PODSTAWY ZACHOWAŃ SPOŁECZNYCH – BRONK 2013
Wykład 1.
Psychologia - nauka o zachowaniu człowieka i jego procesach psychicznych.
Psychologia społeczna-nauka o zachowaniu człowieka i jego procesach psychicznych w warunkach rzeczywistej lub wyobrażonej obecności innych ludzi
Psychologia społeczna a socjologia i ekonomia.
Psychologia społeczna bada funkcjonowanie jednostki w sytuacji społecznej.
Socjologia bada wszelkie przejawy zbiorowego życia ludzi.
Ekonomia bada zachowania ludzi w procesach gospodarowania.
Wprowadzenie –cele psychologii :
Opisywanie zachowań
Wyjaśnianie zachowań
Przewidywanie zachowań
Kierowanie zachowaniami
Polepszanie jakości życia
Czy nasze wybory są racjonalne ? Eksperyment Ariely’ego 2009 (za T. Zaleśkiewicz, 2011)
Wybór prenumeraty magazynu The Economist:
1.Roczna prenumerata Economist.com, w tym dostęp on-line do wszystkich artykułów od 1997 roku; cena: 59$
2.Roczna prenumerata wydania papierowego The Economist bez dostępu on-line; cena: 125$
3.Roczna prenumerata wydania papierowego The Economist i dostęp on-line do wszystkich artykułów od 1997 roku; cena: 125$
Rezultaty eksperymentu:
Z wersją prenumeraty ,,tylko papierowa”
84% papierowa i on-line
16% tylko on-line
Bez wersji prenumeraty ,,tylko papierowa”
68% papierowa i on-line
32% tylko on-line
Człowiek ekonomiczny –podstawowe założenia dotyczące zachowań społecznych:
Dokonuje ocen lub wyborów ekonomicznych RACJONALNIE
Podejmując decyzje, MAKSYMALIZUJE oczekiwaną korzyść.
Kieruje się EGOISTYCZNYMI motywami.
W sposób RACJONALNY (poprawny) kalkuluje prawdopodobieństwa.
Ujawnia STAŁE preferencje, dokonując wyborów między opcjami o odroczonych skutkach.
Wszystkie źródła dochodów są zamienne.
Racjonalność- czyli maksymalizacja wartości oczekiwanej
Podejmowanie racjonalnej decyzji:
Określenie korzyści/strat poszczególnych opcji,
Porównanie wielkości korzyści/strat poszczególnych opcji,
Określenie szansy (prawdopodobieństwa) uzyskania korzyści/ poniesienia straty z poszczególnych opcji
Wybór racjonalny to wybór takiego działania, dla którego oczekiwana wartość, czyli suma wszystkich możliwych do uzyskania zysków/start pomnożonych przez prawdopodobieństwo ich uzyskania jest największa:
OW = w1 x p1 + w2 x p2 +....+ wn x pn
gdzie,
w – zysk/strata
p – prawdopodobieństwo zysku/straty
Wybrane reguły ustalania użyteczności wyniku:
Aksjomat spójności -
Jeśli mamy do wyboru dwie opcje A i B, to:
albo wolimy A od B
albo wolimy B od A
albo jest nam wszystko jedno
Aksjomat dominacji -
Jeśli opcja A zawiera jakiegoś dobra więcej niż B, a pozostałych dóbr nie mniej niż B, to A będzie przedkładane nad B.
Aksjomat przechodniości - Jeśli mamy do wyboru opcje A, B oraz C i wolimy A od B oraz Bo od C to zgodnie z regułą przechodniości będziemy woleć A od C
Aksjomat wyniku zupełnie pewnego - Jeśli mamy do wyboru opcje A i B i przedkładamy A nad B to będziemy również:
preferować A nad opcję/grę, w której z pewnym prawdopodobieństwem otrzymamy A oraz
preferować opcję/grę, w której z pewnym prawdopodobieństwem otrzymamy B
Ograniczenia racjonalności:
Nie zawsze stosujemy reguły ustalania użyteczności wyniku.
Nie stosujemy tych reguł m.in., gdy:
dobra/opcje są niejednowymiarowe
dobra/opcje są lub nieporównywalne (stosujemy różne kryteria oceniania)
działamy w warunkach stresu, kierujemy się emocjami itp.
Paradoksy racjonalności – eksperyment M. Allaisa (1953r.)
Sytuacja 1
Opcja A:
otrzymać na pewno 1.000.000$
Opcja B:
otrzymać 5.000.000$ z prawdopodobieństwem 0,10
lub otrzymać 1.000.000$ z prawdopodobieństwem 0,89
lub nie otrzymać niczego z prawdopodobieństwem 0,01
Sytuacja 2
Opcja C:
otrzymać 1.000.000$ z prawdopodobieństwem 0,11
lub nie otrzymać niczego z prawdopodobieństwem 0,89
Opcja D:
otrzymać 5.000.000$ z prawdopodobieństwem 0,10
lub nie otrzymać niczego z prawdopodobieństwem 0,90
Próba wyjaśnienia
efekt pewności
większą wartość przypisujemy opcjom oferującym pewien zysk (przedkładamy pewny, choć mniejszy zysk nad zysk większy, ale niepewny).
Paradoks Ellsberga (D. Ellsberg 1961r.)
Gra 1:
W urnie A znajduje się 50 kul białych i 50 kul czarnych.
W urnie B znajduje się 100 kul: mogą znajdować się w niej zarówno kule białe i czarne, ale nie wiadomo, w jakiej proporcji; może też być w niej 100 kul białych albo 100 kul czarnych.
Wylosowanie białej kuli oznacza wygraną 1000zł.
Z której urny wolałbyś/wolałabyś losować?
Gra 2:
Wyobraź sobie, że wylosowaną w poprzedniej grze kulę wrzucasz z powrotem do urny, z której została wyciągnięta.
Tym razem wylosowanie czarnej kuli oznacza wygraną 1000zł.
Z której urny wolałbyś/wolałabyś losować?
Próba wyjaśnienia
unikanie niepewności
niejasność wpływa na podejmowanie wyborów,
większość z nas stara się jej unikać,
w warunkach niepewności bardziej myślimy o tym, ile możemy stracić niż ile możemy zyskać,
unikanie niepewności jest słabo związane z unikaniem ryzyka (nie muszą współwystępować).
Dlaczego nie zawsze działamy racjonalnie ?
Model racjonalności ograniczonej
Nie zawsze działamy w pełni racjonalnie, ponieważ:
Realizujemy wiele celów jednocześnie.
Nie posiadamy pełnej informacji o alternatywach.
Mamy ograniczone możliwości obliczania oczekiwanej wartości i dokonywania porównań poszczególnych alternatyw (ograniczenia pamięci operacyjnej, słaba podzielność uwagi, zniekształcenia przez emocje).
Model racjonalności ograniczonej (H. Simon):
Wybór zgodny z zasadą satysfakcji
Stosowanie prostych heurystyk:
heurystyka rozpoznania
heurystyka „wybierz najlepszy” („take the best”)
Zasada satysfakcji
Wybór satysfakcjonujący:
Z wielu dostępnych wariantów wybieramy pierwszy, który zaspokaja nasze oczekiwania, satysfakcjonuje nas.
Szybki, prosty, ekonomiczny, mało angażujący sposób podejmowania decyzji i dokonywania wyborów.
Heurystyka rozpoznania:
Uproszczona reguła rozumowania polegająca na tym, że z wielu dostępnych wariantów wybieramy ten, który rozpoznajemy.
Heurystyka „wybierz najlepszy” („take the best”):
Uproszczona reguła rozumowania polegająca porównywaniu wariantów ze względu na charakteryzujące je kryteria.
Najpierw bierzemy pod uwagę kryteria dla nas najważniejsze, a jeśli okażą się niewystarczające – rozpatrujemy kolejne.
Heurystyka często stosowana, gdy nie wystarcza heurystyka rozpoznawania (rozpoznajemy więcej niż jeden wariant).
Kupujemy lodówkę
Model racjonalności nieograniczonej:
ustalamy, jakie lodówki są dostępne na rynku
gromadzimy wszelkie dostępne informacje na temat tych lodówek
określamy kryteria służące do oceny lodówek
oceniamy każdą lodówkę ze względu na określone kryteria
porównujmy lodówki ze względu na określone wcześniej kryteria
dokonujemy optymalnego wyboru, tj. wyboru maksymalizującego oczekiwaną korzyść
Model racjonalności ograniczonej
kupujemy pierwszą lodówkę spełniającą nasze kryteria
kierujemy się heurystykami:
wybieramy lodówkę producenta, którego znamy
wybieramy lodówkę, która spełnia kryterium uznane przez nas za najważniejsze…
Model racjonalności ograniczonej
W wielu sytuacjach mechanizmy racjonalności ograniczonej, tj. zasada satysfakcji i proste heurystyki są, mimo swej prostoty, równie skuteczne jak zasady podejmowania decyzji w modelu racjonalności nieograniczonej.
Wady mechanizmów racjonalności ograniczonej:
nie zawsze nadążają za zmianami otoczenia,
ze względu na uproszczenia niekiedy prowadzą do nietrafnych wyborów.
Spostrzeganie (percepcja) – złożony układ procesów prowadzący do ukształtowania się subiektywnego obrazu rzeczywistości, spostrzeżenia.
Za konstruowanie spostrzeżeń odpowiadają nasze zmysły: wzrok, słuch, węch, smak, dotyk.
