I. Teoria wychowania

1. Teoria Wychowania – jedna z podstawowych subdyscyplin nauk pedagogicznych, która zajmuje się poznaniem i badaniem wychowania.
2. Struktura
Teleologia – ideał, cele, treści, zadania (odnosi się do antropologii filozoficznej, aksjologii i etyki).
Metodologia – przedmiot, problem, metoda, sąd.
Technologia – zasady, formy, metody, środki (odnosi się do socjologii, psychologii i prakseologii).
3. Szczegółowe teorie wychowania – fizycznego, intelektualnego, moralnego, estetycznego.
4. Empiryczne teorie wychowania – patriotycznego, obywatelskiego, religijnego, seksualnego, zawodowego, przez zabawę, pracę, zespół rówieśniczy.
5. Dziedziny wychowania – rodzina, szkoła.


II. Problemy wychowania w rodzinie

1. Problemy
1. Rodzina przestała być instytucja nierozerwalną umożliwiającą zaspokajanie elementarnych potrzeb biologicznych, psychicznych i kulturowo-duchowych.
2. Zanika tradycyjna podział na role męskie i kobiece, które gwarantowały równowage w strukturze i hierarchii wartości oraz obowiązków przypisanych członkom rodziny.
3. Nastąpiło rozluźnienie więzi emocjonalnych pomiędzy członkami rodziny, wyrażające się w braku identyfikacji i przynależności do tej samej wspólnoty.
2. Przyczyny – alkoholizm, zdrada, niezgodność charakterów, praca zawodowa, utrata środków materialnych, zmiana orientacji.
3. Formy egzystencjalne współczesnych rodzin
– spada liczba zawartych związków małżeńskich
– przybywa rodzin dysfunkcyjnych
– młodzi opóźniają decyzję o zawarciu związku małżeńskiego i założeniu rodziny
– narasta zjawisko bezpłodności
– powszechne staje się samotne rodzicielstwo
– rodzi się coraz więcej pozamałżeńskich dzieci
– wzrasta liczba adopcji dzieci przez osoby samotne
– wzrasta liczba rozwodów, separacji oraz unieważnień sakramentu małżeństwa
– wzrasta liczba związków homoseksualnych
– wzrasta zjawisko życia w „pojedynkę” tzw. Singli
4. Rodziny alternatywne wg. A. Tofflera
1. Zawodowe – opieka i wychowanie do ustalonego roku życia.
2. Geriatryczne – ludzie starzy i ich samotne dorosłe dzieci.|
3. Agregaty – rozwiedzeni rodzice z nowymi partnerami i ich dziećmi.
4. Klasztory – większe grupy wspólnotowe.
5. Tymczasowe – niezobowiązujące próby wspólnego życia.


III. Samowychowanie

1. Pojęcie samowychowania – czynne ustosunkowanie się do procesu własnego rozwoju, świadome kierowanie swojego postępowania.
2. Proces samowychowania – zespół zabiegów, jakie uczeń podejmuje w stosunki do własnej osoby w celu doskonalenia swojej osobowości.
Aspekty:
– Występowanie podmiotu i przedmiotu wychowania w tej samej osobie.
– Aktywność samowychowawczą wyraża się w planowaniu własnego rozwoju i kierowaniu nim, stawianiu sobie wymagań, określaniu zadań oraz ocenie uzyskanych rezultatów.
– Warunkiem do samowychowania jest zdolność poznawania samego siebie (kim jestem? kim chciałbym być). Cechy – samodyscyplina, samokontrola, samoocena.

3. Struktura procesu samowychowania
– Idealizacja – akceptacja określonego wzorca i wytworzenie motywu do jego realizacji.
– Samopoznanie – zdanie sobie sprawy z rozbieżności między cechami pożądanymi a posiadanami.
– Samoocena wstępna – emocjonalne ustosunkowanie się do tego jakim uczeń chciałby być, a tym jaki jest w rzeczywistości.
– Aspiracje perfekcjonistyczne – ukształtowanie dostatecznie silnej motywacji dokonania zmian we własnej osobowości.
– Decyzje samorealizacyjne – określenie zadań i wymagań w stosunku do samego siebie.
– Działania samowychowawcze – podjęcie działań w zakresie systematycznego postępowania zmierzającego do formowania własnej osoby.
– Samoocena końcowa – dokonanie warościowania osiągniętego stanu.
4. Metody kierowania samowychowaniem
1. Metoda przybliżania ideałów i celów pracy nad sobą (wpływ osobisty i społeczny, sugestia, perswazja, dialog).
2. Metoda stymulowania do realizacji określonego programu pracy nad sobą (wpływ sytuacyjny – nagradzanie i karanie).
3. Metoda przyswajania określonych technik pracy nad sobą (instruowanie, ćwiczenia, organizowanie doświadczeń, kształtowanie przewidywania następstw zachowań społeczno-moralnych).


