Temat:

Prawo gospodarcze – jest gałęzią prawa niezwykle praktycznego, reguluje działanie podmiotów gospodarczych.

Prawo formalne jest to prawo procesowe to znaczy w jaki sposób dochodzić należy przed sadem prawdy materialnej.

Prawo Penitencjalne - Określające sposób wymierzania kary za odstępstwo od normy od prawa jakiego kol wiek

Ustrój polityczny i prawny na ziemiach polskich do 1831 r

Literatura

1. Bardach J., Leśnodorski B., Pietrzak M., Historia ustroju i prawa polskiego, Warszawa 1997

2. Wielka historia Polski, red L. Czopek, t. 1- 4, Kraków 2003

3. Kallas M. Historia ustroju polski X-XX w., Warszawa 1997.

4. Makiłła d. Historia prawa w Polsce, Warszawa 2008

Periodyzacja dziejów państwa i prawa na ziemiach polskich

Kryterium peridozycji: przemiany w stosunkach społecznych i związane z tym zmiany w instytucjach politycznych i prawie

Periodyzacja

1. Państwa plemienne i pierwsze państwo scentralizowane (VIII – połowy Xw.)

2. Monarchia patrymonialna (połowa X w. 1320 ) obejmujaca monarchię wczesnośredniowieczną (do 1138) o0raz rozbici e dzielnicowe do koronacji Władysława Łokietka

3. Monarchia Stanowa (1320 – 1454)

4. Rzeczpospolita szlachecka z podokresami: demokracji szlacheckiej (1454-1652), oligarchii magnackiej (1652-1764) początków monarchii konstytucjonalnej ( 1764-1794)

5. Okres zaborów (1795-1918) z wydzieleniem podokresu Księstwa Warszawskiego (1807-1812) i królestwa polskiego (1815-1832)

6. Rzeczpospolita polska (1918-1939)

7. Rzędy okupacyjne na ziemiach polskich (1939-1945)

8. Polska rzeczpospolita ludowa (1945 – 1989)

Pierwsze formy państwowości na ziemiach polskich.

Ustrój rodowo-plemienny: ród, plemię, wspólnota terytorialna:

Monarchia patrymonialna na ziemiach polskich – specyfika

Organizacja państwa:

• zasadniczy element państwa: monarchia z aparatem władzy

• wsparcie w sprawowaniu władzy – rada monarsza

• oparcie władzy – grupa współdziałania: druzyna, urzednicy, duchowieństwao

elementy publicznoprawne: więc, elekcja władców w obrębie panującej dynastii

źródła prawa: prawo zwyczajowe, prawo stanowione jednostkowe i immunitetowe, prawo kanoniczne i kościelne, prawo niemieckie

ustrój społeczny: podstawa stosunków społecznych – władanie ziemią uzyskiwane w formie nadania, darowizny, immunitetu (ekonomicznego i sądowego)

Monarchia Stanowa

1. istota – państwo, którym elementy publicznoprawne przeważyły nad patrymonialnymi a polożenie prawne wielkich grup społecznych zapewniało względną równowagę

2. wiodaca zasada ustrojowa – niepodzielność korony i uznanie władzy królewskiej za funkcję publiczną: państwao stało się samodzielnym bytem publicznoprawnym, a prawno-ustrojowym tego wyrazem stała się Korona ?Królestwa Polskiego (corona Regni Poloniae): element publicznoprawny władzy państwowej, reprezentanci – król naród, państwo i jego Monarchia są samodzielnymi podmiotem i nie zależą od nikogo, zasada niepodzielności i niepozbywalnośći terytorium państwowego

3. kierunki przekształcen systemu politycznego

władza królewska:

rozszerzanie zasady dziedziczniości tronu – elekcja osoby króla, nie dynastii

ograniczenia włdzy królewskiej: ograniczenia ustawowe, prawo sadowe

kompetencje: nominacja urzedników (starostów) realizujących politykę króla w terenie, najwyższy sędzia i osoba ustalajaca procedurę sądową naczelny dowódca, realizator polityki zagranicznej.