Etapy spostrzegania:
Odbiór wrażeń
Kształtowanie wewnętrznej interpretacji obiektu
Identyfikacja i rozpoznanie obiektu
Cele spostrzegania
Uzyskanie stałego, zorganizowanego, spójnego i sensownego wizerunku świata
Rozpoznawanie czy obiekt jest przyjazny/bezpieczny czy zagrażający
Podejmowanie trafnych decyzji
Kierowanie zachowaniem
Przetrwanie
Procesy organizujące spostrzeganie:
Figura i tło
pole spostrzegania składa się z figury i tła
w porównaniu z tłem figura: ma kształt, jest bliżej, jest wyraźniejsza, jest podobna do jakiegoś obiektu (przedmiotu lub osoby), ma bardziej nasyconą barwę, posiada kontur oddzielający ją od tła, ma wokół siebie tło
Stałość wielkości, kształtu i położenia
Grupowanie spostrzeganego materiału
zasada bliskości
zasada podobieństwa
zasada ciągłości
zasada zamykania
Złudzenia zmysłowe –iluzje
W sytuacjach niejednoznacznych zmysły mogą nas „oszukiwać”…
Złudzenie zmysłowe - błędna interpretacja wrażeń odbieranych przez mózg (np. kiedy obiekt spostrzegania jest niejednoznaczny, brakuje kluczowych informacji lub składniki występują w nietypowych relacjach).
Złudzenie wynika z mechanizmów działania percepcji, które zazwyczaj pomagają w spostrzeganiu. W określonych warunkach powodują jednak błędną interpretację rzeczywistości.
Spostrzeganie a uwaga
Uwaga - mechanizm redukcji nadmiaru informacji docierających do organów zmysłowych.
Ze względu na ograniczone możliwości obróbki danych przez system nerwowy duża część bodźców zostaje odrzucona jako nieważne. Dzięki temu możemy przetwarzać informacje istotne.
Słuchanie dychotyczne: drugi przekaz nie jest zapamiętywany, nie są dostrzegane poważne zmiany jak zmiana języka, dostrzegane są poważniejsze zmiany ‘fizyczne’: ton głosu, zmiana płci lektora; jednak nie cały przekaz jest ignorowany (np. własne nazwisko).
Rodzaje uwagi
Uwaga mimowolna (reaktywna)
◦wywołana przez właściwości bodźców i sytuacji bez wysiłku z naszej strony
Uwaga dowolna (kognitywna)
◦wymaga świadomego zamiaru i wysiłku (koncentrujemy się na danym obiekcie lub zadaniu, choć początkowo nie jesteśmy nim zainteresowani).
Funkcje uwagi
Selekcja informacji
Czujność
Przeszukiwanie
Kontrola czynności jednoczesnych
Spostrzeganie pozaprogowe
Próg absolutny
Spostrzeganie podprogowe „Nie widzę i nie wiem”
Spostrzeganie nadprogowe „Widzę i nie wiem
Wnioski
Umysł odgrywa znaczącą rolę w spostrzeganiu
Kontekst sytuacji wpływa na sposób spostrzegania pojedynczych elementów – bodźców
Nastawienia: wiedza, oczekiwania i własne doświadczenia wpływają na sposób spostrzegania rzeczywistości
Wykład 4. Spostrzeganie społecznego świata Jak widzimy i rozumiemy świat?
Rozbieżność w spostrzeganiu i ocenie społecznego świata
Dlaczego to samo zjawisko jest odmiennie spostrzegane/oceniane przez różne osoby?
Dlaczego oceny dokonywane przez tę samą osobę mogą się różnić?
Czy możemy ufać swoim ocenom (wierzyć, że nasze spostrzeganie jest trafne)?
Czy możemy ufać ocenom innych ludzi?
Przykłady:
Niekonsekwentna opinia publiczna:
niezgodność opinii/ocen ogólnych ze szczegółowymi
pseudoopinia
Rozbieżności ocen szkolnych, diagnoz lekarskich, werdyktów sądowych itp.
Rozbieżności w ocenianiu ryzyka
Rozbieżności w ocenianiu – przykłady pseudoopinia (za: Tyszka 2000)
Która z poniższych odpowiedzi najlepiej wyraża Twoją opinię w sprawie ustawy o Metalicznych Metalach?
Byłoby to słuszne posunięcie ze strony amerykańskiej
Jest to przedsięwzięcie słuszne, ale powinno być pozostawione do decyzji poszczególnych stanów
Jest to posunięcie właściwe, gdy chodzi o inne kraje, ale niekonieczne dla Ameryki
Jest zdecydowanie nieużyteczne
(wykres)
Zasady społecznej percepcji - schematy, kategorie i skrypty wiedzy o świecie
Pomimo różnic w tym jak postrzegamy świat, siebie, innych ludzi istnieją pewne reguły w zakresie percepcji i osądzania społecznego świata.
Od najwcześniejszych lat naszego życia tworzymy: schematy, kategorie i skrypty wiedzy o świecie.
Schematy
struktury poznawcze, za pomocą których ludzie organizują swoją wiedzę o świecie według pewnych tematów i przedmiotów; wpływają na to, jak zauważamy, analizujemy i zapamiętujemy informacje;
umysłowe reprezentacje świata, zawierające zbiór wyobrażeń o świecie, elementy wiedzy o nim, zapamiętane fakty, przekonania; przez nie filtrujemy nachodzące informacje;
Kategoryzacja
proces klasyfikowania ludzi i zdarzeń poprzez łączenie ich w grupy (kategorie) na podstawie spostrzeganego między nimi podobieństwa;
pozwalają na bardziej „ekonomiczne” ocenianie innych, ale też mogą sprzyjać powstawaniu stereotypów;
Skrypty społecznych wydarzeń
schematy odzwierciadlające sekwencje elementów w obrębie określonej kategorii zdarzeń, w tym zachowań naszych i innych ludzi w tym zdarzeniu uczestniczących;
skrypty informują nas, jak dane zdarzenie przebiega oraz co i kiedy powinniśmy w tej sytuacji robić;
Zasady społecznej percepcji – Dlaczego tworzymy schematy, kategorie i skrypty?
Oszczędność poznawcza
uczymy się stosować pewne myślowe uproszczenia i praktyczne reguły zdroworozsądkowe, pomagające nam zrozumieć rzeczywistość społeczną, ponieważ nie jesteśmy zdolni przetwarzać całej oddziałującej na nas informacji społecznej.
Podstawowe zniekształcenia percepcji społecznej rzeczywistości
Trzymanie się środka skali (błąd tendencji centralnej)
Efekt pierwszeństwa i świeżości
Efekt kontrastu
Efekt ‘aureoli’
Wpływ nastawień
1. Trzymanie się środka skali (tendencji centralnej)
W przypadku stosowania skali ocen – świadome niewykorzystywanie ocen skrajnych
Wynika z „ostrożności” oceniającego, wg którego oceny przeciętne „chronią” przed popełnieniem znacznego błędu
Nie zawsze można rozstrzygnąć, czy nadmiar ocen przeciętnych jest wynikiem trzymania się środka skali, czy też jest przejawem rzeczywistego rozkładu cechy w populacji.
2. Efekt pierwszeństwa i efekt świeżości
Efekt pierwszeństwa – przecenianie roli pierwszej informacji (pierwszego wrażenia)
Efekt świeżości – przecenianie ostatnich danych, końcowego fragmentu informacji
Efekt świeżości jest mniej częsty niż efekt pierwszeństwa (np. surowiej oceniane są błędy popełniane w pierwszej części wypracowania). Występuje częściej, gdy ważne jest zapamiętywanie informacji.
3. Efekt kontrastu
powiększenie lub umniejszenie cech obiektu w sytuacji porównywania go z wcześniej (lub jednocześnie) obserwowanym innym obiektem
Lepiej ocenimy samochód, jeśli będzie stał w otoczeniu gorszych samochodów, niż ten sam samochód w otoczeniu samochodów lepszych.
4. Efekt „aureoli” (efekt halo)
tendencja do przenoszenia ocen z jednych cech, zadań czy aspektów na inne
automatyczne przypisywanie pozytywnych lub negatywnych cech na podstawie innej pozytywnej/negatywnej cechy
Najważniejsze cechy wywołujące efekt aureoli:
Inteligencja lub jej brak
Atrakcyjność/nieatrakcyjność fizyczna
Wygląd zewnętrzny (schludny lub zaniedbany wygląd)
Dobro/zło
Znaczenie nastawień w procesie spostrzegania:
Uprzedzenia
Perseweracja przekonań (efekt uporczywości)
Fabrykowanie zdarzeń
Perseweracja przekonań (efekt uporczywości)
tendencja do utrzymywania dotychczasowych przekonań nawet wtedy, gdy dane potwierdzające te przekonania zostały podważone;
Mamy skłonność do podtrzymywania raz sformułowanych ocen (co wykorzystuje się niekiedy, aby „zepsuć” opinię konkurentowi – trudno jest bowiem „zatrzeć” wcześniej otrzymaną i przyswojoną informację).
Fabrykowanie zdarzeń
konstruowanie faktów na podstawie posiadanej wiedzy, stereotypów, przekonań i oczekiwań
„wyostrzane” są elementy zgodne z naszymi schematami poznawczymi, a pomijane te, które do tych schematów nie pasują
Zadanie: Proszę zapamiętać jak najwięcej słów…
pianino, akordeon, rytm, harfa, opera, klarnet, saksofon, obój, fagot, melodia, kwintet, sonata, wiolonczela, preludium, swing, mandolina, smyczek, tuba, koncert, orkiestra, puzon, blues, klawikord, harmonijka
Jakie słowa, których nie ma na liście, „zapamiętaliście”?