IV. Nieprawidłowości w procesie wychowania

1. Pseudowychowanie – akty, zdarzenia i procesy wychowawcze, które w istocie nie są wychowaniem. Przejwa wynaturzenia, zakłamania wychowania jakim jest rozwój człowieka.
Rodzaje:
– Nieadekwatne – trwanie i odtwarzanie rzewistości w niezmienionym kształcie, nie uwzględnia czynnika rozwojowego.
– Fikcyjne – brak jedności działań wychowawcy i wychowanka, pozorność wychowawcza.
– Wyobcowane – działalność wychowawcy nie trafia do wychowanka, oboje unikają kontaktu i stronią od siebie.
– Zawładające – podmitow wychowujący wykorzystuje „przewagę” nad podmiotem wychowywanym, pozorna troska o wychowawnka.
– Dysfunkcjonalne:
1. Błędne – postępowanie podmiotu wychowującego przyczynia się do powstawania szkodliwych następstw w rozwoju podmiotu wychowywanego.
2. Toksyczne – krzywdzenie podmiotu wychowywanego na skutek łamania przysługujących jemu praw.
3. Manipulacja pedagogiczna – uczynienie podmiotu wychowywanego, przedmiot zabiegów wychowawczych (konformizm wychowanka, brak samodzielności myślenia).
2. Dewiacje w wychowaniu – odchylenie występujące w procesie wychowania, świadome lub nieświadome odstępowanie od standardów wychowawczych.
Rodzaje:
– Nieszkodliwe – próba oryginalności, różnica celów, niezwykłość dążeń wychowawczych.
– Szkodliwe – alienacja wychowawcza (wychowanie wyobcowane), totalizm wychowawczy (wychowanie zawładające, manipulacja pedagogiczna), wychowanie przestępcze.
3. Przyczyna pseudowychowania i dewiacji w wychowaniu – niski poziom świadomości wychowawczej (zdolność do zdawania sobie sprawy z własnego zachownia i konsekwencji), niski poziom kultury pedagogicznej (przekonania i postawy prezentowane przez rodziców, nauczycieli oraz ogół społeczeństwa w zakresie wychowania).
4. Sposoby przeciwdziałania – interwencja instytucji, organizacji specjalistycznych w zakresie wspierania działań wychowawczych, wsparcie profesjonalne poradni psychologiczno-pedagogicznej.








V. Przemoc w ujęciu pedagogicznym

1. Krzywdzenie – złe traktowanie drugiego człowieka, którego następwstwem jest poniżenie godności oraz powodującym cierpienie psychiczne i ból fizyczny.
Formy – przemoc, agresja, mobbing i stalking (fizyczny, psychiczny, psychofizyczny)

