Krystian Pilacki

Temat: Komiks jako synteza sztuk. Omów to zjawisko kultury współczesnej na wybranych przykładach.

Forma sztuki jaką jest komiks ma już przeszło sto lat. Od momentu pojawienia, gatunek ten cały czas się rozwijał i podlegał procesowi metamorfozy. Dla mnie, osoby urodzonej w 1992 r. komiks stanowi integralną część kultury. Nigdy nie potrzebowałem jakiejś definicji czy „instrukcji obsługi”, jak odbierać jego przekaz. Lecz wcześniej musiałem się nauczyć czytać, jak i rozumieć - co czytam.

Jednak zastanówmy się - co to właściwie jest komiks? Według powszechnej definicji komiks – to historyjka obrazkowa opatrzona tekstem (ograniczonym co do wypowiedzi bohaterów), zwykle o charakterze sensacyjnym, także humorystycznym; wydawana w formie broszury, książki obrazkowej lub zamieszczana w czasopismach. Narracja toczy się przy pomocy plansz, na których są rysunki. Przy czym mówi się, że wystarczą już dwie plansze, żeby dzieło było komiksem. Na takich planszach zazwyczaj umieszczony jest tekst narracji i wypowiedzi poszczególnych bohaterów. Do tego dochodzą symboliczne wyobrażenia akcji, oznaczające na przykład wybuchy czy pęd. Te elementy łączą rysunek z onomatopejami wyrażającymi dźwięki. Tak scalone razem elementy tworzą komiks.

Bez wątpienia mogę stwierdzić, iż komiks jest syntezą sztuk. Na jego formę składają się trzy elementy:

• obraz – jako nośnik narracji (niekiedy wspierany komentarzem);

• słowo – czyli obraz mowy;

• fabuła – jako dążenie do stworzenia widowiska.

Zatem przejdźmy do pierwszego elementu komiksu, czyli obrazu. Obraz – najczęściej kojarzony jest z malarstwem; jest to płaski utwór plastyczny, na którym za pomocą farb, przy zastosowaniu różnych technik malarskich i graficznych autor dokonał zapisu pewnych treści. Dokładnie tak samo jest z obrazkami znajdującymi się w komiksach. Przy tworzeniu komiksu swój udział zawdzięcza rysownik. To On za pomocą swojego talentu artystycznego pokazuje na obrazku pewną sytuację wyjściową, a na następnych – zmiany tej sytuacji. Rysownik komiksowy nigdy nie odtwarza na papierze obrazu świata, ale tworzy jego wyobrażenie, posługując się przerysowaniem: karykaturą, idealizacją, uproszczeniem bądź dynamizacją. Korzysta przy tym z różnych konwencji rozpoznawanych jako sposoby oddawania w tworzywie plastycznym określonych widoków, emocji, czy idei. Robi to wszystko po to by ciąg obrazków był nośnikiem narracji, ale czy obraz można czytać?

Określenie to jest niewątpliwie paradoksalne. Obraz w powszechnym odczuciu, służy do oglądania. Jednak owe „czytanie” polega na tym, że odbiorca rozpoznaje rzeczy i sytuacje na obrazku. Następnie zaś dostrzega związki pomiędzy pierwszym obrazkiem i następnymi. Odbiorca zauważa, że kolejny obrazek pokazuje mu te same postacie, to samo miejsce i tę samą akcję. Patrząc na następstwo i zestawienie obrazków, musimy wydedukować z faktu umiejscowienia ich obok siebie, jeden po drugim, jaki jest temat i cel opowieści, jakie są reguły, którymi się ona rządzi. Przede wszystkim zaś musimy zauważyć, że oglądany przez nas zbiór obrazków jest opowieścią.

