Wg prof. Dr hab. Mirosława Księżpolskiego, pojęcie europejskiego modelu społecznego, należy utożsamiać przede wszystkim z pewnym systemem wartości, a nie z określonymi standardami socjalnymi.

Pojęcie EMS występuje w co najmniej 2 podstawowych znaczeniach:

1. pod pojeciem Ems rozumie się te cechy polityki społecznej w krajach UE, które odróżniają te polityki od modelu amerykańskiego (przede wszystkim) lub modelu konfucjańskiego czy wschodnioazjatyckiego.

Zgodnie z definicją przyjęta przez Rade Europejska na szczycie w Barcelonie w marcu 2002- Ems oparty jest na wydajnej gospodarce, wysokim poziomie ochrony socjalnej i na edukacji i dialogu społecznym.

1. drugie znaczenie pojecia Ems odnosi się do roznych modeli społecznych, funkcjonujących w krajach europejskich.(model brytyjski, skandynawski, niemiecki, śródziemnomorski, model byłych krajów socjalistycznych Europy Środkowej i Wschodniej.

EMS- wspólne wartości i cechy strategii polityki społecznej realizowane przez kraje UE.

Na wspolny system wartości socjalnych krajow UE składają się zarówno postanowienia tzw. wspólnotowych pierwotnych aktow prawnych i Karty Społecznej Rady Europy oraz założenia różnych socjalnych programów działania UE jak i postanowienia zawarte we wspólnotowych aktach wtornych (rozporządzenia, dyrektywy, opinie i zalecenia, wydawane przez Rade UE)

Wśród dużej liczby uregulowan dotyczących kwestii socjalnych, szczególne znaczenie dla kształtowania się standardow społecznych UE maja: Traktat Rzymski, Karta Socjalna EWG (Europejska Wspólnota Gospodarcza) oraz Europejska Karta Społeczna Rady Europy.

Z wszystkich wymienionych postanowien aktow prawnych , deklaracji programowych, a także z realnie funkcjonujących rozwiązań w sferze socjalnej , można wyłonić liste standardow socjalnych, istniejących w UE. Pomimo faktu, ze polityki społeczne krajow członkowskich UE sa w zróżnicowanym stopniu podporządkowane tym Standarom, wszystkie razem składają się na specyfike europejskiego modelu społecznego.

Standardy socjalne, wyróżniające kraje UE, to przede wszystkim:

- specyficznie rozumiana zasada sprawiedliwości społecznej, ( ZASADA SPRAWIEDLIWOŚI SPOŁECZNEJ: oznacza prawo do pomocy dla każdego obywatela, który znalazł się w trudnej sytuacji życiowej. W praktyce oznacza to istnienie systemu minimalnych gwarancji dochodowych, obejmującego wszystkich obywateli.)

- przekonanie, że prowadzenie polityki społecznej jest nieodzowne dla możliwości osiągania postępu społeczno-gospodarczego, (kraje UE zwracaj uwage na pozytywny wpływ przedsięwzięć socjalnych na możliwości osiagania nie tylko postepu społecznego, ale także wzrostu gospodarczego. Co wiecej prowadzeni polityki społecznej jest również niezbędne dla sprostania przez kraje ue wyzwaniom współczesności. Strategia lizbonska wyraznie zaklada, ze odpowiedzia ue na wyzwania ma być rozwoj gospodarki opratej na wiedzy, czemu towarzyszyc ma wzrost możliwości tworzenia dobrych miejsc pracy i zwiekzanie spójności społecznej)

- szerokie możliwości uczestnictwa wszystkich zainteresowanych stron w podejmowaniu dotyczących ich decyzji, czyli przywiązywanie dużej roli do praktyki dialogu społecznego. ( ten standard to negocjacyjny sposób rozwiązywania konfliktow i dohodzenia do rozwiązań kompromisowych, czemu sprzyjaja rozbudowanie możliwości prowadzenia dialogu polecznego)

Cechy odróżniające polityki społeczne krajo UE od amerykańskiej polityki społecznej:

- rozbudowane prawa pracownicze, silnie regulowany, a nie elastyczny rynek pracy,

- polityka przeciwdziałania bezrobociu nakierowana na wzrost zatrudnialnosci potencjalnych pracobiorcow, a nie na dyscyplinowanie bezrobotnych,

- wiekszy nacisk na kształtowanie kapitalu ludzkiego,

- mniej problemow społecznych, mniejsze rozmiary ubóstwa i nierówności społecznych,

- wiekszy zasieg redystrybucji wertykalnej systemu świadczeń socjalnych. Redystrybucja ma wyraźny cel, czyli wyrównywanie poziomu zaspokojenia waznych potrzeb przez wszystkich obywateli/mieszkańców.