2. Przemoc – działanie, które zagraża rozwojowi fizycznemu, psychicznemu i moralnemu każdego człowieka oraz ogranicza jego prawa i swobody.
Struktura – afekt (gniew), zachowanie (zadawanie bólu), intencja (wyrządzenie krzywdy).
Typy – bezpośrednia, pośrednia, jako czyn bezprawny, jako użycie siły lub zaniechanie, fizyczna (czynna) i pasywna (bierna).
Rodzaje:
– Fizyczna – zmuszanie dziecka do czynów przekraczających jego możliwości fizyczne, szrpanie, kopanie, bicie, potrącanie, przypalanie.
– Psychiczna – znęcanie się, odrzucenie, izolowanie, szantażowanie.
– Seksualna – wykorzystywanie dziecka do zaspokajania własnych potrzeb seksualnych, gwałt, kazirodztwo.
– Przez zaniedbywanie – niezaspokajanie potrzeb fizjologicznych i emocjonalnych, brak uwagi, wsparcia.
3. Agresja – stała dyspozycja psychiczna człowieka, która cechuje się niechęcią, napaścią i złością.
Syndrom agresywności:
– Samoagresja emocjonalna (niska samoocena, brak zadowolenia z siebie, brak wiary w siebie)
– Samoagresja fizyczna (samookaleczenie się, zadawanie sobie bólu, próby samobójcze)
– Wrogość wobec otoczenia (negatywny stosunek do innych)
– Nieuświadomione skłonności agresywne
– Agresja przemieszczona
– Agresja pośrednia (ośmieszanie, plotki)
– Agresja słowna (krzyki, przekleństwa)
– Agresja fizyczna (okrucieństwo, bestialstwo)
Przemoc a agresja – agresja staję się przemocą jeśli zaczyna być sposobem podporządkowania człowieka. Przemoc staję się agresją jeśli sprawca nie mogąc przekształcić zachowania ofiary, stara się jej zaszkodzić.
4. Mobbing i stalking – specyficzne rodzaje krzywdzenia osób dorosłych.
Mobbing – działania innych osób skierowane przeciwko pracownikowy, polegające na nękaniu lub zastraszaniu.
Objawy mobbingu – obniżenie samooceny, zniechęcenie, lęk, depresja, stres, niezdolność do pracy.
Formy mobbingu – narzucanie zbyt dużo obowiązków w stosunku do innych pracowników, krytykowanie, oskarżanie, zarzucanie nieprzygotowania i niekompetencji, szantaż zwolnieniem lub bezpodstawne zwolnienie z pracy.
Stalking – uporczywe nękanie, które wzbudza u ofiary poczycie zagrożenia lub narusza jego prywatność.
Formy – ciągłe telefonowanie, śledzenie, obdarowywanie prezentami wbrew woli.


VI. Przemoc wobec dzieci w ujęciu pedagogicznym

1. Czynniki tkwiące w rodzicach – doznawanie przemocy w dzieciństwie, zaburzenia osobowości, agresja, niska kontrola emocji, choroby psychiczne, niedojrzałość emocjonalna, problemu uzależnieniowe.
2. Czynniki tkwiące w dziecku – dziecko niechciane, nieoczekiwana płeć, choroba, niepełnosprawne, nadwrażliwe, sprawiające kłopoty wychowawcze.
3. Czynniki tkwiące w relacji dziecka z rodzicami – zaburzenia kontaktów emocjonalnych, zaburzenia komunikacji, niewłaściwe interakcje.
4. Czynniki związane z funkcjonowaniem rodziny – złe warunku mieszkaniowe, materialne, bezrobocie, zaburzone relacje małżeńskie, separacje rodziców, izolacja społeczna, podkultura przemocy.

Ad. 1. Na czym polegał wkład J.J. Rousseau w nowożytną myśl pedagogiczną w Europie.

„Wychowanie to rozwijanie a nie kształtowanie człowieka”. Wydał książke o systemie naturalnego wychowania opartego na dwóch zasadach:
1. Negatywnej – bez celów, kierowanie umiejętnościami życia, swobodny rozwój.
2. Progresywnej – wychowanie dzieci w 4 okresach: niemowlęcym (do pojawienia się mowy), dziecięcym (do 12 r.ż. rozwój zdrowia i zmysłów), chłopieństwa (do 15 r.ż. umysł, nabywanie wiedzy w zakresie jakim jest mu potrzebna), młodzieństwa (do 20 r.ż. wychowanie moralne).
Kładł nacisk na szkoły publiczne, bezpłatne (szkoły te nie mogą być wyizolowane, muszą zyć życiem publicznym).

Ad. 2. Omów główne poglądy pedagogiczne i działalność edukacyjną Stanisława Konarskiego.

Ideały wychowawcze:
1. Wychować człowieka uczciwego – religijny, sprawiedliwy i posłuszny.
2. Wychować dobrego obywatela – patriota, płacący podatki, szanuje prawo i ojczyznę.
3. Wychować człowieka moralnego – kształtowanie postaw religijno-moralnych.
Poglądy podporządkowywuje dobru ojczyzny.
Zorganizował szkołę szlachecką w Warszawie – Collegium Nobilium.
Organizacja i program nauczania w kolegiach pijarskich (co najmniej 7 lat nauczania):
– 1 klasa – łacina, polski i arytmetyka
– 2 klasa – gramatyka i historia polski
– 3 klasa – retoryka i prawo
– klasy następne – retoryka, polityka, geografia, metafizyka, fizyka, etyka, prawo specjalistyczne, traktaty mocarstwowe, architektura
Kładł nacisk na naukę religijną w kościele – znajomość katechizmu, moralności i aksjologii.
Autor reformy szkolnej w szkołach Pijarskich.