Wykład 5. Spostrzeganie społecznego świata – Jak widzimy i rozumiemy innych ludzi?
Zachowanie niewerbalne jako źródło informacji o innych
Najważniejsze cele zachowań niewerbalnych:
Okazywanie emocji
Wyrażanie postawy
Informowanie o cechach osobowości
Ułatwianie komunikacji werbalnej
Przykładem komunikacji niewerbalnej jest okazywanie emocji za pomocą mimiki twarzy (bez problemu rozpoznajemy podstawowe emocje takie jak: gniew, radość, smutek, wstręt, strach, zdziwienie);
Nie zawsze jednak rozpoznajemy emocje dokładnie. Dlaczego?
Okazujemy wiele emocji jednocześnie
Ukrywamy emocje (ale: ponosimy tego koszty)
Informacji o innych dostarczają także postawy interpersonalne;
Postawy interpersonalne (przychylność/nieprzychylność, akceptacja, zaufanie/ brak akceptacji, brak zaufania itp.) są komunikowane przez:
pochylenie ciała
podobieństwo
ukierunkowanie ciała
zamkniętą lub otwartą pozycję ciała
Kultura a kanały a kanały komunikacji niewerbalnej
Każda kultura posiada reguły dotyczące okazywania emocji:
Emblematy jako środek komunikacji
Kontakt wzrokowy i spojrzenia
Przestrzeń osobista i dotyk
Ukryte teorie osobowości:
Posługujemy się schematami, aby zrozumieć społeczny świat. Takie schematy w odniesieniu do ludzi (ich cech) tworzą „ukryte teorie osobowości”.
Ukryta teoria osobowości – typ schematu używany do grupowania różnych cech osobowości (np. jeśli ktoś jest miły, zazwyczaj zakładamy również, że jest dobry).
Jak wyjaśniamy zachowania swoje i innych? – Teorie atrybucji
Teorie atrybucji – próba odpowiedzi na pytanie, w jaki sposób wyjaśniamy zachowania innych ludzi i swoje.
Proces przypisywania przyczyn zachowaniom ludzi nazywamy dokonywaniem atrybucji przyczynowych.
Początek: Fritz Heider i psychologia „naiwna” (zdroworozsądkowa);
Założenie wyjściowe: wyjaśniając zachowania ludzi, możemy dokonać następujących atrybucji:
wewnętrznych (dyspozycyjnych) -> przyczyn zachowania jednostki doszukujemy się w cechach samej jednostki;
Cechy stałe (cechy osobowości, inteligencja)
Cechy zmienne (wysiłek)
zewnętrznych (sytuacyjnych) -> przyczyn zachowania jednostki doszukujemy się czynnikach zewnętrznych (sytuacji, otoczeniu jednostki).
Cechy stałe (trudność zadania, inteligencja czy osobowość innych ludzi)
Cechy zmienne (zrządzenie losu, okoliczności, zmienne cechy innych ludzi)
Nasza ocena pewnego zachowania i samej jednostki może być bardzo różna w zależności od tego, jakiej atrybucji dokonamy.
Jakich atrybucji z reguły dokonujemy?
Wyjaśniając zachowania innych mamy tendencję do dokonywania atrybucji wewnętrznych.
Teoria odpowiedniości (między zachowaniem a dyspozycjami człowieka) -> człowiek zachowuje się tak dlatego, że taki jest.
Jak wyjaśniamy zachowania swoje i innych? – Teorie atrybucji H. Kelleya
Wybierając atrybucję, bierzemy pod uwagę więcej niż jedną informację; uwzględniamy to, jak zmienia się zachowanie w zależności od czasu, miejsca, osoby (aktora) oraz obiektu (przedmiotu, bodźca) zachowania;
Podstawowe aspekty informacji:
Zgodność (jak inni reagują na obiekt?)
Wyrazistość (jak osoba/aktor reaguje na inne obiekty?)
Spójność (jak często dane zachowanie pojawia się jako reakcja aktora na obiekt?)
| Dlaczego szef zrobił awanturę pracownikowi? |
|---|
| Atrybucja wewnętrzna (winny aktor/szef) |
| Atrybucja zewnętrzna (winny obiekt/pracownik) |
| Istnienie innych , specyficznych okoliczności, które wywołały zachowanie |
Jak wyjaśniamy zachowania swoje i innych? – Zniekształcenia w procesie atrybucyjnym
Podstawowy błąd atrybucji:
skłonność do przeceniania czynników wewnętrznych (dyspozycyjnych) w zachowaniu człowieka i niedocenianie wpływu czynników sytuacyjnych
Eksperyment E. Jonesa i V. Harrisa (1967):
Pochlebne lub krytyczne eseje amerykańskich studentów na temat rządów F. Castro -> wg badanych: autorzy albo mieli wybór, jakie stanowisko przyjąć, albo im to narzucano -> zadanie: ocena postawy autora wobec rządów Castro
Wyniki:
eseje przeciw Castro -> wolny wybór: 17,38, temat narzucony: 22,87
eseje za Castro -> wolny wybór: 59,62, temat narzucony: 44,1
Jak wyjaśniamy zachowania swoje i innych? – Wyrazistość spostrzeżeniowa a podstawowy błąd atrybucji:
Wyrazista spostrzeżeniowo jest informacja, która skupia naszą uwagę;
jesteśmy skłonni przeceniać przyczynową rolę informacji, która jest wyrazista spostrzeżeniowo;
nie doceniamy wpływu sytuacji na zachowanie, ponieważ bardziej skupiamy się na ludziach niż na sytuacji (eksperyment S. Taylor i S. Fiske, 1975);
Jak wyjaśniamy zachowania swoje i innych? – Kultura a podstawowy błąd atrybucji:
Wpływ na dokonywanie atrybucji ma także kultura (wartości kulturowe: indywidualizm/kolektywizm):
w kulturach Zachodu częściej spostrzega się zachowanie w kategoriach dyspozycji (np. cech osobowości, charakteru),
w kulturach Wschodu natomiast – w kategoriach sytuacyjnych.
Jak wyjaśniamy zachowania swoje i innych? – Różnice między aktorem a obserwatorem:
Różnica między aktorem a obserwatorem (asymetria aktor-obserwator):
tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako następstwa ich dyspozycji, podczas gdy swoje własne zachowania tłumaczymy wpływem czynników sytuacyjnych.
Przyczyny tej asymetrii:
Wyrazistość spostrzeżeniowa:
zachowania innych spostrzegamy silniej niż sytuację, w której się znajdują,
w przypadku własnych zachowań, większą uwagę kierujemy na sytuację.
Dostępność informacji;
Atrybucje w służbie ego i obronne;
Atrybucje w służbie ego: wyjaśnienia, które przypisują własne sukcesy czynnikom wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji;
Atrybucje obronne: wyjaśnienia zachowania, które pozwalają tłumić świadomość tego, że się jest śmiertelnym i podatnym na zranienia;
Nierealistyczny optymizm: forma obronnej atrybucji polegająca na przeświadczeniu, że rzeczy dobre przydarzą się raczej nam, a złe spotkają raczej innych.
Wykład 6. Spostrzeganie społecznego świata – Jak poznajemy siebie?
Jak tworzymy obraz siebie?
Dwoistość spostrzegania siebie:
pojęcie Ja - wiedza o tym, kim jesteśmy;
samoświadomość - akt myślenia o sobie;
Jak tworzymy obraz siebie – Sposoby poznawania siebie.
Introspekcja
Obserwacja własnych zachowań
Informacje pochodzące od innych ludzi
1. Introspekcja – proces, w którym spoglądamy „w siebie” i badamy swoje myśli, uczucia, motywy;
Teoria samoświadomości - koncepcja zakładająca, że koncentrując uwagę na sobie zaczynamy oceniać własne zachowanie i porównywać je z wewnętrznymi normami i wartościami (samoświadomość a oszukiwanie: E.Diener i M.Wallbom, 1976);
Wyjaśnianie przyczyn ( „dorabianie” teorii do tego, co czujemy i dlaczego; D.Nisbett i T.Wilson, 1977).
2. Obserwacja własnych zachowań
Teoria spostrzegania siebie zakłada, że gdy nie jesteśmy pewni swoich postaw i uczuć, bądź są one niejednoznaczne, wnioskujemy o nich, obserwując własne zachowanie i sytuację, w której się one pojawiają;
motywacja wewnętrzna/zewnętrzna i zjawisko nadmiernego uzasadniania
Rozumienie własnych emocji:
dwuczynnikowa teoria emocji (S. Schachter i J. Singer, 1962)
zjawisko fałszywego uzasadniania (D. Dutton i A. Aron, 1974)
3. Informacje pochodzące od innych ludzi
Odbicie oceny - oceniamy siebie na podstawie tego, jak widzą nas inni
Teoria porównań społecznych – poznajemy siebie poprzez skonfrontowanie własnych cech i zachowań z cechami i zachowaniami innych ludzi:
Kiedy? Gdy brakuje nam obiektywnych norm oceniania siebie lub nie czujemy się ekspertami w danej dziedzinie;
Do kogo? Do osób podobnych do nas, w podobnej sytuacji (grupy odniesienia)
Porównania społeczne w górę i w dół
Porównania do siebie sprzed pewnego okresu
Jak tworzymy obraz siebie – Funkcje Ja
Funkcja organizacyjna
schematy Ja – struktury myślowe, które pomagają nam w organizowaniu wiedzy o sobie; wpływają na to, jakie informacje o sobie dostrzegamy, rozważamy i zapamiętujemy;
zjawisko samoodniesienia – lepiej zapamiętujemy informacje, które odnoszą się nas samych;
Funkcja wykonawcza (regulacyjna)
kierowanie własnym zachowaniem
znaczenie samooceny
globalna a specyficzna samoocena, wysoka złożoność Ja
samoocena jako wypadkowa Ja realnego, idealnego i powinnościowego
czy wysoka samoocena gwarantuje sukces?