Kolejnym elementem składowym komiksu jest słowo. Słowo – to elementarna część mowy. Jego pisanym odpowiednikiem jest wyraz. Za pomocą słów określamy wszelkie pojęcia rzeczywiste i abstrakcyjne. Wiele słów składa się na mowę. Słowa w komiksie pojawiają się jako zapis wypowiedzi postaci, komentarz narracyjny do obrazów i jako napisy występujące w obrębie świata przedstawionego. Są one nośnikami fabuły. Pojawiają się również w komiksach, jako ich tytuły i w tej roli spełniają funkcję meta tekstową. Sprawiają, że postrzegamy komiksy w horyzoncie literatury. Słowo narzuca obrazkowemu opowiadaniu pewien kontekst obyczajowo – historyczny oraz ustanawia chronologiczny porządek fabularny, narzucając poszczególnym sekwencjom ciągłość fabuły. To słowo określa czas, miejsce oraz akcję w komiksie. Słowo scala kompozycję dzieła w jednolity tekst. Nawiązuje do tradycyjnego i naturalnego sposobu opowiadania, jakim jest wyraz, zdanie, a następnie akapit i cała treść.

Możliwości opowiadania za pomocą słów są większe niż możliwości tworzenia fabuł z obrazków. Słowa są precyzyjniejsze, język bardziej giętki, reguły opowiadania wyrazistsze, a wypowiedzi bardziej jednoznaczne. W przeciwieństwie do obrazu filmowego komiks jest „niemy” – w tym sensie, że wypowiedzi bohaterów widzimy w postaci napisów, i w tym, że nie słyszymy efektów dźwiękowych, z jakimi mamy do czynienia w kinie. Ten „brak” rysownicy historyjek obrazkowych nadrobili, posługując się całym bogactwem onomatopei oraz symbolami i ikonami oznaczającymi zjawiska akustyczne. Onomatopeiczne napisy w komiksie są nie tylko odtworzeniem dźwięku towarzyszącego jakiemuś działaniu, ale także oznaczają jego intensywność, głośność czy nagłość pojawienia się. Znaczące są tu krój i wielkość liter oraz kształt napisu, który może naśladować tor lotu pocisku, drogę, po której porusza się samochód czy efekt rozchodzenia się fali dźwiękowej.

Ostatnim elementem składowy komiksu jest fabuła, lecz czym ona jest? Fabuła – to układ zdarzeń w świecie przedstawionym w utworach epickich, dramatycznych i filmowych; układ ten składa się na koleje życiowe ukazanych postaci. Każdy komiks posiada własną fabułę, mniej lub bardziej znaczącą. W komiksie suma dwóch wspomnianych wcześniej elementów, czyli słowa i obrazu - tworzy fabułę. Na fenomen zasługuje komiks pt. „Tytus, Romek i A’Tomek” autorstwa Janusza Chmielewskiego. Cykl komiksów opowiada o przygodach harcerzy, z których jeden jest niemal uczłowieczoną małpą. Jego fabuła posiada dydaktyczny charakter, opiera się na wychowaniu młodzieży. Komiksy te cieszyły się i cieszą popularnością. W pokoleniu dzisiejszych czterdziesto i trzydziestolatków zna ich chyba każdy. Książeczkami tymi wymieniano się w szkole i dobrze bawiono się powiedzonkami z nich pochodzącymi. Bohaterowie są nawet we współczesnej piosence, w której podmiot liryczny deklaruje, że chciałby być taki, jak Tytus, Romek i A’Tomek. Te komiksy wychowały pokolenia. Stało się to możliwe dzięki lekkiej formie, dowcipnej treści i nieograniczonej fantazji autora zamkniętej w fabule.

Mam nadzieję, że przytoczyłem dość sporo argumentów potwierdzających tezę, iż komiks jest syntezą sztuk. Nie ulega wątpliwości, że na jego formę składa się obraz, słowo i fabuła. W świecie komiksu obraz jest wyobrażeniem świata, natomiast słowa pojawiają się jako zapis wypowiedzi postaci. Zarówno obraz jak i słowo to nośniki fabuły. Z moich rozważań wynika również, że komiksy nie tylko bawią, ale i uczą. Obecnie komiksy mają swoje festiwale, nagrody oraz uznanie wśród swoich czytelników, zarówno tych najmłodszych jak i najstarszych.

Kończąc moją prezentację chciałbym również podkreślić, iż wykonana przeze mnie prezentacja w formie komiksu, miała swój cel. Chciałem pokazać Państwu w naoczny sposób jakimi prawami rządzi się komiks, jaką rolę odgrywa obraz i słowo w komiksie. Pozostaje mi podziękować Państwu za uwagę oraz zadać pytanie: Jaka jest fabuła mojego komiksu?