Ad. 3. Rola Komisji Edukacji Narodowej w życiu narodu i państwa polskiego.

1. Stworzenie jednolitego systemu szkolnego.
2. Wprowadzenie zasady nauczania wszystkich przedmiotów w języku polskim w miejsce łaciny.
3. Powołanie sektora szkół państwowych w postaci szkół akademickich.
4. Opracowanie nowoczesnych programów nauczania i podręczników szkolnych.
5. Podniesienie rangi zawodu nauczycielskiego.
6. Utworzenie po raz pierwszy w dziejach szkolnistwa polskiego seminariów dla kształcenia nauczycieli.
7. Podjęcie kwestii kształcenia dziewcząt.
8. Uczniów traktowano na równi, kładzono nacisk na wychowanie fizyczne, odejście od kar cielesnych i zastąpiono perswazją i odwołaniem się do zasad moralnych.

Ad. 4. Wymień i omów główne kierunki pedagogiki na przełomie XIX i XX wieku.

Pedagogika naturalistyczna – założenie, że wychowanie jest procesem naturalnym. Aby lepiej poznać wychowanie należy posługiwać się metodami psychologów, psychiatrów, lekarzy – obserwować i eksperymentować. Utożsama proces wychowawczy z procesami przyrodniczymi.
Pedagogika humanistyczna – przeciwieństwo naturalistycznej. Proces wychowania jest procesem odnoszącym się do człowieka, koncentruje się na człowieku patrząc przez pryzmat określonych wartości.

Ad. 5. Przeprowadź charakterystykę polskiej edukacji w okresie międzywojennym.

Nieujednolicony system kształcenia, spowodwany przez zróżnicowaną oświatę w poszczególnych zaborach.
Próby utworzenia powszechnego, bezpłatnego szkolnictwa i reform. Pierwsza wprowadzona reforma w życie – utworzenie trzystopniowego systemu kształcenia.
Szkoły podzielone na 6-letnie powszechne, 4-letnie gimnazja i 2-letnie liceum.
Wprowadzono ustawę o państwowych szkołach akademickich, główne ośrodki – Kraków, Lwów i Wilno.
Światowa sława polskich naukowców powracających z emigracji, głównie w dziedzinach – matematyki, biologii, etnologii, nauk humanistycznych.

Ad. 6. Omów podstawowe filary współczesnej edukacji europejskiej.

Trzy segmenty szkoły wyższej – licencjat, magisterka, studia doktoranckie.
Przewodnie idee edukacji człowieka XXI w.
– Uczyć się aby wiedzieć (zdobyć kwalifikacje i kompetencje)
– Uczyc się aby działać (oddziaływać na swoje środowisko)
– Uczyć się aby żyć wspólnie (uczestniczyć i współpracować z innymi)
– Uczyć się aby być (lepiej poznać siebie i przyczyniać się do rozwoju)
Edukacja ma służyć w odkrywaniu swojej tożsamości (samozrozumieniu, samoocenie, samoakceptacji oraz samorealizacji). Odpowiedzialność za samego siebie, otwartość na innych ludzi, kierowanie się uznanym przez siebie systeme wartości.

Ad. 7. Omów uwarunkowania, typy i zasady reform edukacyjnych.

Powody – kryzys, transformacja, integracja, globalizacja
Typy – adaptacyjne, radykalne, parcjalne, holistyczne
Zasady:
– Realności – autentyczność, pragmatyczność, prognostyczność
– Komplementarności – dopełnienie, uzupełnienie
– Akceptacji – uznanie, dialog, negocjacja
– Wiarygodności – sens, rzetelność, bezstronność
Autorzy – elity gospodarcze, eksperci, futurolodzy, uczeni, politycy
Realizatorzy – nauczyciele, rodzice, samorządy, władze publiczne