Jak tworzymy obraz siebie – Kulturowe różnice w definiowaniu Ja
Ja niezależne i Ja współzależne:
Niezależny obraz siebie to spostrzeganie siebie jako jednostki niepowtarzalnej w sensie kombinacji cech osobowościowych, zdolności, systemu wartości i oczekiwań oraz niezależności od innych, polegania na sobie i wolności dokonywania wyborów
Zależny obraz siebie to spostrzeganie siebie jako części większej całości i związana z tym potrzeba podporządkowania własnych celów i pragnień celom i pragnieniom innych członków grupy.
Jak tworzymy obraz siebie – Pozytywne zniekształcanie spostrzegania siebie.
Atrybucje w służbie ego
Przesadny (nierealistyczny) optymizm
Efekt fałszywej zgodności i własnej unikalności (wyjątkowości)
Usprawiedliwianie możliwej porażki, samoutrudnianie
Autoprezentacja – Jak prezentujemy siebie innym?
Autoprezentacja, czyli jak kierujemy wrażeniami
Cele autoprezentacji:
Pozyskanie aprobaty innych
ingracjaja (strategia polegająca na prawieniu komplementów w celu wzbudzenia sympatii)
podkreślanie podobieństw
Wywołanie wrażenia osoby kompetentnej
promowanie siebie (strategia polegająca na przytaczaniu własnych osiągnięć w celu stworzenia wrażenia osoby kompetentnej)
Kreowanie usprawiedliwień dla możliwej porażki
Wywołanie wrażenia osoby o wysokim/wyższym statusie
pławienie się w cudzej chwale i odcinanie się od cudzych porażek
niewerbalne sygnały komunikujące status
Tendencyjność poznania społecznego
Poznanie społeczne jest tendencyjne
Przyczyny intrapsychiczne
Przyczyny sytuacyjne
Czy dostrzegamy tę tendencyjność?
Dostrzeganie własnej tendencyjności
Dostrzeganie cudzej tendencyjności
Trafność aktora a trafność obserwatora
Konsekwencje procesów autoatrybucji oraz atrybucji dotyczących innych ludzi – wybrane teorie.
Atrybucyjna analiza motywacji osiągnięć
Atrybucyjna analiza zachowań interpersonalnych
Konsekwencje atrybucji – Atrybucyjna analiza motywacji osiągnięć Weinera
Taksonomia atrybucji wprowadzona przez B. Weinera i współpracowników (1971):
| Atrybucje | Wewnętrzne | Zewnętrzne |
|---|---|---|
| Stałe | Zdolności | Trudność zadania |
| Zmienne | Wysiłek | Szczęście |
Oczekiwania a atrybucje przyczynowe:
Co decyduje o naszych oczekiwaniach?
historia sukcesów i porażek;
wcześniejsze wyjaśnienia dotyczące przyczyn dotychczasowych sukcesów lub porażek w zakresie stałości lub zmienności przyczyny;
„Na zmiany w oczekiwaniu sukcesu, które zachodzą po uzyskaniu wyniku, wpływa spostrzegana stałość przyczyny tego zdarzenia„ (Weiner 1986)
Emocje a atrybucje przyczynowe:
Emocje, jakich dostarcza sukces i niepowodzenie, są zależne od wymiaru umiejscowienia kontroli:
wewnętrzne atrybucje sukcesu i niepowodzenia maksymalizują reakcje emocjonalne związane z poczuciem własnej wartości (dumę lub wstyd);
zewnętrzne atrybucje zmniejszają reakcje emocjonalne (zarówno pozytywne, jak i negatywne) towarzyszące sukcesom i porażkom.
W późniejszych badaniach Weiner i współpracownicy zwrócili uwagę to, że – zarówno przy sukcesie, jak i porażce - niektóre emocje mogą być silniejsze, gdy jednostka dokonuje atrybucji zewnętrznych
(np. gniew zwykle pojawia się, gdy inna osoba uniemożliwia nam odniesienie sukcesu, a wdzięczność, gdy pomaga nam osiągnąć cel).
Reakcje emocjonalne na sukces bądź niepowodzenie można rozpatrywać jako pewien sekwencyjny proces:
Jednostki oceniają, czy osiągnęły swój cel, tj. czy dane zdarzenie jest sukcesem, czy niepowodzeniem; pojawiają się emocje „zależne od wyniku”.
Jednostka poszukuje przyczyn uzyskanego wyniku i dokonuje jego atrybucji; pojawiają się emocje „zależne od atrybucji”.
Jednostka lokalizuje zdefiniowaną przyczynę w wymiarze przyczynowym (np. umiejscowienie kontroli i stałość).
| Atrybucje sukcesu i główne emocje różnicujące (Weiner i in., 1978) |
|---|
| Atrybucja |
Zdolności Wysiłek niestały Wysiłek stały Własna osobowość Wysiłek i osobowość innych Szczęście |
| Atrybucje niepowodzenia i główne emocje różnicująca (Weiner i in., 1978) |
|---|
| Atrybucja |
Zdolności Wysiłek niestały, wysiłek stały Osobowość: motywacja wewnętrzna Wysiłek innych: motywacja i osobowość innych Pech |
Zachowania a atrybucje przyczynowe:
W jaki sposób atrybucje, oczekiwania i emocje wpływają na zachowanie ukierunkowane na osiągnięcia?
Jednostki o wysokim poziomie motywacji osiągnięć na ogół przypisują sukces przyczynom wewnętrznym (zdolnościom i wysiłkowi), a niepowodzenie przyczynom zmiennym (przypadkowi i brakowi wysiłku).
Jednostki o niskim poziomie motywacji osiągnięć wyjaśniają sukces czynnikami zewnętrznymi (łatwością zadania, łutem szczęścia), a niepowodzenie przyczynami stałymi (brakiem zdolności i trudnością zadania).
Uczenie się nowych atrybucji -> badania dowodzą, że można zwiększyć wytrwałość i poprawić wykonanie, kiedy nauczy się przypisywać niepowodzenie brakowi wysiłku (czyli zmiennemu czynnikowi przyczynowemu).
Konsekwencje autoatrybucji – Atrybucyjna analiza zachowań interpersonalnych.
W podejściach atrybucyjnych przyjmuje się założenie, że atrybucje przyczynowe dotyczące innych osób wpływają na nasze reakcje wobec tych osób, tj. na:
zachowania interpersonalne (np. pochwała lub krytyka),
emocje interpersonalne (np. gniew i współczucie),
motywy interpersonalne (np. altruizm i agresja).
Atrybucje przyczynowe, które wywołują te oceniające reakcje, są różnicowane pod względem kontrolowalności, intencjonalności i odpowiedzialności:
Wnioskowanie dotyczące możliwości kontroli oraz ocena odpowiedzialności wywołują odmienne reakcje (jak gniew i współczucie) wobec tego samego zachowania.
Atrybucje przyczynowe a nagrody i kary:
| Proszę przyznać nagrody (maksymalnie 3000 zł jednorazowej premii) oraz kary (obniżenie o maksymalnie 1000 zł premii regulaminowej) dla poniższych pracowników: |
|---|
| Pracownik |
Pracownik 1 Pracownik 2 Pracownik 3 Pracownik 4 Pracownik 5 Pracownik 6 Pracownik 7 Pracownik 8 |
Atrybucje przyczynowe a nagrody i kary:
Spostrzegana ilość włożonego wysiłku jest głównym wyznacznikiem interpersonalnych ocen osiągnięć:
ludzie chwalą innych za sukces, jeśli przypisują go dużemu wysiłkowi;
i ganią za niepowodzenie, jeśli przypisują je zbyt małemu wysiłkowi.
Atrybucje przyczynowe a altruizm i agresja:
ludzie są skłonni pomóc, jeżeli przyczyny tego, że ktoś potrzebuje pomocy postrzegają jako niekontrolowalne;
odmawiają natomiast pomocy, gdy osoba, która jej wymaga, ma kontrolę nad przyczyną swojego położenia;
związek między spostrzeganiem kontroli i zachowaniem pomocnym nie jest też bezpośredni, lecz (najczęściej) pośredniczą w nim emocje (atrybucje > emocje > zachowanie).
Wykład 7.
Struktura i cechy postaw. Zmiana postaw
Postawy a zachowanie
Dysonans poznawczy. Dysonans podecyzyjny
Postawa:
wyuczona skłonność do reagowania pozytywnie lub negatywnie na pewne obiekty;
reakcja oceniająca wobec pewnego obiektu, odzwierciedlona w przekonaniach, uczuciach i gotowości jednostki do określonego wobec niego zachowania.
Postawa składa się z trzech komponentów:
poznawczego, tj. wiedzy, przekonań nt. obiektu postawy;
afektywnego (emocjonalno-oceniającego), tj. reakcji emocjonalnych na obiekt postawy,
behawioralnego (zachowaniowego), czyli zachowania wobec obiektu postawy.
Komponenty postawy mogą występować w różnych proporcjach i różnym zestawieniu:
postawy pełne i niepełne
postawy spójne i niespójne
Jednak każda postawa musi zawierać komponent afektywny – nie ma postaw neutralnych!