Podsumowując, cechy charakterystyczne europejskiego modelu społecznego mają umożliwić realizacje następujących celow:

- zapewnic jednostkom i grupom społecznym ochrone przed ryzykami społecznymi i przed zachodzącymi w społeczeństwie zmianami,

- zapewnic wszystkim obywatelom/mieszkancom godny standard zycia i możliwość pelnego uczestniczenia w zyciu społeczeństwa,

- zminimalizowac przejawy dyskryminacji i stworzyc w miare rowne szanse dla wszystkich,

- zapobiegac marginalizacji i integrowac osoby wykluczone ze społeczeństwa,

- przełamać krag dziedziczenia statusu społecznego,

- zmniejszyc istniejące roznice materialne wśród jednostek i grup społecznych.

Realizacji tych celów ma służyć oparcie europejskiego modelu społecznego na następujących zasadach:

- rozbudowany system praw socjalnych,

- programy polityki społecznej nastawione na włączanie wszystkich jednostek i grup społecznych i traktowanie ich w taki sam sposób, bez uprzywilejowania kogokolwiek,

- powiazanie świadczeń pieniężnych z personalnymi służbami społecznymi; te pierwsze maja gwarantowac godny standard zycia. Te drugie wszystkie potrzebne usługi, przede wszystkim edukacyjne, zdrowotne i opiekuncze.

- oparcie finansowania programow socjalnych na szerokiej solidarności społecznej, wyrażającej się w placeniu podatkow i skladek ubezpieczeniowych, proporcjonalnych do osiagancyh dochodow. Marginalne znaczenie działań o charakterze charytatywnym i unikanie tzw. polityki Robin Hooda, czyli zabierania pieniędzy tylko bogatym aby dawac je biednym.

MODELE SPOLECZNE FUNKCJONUJACE W KRAJACH UNII EUROPEJSKIEJ:

- polityka spoleczna zblizona do założeń modelu socjaldemokratycznego- kraje nordyckie

- model liberalny- Wlk. Brytania i Irlandia

- model konserwatywno-korporacyjny- Austria, Belgia, Francja, Holandia, Niemcy

- model południowoeuropejski, czyli ubozsza wersja modelu konserwatywnego- Grecja, Hiszpania, Portugalia, Wlochy

MODEL MARGINALNY/LIBERALNY- opiera się na zalozeniu ze naturalnymi kanalami za pomoca których potrzeby obywateli winny być zaspokajane sa: rynek prywatny i rodzina. Panstwo powinno ingerowac jedynie w ostateczności i tylko w odniesieniu do tych grup, które nie sa w stanie same sobie poradzic.

MODEL MOTYWACYJNY/KONSERWATYWNO-KORPORACYJNY- dopuszcza się możliwość o wiele szerszej ingerencji panstwa w sprawy socjalne niż w modelu marginalnym. Stawia się jednak wyrazna granice tej ingerencji: programy socjalne powinny jak najmniej zakłócać mechanizmy funkcjonowania gospodarki rynkowej i w możliwie największym stopniu służyć rozwojowi gospodarczemu. Potrzeby ludzkie powinny być zaspokajane zgodnie z kryterium stazu pracy, zasług i wydajności. Cecha tych systemow polityki społecznej jest silne uzależnienie prawa do pomocy i wysokości świadczeń od statusu danej osoby na rynku pracy. Ubezp prywatne pelni jedynie marginalna role.

MODEL INSTYTUCJONALNO-REDYSTRYBUCYJNY/ SOCJALDEMOKRATYCZNY- nie zakresla się zadnych granic zaangażowania panstwa w działalność socjalna. Zaklada się, ze odpowiedzialność za dobrobyt i bezp socjalne każdej jednostki ponosi przede wszystkim społeczeństwo, bo ani rodzina, ani rynek prywatny nie sa w stanie zagwarantowac każdemu zaspokojenia potrzeb na dostatecznym poziomie. Polityka spoleczna powinna obejmowac wszystkich obywateli.

MODEL POŁUDNIOWO-EUROPEJSKI ( model krajow pasa łacińskiego, model elementarny)- problemy społeczne powinny być rozwiązywane na możliwie najniższym szczeblu, a wiec przede wszystkim przez same jednostki i rodziny, wspólnoty lokalne, sąsiedzkie i religijne. Ingerencja panstwa powinna mieć glownie charakter uzupełniający, pomocniczy względem inicjatyw oddolnych, powinna je wspierac lecz nie zastępować. W praktyce oznacza to relatywnie mniejszy rozwoj świadczeń i usług zastępujących rodzine w wypelnianiu jej podstawowych funkcji. Głównymi podmiotami polityki społecznej ma być nie panstwo, ale rodzina, rozne organizacje samych obywateli i wspólnoty lokalne, a także Kościół i organizacje charytatywne.