Monarchia stanowa

Rada królewska - najwyżsi dostojnicy państwowi, urzędnicy ziemscy, arcybiskupi, biskupi oraz osoby, które powołane przez króla. Organ doradczy, platforma wymiany poglądów w sprawach polityki zagranicznej, skarbu, urzędów. Reprezentacyjna możnowładców.

Sejmy prowincjonalne: zakres działania – ustawodawstwo, skład: panowie – rada, urzędnicy ziemscy, szlachta (przedstawiciele miast i kapituł). Rada często podejmowała sama decyzje w sprawach administracji lokalnej i praw partykularnych.

Sejm walny: kompetentny w rozstrzyganiu spraw ogólnopaństwowych: skład: rada królewska, przedstawiciele ziem, ogół szlachty
Kompetencje: podatki, uchwalanie i przyjmowanie statutów, propozycje przywilejów stanowych

Sejmiki ziemskie: forma samorządu ziem zastępująca sformalizowany sejm prowincjonalny: skład panów ziemi, ogół szlachty, wyraziciel stanowiska ogółu szlachty i sposób samorealizacji społeczności szlacheckiej ziemi/województwa w sprawa publicznych

Konfederacje – jedno- lub wielostanowa forma zastępstwa władzy państwowej i wyraz wspólnych dążeń do osiągnięcia konkretnych celów.

Monarchia Stanowa

-kierunek ewolucji monarchii stanowej: państwo nie równoprawnych stanów

d) źródła prawa:

prawo zwyczajowe

prawo stanowione

• statuty sejmu walnego, zatwierdzane przez króla

• przywileje królewskie indywidualne i ogólne, edykty, dekrety, ordynacje

• partykularne normy dla poszczególnych ziem ustanawianie przez sejmiki nie absorbcje prawa zwyczajowego. Także podstawa sadownictwa dominialnego we wsiach na prawie niemieckim

e) sądownictwo – sądy o charakterze stanowym: szlacheckie (ziemskie, wiecowe i sejmikowe, grodzkie, podkomorskie), sąd królewski, sądownictwo kościelne, sądy miejsce, sądy wiejskie.

• wymagające zatwierdzenia przez króla

• prawo niemieckie/magdeburskie – polska odmiana prawa miejskiego powstała przez

Ustrój polityczny Rzeczpospolita szlacheckiej

• Ustrój króla – suwerena

• Doktryna suwerenności prawa

1. Władza królewska: samodzielność ustawodawcza, prawo mianowania urzędników i sądownictwo dyscyplinarne nad nimi artykuły wojskowe

2. Sejm: deputaci – posłowie ziemscy tworzący izbę poselską a rada królewska przekształciła się w senat. Od połowy XVI w. sejm tworzyły trzy stany sejmujące: król, senat, izba poselska. Akty prawne: konstytucje (zwoływanie pospolitego ruszenia, nobilitacje, kierunki polityki zagranicznej, kontrola nad rządem i skarbem, sąd sejmowy) (prawo łaski i amnestii. Traktaty pokojowe i przymierza, wielkie poselstwa). Punkt ciężkości rządów w państwie – w sejmie. Sejm szkoła politycznego myślenia i kształtowania elity szlacheckiej.

/ustrój polityczny Rzeczpospolitej szlacheckiej

Zasada działania: zgoda powszechna oraz obowiązek ścisłego przestrzegania instrukcji,

1. Sejmiki – element suwerenności „narodu szlacheckiego: ogółu szlachty ziemi/województwa

• Stały skład i właściwość terytoalna: różnicowanie funkcji w zależności od zadań, przedsejmowe, elekcyjne, kapturowe, deputackie, relacyjne

• Na podstawie legacji królewskiej przyjmowały instrukcję poselską – wskazówki nt. obowiązkowego/ warunowego stanowiska w sprawach będących przedmiotem obrad sejmu

1. Konfederacje – instytucja szlacheckiej demokracji bezpośredniej, zasada funkcjonowania – konsensus i podejmowanie decyzji większością głosów

2. Źródła prawa: w zakresie stosunków prywatnoprawnych – prawo zwyczajowe, stosunki publicznoprawne – niemal wyłącznie prawo stanowione