Model postaw (za: Wosińska 2004)
(rysunek)
Cechy postaw
Postawy charakteryzujemy najczęściej ze względu na:
Centralność i peryferyjność:
centralne i peryferyjne
Kierunek i nasilenie:
pozytywne i negatywne
silne i słabe
Zakres obiektu postawy:
wąskie (specyficzne) i szerokie (ogólne)
Trwałość
Różnorodność wyrażania postawy
Zakres grup posiadających określone postawy
Źródła postaw
Postawy o źródłach poznawczych
wynikające przede wszystkim z przekonań o właściwościach obiektu
Postawy o źródłach emocjonalnych
wynikające bardziej z uczuć i wartości niż z przekonań o właściwościach obiektu
Postawy o źródłach behawioralnych
wynikające z obserwacji własnych zachowań względem obiektu postawy
Postawy przejmowane od innych
Nabywanie postaw o źródłach poznawczych:
Postawy kształtują się w wyniku obserwacji, wnioskowania, otrzymania stosownej informacji
od nadawcy itp.
Nabywanie postaw o źródłach emocjonalnych:
Warunkowanie klasyczne
Później (po wielokrotnym skojarzeniu bodźców 1 i 2):
Warunkowanie instrumentalne
Ale: niekiedy kary mogą wzmacniać, a nie osłabiać postawy…
Zjawisko samej ekspozycji – tendencja do preferowania bodźców, które często spotykamy;
Dotyczy obiektów:
początkowo neutralnych
eksponowanych często, a nie bez przerwy
niezbyt ważnych
Postawy kształtują się w wyniku obserwacji własnego zachowania względem obiektu.
Kiedy?
gdy postawa poprzedzająca zachowanie jest słaba
gdy zachowanie jest spostrzegane jako niewymuszone
Postawy jawne i ukryte
Postawy jawne – postawy, które świadomie wyznajemy i potrafimy łatwo określić.
Postawy ukryte – postawy, które są mimowolne, niekontrolowane, a czasami nieświadome.
Zmiana postaw
Zmiana postawy przez zmianę zachowania
Zmiana postawy przez komunikaty perswazyjne:
Źródło komunikatu (wiarygodni i atrakcyjni nadawcy komunikatu)
Natura komunikatu (przekazy nie sprawiające wrażenia wywierania wpływu, dwustronne, efekt pierwszeństwa i świeżości)
Natura odbiorcy (odbiorca rozkojarzony, mniej inteligentny, o średniej samoocenie, a także młodzież)
Centralne i peryferyczne drogi perswazji (zdolność i motywacja do zwracania uwagi na argumenty)
Zmiana postawy a komunikaty wzbudzające strach (wzbudzanie strachu+instrukcja, jak go zniwelować)
Emocje jako heurystyki
Opieranie się komunikatom perswazyjnym
Uodparnianie postawy:
przeciwdziałanie zmianom postaw za pomocą niewielkich dawek argumentów sprzecznych z zaprezentowanymi postawami
Teoria reaktancji (efekt bumerangowy):
gdy swoboda zachowań jest zagrożona, wywołuje to nieprzyjemny stan reaktancji, który można zredukować przez zagrożone zachowanie.
Plasowanie produktu a zmiany postaw
Związek postaw z zachowaniem
Dlaczego nie zawsze zachowujemy się zgodnie z naszymi postawami?
Od czego zależy zgodność postawy i zachowania?
1. Czynniki sytuacyjne
Sytuacje indywidualizujące:
umożliwiają postępowanie zgodne z naszymi preferencjami
nakłaniają do myślenia o sobie lub o swoich przekonaniach
Sytuacje dezindywidualizujace:
czasowe nasilenie identyfikacji z grupą, jej symbolami i wartościami (osobiste wartości i przekonania nie regulują zachowania)
Sytuacje skryptowe:
sytuacje, które automatycznie inicjują gotowy ciąg zachowań
2. Właściwości postawy
wewnętrznie jednorodna, spójna
subiektywnie ważna, centralna
zaktywizowana („wybija się” w świadomości ze względu na ilość informacji) i łatwo dostępna
nasycona (jedna informacja przywołuje inne),
specyficzna, wąska
3. Właściwości zachowania
m.in. subiektywne znaczenie zachowania dla wykonawcy
4. Czynniki osobowościowe
m.in. niski poziom obserwacyjnej samokontroli zachowania
Teoria reaktancji raz jeszcze…
Związek pomiędzy postawą a zachowaniem zależy od procesów pośredniczących:
Teoria działań przemyślanych (Ajzen i Fishbein, 1980)
postawa kształtuje świadome intencje postępowania
kiedy? gdy istnieje motywacja i warunki do tego, aby myśleć o swoich postawach
Model tendencyjnego spostrzegania obiektu postawy (Fazio, 1986)
postawa nieświadomie kształtuje sposób spostrzegania obiektu
kiedy? gdy brakuje motywacji lub nie ma warunków do tego, aby myśleć o swoich postawach
Dysonans poznawczy
Stan napięcia psychofizycznego wywołany niezgodnością między zachowaniem jednostki a posiadanymi w tej sprawie przekonaniami
(co zagraża wizerunkowi jednostki jako istoty racjonalnej, moralnej i inteligentnej).
U osób, którym za „kłamstwo’ zapłacono 1$ pojawił się dysonans poznawczy:
zadanie było nudne, ale powiedzieli innym, że było ciekawe, bez większego powodu
nieprzyjemne odczucia, które się pojawiły w związku z „kłamstwem” zredukowali więc zmianą jednego z elementów poznawczych (uznali, że zadanie było jednak ciekawe)
U osób, którym zapłacono 20$ dysonans nie wystąpił >> istniało silne uzasadnienie zewnętrze w postaci wysokiej zapłaty (skłamali „dla pieniędzy”)
W jakich warunkach wzmaga się dysonans poznawczy?
Dysonans jest większy, gdy:
działanie jest dobrowolne
nagroda lub kara są niewielkie
łatwo przewidzieć negatywne skutki działania
negatywne skutki działania są duże
osobisty wkład w działanie jest wysoki
Kiedy następuje zmiana postaw w wyniku pojawienia się dysonansu poznawczego?
Jeśli istnieją silne uzasadnienia zewnętrzne postawa nie zmienia się:
>> uzasadnienia zewnętrzne redukują stan napięcia dysonansowego
Jeśli brakuje uzasadnień zewnętrznych lub są one słabe następuje zmiana postawy:
>> uzasadnienia zewnętrzne nie redukują napięcia dysonansowego, więc uruchamiane są uzasadnienia wewnętrzne i następuje zmiana postawy (efekt niewystarczającego usprawiedliwienia)
Dysonans poznawczy przykłady:
Jestem studentem. W wolnym czasie lubię oglądać filmy i słuchać muzyki.
Czasami korzystam z nielegalnych kopii filmów i muzyki.
W mediach zauważam akcję „Legalna kultura”.
Przestaję korzystać z nielegalnych kopii.
lub:
Płyty są zbyt drogie.
Studentów nie stać na zakup legalnych płyt.
Akcja skierowana jest do osób w innej sytuacji materialnej (takich, których stać na zakup płyt).
Jestem właścicielem niewielkiej, rozwijającej się firmy. Staram się o intratny kontrakt.
„Nieoficjalnie” dowiaduję się, że moje szanse nieco wzrosną, jeśli wręczę łapówkę.
Wręczanie i przyjmowanie łapówek jest nieetyczne.
Nie daję łapówki.
lub:
Takie są realia. Nie można prowadzić działalności gospodarczej i nie uwzględniać istniejących „reguł gry”.
Wszyscy tak robią. Inni nie mają żadnych skrupułów. Jeśli ja tego nie zrobię, zrobi to ktoś inny.
Jeśli dostanę kontrakt, firma się rozwinie, będę mógł dać pracę dodatkowym osobom.
Muszę dbać o moją rodzinę.
Niebezpieczeństwo zewnętrznych uzasadnień
czyli efekt nadmiernego uzasadniania raz jeszcze…
Dysonans podecyzyjny
Napięcie psychofizyczne wywołane zaangażowaniem się w ważną decyzję.
Kiedy pojawia się dysonans podecyzyjny?
Dysonans podecyzyjny pojawia się, gdy decyzja jest:
ważna
kosztowna
trwała, nieodwołalna (wrażenie nieodwołalności: technika niskiej piłki)
daleko idąca w skutkach (czas, zakres)
dotyczy wielu osób
a alternatywy wyboru są równie atrakcyjne lub nieatrakcyjne
Jak redukujemy dysonans poznawczy?
Sposoby redukowania dysonansu poznawczego
Zmiana (upozytywienie) postawy wobec wybranej opcji
Zwiększenie szacowanego prawdopodobieństwa powodzenia
Wyostrzenie percepcji na przypadki podobne
Namawianie innych
Ratowanie „utopionych kosztów” (uzasadnienie włożonego wysiłku)
Dysonans podecyzyjny- przykłady:
Jestem absolwentem. Otrzymuję ofertę pracy: w Polsce, ale niestabilną i niskopłatną oraz innym kraju, lepiej wynagradzaną, choć poniżej kwalifikacji.
Obie opcje nie są zbyt atrakcyjne.
Wybieram opcję: praca w Polsce.
Może oferta, którą wybrałem nie jest najlepiej opłacana, ale na początek nie jest wcale taka zła.
Praca zagranicą jest dla tych, którzy są gotowi pracować „na zmywaku”.
Nie warto wyjeżdżać do pracy do innego kraju. Tam też mają kryzys.
Janek tez próbował zrobić karierę za granicą i mu się nie udało (w zeszłym miesiącu wrócił bez większych oszczędności i teraz musi zaczynać wszystko od początku) itp.
