP jest prowadzona na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Ze względu na swój szczególny status nie podlega wpisowi do rejestru przedsiębiorstw państwowych. NBP posiada osobowość prawna i prawo używania pieczęci z godłem państwowym. Siedziba NBP mieści się w Warszawie, gdzie działa też Centrala tego banku. Struktura wewnętrzna banku centralnego, którego działalność rozciąga się na cały kraj, obejmuje obecnie oddziały okręgowe w głównych centrach regionalnych kraju, a ponadto nieliczne oddziały o charakterze specjalnym czy też inne jednostki organizacyjne3
Narodowy Bank Polski może być członkiem międzynarodowych instytucji finansowych i bankowych, nie może natomiast angażować się jako akcjonariusz lub udziałowiec w spółki kapitałowe, z wyjątkiem prowadzących działalność usługową wyłącznie na rzecz instytucji finansowych i Skarbu Państwa.
Odrębna gospodarka finansowa NBP prowadzona jest na zasadach określonych ustawą i na podstawie planu finansowego zatwierdzonego przez Radę:
- zasady tworzenia w NBP funduszy własnych (podstawowych i specjalnych),
- wynagradzania pracowników,
- rachunkowości banku,
- regulacje określające składniki rocznego sprawozdania finansowego NBP oraz uprawnienia do badania i oceny tego sprawozdania,
- sposób dzielenia rocznego zysku bilansowego (część pozostała po zasileniu funduszy własnych podlega odprowadzeniu do budżetu).
Bank centralny rozlicza się zatem z budżetem państwa w sposób inny niż pozostałe banki; z wszelkich podatków oraz opłat sądowych i skarbowych jest ustawowo zwolniony.
Akty normatywne organów NBP i Komisji Nadzoru Bankowego ogłaszane są w Monitorze Polskim albo w Dzienniku Urzędowym NBP.
Pracowników NBP i członków Rady obowiązuje tajemnica państwowa, służbowa i bankowa.
Na status prawny NBP wpływa również ustawowe usytuowanie tego banku w tzw. centrum zarządzającym, które wynika z konkretnych jego uprawnień i obowiązków wobec takich zwłaszcza organów państwowych, jak Sejm, Rada Ministrów, Minister Finansów
Akty prawne regulujące działalność Narodowego Banku Polskiego:
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U. Nr 78, poz. 483 z późn. zm.),
ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. o Narodowym Banku Polskim (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr. 1, poz. 2 z późn. zm.),
oraz w szczególności:
ustawa z dnia 27 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity Dz. U. z 2002 r. Nr. 72, poz. 665 z późn. zm),
ustawa z dnia 27 lipca 2002 r. Prawo dewizowe (Dz. U. Nr 141, poz. 1178 z późn. zm),
ustawa z dnia 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (tekst jednolity Dz. U. z 2005 r. Nr. 145, poz. 1221 z późn. zm).