(Czarnkowo – spalono ostatnie czarownice w Polsce)

Prawo stanowione

1. Artykuły henrykowskie i pakta konwenta ( pacta conventa)

• Artykuły henrykowskie: zbiór zasad ustrojowych Rzeczpospolitej (praw fundamentalnych) wolna elekcja viritim, zrzeczenie się prawa do sukcesji, przestrzegania praw Rzeczpospolitej, konsultowanie spraw pokoju i wojny z senatem, zgody sejmu na zwołanie pospolitego ruszenia, utrzymanie wojska stalego, zwoływani sejmu nierzadkiej niż co dwa lata

• Pacta conventa: osobiste zobowiązania elekta: polityka zagraniczna, wojsko, skarbowość (umowa konkretna)

1. Konstytucje sejmowe – w formie zbioru ustaw każdego sejmu wydawanych w imieniu króla, publikowane w formie drukowanej.

2. Kodyfikacje praw:

• Korektura praw w zakresie ustroju sądów, procesu, prawa karnego, prawa prywatnego, prawa stanów i czynności prawnych

• Artykuły prawa magdeburskie – prawo miejskie

• Ordynacje właścicieli ziemskich

Wnioski – główne kierunki przemian ustroju:

• Rozwój formanej demokracji szlacheckiej opartej na relatywnie szerokiej bazie społecznej

• Wolność wyznania jako realizacja zasady ochrony prawnej obywatela

• Wysoka kultura polityczna (także w wieku XVII na sejmikach)

• Czynniki hamujące i degradujące ustroj: przekonanie o jego doskonałości, wzrost pozycji magnatów

• Kryzys ustrojowy

• Decentralizacja suwerenności – zycie polityczne przeszło na poziom sejmików

• Stan wtórnego politycznego rozdrobnienia kraju – rozsadzanie zwartości Rzeczypospolitej przez latyfundia magnackie

• Wynaturzenie demokracji szlacheckiej

1. System prawa rzeczpospolitej szlacheckiej:

• Zachowana odrębnośc prawa dla poszczegolnych stanów, przewaga prawa zwyczajowego nad stanowionym

• Relatywnie niewielki wpływ prawa rzymskiego na rzecz tradycji rozwojowej polskiego prawa

• Podział prawa

• Prawo polityczne (prywatne – przestępstwa przeciwko osobom prywatnym i karne/publiczne – czyny skierowane przeciwko panującemu, państwu, instytucjom publicznym i religii)

• Prawo sądowe – sposób funkcjonowania sądów, podstawa – proces skargowy

• Prawo miejskie (zwane niemieckim, magdeburskim, średzkim, chełmińskim) – wyraźnie widoczny wpływ prawa rzymskiego z elementami rodzimymi i obcymi, podstawa – proces inkwizycyjny

Źródła prawa stanowionego w okresie monarchii konstytucyjnej

1764 – 1795 historyczne – polskie oświecenie, racjonalistyczna podstawa ideowa i światopoglądowa. Okres prób zmiany ustroju i jego petryfikacji

Prawa kardynalne – potwierdzenie starych zasad ustrojowych Rzeczypospolitej:

• Podstawa: artykuły henrykowskie, którym nadano status niezmienianych, a więc charakter ustawy zasadniczej

• Pozytyw – gwarancja niepodzielności Rzeczypospolitej, uporządkowanie stanu prawnego poprzez ustanowienie ustawy zasadniczej

• Próba uwiecznienia zasady Vittim, ograniczonej do Polaka, szlachcica posesjonata, nie syna i wnuka króla, prawo nieposłuszeństwa, pacta conventa

• Całość władzy w sejmie

Prawa państwowe sejmu 1768 r. – sprawy: skarbu, wojska, pospolitego ruszenia, wojny i pokoju, porządku obrad i sejmu i sejmików, zmiany zakresu kompetencji urzędników mogły być w trybie obrad skonfederowanych wyłącznie ze stosowania liberum veto

Do opracowania:

Uzasadnić cezury periodyzacji dziejów prawa na ziemiach polskich

Do slajdu pierwszego, uzasadnic dlaczego w Polsce nastepowały przemiany ustrojowe i prawne