Jestem absolwentem. Otrzymuję ofertę pracy: w Polsce, ale niestabilną i niskopłatną oraz innym kraju, lepiej wynagradzaną, choć poniżej kwalifikacji.
Obie opcje nie są zbyt atrakcyjne.
Wybieram opcję: praca zagranicą.
Może trzeba wyjechać z Polski, zostawić rodzinę, przyjaciół, ale przynajmniej można godnie zarobić. Kto nie ryzykuje, nie osiągnie sukcesu.
Nie warto szukać pracy w Polsce. Tu nie ma szans na godną płacę.
Staszek też zaczynał „na zmywaku” w Anglii, a teraz jest menedżerem w międzynarodowej korporacji.
Też powinieneś spróbować szczęścia za granicą itp.
Wykład 8
Rozumowanie i rozwiązywanie problemów.
Wyolbrzymianie i niedocenianie szans.
Metody rozumowania
Algorytm - racjonalna, metodyczna, wykonywana „krok po kroku” procedura umysłowa używana do formułowania ocen i poszukiwania rozwiązań.
Heurystyka –uproszczona, intuicyjna procedura umysłowa używana do formułowania ocen i poszukiwania rozwiązań.
Dlaczego korzystamy z heurystyk?
Oszczędność poznawcza
Ograniczone zdolności umysłu w zakresie przetwarzania informacji
Presja czasu
Oddziaływanie silnych emocji
Niepewność, brak wystarczających informacji
Heurystyki są bardzo przydane >>> pozwalają funkcjonować w niepewnym otoczeniu.
Heurystyki poznawcze
Reprezentatywności
Zakotwiczenia
Dostępności
Rozpoznania
Take the best
Heurystyka reprezentatywności
Upraszczająca strategia umysłowa polegająca na klasyfikowaniu jakiegoś zjawiska do danej kategorii na podstawie tego, jak bardzo przypomina ono typowy przykład z tej kategorii.
Wnioskujemy o jakimś obiekcie na podstawie jego kilku cech lub pojedynczych obserwacji, nie uwzględniając przy tym danych statystycznych.
Jak działa zasada reprezentatywności?
Stereotypy (płeć, rasa, narodowość, wiek, zawód, itp.)
Rankingi, dyplomy
Certyfikaty, licencje
Błędy wynikające z posługiwaniem się heurystyką reprezentatywności:
Ignorowanie ogólnych prawidłowości
Nieuwzględnianie regresji w przewidywaniach
Paradoks hazardzisty (złudzenie gracza) - traktowanie niezależnych od siebie zdarzeń losowych jako zdarzeń zależnych (np. wydaje nam się, że po serii przegranych musi nastąpić wygrana).
Błąd koniunkcji - ocena koniunkcji zdarzeń jako bardziej prawdopodobnej, niż pojedynczych zdarzeń należących do tej koniunkcji.
Heurystyka zakotwiczona
Upraszczająca strategia umysłowa polegająca na tym, że najpierw ogólnie oceniamy sytuację, opierając się na dostępnych danych, a następnie dostosowujemy tę ocenę do danej sytuacji.
Na nasze oceny najsilniej wpływają informacje, które były pierwsze (odnosimy się do tych informacji nawet wtedy, gdy nie są wiarygodne).
Wpływ reguły zakotwiczenia na oceny
Efekt pierwszeństwa
Efekt aureoli (efekt halo)
Efekt skupienia - przywiązywanie zbyt dużej wagi do jednego szczegółu, co zaburza racjonalną ocenę użyteczności rozważanego rozwiązania.
Reguła dostępności psychicznej
Upraszczająca strategia umysłowa polegająca na tym, że oceniamy prawdopodobieństwo wystąpienia jakiegoś zdarzenia na podstawie tego, z jaką łatwością przychodzą nam na myśl przykłady tego wydarzenia.
Bardziej prawdopodobne wydają się nam takie zdarzenia, które są bardziej wyraziste, szokujące, nasycone emocjami, niż te, które są częstsze (ignorujemy dane statystyczne).
Wpływ reguły dostępności
Przecenianie informacji, które wydarzyły się niedawno (efekt świeżości), które pobudziły nas emocjonalnie, dziwne, niezwykłe >> lepiej je pamiętamy
Przewaga emocjonalnego opisu nad danymi statystycznymi
Przekonania normatywne
Reguła dostępności a selekcja informacji w mediach, spostrzeganie inflacji, spostrzeganie swoje wkładu w obowiązki domowe itp.
Wykład 9.
Rozumowanie i rozwiązywanie problemów.
Błędy w ocenie własnej wiedzy.
Nadmierna pewność siebie
Zazwyczaj przeceniamy swoją wiedzę; w rzeczywistości wiemy mniej, niż myślimy, że wiemy.
Wyniki badań (za: Lichtenstein, Fischhoff i Phillips 1977) wskazują, że kiedy jesteśmy czegoś całkowicie pewni, mylimy się w ok. 20-30% przypadków, a jeśli jesteśmy czegoś pewni na 90%, to mylimy się
w ok. 40-50% przypadków.
Zjawisko nadmiernej pewności siebie nie jest związane ani z inteligencją, ani z posiadaną w danej dziedzinie wiedzą.
Z czego wynika zjawisko nadmiernej pewności siebie?
Chcemy utrzymać/potwierdzić wizerunek siebie jako osoby inteligentnej i racjonalnej
Dokonujemy atrybucji obronnych
Jesteśmy przeciążeni informacjami
Ignorujemy dane z przeszłości
Nie dokonujemy analizy sytuacji
Przyczyny osobowościowe
„Przekleństwo wiedzy” (tj. czy specjaliści od marketingu potrafią trafnie przewidzieć oceny i upodobania konsumentów )
Zniekształcenia powodujące nadmierną pewność siebie
Iluzja kontroli
Iluzja przewagi
Iluzja optymizmu
Złudzenie kontroli - subiektywne przeświadczenie jednostki, że szansa odniesienia przez nią sukcesu jest niewspółmiernie wysoka w stosunku do rzeczywistego prawdopodobieństwa (a wynikające z nieuprawnionego przekonania jednostki, że ma wpływ na sytuacje, które w rzeczywistości są od niej niezależne).
Co wzmacnia złudzenie kontroli?:
Możliwość wyboru
Wielość informacji
Znajomość problemu
Zaangażowanie
Sekwencja wyników
Złudzenie przewagi – subiektywne przeświadczenie jednostki, że jest bardziej inteligentna, zdolna, uczciwa, racjonalna itd. niż inni (zob. teorie atrybucji).
Złudzenie optymizmu, przesadny optymizm (zob. teorie atrybucji)
Złudzenie „wiedziałem, że to się wydarzy”
Ludzie mają skłonność nie tylko do przeceniania własnej wiedzy, ale także do nie doceniania wcześniejszej niewiedzy wówczas, gdy już dowiedzieli się o jakimś fakcie.
„Po fakcie” często uważamy, że to zdarzenie było bardzo prawdopodobne i łatwe do przewidzenia (nie dostrzegamy, że wcześniej w ogóle się tego nie spodziewaliśmy)
Przykłady:
Katastrofa w Czernobylu i badania nt. elektrowni atomowych w Holandii
Badania psychiatrów nt. skutków podjętej terapii (Fischhoff 1975)
Płeć a nadmierna pewność siebie
B. Barber i T. Odean 1999
Wskaźnik rotacji portfela akcji dla 4 grup:
1.Samotni mężczyźni 85%
2.Żonaci mężczyźni 75%
3.Zamężne kobiety 53%
4.Samotne kobiety 51%
Bardziej podatni na nadmierną pewność siebie są mężczyźni (samotni bardziej niż żonaci) niż kobiety.
Czy większa liczba transakcji przełożyła się na większy zysk?
Porównano stopy zwrotu dla grup z różnymi wskaźnikami rotacji. Stopa zwrotu z kapitału brutto w każdej grupie była niemal jednakowa, ale stopa zwrotu z kapitału netto spadała wraz ze wzrostem wskaźnika rotacji >>> pułapka zbyt częstych transakcji.
Nadmierna pewność siebie a kłopoty z wykorzystaniem własnego doświadczenia
Zależności pozorne – złudzenie współwystępowania cech, zjawisk (np. związek między barwą włosów a cechami charakteru )
Zależności a brakujące informacje (w praktyce często nie mamy wiedzy o wszystkich przypadkach, nie mamy też możliwości sprawdzenia alternatywnych hipotez)
Jak nie ulec nadmiernej pewności siebie?
Należy:
uwzględniać prawidłowości statystyczne
uwzględniać opinie ekspertów
sięgać do wielu źródeł informacji
poszukiwać argumentów „za i przeciw” (zwłaszcza „przeciw”)
stawiać się w sytuacji drugiej osoby
analizować własne działania
mieć świadomość błędu (wiedza)
WYKŁAD 12 :
PODEJMOWANIE DECYZJI W WARUNKACH RYZYKA
TEORIA PERSPEKTYWY
* Duży koncern samochodowy w wyniku kryzysu znalazł się w sytuacji, w której rozważa zamknięcie trzech fabryk zatrudniających łącznie 6000 osób.
Przygotowano dwa plany naprawcze:
Plan A zakłada uratowanie 1 fabryki i 2000 miejsc pracy.
Plan B zakłada, że z prawdopodobieństwem 1/3 można uratować wszystkie 3 fabryki, jednak istnieje też niebezpieczeństwo, że żadna
z fabryk nie zostanie uratowana (prawdopodobieństwo to wynosi 2/3).