Spośród członków UE najblizsza standardom społecznym jest polityka prowadzona w krajach nordyckich.

PERSPEKTYWY EUROPEJSKIEGO MODELU SPOŁECZNEGO:

Można wyroznic dwa podstawowe scenariusze dalszej ewolucji europejskiego modelu społecznego.

1. Pierwszy scenariusz przewiduje konieczność przystosowania założeń tego modelu do wymogow związanych ze zmianami spoleczno-ekonomicznymi zachodzącymi w ostatnich dziesięcioleciach w krajach wysoko rozwiniętych. Z jednej strony chodzi o zmiany spolczno-demograficzne ( przekształcenia rynku pracy, starzenie się społeczeństw, spadek dzietności koniet i wzrost aktywności zawodowej), z drugiej o transformację gospodarek tych krajow (spadek znaczenia przemyslu i wzrost roli usług, zwiekszenie znaczenia sektorow opartych na wiedzy). Przystosowanie to ma polegac głównie na ograniczaniu aktywności socjalnej panstwa tak aby zapewnic odpowiednio wysoką konkurencyjność gospodarek krajow UE.

2. Drugi scenariusz, zaklada podjecie przez UE działań, które wymuszalyby przestrzeganie standardow EMS na w miare jednolitym (wysokim) poziomie przez wszystkich członków UE.

INSTRUMENTY POLITYKI SPOŁECZNEJ UE:

1. instrumenty polityczno-koordynacyjne

2. instrumenty prawne

3. instrumenty finansowe

INSTRUMENTY POLITYCZNO-KOORDYNACYJNE

- W polityce społecznej są one stosowane w ramach tzw. otwartej metody koordynacji.

Metoda ta polega na:

1. opracowywaniu ogolnych wytycznych i harmonogramow ich realizacji

2. określaniu jakościowych i ilościowych wskaźników oraz tzw. punktow odniesienia,

3. implementacji wytycznych na poziomie narodowym i regionalnym

4. okresowym monitorowaniu, przeglądzie i ocenie osiągnięć

Otwarta metoda koordynacji jako sposób dzialania politycznego bywa okreslana jako cos pośredniego miedzy negocjacjami międzyrządowymi a wzajemnym dostosowaniem się lub jako forma posrednia miedzy miedzyrzadowa oraz wspolnotowa metoda integracji i podejmowania decyzji.

Glowna zaleta OMK jest możliwość wspolnego uczenia się- od innych i razem z innymi krajami, przyswajania korzystnych, nowatorskich, bądź sprawdzonych już w praktyce rozwiązań i doświadczeń socjalnych.

Efektem stosowania OMK jest , oprocz konwergencji celow społecznych, także interesujący proces „hybrydyzacji” polityki społecznej, obserwowany już od jakiegos czasu, zwłaszcza w mniejszych krajach członkowskich ue. Przyjmowane sa w nich coraz czesciej mieszane rozwiązania socjalne, bedace rezultatem zapożyczeń z roznych europejskich modeli polityki społecznej.

Programy socjalne UE i otwarta metoda koordynacji:

Otwarta metoda koordynacji polityki społecznej- od 1997 r. metoda ta zaczela być wykorzystywana do realizacji celow unijnej strategii zatrudnienia, a na mocy postanowien szczytu UE w Lizbonie (marzec, 2001) stala się głównym instrumentem kształtowania europejskiej polityki społecznej. Metodą otwartej koordynacji kształtowane są przede wszystkim europejska strategia zatrudnienia oraz strategia zatrudnienia oraz strategia integracji społecznej i walki z ubóstwem.

Cele europejskiej polityki społecznej na progu XXI wieku zostaly wyartykułowane w tzw. Strategii Lizbońskiej, zgodnie z którą odpowiedzią UE na wyzwania współczesności ma być wzmocnienie spójności społecznej, tworzenie wysokiej jakości miejsc pracy i modernizacja struktur gospodarczych.

INSTRUMENTY PRAWNE

- Zadaniem instrumentow prawnych, czyli ustawodawstwa i orzecznictwa wspólnotowego, jest ujednolicanie zasad i harmonizacja niektórych przepisow prawa socjalnego na calym obszarze UE. Z ujednoliceniem mamy do czynienia w przypadku wydawania rozporządzeń, z harmonizacja- w sytuacji stosowania dyrektyw.