Który plan wybrać?
* Duży koncern samochodowy w wyniku kryzysu znalazł się w sytuacji, w której rozważa zamknięcie trzech fabryk zatrudniających łącznie 6000 osób.
Przygotowano dwa plany naprawcze:
Plan C zakłada zamknięcie 2 fabryk i likwidację 4000 miejsc pracy.
Plan D zakłada, że z prawdopodobieństwem 2/3 żadna z fabryk nie zostanie uratowana, ale istnieje też szansa równa 1/3, że żadna z fabryk nie zostanie zamknięta i zachowane zostaną wszystkie 6000 miejsc pracy.
Który plan wybrać?
Teoria perspektywy
Ludzie inaczej zachowują się wobec możliwej straty, a inaczej wobec możliwego zysku.
[Daniel Kahneman i Amos Tversky]
Teoria perspektywy
Odstępstwa od klasycznych modeli wyboru
* Efekt pewności
* Efekt odbicia
* Efekt izolacji
Efekt pewności
Jaką loterię powinniśmy wybrać?
Loteria 1: (4000, 0,8; 0, 0,2)
Loteria 2: (3000, 1)
Wartość oczekiwana z loterii 1 to 3200, a z loterii 2 to 3000. Racjonalnym wyborem byłoby więc wybranie loterii 1. Jednak…
Efekt pewności: ludzie zazwyczaj wolą mniejszy, ale pewny zysk, niż zysk większy, ale niepewny (patrz: paradoks Allais’ego).
Efekt odbicia
Jaką loterię powinniśmy wybrać?
Loteria 3: (0, 0,2; -4000, 0,8)
Loteria 4: (-3000, 1)
Wartość oczekiwana z loterii 3 to -3200, a z loterii 4 to -3000. Racjonalnym wyborem byłoby więc wybranie loterii 4.
Jednak ludzie zazwyczaj wybierają loterię 3. Skąd wynika niekonsekwencja wyborów między loterią 1 i 2 oraz 3 i 4?
Efekt odbicia
Efekt odbicia polega na symetrycznej zmianie preferencji wobec ryzyka: w przypadku zysków ludzie unikają ryzyka, a w przypadku strat są bardziej skłonni do jego podejmowania.
W praktyce oznacza to silną awersję do strat, która np. na giełdzie przybiera postać efektu utopionych kosztów (zbyt długie przetrzymywanie taniejących akcji w sytuacji, kiedy bardziej korzystne byłoby ich szybkie odsprzedanie >>> odsuwanie w czasie nieprzyjemnego uczucia poniesienia straty).
Efekt izolacji
Gra A: Otrzymałeś 100zł i dodatkowo masz wybór między dwiema loteriami:
Loteria 5: Otrzymujesz na pewno 50zł.
Loteria 6: Decydujesz się na rzut monetą. Jeśli wypadnie reszka otrzymujesz 100zł, jeśli orzeł - nic.
Którą loterię wybierzesz?
Gra B: Otrzymałeś 200zł i masz wybór między dwiema loteriami:
Loteria 7: Tracisz na pewno 50zł.
Loteria 8: Decydujesz się na rzut monetą. Jeśli wypadnie reszka tracisz 100zł, jeśli orzeł - nic nie tracisz.
Którą loterię wybierzesz?
Porównajmy obie gry:
Gra A: Otrzymałeś 100zł i dodatkowo masz wybór między dwiema loteriami:
Loteria 5: Otrzymujesz na pewno 50zł.
Loteria 6: Decydujesz się na rzut monetą. Jeśli wypadnie reszka otrzymujesz 100zł, jeśli orzeł - nic.
Gra B: Otrzymałeś 200 zł i masz wybór między dwiema loteriami:
Loteria 7: Tracisz na pewno 50zł.
Loteria 8: Decydujesz się na rzut monetą. Jeśli wypadnie reszka tracisz 100zł, jeśli orzeł - nic nie tracisz.
W przypadku obu gier wynik jest taki sam – wartość oczekiwana całej gry wynosi 150zł. Jednak większość osób w przypadku gry A wybiera loterię 5, a w przypadku gry B – loterię 8. Dlaczego?
Efekt izolacji – zyski i straty są relatywne i są szacowane wg określonego punktu odniesienia; wartość dodatnia może być spostrzegana jako strata, jeśli jako punkt odniesienia przyjmiemy jeszcze wyższą wartość.
Łączenie zysków i strat
* Co bardziej przykre: jedna duża strata czy dwie małe straty?
Ludzie zwykle bardziej przeżywają dwie (lub więcej) mniejszych strat niż jedną większą.
* Co bardziej cieszy: jedna duża korzyść czy dwie mniejsze?
Bardziej cieszą dwie (lub więcej) mniejszych korzyści niż jedna większa
Hipotetyczna funkcja użyteczności zysków i strat (za: Kahneman i Tversky 1981)
(rysunek)
Jak wykorzystać zasadę „łączenia” zysków i strat w praktyce ?
* Nagrody pracownicze
* Redukcja zatrudnienia
* Strategie negocjacyjne
* Podarunki
Przyjęta perspektywa a straty
* Łatwy i trudny pieniądz
* Zgubiony bilet a zgubione pieniądze
* Wartość czasu i wysiłku
* Spadek wartości akcji (efekt dyspozycji)
* Manipulowanie ocenami przez narzucanie perspektywy (10% bezrobocie czy 90% zatrudnienie, pozwolić czy zabronić, 3% opłaty czy 3% zniżki ?)
Jak szacujemy prawdopodobieństwo zdarzeń ? Wagi decyzyjne a prawdopodobieństwo :
(rysunek)
Przecenianie niskich prawdopodobieństw – przykłady :
* Loterie - ludzie uczestniczą w loteriach, ponieważ przeceniają bardzo niskie prawdopodobieństwo wygrania dużej sumy (pomimo awersji do ryzyka w sferze zysków).
* Ubezpieczenia – ludzie ubezpieczają się, ponieważ przeceniają niewielkie prawdopodobieństwo zaistnienia dużej straty (pomimo skłonności do ryzyka w sferze strat)
Jak sobie radzić ?
* Uświadomienie sobie, że istnieje wiele perspektyw
* Wyszukiwanie różnych perspektyw
* Wybór racjonalnej perspektywy i właściwego punktu odniesienia
WYKŁAD 13 :
Wpływ społeczny
Czy kiedykolwiek…
…radziłeś/łaś się przyjaciela, co powinieneś/powinnaś zrobić w danej sytuacji?
…zrobiłeś/aś coś tylko dlatego, że oczekiwali tego inni?
…kupiłeś/aś coś, czego nie potrzebowałeś/aś, bo uległeś/aś namowom innych lub reklamie?
…zmieniłeś/aś zdanie, dopasowując się do zdania innych?
…obejrzałeś/aś film, przeczytałeś/aś książkę, tylko dlatego, że polecali je inni?
Jeśli tak, oznacza to, że uległeś/aś wpływowi społecznemu…
Dlaczego ulegamy wpływowi innych ? Eksperyment S. Ascha (1951)
Badani odpowiadali albo sami, albo w grupie innych badanych (a w rzeczywistości pomocników eksperymentatora), którzy udzielali błędnych (ale jednomyślnych) odpowiedzi.
Wyniki:
* Jeśli badani odpowiadali sami – udzielali poprawnych odpowiedzi.
* Jeśli w grupie:
- około ¾ badanych przynajmniej raz „dostosowało” swoją odpowiedź do opinii ogółu (odpowiedziało błędnie).
- 37% wszystkich odpowiedzi było odpowiedziami błędnymi – „dostosowanymi” do odpowiedzi grupy.
Dlaczego ulegamy wpływowi innych ?
Konformizm - dostosowanie własnego zachowania i sposobu myślenia do zachowania i myślenia innych członków danej zbiorowości.
Podstawowe przyczyny zachowań konformistycznych:
◦ Niepewność, niewiedza, niejasność sytuacji
◦ Chęć akceptacji przez innych, obawa kary
Informacyjny wpływ społeczny
>> podporządkowujemy się innym, ponieważ wierzymy, że ich interpretacja rzeczywistości jest słuszniejsza niż nasza; w innych ludziach szukamy wskazówek, jak powinniśmy się zachować.
Normatywny wpływ społeczny
>> podporządkowujemy się innym, ponieważ chcemy być lubiani i akceptowani.
Dlaczego ulegamy wpływowi innych ?
Konformizm jest silniejszy, gdy:
- sytuacja jest niejednoznaczna
- grupa jest jednomyślna
- nie czujemy się ekspertami w danej dziedzinie
- nie jesteśmy pewni własnych sądów
- nie mamy wysokiej samooceny
- nasza pozycja w grupie nie jest wysoka
- zależy nam na opiniach członków grupy (np. aspirujemy do uczestnictwa w grupie)
- w grupie są eksperci, autorytety
Kogo bardziej lubimy (eksperyment S. Schachtera 1951):
- „odszczepieńców”
- „wdzięcznych konformistów”
- czy „”całkowitych konformistów”?
Czy konformizm jest zjawiskiem pozytywnym czy negatywnym?
- różnice między kulturami indywidualistycznymi a ceniącymi kolektywizm
Wpływ społeczny - Eksperyment S. Milgrama (1963)
Eksperyment rzekomo miał na celu zbadanie wpływu kar na proces uczenia się.
Badani otrzymywali rolę „nauczyciela” i mieli za zadanie razić prądem o napięciu
od 15 do 450 wolt drugiego uczestnika badania („studenta”), jeśli ten popełni pomyłkę.