- Wazne jest podkreślenie, ze wspólnotowe prawo pracy ma pierwszeństwo przed prawem krajowym i jest bezpośrednio stosowane w panstwach członkowskich, co znaczy ze zarówno osoby fizyczne jak i prawne mogą powoływać się przed sadami krajowymi na uprawnienia przyznane im w procesach unijnych.

- Harmonizacja ma polegac na usuwaniu roznic pomiedzy krajowymi systemami prawa pracy, nie wymaga jednak unifikacji, chociaz Idzie duzo dalej niż koordynacja, bo oznacza praktycznie osiaganie równoważnych rezultatow ekonomicznych.

- Dostrzec można duzo wieksze zaangażowanie wspólnoty w działalność regulacyjna wobec tych kwestii socjalnych, które maja charakter międzynarodowy lub transgraniczny np. migracje zarobkowe, stosunki pracy w przeds wielonarodowych, niż wobec tych, które sa pozbawione takiego kontekstu.

- Gros najnowszych projektow legislacyjnych w unii dotyczy dzis takich dziedzin jak jednolity rynek usług, ochrona środowiska, czy bezpieczeństwo wewnętrzne, zas takie żywotne dla polityki społecznej i szczególnie poruszające opinie publiczna sprawy, jak świadczenia socjalne, czy emerytury wziaz pozostaja poza sfera wiążących regulacji wspólnotowych i sa szczegółowo normowane na szczeblu narodowym.

INSTRUMENTY FINANSOWE

Instrumenty finansowe wspólnotowej polityki społecznej, przede wszystkim w postaci srodkow z EFS, sluza do wspierania różnorodnych projektow socjalnych, a tym samym sa narzędziem czesciowej, do tej pory, bardzo fragmentarycznej i ograniczonej redystrybucji dochodow w skali UE.

Słabości:

- O możliwości skorzystania ze wsparcia socjalnego EFS w duzym stopniu decyuje zamieszkanie w regionie opóźnionym w rozwoju lub zagrozonym degradacja, a nie faktyczna sytuacja bytowa człowieka, gospodarstw domowych lub rodzin.

- brak dostatecznie precyzyjnej i jednolitej metodologii i danych pozwalających dokladnie porównać sytuacje spoleczna i ekonomiczna na roznych obszarach UE

Instrumenty finansowe odgrywaja wiec przede wszystkim role stymulacyjna, funkcje bodzca skłaniającego podmioty krajowe do określonych inwestycji i przedsięwzięć, a nie samodzielnego czynnika niwelującego społeczne nierówności lub gwarantującego oslone socjalna najbardziej potrzebującym.

WALKA Z UBÓSTWEM I WYKLUCZENIEM SPOŁECZNYM

Przeciwdziałanie ubóstwu i pomoc dla osob najuboższych jest od dawna celem wielu wspólnotowych przedsięwzięć operacyjnych, wspieranych zwłaszcza ze srodkow EFS.

W strategii lizbońskiej problematyka ubóstwa i wykluczenia społecznego jest polaczona z zagadnieniemi zatrudnienia, edukacji i zabezpieczenia na starosc. Podkresla się, ze to praca stanowi podstawowy instrument przeciwdziałania ubóstwu, zas edukacja ma ułatwić dostęp do rynku pracy oraz odpowiednie funkcjonowanie w społeczeństwie opartym na wiedzy. Natomiast świadczenia socjalne maja, na ile to konieczne i możliwe, wspierać aktywność zawodowa, oraz przede wszystkim zapewniać konieczne środki do życia tym, którzy z rożnych powodów nie mogą pracować.

Rada Europejska, w Nicei w 2000 r. wyznaczyla 4 priorytetowe cele dzialania w zakresie zwalczania ubóstwa i wykluczenia społecznego:

1. ułatwienie dostępu do zatrudnienia (czemu sprzyjac maja edukacja, szkolenia, kształcenie ustawiczne, a także zmiany w systemach zabezp społecznego) oraz do srodkow praw, dobr i usług, które gwarantowalyby wszystkim warunki niezbędne do zycia w godności

2. zapobieganie ryzyku wykluczenia m.in. przez eliminowanie sytuacji kryzysowych w rodzinie, które mogą prowadzic do uzależnień, bezdomności, czy wykluczenia dzieci z sytemu edukacji

3. pomoc grupom najbardziej zagrozonym trwałym ubóstwem i wykluczeniem, np. imigrantom, niektórym mniejszościom etnicznym, osobom niepełnosprawnym, którym trzeba ułatwić dostep m.in. do nowych technologii informatycznych

4. mobilizacja, dialog i współdziałanie wszystkich instytucji (rzadowych, samorządowych i pozarządowych w tym biznesowych) zajmujących się na roznych szczeblach ta problematyka, a także partnerska wspolpraca z samymi osobami podlegającymi wykluczeniu.