Na urządzeniu do aplikowania „elektrowstrząsów” widniały oznaczenia:
W rzeczywistości badano posłuszeństwo badanych wobec autorytetu…
Wpływ społeczny - Eksperyment S. Milgrama (1963)
Dlaczego tak wiele osób dokończyło eksperyment?
Wyjaśnienie S. Milgrama:
>> posłuszeństwo wobec autorytetu
>> „pośrednictwo w działaniu”
Wyjaśnienia alternatywne:
>> niejasność, niezwykłość, nowość sytuacji
>> potrzeba wywierania korzystnego wrażenia
>> konsekwencja i postępowanie „małymi krokami”
Wpływ społeczny - Posłuszeństwo wobec autorytetów
Ulegamy autorytetom, ponieważ:
>> Wierzymy w ich wiedzę i mądrość
>> Uczymy się tego posłuszeństwo w procesie socjalizacji
>> Idziemy „na skróty” (nie musimy sami rozwiązywać problemu, podejmować decyzji)
„Widoczne” wyznaczniki autorytetu:
>> Ubiór (mundur, lekarski kitel itp.)
>> Tytuł
>> Wiek
Czy w warunkach pozalaboratoryjnych też tak łatwo ulegamy autorytetom?
zjawisko „kapitanozy” (relacja przełożony-podwładny)
monety za parkowanie
niedoszły samobójca
podanie leku zaordynowanego przez nieznanego lekarza
przeszkadzanie (na prośbę badacza) bezrobotnemu starającemu się o pracę
6 podstawowych reguł wpływu społecznego (R. Cialdini)
1.Wzajemność
2.Zaangażowanie i konsekwencja
3.Społeczny dowód słuszności
4.Lubienie i sympatia
5.Autorytet
6.Niedostępność
Reguła wzajemności:
- podpowiada nam, że powinniśmy się odwdzięczać za otrzymane dobra (przysługi, prezenty, udzieloną pomoc itp.);
- bardzo silna i skuteczna także w przypadku „niechcianych” przysług;
- może prowadzić do nieadekwatności przysług, jeśli szybko chcemy się zrewanżować, aby pozbyć się długu;
- reguła startowa społeczeństw (badania antropologiczne: rytuał kula wśród mieszkańców wysp Zachodniego Pacyfiku, potlacz wśród Indian Ameryki Północnej).
Zaangażowanie i konsekwencja:
- dążymy do spójności między naszymi przekonaniami i postawami a zachowaniem;
- konsekwencja jest cechą społecznie pożądaną;
- konsekwencja zwalnia też w pewnym stopniu z konieczności (ponownego) podejmowania decyzji;
- a w połączeniu z zaangażowaniem w jakieś działanie sprawia, że trudno nam zmienić raz pojętą decyzję.
Społeczny dowód słuszności:
- nie wiedząc, jaka decyzja, pogląd czy zachowanie jest słuszne, podejmujemy decyzję, przyjmujemy poglądy lub zachowujemy się tak, jak inni (informacyjny wpływ społeczny).
Lubienie i sympatia:
- łatwiej ulegamy wpływowi tych, których lubimy.
- co decyduje o naszej sympatii? kogo lubimy?:
◦ tych, którzy są atrakcyjni fizycznie
◦ podobnych do nas
◦ tych, którzy nas lubią (jednak: uwaga na zbyt nachalne komplementy)
◦ tych, z którymi mamy częsty kontakt
◦ tych, z którymi mamy dobre skojarzenia
Autorytet:
- mamy skłonność do ulegania osobom, które uważamy za autorytet (patrz: eksperyment S. Milgrama)
Niedostępność:
- mamy skłonność do przypisywania większej wartość tym możliwościom, które stają się dla nas niedostępne;
* dlaczego?
◦ trudno dostępne rzeczy wydają nam się bardziej cenne
◦ niedostępność ogranicza naszą swobodę wyboru (teoria reaktancji)
◦ korzystamy z heurystyk (niewiele dostępnych sztuk w sklepie oznacza, że inni to kupują, czyli jest to towar dobrej jakości)
Wybrane techniki wpływu społecznego
- Stopa w drzwiach
- Drzwi zatrzaśnięte przed nosem (drzwiami w twarz)
- Niska piłka
- Huśtawka emocji
- Wykorzystanie siły dialogu
Stopa w drzwiach
Stopa w drzwiach – sekwencyjna technika wpływu społecznego, w której właściwą prośbę poprzedza się prośbą łatwiejszą, którą indagowana osoba z dużym prawdopodobieństwem spełni. Spełnienie pierwszej prośby zwiększa prawdopodobieństwo spełnienia także drugiej, trudniejszej prośby.
◦ Wyjaśnienie >> proces autopercepcji.
◦ Technika jest najbardziej skuteczna, gdy druga prośba dotyczy podobnej kwestii.
◦ Mniej ważny jest natomiast czas, jaki dzieli obie prośby i to, czy drugą prośbę formułuje ta sama osoba, co prośbę pierwszą.
Drzwi zatrzaśnięte przed nosem
Drzwi zatrzaśnięte przed nosem - sekwencyjna technika wpływu społecznego, w której właściwą prośbę poprzedza się prośbą znacznie trudniejszą, której indagowana osoba z dużym prawdopodobieństwem nie spełni. Odmowa spełnienia jednej prośby zwiększa prawdopodobieństwo spełnienia drugiej, łatwiejszej prośby.
◦ Wyjaśnienie >> efekt kontrastu i reguła wzajemności.
◦ Technika jest skuteczna, gdy drugą prośbę formułuje ta sama osoba, co pierwszą, a czas dzielący obie prośby nie jest zbyt długi.
Niska piłka
Niska piłka - sekwencyjna technika wpływu społecznego polegająca na przedstawieniu niezwykle korzystnej początkowo oferty/prośby, która później (po zainteresowaniu się nią) okazuje się zdecydowanie mniej atrakcyjną. Jednak początkowe „zainteresowanie się” ofertą sprawia, że decyduje się na nią znacznie więcej osób, niż gdyby od razu przedstawiono „ostateczną” ofertę.
◦ Wyjaśnienie >> poczucie zobowiązania, zaangażowanie.
Huśtawka emocji
Huśtawka emocji – technika wpływu społecznego wykorzystująca nagłą zmianę nastroju, która sprawia, że jesteśmy bardziej skłonni ulegać innym.
◦ Wyjaśnienie >> automatyczne, bezrefleksyjne myślenie.
Wykorzystanie siły dialogu
Wykorzystanie siły dialogu – technika wpływu społecznego wykorzystująca zaangażowanie w dialog; zaangażowanie w dialog osoby, na którą ukierunkowany jest wpływ społeczny, sprawia, że staje się ona podatna na ten wpływ.
◦ Wyjaśnienie >> automatyczne, bezrefleksyjne myślenie (tryb „rozmowa ze znajomym”).
Jak sobie radzić z wpływem społecznym ? - Wybrane techniki
- Akceptowanie komplementów
- Zamiana oceny na opinię
- Demaskowanie aluzji
- Przyznanie się do błędu i akceptacja krytyki
- Technika zdartej płyty
- Złamanie zasady wzajemności
Zjawiska wpływu społecznego w grupie
- Rozproszenie odpowiedzialności
- Facylitacja społeczna
- Próżniactwo społeczne
- Dezyindywidualizacja
- Syndrom myślenia grupowego
Rozproszenie odpowiedzialności
Rozproszenie odpowiedzialności (dyfuzja odpowiedzialności, efekt widza) polega na obniżeniu prawdopodobieństwa pojawienia się reakcji jednostki na jakieś zachowanie czy sytuację, jeśli to zachowanie/sytuację obserwują także inni.
Facylitacja społeczna
Facylitacja społeczna – napięcie emocjonalne związane
z obecnością innych osób.
Facylitacja może mieć zarówno pozytywny, jak i negatywny wpływ (może podnosić lub obniżać poziom wykonania zadania):
◦ w przypadku zadań nietrudnych i wyuczonych podnosi poziom wykonania zadania
◦ w przypadku zadań trudniejszych i nietypowych – obniża
Próżniactwo społeczne
Próżniactwo społeczne polega na angażowaniu przez jednostkę tylko części swoich możliwości (energii, pomysłów, siły, itp.) w pracę grupy.
Występuje wówczas, gdy ludzie pracują razem, ale mają wrażenie, że nie da się określić wpływu indywidualnej pracy na wynik zespołu.
Próżniactwo społeczne a wykonywanie zadań:
◦ proste zadania >> przekonanie o braku oceny poszczególnych pracowników prowadzi do obniżenia poziomu zaangażowania i wykonywania zadania;
◦ trudniejsze i złożone >> przekonanie o braku oceny przyczynia się do poprawienia rezultatów indywidualnego działania (uspokojenie pracownika).
Dezyindywidualizacja
Dezindywidualizacja - stan zmniejszonego poczucia własnej tożsamości, będący skutkiem uczestnictwa w grupie lub poczucia anonimowości.
Syndrom myślenia grupowego
Syndrom myślenia grupowego – uleganie ograniczającej sugestii i naciskowi grupy, której jest się członkiem; rodzaj myślenia, w którym bardziej liczy się dążenie do zachowania spójności i solidarności grupy niż realistyczne uwzględnianie faktów.
Przejawy:
◦ lekceważenie niepomyślnych informacji
◦ wiara we własną etykę zawodową
◦ filtrowanie informacji, lekceważące traktowanie informacji i osób spoza zespołu
◦ wywieranie nacisku dla wymuszenia konformizmu
◦ samocenzurowanie się
◦ iluzja jednomyślności